Even voorstellen. Bewegingsarmoede en ac/vering bij ouderen met een verstandelijke beperking. Inhoud presenta?e. Waarom voldoende bewegen?

Transcriptie

1 Bewegingsarmoede en ac/vering bij ouderen met een verstandelijke beperking 2 april 2015 Dr. Thessa Hilgenkamp Postdoc onderzoeker bij het Erasmus MC Projectmanager bij zorginstelling Abrona Even voorstellen Bewegingswetenschapper Onderzoek Gezond Ouder met een verstandelijke beperking, thema Lichamelijke ac?viteit en fitheid Deels bij universiteit, deels bij zorgorganisa?e Project Abrona ACTIEF: bewegingss?mulering op woonloca?es Ondersteuning en advies wetenschappelijk onderzoek afdeling Behandeling & Exper?se Houdt van: hardlopen, yoga, in beweging brengen Inhoud presenta?e Hoe ac?ef en fit zijn ouderen met een verstandelijke beperking? Is bewegen voor mensen met een verstandelijke beperking anders? Hoe wordt beweging in de dagelijkse zorg en ondersteuning geïntegreerd? Prak?jkvoorbeelden Gedragsverandering bij cliënten en begeleiders Tips en tricks en meer beweegideeën Waarom voldoende bewegen? Actieve mensen hebben minder vaak: Vroegtijdig overlijden Hart- en vaatziekten Hoge bloeddruk Beroerte Type 2 diabetes Darmkanker Borstkanker Depressie Vroegtijdig verlies in functioneren Ouderen die actief leven: functioneren cognitief beter, tot op hogere leeftijd hebben lager risico op vallen hebben meer zelfvertrouwen kunnen langer zelfstandig blijven 5 Hoeveel bewegen is nodig? Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen: 30 minuten matigintensief op minimaal 5 dagen per week Nederlandse ouderen: 49-60% haalt dit Indeling in categorieën van stappen per dag: Stappen per dag Norm stappen/dag Omschrijving < 5000 Inactieve, zittende leefstijl Weinig actief Matig actief Actief > Heel actief Steeds meer bewijs uit onderzoek dat gezondheidseffecten vanaf 7500 stappen/dag gerealiseerd kunnen worden 1 1 Tudor-Locke

2 Resultaten GOUD lichamelijke ac?viteit Fitheid: mee?nstrumenten Coördinatie Reactietijd Balans Spierkracht Spierkrachtuithoudingsvermogen Aeroob uithoudingsvermogen Flexibiliteit Deelnemers stappenteller = de minst beperkte groep. Interpretatie resultaten: lichamelijke activiteit voor de groep als geheel wordt overschat 7 Fitheid Resultaten: spierkracht Knijpkracht Knijpkracht Mannen Vrouwen Goede maat voor kracht bovenlichaam Nodig voor dagelijks functioneren Goede voorspeller voor achteruitgang in dagelijks functioneren gebruik hulpmiddelen in de toekomst eerder overlijden Knijpkracht Knijpkracht Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Deze trend is ook bij de andere fitheidstesten te zien 2

3 Conclusies à Ouderen met een VB scoren erg laag op fitheid à 50-jarigen met een verstandelijke beperking scoren even laag op fitheid als 75-jarigen uit de algemene populatie Implica?es Ouderen met een verstandelijke beperking hebben een verhoogd risico op: Onnodige (voortijdige) afname van vaardigheden -> afname KvL Gezondheidsproblemen Gedragsproblemen? Stemmingsproblemen? Maatschappelijk gezien zorgt dit voor onnodig hoge zorgkosten Het grootste deel van de ouderen met een VB beweegt te weinig Totale zorgvraag groeit, aantal medewerkers in de zorg daalt: à het is hard nodig om behoud van gezondheid en functioneren te stimuleren met preventie Bewegen, en het trainen van fitheid, moeten hoger op de agenda komen van beleid en zorgpraktijk Inhoud presenta?e Hoe ac?ef en fit zijn ouderen met een verstandelijke beperking? Is bewegen voor mensen met een verstandelijke beperking anders? Hoe wordt beweging in de dagelijkse zorg en ondersteuning geïntegreerd? Prak?jkvoorbeelden Gedragsverandering bij cliënten en begeleiders Tips en tricks en meer beweegideeën Lichamelijke factoren Bewegen doe je met je lichaam Wat is er lichamelijk anders bij mensen met een lichte verstandelijke beperking? Lichamelijke factoren Syndromen Voetafwijkingen, vergroeiingen, spasmes Eerdere ervaringen met bewegen: Vaak minder uitgebreid: minder buitenspelen, minder gym? Weinig ervaring met inspanning: signalen onbekend Vaak geen succeservaringen opgedaan: nega?eve associa?e Heel erg laag beginniveau: Alles is zwaar! Energiehuishouding werkt nog niet op?maal Cogni?e en motoriek Rela?e motorische en cogni?eve ontwikkeling Beweging wordt grotendeels centraal aangestuurd Bij mensen met een VB kan zich dit uiten in: Minder efficiënte coördina?e Hierdoor meer energie nodig: zwaarder Hierdoor meer aandacht nodig: moeilijker Bij Down syndroom al afwijkend looppatroon aangetoond Verder nog veel onbekend 3

