TechniekRaad Noord-Holland

Transcriptie

1 TechniekRaad Noord-Holland Samen sterk voor techniek! De technische arbeidsmarkt in Noord-Holland: cijfers en visie op februari 016 De TechniekRaad Noord-Holland is een initiatief van de werkgeversorganisaties FME-CWM, Koninklijke Metaalunie, Uneto-VNI, Bouwend Nederland en de provincie Noord-Holland. Deze organisaties vertegenwoordigen ruim.500 technische bedrijven in Noord- Holland. De TechniekRaad verbindt partijen en draagt voor bedrijven in de groot- en kleinmetaal, de installatietechniek en de bouw in Noord Holland een gemeenschappelijke visie uit op arbeidsmarkt- en scholingsbehoeften. Correspondentie: Wijk aan Duinerweg 1, 19 TN, Beverwijk KvK: E: info@techniekraad.nl BTW-nr: NL85855B01 I: Bankrekeningnr: NL151INGB T:

2

3 Voorwoord Samen met andere organisaties heeft de TechniekRaad Noord-Holland de afgelopen jaren veel inzet gepleegd om de technische arbeidsmarkt toekomstbestendig te maken. Het begin is er, maar we zijn er nog lang niet. De kwantitatieve en kwalitatieve aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt zijn niet in evenwicht. Er is een blijvende mismatch tussen vraag en aanbod. Werkgevers worstelen met het vinden van voldoende en juist opgeleid personeel. Technische MBO- en HBO-instellingen hebben te maken met te weinig instroom in sommige technische opleidingen en teveel in andere. Tegelijkertijd is de werkloosheid nog te hoog, met name onder jongeren en ouderen. Als we daar in gezamenlijkheid iets aan willen doen, dan moeten we uitgaan van dezelfde informatie, analyses en visie. Dit rapport geeft inzicht in de provinciale technische arbeidsmarkt, articuleert de arbeidsvraag van het bedrijfsleven en geeft tekorten aan. Dat is onmisbare informatie voor de doelmatigheidsdiscussie en daarmee het functioneren van de technische arbeidsmarkt. We zien bijvoorbeeld dat de tekorten met name in de Bouw en Infra van zowel de niveaus en, als niveau sterk toenemen. Ook de tekorten in de beroepsgroep Installatie-Elektro- en Metaaltechniek (onder meer mechatronica, servicetechnici, werkvoorbereiders en infratechnici) nemen toe, maar dan met name op de niveaus en, terwijl het aantal inschrijvingen in de opleidingen niet navenant groeit. Daar kunnen we gezamenlijk wat aan doen. Voorwaarde voor een gezamenlijke aanpak is dat we uitgaan van dezelfde informatie. We verspreiden het rapport dan ook onder een brede groep belanghebbenden, zodat de inhoud continue kan worden verbeterd en het draagvlak ervoor steeds groter wordt. Op deze wijze kan met recht worden gesproken over een gemeenschappelijke sectorbrede visie, gebaseerd op een breed gedeelde analyse en onderbouwing. Maar daarmee zijn we er niet. De uitdaging aan de sector is om met dit document in de hand in goed onderling overleg goed werkend beleid, projecten en activiteiten te ontwikkelen. De TechniekRaad is uiteraard bereid die verbinding te stimuleren en u inhoudelijk te ondersteunen. Dit rapport is mede tot stand gekomen door input vanuit betrokken branches en andere deskundigen. Ik dank allen voor de inbreng. Kees de Vries (Voorzitter TechniekRaad Noord-Holland)

4

5 Inhoud Voorwoord Overzicht conclusies 1 Inleiding 1.1 TechniekRaad Noord-Holland Verantwoording Werkgelegenheid en wervingsbehoefte.1 Bedrijvigheid Werkgelegenheid Wervingsbehoefte... 1 Kwalitatieve ontwikkelingen in de sectoren.1 Inleiding Installatiesector Technologische industrie Metaal en techniek Bouw en infra... Aanbod op de technische arbeidsmarkt.1 VMBO Techniek Aantal technisch gediplomeerden in het MBO Aantal technisch gediplomeerden in het HBO Doorstudeerders Doorstroom naar niet-technische functies Instroom inactieven... 5 Tekorten aan technisch personeel 5.1 Verwacht tekort Arbeidsmarktperspectieven in de techniek Stageplaatsen en leerwerkbanen Doelmatigheid Noord-Hollandse ROC s 6.1 ROC Kop van Noord-Holland ROC Horizon College... 5

6 6. ROC Nova College ROC van Amsterdam ROC Regio College Doelmatigheid Noord-Hollandse hogescholen 7.1 Hogeschool InHolland Hogeschool van Amsterdam Arbeidsmarktperspectief van technische HBO-gediplomeerden Visie TechniekRaad 8.1 Inleiding Knelpuntenanalyse Doelstellingen TechniekRaad Actiepunten en werkwijze TechniekRaad Bijlage 1 Kans op werk per regio per technische opleiding in Noord-Holland Bijlage Overzicht per leerweg Techniek in het VMBO in schooljaar 015/ Bijlage Tekorten stagemarkt naar opleiding en regio Bijlage Percentages gediplomeerden Techniek MBO dat doorstudeert Bijlage 5 Regio-indeling Bijlage 6 Omschrijving technische clusters

7 OVERZICHT CONCLUSIES Totaal aantal technische bedrijven in Noord-Holland in 015: Dat is 7% meer dan in 01. Deze stijging wordt voor een groot deel verklaard door de stijging in het aantal ZZPers. Totaal aantal banen (in loondienst) in technische bedrijven in Noord-Holland: Dat is bijna 5% minder dan in 01. Totaal aantal technische banen in technische bedrijven in Noord-Holland: Geschatte aantal technische banen in niet-technische bedrijven in Noord- Holland: Totaal aantal technische banen in Noord-Holland: Dat is ongeveer % minder dan in 01. Dat er % minder banen zijn, betekent niet dat er minder werkgelegenheid is. Het aantal ZZP-ers en technische uitzendkrachten stijgt immers. Wervingsbehoefte aan nieuw technisch personeel door technische bedrijven in Noord- Holland: ca..60 per jaar. Wervingsbehoefte aan nieuw technisch personeel door niet-technische bedrijven in Noord- Holland: ca..77 per jaar. Wervingsbehoefte aan nieuw technisch personeel door zowel technische als niettechnische bedrijven in Noord-Holland: ca per jaar. In 01 zijn mensen geslaagd voor een technische opleiding in het Noord-Hollandse MBO. Dat zijn er 556 meer dan in 01. In 01 zijn 1.1 mensen geslaagd voor een technische opleiding in het HBO in Noord- Holland (HvA en InHolland). In 01 zijn naar schatting 5.00 technisch gediplomeerden (mbo en hbo) de Noord- Hollandse arbeidsmarkt opgegaan, waarvan circa.900 mbo-ers en 1.00 HBO-ers. In 01 gaan meer MBO-gediplomeerde technici doorstuderen dan in 01. 0% van de technische schoolverlaters gaat niet in een technische functie werken. Verreweg de meesten daarvan omdat ze geen technische baan kunnen vinden. Het grootste deel van deze 0% zijn gediplomeerden van opleidingen die minder interessant zijn voor de sectoren die zijn vertegenwoordigd in de TechniekRaad. Het tekort aan technisch personeel in Noord-Holland wordt voor de komende jaren geschat op een gemiddelde van bijna per jaar. Dit cijfer zegt echter niets over de verwachte tekorten per beroep of opleidingsrichting in de techniek. Het tekortcijfer is een theoretisch cijfer; het geeft een waarde aan de kwaliteit van de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt. De tekorten worden door werkgevers opgevuld met gediplomeerden van aanverwante opleidingen, door technische uitzendkrachten te contracteren, door specialisten uit het buitenland te halen en door werk uit te besteden aan ZZP-ers. In de provincie Noord-Holland bestaat een groot tekort aan gediplomeerden met een MBOopleiding in vooral de installatie-, en de bouw en infra. In vergelijking met een jaar geleden zijn er nu grotere tekorten van gediplomeerden afkomstig uit veel méér opleidingen van beide beroepsgroepen. 7

8 De grootste overschotten op de technische arbeidsmarkt in Noord-Holland betreffen gediplomeerden van specifieke opleidingen binnen de beroepsgroepen mobiliteit, hout en meubel, logistiek, carrosserie en scheepvaart. Voor sommige beroepsgroepen geldt dus dat zowel een overschot als een tekort bestaat voor een aantal opleidingen. Er lijkt daarom sprake van een mismatch binnen beroepsgroepen. 8

9 1 INLEIDING 1.1 TechniekRaad Noord-Holland De TechniekRaad Noord-Holland vertegenwoordigt circa.500 technische bedrijven in Noord- Holland. De Raad is in december 01 opgericht op initiatief van vier ondernemersorganisaties in de techniek: Bouwend Nederland, Vereniging FME-CWM, Koninklijke Metaalunie en Uneto- VNI. Deze vier partijen zetten zich samen met de provincie Noord-Holland in voor verbinding en versterking van activiteiten op het gebied van instroom, arbeidsmarkt en beroepsopleidingen. Per 1 januari 016 is tevens de procesindustrie bij de TechniekRaad aangesloten. Missie De TechniekRaad verbindt, stimuleert, initieert en coördineert activiteiten en levert hierdoor een belangrijke bijdrage aan een gezonde technische arbeidsmarkt in Noord-Holland met voldoende en goed opgeleide technische vakmensen. Daartoe acteren de technische brancheorganisaties op basis van één breed gedragen visie die in nauw overleg met opleidingsfondsen en andere betrokken partijen is opgesteld. Deze visie vertegenwoordigt het technische bedrijfsleven en betreft de huidige en toekomstige behoefte aan technisch personeel in Noord-Holland en de regio s daarbinnen. Beleidsmatig doel: De TechniekRaad formuleert de behoeften en standpunten van bedrijven in de groot- en kleinmetaal, de installatietechniek en de bouw in Noord-Holland, als het gaat om instroom, opleiding en arbeidsmarkt in deze bedrijfstakken. Dit beleidsmatig doel is uitgewerkt in een aantal operationele doelen. De TechniekRaad: - is initiatiefnemer als het gaat om de speerpunten: adequate opleidingsfaciliteiten, instroom, een goed opleidingenaanbod, aantrekkelijke opleidingen, doorlopende leerroutes, effectief overleg en samenwerking bedrijfsleven-onderwijs. - is kennisdrager voor de deelnemende bedrijfstakken. De TechniekRaad kan op basis van onderzoeksgegevens de behoeften van de bedrijfstakken op het gebied van arbeidsmarkt, onderwijs, opleiding en instroom articuleren. - structureert en verbetert overleg en samenwerking. Waar dat nodig is kan de TechniekRaad optreden als coördinator en aanjager van overleg en samenwerking. Waar mogelijk zal de TechniekRaad overleg en samenwerking vereenvoudigen en stroomlijnen. - is aanspreekpunt voor regionale en landelijke overheden, onderwijsinstellingen, opleiders, kenniscentra en andere actoren op het terrein van instroom, arbeidsmarkt, onderwijs en bijscholing in de techniek. - is adviseur op verzoek van overheden, onderwijsinstellingen, opleiders en andere instellingen met betrekking tot activiteitenplannen. 9

10 Strategie Door partners en stakeholders te verbinden ontstaat draagvlak en eenduidigheid in de uit te dragen boodschap. Door allemaal dezelfde visie te hebben met betrekking tot instroom, opleiding en arbeidsmarkt in de technische bedrijfstakken, werken we naar één gemeenschappelijke techniekagenda. Eerder verschenen rapportages van de TechniekRaad Noord-Holland zijn: - De technische arbeidsmarkt in Noord-Holland: cijfers en visie op 015. TechniekRaad Noord- Holland, december De technische arbeidsmarkt in Noord-Holland: cijfers 015. Update 19 augustus 015. TechniekRaad Noord-Holland. 1. Verantwoording Dit document is grotendeels gebaseerd op de databestanden en publicaties van SBB, ROA, DUO, CBS, Platform Bètatechniek en op publicaties van de sectororganisaties zelf. De gehanteerde cijfers over arbeidsmarkt en onderwijs worden als toonaangevend beschouwd. We hanteren de methodiek van Kans op werk/sbb. Dit is de toekomstige kans op werk voor een gediplomeerde schoolverlater op het niveau en in het verlengde van de opleiding. Deze kans is van toepassing op het moment van afstuderen van iemand die nu met de opleiding begint en deze na een normale studieduur afrondt. De kans op werk voor een tweejarige opleiding geeft een typering over het arbeidsmarktperspectief over twee jaar. Die van een driejarige opleiding over drie jaar, etc. SBB presenteert de kansen per beroep voor de 5 verschillende UWV-arbeidsmarktregio's. In Noord-Holland gaat het om de volgende zeven regio s: - Kop van Noord-Holland (incl. West-Friesland) - Alkmaar en omgeving (Noord-Kennemerland) - IJmond - Agglomeratie Haarlem (Zuid-Kennemerland) - Zaanstreek - Groot-Amsterdam (incl. Waterland) - Gooi en Vechtstreek We sluiten in dit document aan op de definities en indelingen zoals die worden gehanteerd door SBB/CBS. We onderscheiden derhalve de volgende clusters van sectoren (SBI008): - Delfstoffenwinning - Industrie - Nutsbedrijven (energievoorziening, water- en afvalbeheer) - Bouwnijverheid We verwijzen naar bijlage 6 voor een nadere duiding van de clustersectoren en naar de websites van CBS/SBB voor een nadere methodologische verantwoording. 10