4 Inspannen Verstoorde reac?e op inspanning: Lage hartslag bij inspanning, ook bij atleten met VB Hartslag wordt geregeld door autonome zenuwstelsel: Parasympathische act: rest and digest, hartslag omlaag Sympa?sche ac?viteit: fight or flight, hartslag omhoog Te meten met hartslagvariabiliteit Normaal: Inspanning à eerst parasympathisch omlaag (laag- ma?g intensief), dan sympathisch omhoog (intensief) Bij DS (licht- ma?ge VB): sympa?sch werkt niet goed: verstoorde hormoonregula?e ((nor)adrenaline) Resultaat: dezelfde inspanningsintensiteit=niet mogelijk! Key message 1-4: Het is zwaarder dan je zelf zou denken Het is moeilijker dan je zelf zou denken Ouderen met een verstandelijke beperking hebben weinig vertrouwen in eigen kunnen op het gebied van bewegen Ouderen met een verstandelijke beperking hebben weinig ervaring met lichaamssignalen Inhoud presenta?e Hoe ac?ef en fit zijn ouderen met een verstandelijke beperking? Is bewegen voor mensen met een verstandelijke beperking anders? Hoe wordt beweging in de dagelijkse zorg en ondersteuning geïntegreerd? Prak?jkvoorbeelden Gedragsverandering bij cliënten en begeleiders Tips en tricks en meer beweegideeën Wat doen we nu al? Beweegsoos Beweegboek Samen met maatjes Aansluiting verenigingen Medailles Waarom lukt het niet al?jd? Waar loop je tegenaan? Het gaat over sverandering Wandelclubje Mascotte Beweegbox met materiaal Zumba les In individueel plan 23 4

5 Key message 5: Een programma/interven/e lukt alleen als je inzicht hebt in wat iemand belemmert of juist mo/veert. Interven?on mapping 1. Inventarisatie van behoefte 2. Doelen stellen mbv determinanten van en omgeving 3. Kiezen van technieken en uitwerken in praktische strategieën 4. Ontwerpen en opzetten van programma 5. Aanpassen en implementeren van programma 6. Evalueren Intervention mapping: a process for developing theory- and evidence-based health education programs Bartholomew et al.1998, Kok et al, Interven?on mapping 1. Inventarisatie van behoefte 2. Doelen stellen mbv determinanten van en omgeving 3. Kiezen van technieken en uitwerken in praktische strategieën 4. Ontwerpen en opzetten van programma 5. Aanpassen en implementeren van programma 6. Evalueren Intervention mapping: a process for developing theory- and evidence-based health education programs Bartholomew et al.1998, Kok et al, Overzicht Intervention Mapping Uitleg begrippen: : wat wil je bereiken, en bij wie? : wat bevordert/belemmert het? Theorie: Gedragsveranderingstheorieën Technieken/methoden: algemene techniek om te beïnvloeden Strategieën: praktische uitwerking hoe techniek toe te passen Meer bewegen Geen vertrouwen in eigen kunnen Abraham & Michie 2008, Michie et al, 2008 Theorie Social cognitive theory Techniek/ Methoden Modelling Strategie In groep, eerst kunnen kijken naar anderen Grading Hele langzame opbouw, succeservaringen opdoen 28 Doelgroepen: - Ouderen met een verstandelijke beperking - Begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking : - Meer bewegen in hun dagelijkse activiteiten - Meer bewegen integreren in hun dagelijkse ondersteuning en zorg Hoe kom je er achter? Combinatie van: - Wat is er al bekend: eerder onderzoek: wetensch. literatuur, eigen enquete, soortgelijke studies - Vragen: focusgroep, persoonlijke interviews etc