11 WERKGELEGENHEID EN WERVINGSBEHOEFTE.1 Bedrijvigheid Het CBS constateert dat er medio technische bedrijven (vestigingen) in Noord- Holland zijn. Dat is een stijging van 7% ten opzichte van 01. Aantal technische bedrijven in 015 in Noord-Holland: ca Een groot deel van deze stijging in het aantal technische bedrijven wordt verklaard door een stijging in het aantal ZZP-ers en ZMP-ers (zelfstandigen met personeel of meewerkend gezinslid). Zo zijn er volgens de Kamer van Koophandel in Nederland ZZP-ers (eind 01) waarvan in de bouw en in de industrie. Ruim 1% van alle werkenden in Nederland is ZZP-er (EBB, e kwartaal 015). In Noord-Holland zijn relatief veel bedrijven gevestigd uit de metaalproductenindustrie, meubelindustrie, algemene bouw en projectontwikkeling, gespecialiseerde bouw, autohandel en repartie en reparatie van consumentenartikelen. Tussen de regio s zijn grote verschillen waarneembaar: sommige branches zijn hoofdzakelijk gevestigd in bepaalde regio s. Zo zitten MKB-metaalbedrijven hoofdzakelijk in de IJmond/ Zaanstreek en Haarlemmermeer. Verreweg de meeste technische bedrijven zijn in de regio Groot Amsterdam gevestigd. Ook bevat de Kop van Noord-Holland veel meer technische bedrijven in vergelijking tot de andere regio s in Noord-Holland. Zie tabel.1. Tabel.1 Regio Aantal technische bedrijven per regio in Noord-Holland Aantal technische bedrijven 01 Aantal technische bedrijven 015 Kop van Noord-Holland Alkmaar en omgeving IJmond Agglomeratie Haarlem Zaanstreek Groot-Amsterdam Gooi en Vechtstreek Totaal Bron: Bewerking: TechniekRaad NH 11

12 . Werkgelegenheid Bijna 18% van alle banen in Nederland bevinden zich volgens CBS in de provincie Noord-Holland. Dit zijn er Het CBS meldde (persbericht 8 december 015) dat alleen in Noord- Holland het totaal aantal banen in 01 is toegenomen: Noord-Holland is de enige provincie die eind 01 meer banen van werknemers had dan eind 010. Dat positieve saldo is vooral te danken aan een forse toename in 01. In alle andere provincies verdwenen er per saldo banen. Een en ander geldt echter niet voor het aantal banen in technische bedrijven: dit is ten opzichte van een jaar eerder afgenomen met bijna 5% naar banen binnen technische bedrijfstakken (december 01). In Noord-Holland valt dus 10% van alle beschikbare banen in de technische sectoren. Een jaar eerder was dat percentage nog ruim 1%. De volgende tabel geeft een overzicht van het aantal banen per cluster van technische sectoren in Noord-Holland. Het aantal banen per deelregio laten we achterwege omdat er volgens CBS te vaak sprake is van vertrouwelijke aantallen. Tabel. Aantal (technische en niet-technische) banen in Noord-Holland naar technische bedrijfstak (per december 01 en 01) Cluster Delfstoffenwinning Industrie Nutsbedrijven Bouwnijverheid Totaal Bron: Bewerking: TechniekRaad Noord-Holland Een daling in het aantal technische banen (in loondienst) betekent niet automatisch dat er minder werkgelegenheid is. Het aantal ZZP-ers met technische dienstverlening en vooral ook de inhuur door bedrijven van technisch uitzendpersoneel neemt immers sterk toe. In onze sectoren is bijna 0% van al het flexibele personeel in de technische bedrijven een uitzendkracht en is het aantal uren in het technisch segment van uitzendbedrijven gegroeid met 1% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar (Flex & Figures, ABU, januari 016). Gemiddeld betreft 6% van het aantal banen in de technische bedrijfstakken een technische functie (Monitor Technische Arbeidsmarkt, SEO, oktober 01). Dat zou betekenen dat er technische banen in de provincie Noord-Holland in de technische bedrijfstakken zouden zijn. De verhouding tussen het percentage technische en het percentage niet-technische banen verschilt echter per bedrijfstak. Zo is het aandeel technici in de afvalinzameling 1% en van de utiliteitsbouw 85% (Monitor Technische Arbeidsmarkt, SEO, oktober 01). We kunnen het aantal technische banen in technische bedrijfstakken in Noord-Holland dus exacter aangeven. SEO heeft in haar monitor (oktober 01) het percentage technische functies per sector aangegeven. Deze percentages kunnen niet één op één worden toegepast op de aantallen 1

13 banen uit tabel., omdat de indeling voor een deel niet helemaal overeenkomt. Daarom geven we een percentage bij benadering. Tabel. Aantal technische banen in Noord-Holland per regio naar technische bedrijfstak Cluster Delfstoffenwinning (50%) Industrie (65%) Nutsbedrijven (5%) Bouwnijverheid (8%) Totaal Bron: SEO. Bewerking: TechniekRaad Noord-Holland Op basis van tabel. schatten we het aantal technische banen in technische sectoren in Noord- Holland op Totaal aantal banen in technische bedrijven in Noord-Holland: Totaal aantal technische banen in technische bedrijven in Noord-Holland: Maar er zijn ook veel technische banen in niet-technische bedrijfstakken. Bijna de helft (9%) van de technisch opgeleiden werkt in niet- technische sectoren (Monitor Technische Arbeidsmarkt, SEO, oktober 01). Dit kunnen zowel technische als niet-technische functies zijn. Volgens een onderzoek van SEOR (Technisch opgeleid: wel of niet werken in de techniek?, juni 01) werkt 0% van de technisch opgeleiden in een niet-technische functie in een niettechnische bedrijfstak; 70% werkt dus wel in een technische functie in niet-technische sectoren. Vooral grote dienstverlenende sectoren zoals de zorg, onderwijs en overheid doen een groot beroep op technici. Knelpunten op de technische arbeidsmarkt oftewel tekorten aan vakbekwame technici is derhalve niet alleen een probleem voor technische bedrijfstakken, maar tevens een maatschappelijk probleem dat onder meer overheid, onderwijs en (gezondheids)zorg treft. Op basis van CBS-gegevens zijn er in de provincie Noord-Holland banen in de provincie (dec. 01). Dat is 1,6% minder dan in december 01. Hiervoor werd geconstateerd dat er banen in technische bedrijfstakken in Noord-Holland zijn. Dat betekent dat er mensen zijn die werken in niet-technische sectoren in Noord-Holland. Volgens SEO (01) heeft 7% van de werkenden in niet-technische sectoren een technische functie. Nemen we 7% van , dan komen we op een getal van mensen die in een technische functie in Noord-Holland in niet-technische sectoren werkzaam zijn. Als het aantal technische banen in technische sectoren wordt opgehoogd met het aantal technische banen in niet-technische sectoren komen we uit op een aantal van

14 Geschatte aantal technische banen in niet-technische bedrijven in Noord- Holland: Totaal aantal technische banen in Noord-Holland: Wervingsbehoefte De vraag naar nieuwe instroom op de technische arbeidsmarkt noemen we de wervingsbehoefte. De wervingsbehoefte bestaat uit een optelsom van de vervangingsvraag (vacatures die ontstaan door vertrek van personeel) en de uitbreidingsvraag (extra vraag naar personeel door economische groei). Met nieuwe instroom wordt bedoeld nieuwe instroom in de bedrijven, dus van buiten. Dit kunnen schoolverlaters/gediplomeerden zijn maar ook zijinstromers die al een technische achtergrond hebben. Cijfers die aangeven hoe groot de vervangingsvraag de komende jaren zal zijn, verschillen van elkaar. De vraag is ook in welke mate de vervangingsvraag per provincie en per sector van elkaar verschilt. Wij gaan hier echter uit van de meest recente cijfers van ROA. De uitbreidingsvraag betreft feitelijk de verwachte werkgelegenheidsontwikkeling; hierin zijn verwachte ontwikkelingen in outsourcing en automatisering meegenomen. Het ROA verwacht voor de komende jaren een gemiddelde landelijke vervangingsvraag van technische beroepen van,7% en een uitbreidingsvraag van gemiddeld 1,% per jaar (De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 00, december 015). De komende vijf jaren is de landelijke wervingsbehoefte dus,9% gemiddeld per jaar. Zie de tabel voor een overzicht per opleidingsniveau. Tabel. Landelijke uitbreidings- en vervangingsvraag technische beroepen per opleidingsniveau (015-00) Opleidingsniveau Uitbreidingsvraag (%) Vervangingsvraag (%) MBO - techniek 1,0,0 MBO techniek 1,0,1 HBO techniek 1,1, WO techniek 1,1,9 Gemiddeld 1,,7 Bron: ROA, De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 00, december 015 Het landelijke cijfer van,9% kunnen we toepassen in Noord-Holland, hetgeen zou betekenen dat in Noord-Holland een wervingsbehoefte van technische bedrijven van technici per jaar zou bestaan. In de rapportage van de TechniekRaad De technische arbeidsmarkt in Noord-Holland; cijfers en visie op 015 (december 01), constateerden we eveneens een jaarlijkse wervingsbehoefte van technici per jaar. In 01 beschikte de TechniekRaad via Kenteq over ROA-cijfers die de vervangings- en uitbreidingsvraag en daarmee ook de wervingsbehoefte per regio en opleidingsniveau in de provincie Noord-Holland aangaven. We zagen toen grote verschillen tussen de regio s in de 1

15 provincie. Zo was in 01 de wervingsbehoefte aan mbo-opgeleide technici in Groot Amsterdam en Gooi- en vechtstreek veel groter dan in de andere regio s van de provincie. Er was nagenoeg alleen sprake van een uitbreidingsvraag in Groot-Amsterdam. De wervingsbehoefte van zowel mbo- als hbo-opgeleide technici was in Zaanstreek/Waterland beduidend kleiner dan in de andere regio s. In 015 hebben we echter niet meer de beschikking over deze regionale cijfers. Kenteq is immers per 1 augustus 015 opgegaan in SBB en SBB levert de bedoelde gegevens (nog) niet. We moeten hier dus volstaan met een schatting op basis van landelijke cijfers. Passen we deze landelijke cijfers toe op Noord- Holland dan schatten we dat de wervingsbehoefte aan technisch personeel in niet-technische bedrijven.77 per jaar is en voor technische bedrijven.60. Wervingsbehoefte aan nieuw technisch personeel door technische bedrijven in Noord-Holland:.60 per jaar. Wervingsbehoefte aan nieuw technisch personeel door niet-technische bedrijven in Noord-Holland:.77 per jaar. Totale wervingsbehoefte aan nieuw technisch personeel in Noord-Holland: ca per jaar. 15

16 16

17 KWALITATIEVE ONTWIKKELINGEN IN DE SECTOREN.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op specifieke arbeidsmarktontwikkelingen in de betreffende sectoren op basis van eigen branchepublicaties en onderzoek. In de volgende paragrafen zien we dat de werkgelegenheid sinds 015 in alle aangegeven sectoren (licht) is gegroeid 1. Daarbij hebben de sectoren zorgen of aan de groeiende vervangings- en uitbreidingsvraag kan worden voldaan. De trend van ontgroening en vergrijzing zet immers in alle sectoren door. Vooral in de jaren tot 01 neemt het aantal uitstromers door pensionering toe. De verwachte vervangingsvraag vanwege pensioen is dan niet meer op te vangen via instroom van jongeren. Daarnaast constateren we bepaalde ontwikkelingen in alle sectoren die vragen om aanpassingen in het (beroeps)onderwijs en gerichte bijscholing van zittend personeel. Zo vragen technologische ontwikkelingen/proces- en productinnovaties om actuele vaktechnische competenties. Er wordt daarbij steeds meer geconcurreerd op efficiency en prijs waardoor er een groeiende noodzaak bestaat tot slimmer werken en innoveren om daarmee ook kosten te besparen en efficiënter te kunnen werken. Klant- en vraaggericht werken worden dan steeds belangrijker. Een en ander betekent dat naast een hoger opleidingsniveau ook meer persoonlijke competenties worden vereist, zoals analyserend en probleemoplossend vermogen, overall inzicht, creativiteit, zelfstandigheid, eigen verantwoordelijkheid en flexibiliteit. De eisen rond veiligheid en gezond werken worden steeds belangrijker. Brede inzetbaarheid van werknemers en duurzaamheid zijn andere ontwikkelingen waaraan steeds meer voldaan moet worden. Het is zeer de vraag of al deze eisen bij huidige en toekomstige medewerkers aanwezig en ontwikkelbaar zijn.. Installatiesector OTIB maakt factsheets onder andere voor de provincie Noord-Holland. In de meeste recente factsheet Noord-Holland (015, kwartaal ) wordt melding gemaakt van een daling van de Noord-Hollandse werkgelegenheid in de sector van % in 01 ten opzichte van 01. Landelijk is dit percentage %. Het aantal werknemers (in loondienst) in de provincie daalt dus iets sneller dan landelijk. In de eerste drie kwartalen van 015 is het aantal werknemers echter weer gestegen (naar 1.81) maar nog niet naar het niveau van eind CBS constateerde in 015 echter een daling van 5% van het aantal technische banen in Noord- Holland ten opzichte van 01. Het CBS neemt veel meer sectoren mee, dan de vier behandelde sectoren in dit hoofdstuk. 17