6 Voorbeelden barrieres ouderen met een verstandelijke beperking: Bewegen is saai, ik vind het niet leuk Ik kan het niet Ik ben te moe Ik heb geen zin Er is niemand om het voor te doen Ik ben bang om me pijn te doen Ik ben met pensioen Er is niemand om samen mee te bewegen Voorbeelden facilitatoren ouderen met een verstandelijke beperking: Leuk om samen te bewegen Bewegen is goed voor je lichaam Bewegen is leuk Door bewegen meer ontspannen, geeft energie Ik zie het de ander ook doen Sociale contacten Voorbeelden barrieres begeleiders: Ik heb er geen tijd voor Ik weet niet goed welke activiteiten voor mijn cliënt(en) geschikt zouden zijn Ik vind het zelf moeilijk om leuke activiteiten bedenken De cliënt heeft te weinig geld om te doen wat hij/zij leuk vindt Mijn cliënt kan niet meedoen in een groepsactiviteit Ik kan mijn cliënt(en) niet motiveren om actief te zijn Ik mis aanbod aangepast sporten bij verenigingen, clubs en fitnesscentra in de omgeving van de woonlocatie 33 Thema s determinanten: Kennis/verwachte uitkomsten Vaardigheden Vertrouwen in eigen kunnen Sociale factoren Omgaan met emoties Motivatie en doelen stellen Externe factoren Professionele houding Michie et al Qual Saf Health Care 14(1) : welke kies je om aan te pakken? - Welke komen het meeste voor? - Welke wegen het zwaarste? - Welke zijn goed te veranderen? Waarom een theorie? In theorie verklaring voor à aanwijzing hoe te veranderen - Bekende theorieën: - Social cognitive theory - Theory of stages of change Marcus et al., Sports Medicine 1996, 22 (5)

7 Voorbeelden van technieken Intenties of doelen laten formuleren Self-monitoring Aanmoedigen Instructie geven Sociale vergelijking Motiverende gespreksvoering Langzaam opbouwen - From theory to intervention: Mapping theoretically derived behavioural determinants to behaviour change techniques Michie et al., Applied Psychology 2008, 57 (4), A taxonomy of behavior change techniques used in interventions Abraham & Michie, Health Psychology 2008, 27 (3) Strategie: techniek uitgewerkt voor specifieke situatie: Intenties of doelen laten formuleren: Ik ga volgende week 1x fietsen Self-monitoring: stappenteller meegeven Aanmoedigen: ster voor hele woning Instructie geven: samen activiteiten doen Sociale vergelijking: in groep activiteiten doen Motiverende gespreksvoering: begeleiders individueel coachen Langzaam opbouwen: hele kleine stapjes als subdoelen formuleren: eerst maar eens 1 keer vaker meelopen naar de glasbak per week 38 Beweegsoos Beweegboek Samen met maatjes Aansluiting verenigingen Medailles Kennis? Professionele rol? Samen met maatjes Sociale invloed Medailles Mascotte In individueel plan Wandelclubje Beweegboek Beweegbox met materiaal Mascotte Zumba les In individueel plan Wandelclubje Beweegbox met materiaal Aanbod Beweegsoos vergroten Aansluiting verenigingen Zumba les Emoties? Vaardigheden? Terug naar het begin Stap 1: benoem doelgroepen, en gewenst per doelgroep Stap 2: verzamel informatie over determinanten: vooraf en tijdens Stap 3: bedenk goed welke technieken je wilt gaan inzetten Stap 4: werk die technieken uit naar strategieën Stap 5: evalueer of het werkt! Key message 6: Er zijn al/jd meerdere factoren die belemmeren of bevorderen, en hoe meer je weet, hoe beter je hier op aan kan sluiten. 7

8 Inhoud presenta?e Hoe ac?ef en fit zijn ouderen met een verstandelijke beperking? Is bewegen voor mensen met een verstandelijke beperking anders? Hoe wordt beweging in de dagelijkse zorg en ondersteuning geïntegreerd? Prak?jkvoorbeelden Gedragsverandering bij cliënten en begeleiders Tips en tricks en meer beweegideeën Tips en tricks Houdt rekening met iemand z n beginniveau Ga in gesprek: Wat vindt iemand wel/niet leuk om te doen? Wat vond iemand vroeger leuk? Niet bewegen om het bewegen, maar bewegen omdat: Iets leuk is om te doen (dansen/kegelen ipv gym) Het leuk is om het samen te doen (eindje wandelen) Het ergens voor nodig is (brievenbus ipv eindje wandelen) Bekijk de hele dag: overal ziben mogelijkheden Maak het op maat Maak het onderdeel van de rou?ne (ook bij wisselende begeleiding) Beweegideeën Effec?ef beweeg- en educa?eprogramma GOUD Hartelijk dank voor uw aandacht! Zijn er nog vragen? Beweegwaaier: kan- het- ook Boek Spelenderwijs in Beweging: Ac?ef aan tafel Voor meer informa?e: Thessa Hilgenkamp t.hilgenkamp@erasmusmc.nl Mogelijk gemaakt door: 8