18 Ook het aantal bedrijven daalde in 01 ten opzichte van 01 (exclusief ZZP-ers). In 015 groeit het aantal bedrijven weer naar aan het einde van het e kwartaal. Door technologische innovaties en maatschappelijke trends verandert de klantvraag voortdurend. Dat heeft grote gevolgen voor de markt voor installatiebedrijven waardoor ook nieuwe opleidingsvragen en -behoeften ontstaan. De belangrijkste ontwikkelingen zijn: 1. Integraal installeren. De focus is klantpartnerschap door het kennen van de specifieke problematiek van de klant/eindgebruiker. De klantvraag is uitgangspunt bij een totaaloplossing. Voor het vervullen van deze functie is hoogwaardige kennis van de klant en de technische mogelijkheden van groot belang.. Meer behoefte aan specifieke (deel)oplossingen. De medewerker weet deze te ontwikkelen en te organiseren. Hij produceert en vermarkt hoogwaardige high tech bouwstenen waarbij veel aandacht is voor R&D. Zo levert hij meerwaarde aan partners in de keten en soms direct aan de eindgebruiker. De focus ligt op productleiderschap door het continue ontwikkelen van state of the art producten.. Installeren en beheren nieuwe stijl. Waarbij veel gebruik wordt gemaakt van slimme ICT bij het installeren van de hightech bouwstenen. Het echte installeren wordt dan meer plug & play terwijl het contact met de klant steeds belangrijker wordt. De opdracht wordt gerealiseerd tegen concurrerende prijzen. Focus ligt dus op kostenleiderschap door het zo efficiënt mogelijk uitvoeren. Daarnaast wordt beheer en onderhoud van de systemen tegen zo laag mogelijke kosten van belang. Focus ligt hierbij op kostenleiderschap, het bieden van betrouwbare diensten tegen concurrerende prijzen. Deze ontwikkelingen hebben tot gevolg dat het niveau van vakkennis en vaardigheden dat van monteurs en installateurs gevraagd wordt, de komende jaren zal stijgen. Naast specifieke vakkennis en vaardigheden die bovenstaande ontwikkelingen met zich meebrengen, worden bovendien steeds meer eisen gesteld aan veilig en gezond werken. Werknemers dragen daarbij steeds meer de verantwoordelijkheid voor de eigen veiligheid. OTIB geeft in genoemde factsheet aan dat het aantal vacatures in 01 sterk verminderde ten opzichte van 01, namelijk van 575 naar 15. In 01 waren er in de provincie 65 vacatures. Aan het eind van het derde kwartaal van 015 stond de teller inmiddels op 1 vacatures voor 015. Het aantal baanopeningen in de installatietechniek is in 015 dan ook sterk gegroeid. Deze groei bestaat met name uit het aantal vacatures voor zelfstandig/uitvoerend monteur en eerste monteur voorman. Daarnaast bestaan veel vacatures bij koeltechnische bedrijven.. Technologische industrie Volgens de Arbeidsmarktmonitor van A+O Metalektro (ROA, oktober 015) kenmerkt de eerste helft van 015 zich door een positieve werkgelegenheidsontwikkeling in de metalektro van landelijk gemiddeld 0,56%. Per provincie zijn er verschillen: zo laten Zie: 18

19 Noord-Holland, Zuid-Holland, Friesland en Groningen, Flevoland, Noord-Brabant en Limburg een groei van het aantal werkenden in de sector zien in Noord-Holland van 1,9% - terwijl Drenthe, Overijssel, Gelderland, Utrecht en Zeeland een lichte krimp vertonen. Het aantal metalektrobedrijven dat wervingsproblemen aangeeft, is gegroeid van 19% in 01 tot circa 5% in 015. De meest genoemde problemen zijn dat sollicitanten niet over voldoende competenties beschikken. Daarnaast geven twee op elke vijf bedrijven met wervingsproblemen aan dat sollicitanten over onvoldoende werkervaring beschikken. Ruim een derde van de bedrijven met wervingsproblemen geeft aan dat er te weinig sollicitanten zijn. Metalektrobedrijven verwachten anno 015 meer toekomstige vervangingsproblemen dan in 01. Bedrijven anticiperen hierop door medewerkers breed inzetbaar te maken en door nieuw personeel aan te nemen dat ze zelf opleiden. In Terugblik en vooruitkijken in de Metalektro (A+O, juli 015) worden drie belangrijke trends aangegeven: 1. Snelle technologische ontwikkelingen in bijvoorbeeld sensortechnologie en robotica.. Toenemende samenwerking van bedrijven in ketens en netwerken.. De alsmaar stijgende eisen die vanwege de eerste twee trends aan het personeel in de Metalektro worden gesteld. De upgrading van het opleidingsniveau van het personeel gaat onverminderd door. De sector beweegt zich steeds meer naar een smart industry. Dit vereist van het personeel dat ze weten om te gaan met veranderingen en bereid zijn om in zichzelf te investeren.. Metaal en techniek Effect economische crisisjaren versterkt tekort aan nieuwe instroom In 015 is het aantal bedrijven (excl. ZZP-ers) landelijk afgenomen met 0,5%. Ten opzichte van een volledig jaar eerder is het verschil -1,0%. Het aantal bedrijven daalt voor het derde jaar op rij. In Noord-Holland (excl. Gooi & Vechtstreek) krimpt het aantal bedrijven in de sector sterker dan andere provincies met -,6% in 015 ten opzichte van 01. Tegelijkertijd zijn tijdens de crisisjaren veel ZZP-ers zelfstandig begonnen. Dat zien we terug in werkgelegenheidscijfers: de gemiddelde bedrijfsomvang (aantal werknemers) is kleiner geworden, maar de werkgelegenheid in de regio is nagenoeg stabiel gebleven. De laatste twee jaar groeien de MKB-metaalbedrijven weer. In 015 is er landelijk zelfs sprake van een lichte groei van het aantal werknemers. Ten opzichte van een volledig jaar eerder is het verschil in het aantal werknemers +0,6%. De Monitorrapport OOM; arbeidsmarkt en onderwijs,c. van Osch, CINOP, november

20 werkgelegenheid in de sector is daarmee nagenoeg gelijk aan begin 01. In Noord-Holland (excl. Gooi & Vechtstreek) is de werkgelegenheid in de sector echter niet gegroeid. In deze provincie is sprake van een zeer lichte afname (-0,1%) van de werkgelegenheid. Bedrijven hebben minder gelegenheid (of zijn minder geneigd) om in crisisjaren stageplaatsen en leerwerkplekken beschikbaar te stellen. Op de zeer korte termijn lijkt dat mogelijk nog geen grote problemen op te leveren, zeker nu de pensioenleeftijd langzamerhand stijgt. Maar nu de economie en de werkgelegenheid weer aantrekt, zijn die consequenties al merkbaar. Het MKB-metaal is een van de weinige technische sectoren die tijdens de crisisjaren (008-01) het leerlingenaantal relatief op peil heeft weten te houden. De instroom van jongeren lijkt bij lange na echter niet meer in staat aan de structurele vervangingsvraag in de sector te voldoen. Het gaat niet alleen om aantallen (meer uitstromers dan instromers: de kwantitatieve mismatch) maar ook om het binnenhalen van gekwalificeerde en gemotiveerde vakkrachten (hoger opgeleide mbo-ers: kwalitatieve mismatch). Als de trend van ontgroening en vergrijzing zich ongewijzigd doorzet, is zelfs bij krimp de vervangingsvraag vanwege pensioen in de meeste sectoren niet meer op te vangen via instroom van jongeren. Juist in de jaren 016 tot 01 neemt naar verwachting het aantal uitstromers door pensionering sterk toe. De vergrijzing in de sector zet dus door hetgeen betekent dat de vervangingsvraag steeds groter wordt. Over vijf jaar is ongeveer 1% van het huidige personeelsbestand met pensioen. Zoveel nieuwe werknemers zullen er via de instroom van jongeren-van-school zeker niet gevonden kunnen worden. Zeker als bedacht wordt dat andere technische sectoren voor vergelijkbare problemen staan en daarmee ook concurreren op de technische arbeidsmarkt. Het monitorrapport van OOM meldt dat in de volgende branches de werkgelegenheid in 015 landelijk is gestegen met meer dan % ten opzichte van een jaar eerder: - Instrument- en gereedschapmakerijen - Productie- en onderhoudsbedrijven van mobiele werktuigen - Plaatwerkerijen - Elektrotechnische bedrijven In de volgende branches is de werkgelegenheid in 015 stabiel gebleven ten opzichte van 01 (0 tot % groei): - Verspaningsbedrijven - Constructie- en montagebedrijven - Oppervlaktebehandeling bedrijven - Handel - Bedrijven voor machine- en apparatenbouw - Bouwconstructie- en montagebedrijven De volgende branches laten (landelijk) in 015 een krimp in werkgelegenheid zien in vergelijking tot 01: - Service- en onderhoudsbedrijven - Jacht- en scheepsbouwbedrijven 0

21 - Agrotechnische bedrijven / landbouwmechanisatie - Smederijen, giet- en extrusiebedrijven De branches Handel, Bouwconstructie- en montagebedrijven en Elektrotechnische bedrijven lieten de afgelopen twee jaar een structurele krimp in de werkgelegenheid zien. In deze branches is nu licht herstel van de werkgelegenheid zichtbaar. Technologische ontwikkelingen en vergrijzing Het MKB-metaal krijgt de komende jaren te maken met twee belangrijke ontwikkelingen. De eerste ontwikkeling is de voortschrijdende technologische innovatie, die grote invloed heeft op de benodigde kennis en vaardigheden van werknemers. De tweede ontwikkeling is de vergrijzing binnen de sector. Uittreding door pensionering treft vooral veel werknemers met leidinggevende functies en veel vakkennis en ervaring. Bedrijven geven aan dat het noodzakelijk is jongeren te blijven aantrekken om het natuurlijk verloop door pensionering en ontgroening op termijn op te vangen. Alle bedrijven geven aan dat het niveau van de huidige vaktechnische competenties ook in de toekomst noodzakelijk blijft. Aanvullend hierop vraagt de ontwikkeling van niet-technische competenties nadrukkelijk aandacht in de komende jaren. Te denken valt aan een hoger niveau van analytisch en oplossend vermogen, flexibiliteit en zelfstandigheid. Bedrijven vinden het nodig dat medewerkers breed inzetbaar blijven (verschillende uitvoerende werkzaamheden kunnen doen en verschillende machines kunnen bedienen). Dat vraagt om allround vakmanschap en flexibiliteit, zelfstandigheid, analytisch en oplossend vermogen. De meeste bedrijven verwachten niet dat de komende jaren het aantal medewerkers sterk zal groeien en dat men ernaar streeft - ondanks de uitstroom door vergrijzing- met slimme en geautomatiseerde productie toch omzetgroei te realiseren. Dat is een verandering die vraagt om andere kennis en vaardigheden van de medewerkers. Mocht een efficiëntere manier van produceren geen oplossing bieden voor de vergrijzing, dan willen de meeste bedrijven jonge medewerkers (schoolverlaters) aantrekken om de uitstroom op te vangen. Oftewel: de voorkeur van de bedrijven is groei van onderaf. De verwachte ontwikkelingen in het MKB-metaal voor de komende 5-10 jaar MKB-metaalbedrijven geven aan dat de (afzet)markt de komende 5-10 jaren niet ingrijpend zal veranderen, maar dat de vraag naar complexere producten met een hoogwaardiger kwaliteit zal toenemen. Daarnaast zullen klanten meer ad hoc aanvragen en snelle(re) leveringen wensen. Alle bedrijven willen (meer) in direct contact met de klant meedenken om de klantbehoefte te vertalen naar een concrete, efficiënte, technische oplossing. Hierbij speelt ook mee dat klanten steeds minder specifieke en technische kennis van materialen en productietechnieken hebben. Vooral bedrijven binnen de fijnmechanische techniek en de metaalbewerking zien mogelijkheden om zich hierin verder te ontwikkelen en profileren. Ook wordt hier een toenemende klantvraag gezien naar aanvullende diensten zoals montage, verpakking en logistiek. De meeste MKB-metaalbedrijven voorzien een verdere ontwikkeling in technologische automatisering. Binnen de metaalbewerking wordt daarbij gewezen op verdere robotisering van een aantal vaktechnische processen - waaronder het lasproces voor zover dat al niet 1

22 heeft plaatsgevonden. Binnen de fijnmechanische techniek zal het productieproces als geheel verregaand geautomatiseerd worden met D-technieken, machines die meerdere bewerkingen in één opspanning kunnen uitvoeren en geavanceerde meetsystemen. De machinebouw-en landbouwmechanisatiebedrijven zien op technologisch gebied vooral ontwikkeling in de besturingssystemen, motormanagement- en elektrische aandrijfsystemen. Bedrijven geven aan dat men de vaardigheden die nodig zijn voor uitvoerende functies voor de komende jaren als belangrijkste beroepscompetenties ziet. Daarbij worden het tekeninglezen en -interpreteren benoemd als zeer belangrijke vaktechnische competenties. Ook geven zij aan dat er behoefte is aan aanvullende algemene en persoonlijke competenties. Inzicht in en overzicht over het gehele productieproces worden steeds belangrijker. Tegelijkertijd worden machines steeds complexer. Voor servicemonteurs geldt dat ze niet alleen de storing moeten kunnen oplossen, maar ook de werking van de machine en de uitgevoerde acties moeten kunnen uitleggen. Permanente ontwikkeling en (bij)scholing van medewerkers van alle niveaus en van alle leeftijden wordt door bedrijven als noodzaak gezien om te kunnen anticiperen op de ontwikkelingen in de komende jaren. Belangrijkste ontwikkelingen: - De belangrijkste veranderingen voor de komende vijf tot tien jaar komen voort uit de vraag naar meer hoogwaardige en complexe producten. Dat vereist verdergaande technologische automatisering en optimalisering van processen en systemen bij de bedrijven. - De ontwikkeling van de automatisering en van nieuwe productietechnieken zal versnellen. Productiesnelheden zullen toenemen. Door de automatisering worden nieuwe productietechnieken gemakkelijker toegankelijk voor bedrijven. Deze ontwikkelingen vragen om bijscholing en een hoger (denk)niveau van de medewerkers die deze technieken moeten toepassen. Hier zijn vaak ook andere mensen voor nodig. Het werk wordt anders, veel meer de functie van operator met een controlerende en procesbewakende functie, maar tegelijkertijd wel met verstand van het product. - De bedrijven verwachten mede door bovenstaande ontwikkelingen in de productieketen dichter naar de klant op te schuiven. Er zal ook een toenemende vraag zijn naar aanvullende diensten, zoals montage, verpakking en logistiek. - De vergrijzing wordt alleen als een probleem ervaren voor de specialistische en leidinggevende functies. Bedrijven vinden het noodzakelijk jongeren te blijven aantrekken om het natuurlijk verloop door pensionering op te vangen. Werving onder deze doelgroep blijft dus van groot belang. Daarnaast verwachten de bedrijven een deel van de vergrijzing en capaciteitsvraag op te vangen door technologische vernieuwing (sneller en slimmer produceren). - Alle bedrijven geven aan dat het huidige niveau van technisch vakmanschap noodzakelijk blijft. Het is nodig dat medewerkers in de komende jaren breed inzetbaar worden en blijven. Hiervoor zal een inhoudelijke aanscherping en verbreding van het (allround) vakmanschap moeten plaatsvinden. De ontwikkelingen van de komende jaren vragen meer aan analytisch en probleemoplossend vermogen, flexibiliteit en zelfstandigheid. Dit vraagt om aanpassingen in het onderwijs en de

23 bijscholing van de bestaande medewerkers binnen de bedrijven en veranderingen in het beroepsonderwijs. Maar het zal ook noodzakelijk worden om de blik op de arbeidsmarkt te verbreden en naast de bestaande doelgroepen nieuwe doelgroepen met een hoger denkniveau te laten instromen. De belangrijkste beroepscompetenties voor de toekomst - Actuele vaktechnische competenties blijven noodzakelijk voor een goede uitvoering van de werkzaamheden. De technische vaardigheden zullen worden beïnvloed door technologische ontwikkelingen zoals automatisering, programmering en D-technieken en in zijn algemeenheid de digitalisering van het werkproces, ook in de productie. - Bedrijven geven aan dat tekeninglezen een zeer belangrijke beroepscompetentie is. De ontwikkelingen op het gebied van D-tekenen spelen hierin een belangrijke rol. De productiemedewerker moet hierdoor enerzijds tekeningen correct kunnen interpreteren en controleren, anderzijds worden tijdens het tekenwerk alle fouten eruit gehaald waardoor van de uitvoerende juist minder gevraagd wordt. - Aanvullend op de vaktechnische competenties is een hoger niveau van persoonlijke competenties vereist. Bijvoorbeeld analyserend en oplossend vermogen, inzicht, creativiteit, zelfstandigheid en flexibiliteit. Voor een (te) beperkt deel van de huidige medewerkers is dit niveau aanwezig en ontwikkelbaar. Nieuwe instroom met het juiste niveau van deze persoonlijke competenties is noodzakelijk. - Eigen verantwoordelijkheid van medewerkers wordt steeds belangrijker. Dus minder instructie en meer uitleggen. Er gaat dan ook meer gewerkt worden in zelfsturende teams. Samenwerking MKB-metaalbedrijven met scholen Naast het meer structureren van het intern opleiden en de kennisoverdracht wordt voor het oplossen van de genoemde knelpunten ook een betere samenwerking met scholen genoemd. Daarbij gaat het om een duidelijke afstemming over welke kennis en vaardigheden op school geleerd worden en welke in het bedrijf. - Bedrijven in het MKB-metaal geven aan dat de theorie en de basisvaardigheden van de vaktechnische competenties op school aangeleerd moeten worden. De theorie dient op school gegeven te worden, omdat in het bedrijf zelf hier meestal niet de materialen en middelen voor aanwezig zijn. Onder de basisvaardigheden wordt verstaan: kennismaken met machines, gereedschappen en diverse bewerkingen. Het bijbrengen van de basisvaardigheden in het bedrijf kost teveel tijd. Bovendien zijn de benodigde materialen en docenten voor de theorie-overdracht niet of onvoldoende binnen het bedrijf aanwezig. Verder werd aangegeven dat vanaf het begin ook op school gewerkt moet worden aan het ontwikkelen van inzicht in processen en bewerkingen. - De bedrijven zien voor zichzelf een duidelijke rol weggelegd om de op school aangeleerde theoretische kennis en basisvaardigheden te ontwikkelen tot (ervaren) vakmanschap. Voor specialistische opleiding en bijscholing wordt gebruik gemaakt van de kennis van leveranciers of specifieke, externe opleidingsinstituten. - Als het gaat om het aanleren van algemene en persoonlijke competenties, dan zien de bedrijven daarin vooral een rol voor zichzelf weggelegd. Wel zal bij de selectie van de leerlingen nadrukkelijk gekeken moeten worden naar de aanwezigheid, potentie en

24 ontwikkelbaarheid van de betreffende competenties. Dit vraagt onder andere om het werven van nieuwe doelgroepen met een hoger (basis)niveau. - MKB-metaalbedrijven onderkennen het belang van een goede samenwerking en afstemming met het beroepsonderwijs. Dat geldt niet alleen voor de inhoud van de opleiding, maar ook voor de begeleiding van de leerlingen. Als aandachtspunt werd aangedragen dat het belangrijk is dat de docenten van het beroepsonderwijs voldoende op de hoogte blijven van de ontwikkelingen van toegepaste technieken, processen en producten in het bedrijfsleven. - MKB-metaalbedrijven vinden een goede afstemming en samenwerking met het beroepsonderwijs belangrijk, met name waar het gaat om de ontwikkeling van de beroepscompetenties. Zij zien voor zichzelf een duidelijke rol weggelegd om de op school aangeleerde, theoretische kennis en basisvaardigheden te ontwikkelen tot (ervaren) vakmanschap. - Het huidige beroepsonderwijs sluit inhoudelijk nog onvoldoende aan op de verwachte ontwikkelingen voor de komende jaren. Naast aanscherping van de vaktechnische inhoud van de beroepsopleidingen zal ook aandacht moeten komen voor een betere leerlingbegeleiding..5 Bouw en infra Werkgelegenheid Het aantal werknemers onder de cao vermindert al jaren terwijl het aantal mensen in de flexibele schil toeneemt. Uit onderstaande tabel blijkt dat de bouwsector vanaf 015 een herstel van de werkgelegenheid verwacht. Tabel Totale bouw gerelateerde werkgelegenheid (in duizenden arbeidsjaren, bron EIB) uitzendkrachten zzp-ers werknemers

25 Trends en ontwikkelingen TNO onderscheidt 6 belangrijke ontwikkelingen in en om de bouw & infrasector die tezamen grote gevolgen hebben voor de competenties die de sector nodig zal hebben om bij te kunnen blijven in de veranderende markt: 1. In de eerste plaats is de concurrentie tussen bouwbedrijven fors toegenomen. Efficiency en kostprijs is daardoor belangrijker geworden. ZZP-ers wordt steeds vaker de opdracht gegund.. Ten tweede neemt de invloed van de klant in bouwprojecten toe. Klant- en vraaggericht werken worden hierdoor steeds belangrijker.. Een derde trend is volgens TNO de toenemende en complexere samenwerking tussen de verschillende partijen in de bouw en infrasector (met name ketensamenwerking en uitbesteding aan onderaannemers).. Een vierde belangrijke ontwikkeling is dat de vraag naar renovatie, transformatie en onderhoud van gebouwen zal toenemen. Een en ander met groeiende aandacht voor duurzaamheid en energiebesparing. De toenemende aandacht voor de nul-op-de-meter woning is hier een goed voorbeeld van. 5. Een vijfde algemene ontwikkeling zien we in de toename van, en veranderingen in, weten regelgeving, met name arbo- en milieuwetgeving (duurzaamheid en veiligheid). 6. Een zesde trend bestaat uit de verschillende proces- en productinnovaties. Mede door de toenemende concurrentie is er een groeiende noodzaak tot slimmer werken en innoveren om daarmee ook kosten te besparen en efficiënter te kunnen werken. Competenties in de toekomst Bovengenoemde trends en ontwikkelingen bepalen voor een groot deel de opleidings- en competentiebehoefte van de sector van morgen. TNO komt tot 9 kerncompetenties: 1. Lean werken (efficiënt, resultaatgericht en planmatig werken),. Proactieve werkhouding, creativiteit en innovativiteit,. Klantgerichtheid,. Brede inzetbaarheid (allround), 5. Zelfstandigheid en verantwoordelijkheid, 6. Flexibiliteit in werk en loopbaan (lerend vermogen), 7. Communicatie en sociale vaardigheden, 8. Samenwerken, regie en aansprakelijkheid, 9. Coachend leiderschap. Door deze negen kerncompetenties heen, hoort ook het kunnen omgaan met nieuwe technologie: automatisering (ICT) en mechanisering van werkprocessen leveren immers een belangrijke bijdrage aan kostenreductie en kwaliteitsverbetering. Sanders, J.M.A.F., Torre, W. van der en M. van der Klauw, Bouw aan de Toekomst!. Competentie- en opleidingsbehoefte van de bouw & infrasector. TNO, Leiden februari

26 Het TNO-rapport geeft daarnaast aan dat voor bouwplaatspersoneel de komende 10 jaar vooral kennis over veiligheid, flexibiliteit, commutatie, een proactieve wekhouding en klanten resultaatgerichtheid belangrijker worden. Naast klant- en resultaatgerichtheid worden de volgende competenties voor uitvoerders steeds belangrijer: planmatig werken, innovatief vermogen, risicobeheersing, leiderschap, overzicht, procesmanagement en communicatie. Voor overig UTA personeel (Uitvoerend Technisch Administratief) geldt dat naast innovatief vermogen, overzicht en planmatig werken, competenties als financieel management, lean en analytisch vermogen, communicatie, wet- en regelgeving, omgevingsbewustzijn en flexibiliteit belangrijker worden. Door bovengenoemde ontwikkelingen is er behoefte aan andere (productie) medewerkers. Niet de traditionele smal opgeleide vakman op niveau maar een allround productiemedewerker of bouwmonteur die prefab elementen aan elkaar bevestigt. In het onderhoud zien we deze functie bijvoorbeeld terug als servicemedewerker gebouwen: hij kan een wastafel ophangen, een deur afhangen en een installatie aansluiten. Deze ontwikkeling vraagt om algemenere opleidingen: generalisten dus. Het onderwijs is daar al deels op ingesprongen. Feit is dat er ook steeds meer specifieke technische specialismen ontstaan. Om het werk van verschillende specialisten op elkaar af te stemmen, zijn er vervolgens meer generalisten nodig die de samenhang met en afstemming tussen de specialismen coördineren. Tot slot verwachten werkgevers in de toekomst meer behoefte te hebben aan hoger opgeleid personeel (mbo+). Omdat de pensioenleeftijd omhoog gaat en omdat er steeds minder jongeren zijn die de arbeidsmarkt op gaan, ligt het voor de hand om nadrukkelijk óók te investeren in zittende medewerkers. 6

27 AANBOD OP DE TECHNISCHE ARBEIDSMARKT Om het tekort aan technici te berekenen kijken we in dit hoofdstuk naar het aantal gediplomeerde technische schoolverlaters in Noord-Holland dat de arbeidsmarkt instroomt: het aanbod. Een deel van de gediplomeerde schoolverlaters gaat verder studeren. Een deel gaat al dan niet vrijwillig werken in een niet-technische functie. Tevens wordt een deel van de wervingsbehoefte opgevuld met zogenaamde inactieven of met arbeidskrachten uit andere niet-technische sectoren. Maar eerst worden de ontwikkelingen in het VMBO gepresenteerd. Gediplomeerde uitstroom uit het VMBO wordt niet meegeteld bij het aanbod dat jaarlijks instroomt op de technische arbeidsmarkt. Het VMBO is immers voorbereidend beroepsonderwijs..1 VMBO Techniek Landelijk zijn in het schooljaar 015/ leerlingen ingeschreven in programma s en leerwegen Techniek van het VMBO (bovenbouw; leerjaren en ). Daarmee wordt de stijgende trend sinds 01/01 voortgezet. De meeste leerlingen volgen het programma Techniek Breed, maar ook Bouw en Metaal en Metalektro trekken relatief veel leerlingen. Zie de volgende tabel. Een overzicht per leerweg wordt in bijlage gegeven. Tabel.1 Aantal VMBO-leerlingen Techniek per programma in 015/016 (landelijk). Programma Aantal leerlingen 015/016 Bouwtc & Bouwbreed en profiel BWI Grafimedia & MVI Metaal & metalektro.65 Installatie & instalektro 1. Elektrotechniek 1.96 PIE (produceren, installeren en energie) 855 Voertuigentechniek en M&T.89 Transport & Logistiek 07 Techniek Breed 6.75 Haven & Vervoer 11 Kust-, Rijn- Binnenvaart 5 Technologieroute 5 Vakmanschapsroute 7 Totaal 6.78 Bron: DUO. Bewerking: TechniekRaad NH. 7