DE BLAUWE AARDE. College 5 Waterbeheer en Visserij management
|
|
- Quinten Thijs Peters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 DE BLAUWE AARDE College 5 Waterbeheer en Visserij management
2 PROGRAMMA 1. Water als leven brengend molecuul 2. Leven in zee 3. Leven in sloot en plas 4. Water in een rugzak, leven buiten het water 5. Waterbeheer en visserij management
3 Samenvatting Leven buiten het water 1. Hoe kun je water opnemen, noodzakelijk voor vrijwel alle levensprocessen? 2. Hoe houdt je het opgenomen water binnen? Planten Slechts 5 % van het opgenomen water wordt gebruikt 95 % gaat verloren door transpiratie. Oorzaak: Fotosynthese Watertransport door het xyleem via systeem cohesie-onderdruk Aanpassingen aan droogte, o.a. CAM Dieren Grotendeels actief proces drinken Passief: wateropname vanuit voedsel (bijv. diverse antilopen) Meest bijzondere aanpassing aan leven op het land: amnioten
4
5
6 Waterbeheer Nederland 3 belangrijke zaken: a. Stijging zeespiegel b. Daling van de bodem door klink c. Klimaatsverandering
7 Absolute zeespiegelstijging = toename hoogte zeeniveau Relatieve zeespiegelstijging = som absolute zeespiegelstijging + lokale bodemdaling
8 Zeespiegelstijging mondiaal: + 1,7 mm in de 20 ste eeuw
9 + 1 meter zeespiegelstijging + 7 meter zeespiegelstijging
10 Absolute zeespiegelstijging veroorzaakt door: 1. Toename totale hoeveelheid water in de oceanen (toename van de massa) Smelten landijskappen Verhoging waterafvoer rivieren Let op: smeltend zee-ijs laat de zeespiegel niet stijgen (wet van Archimedes, drijvend ijs verplaatst net zo veel gewicht als smeltwater) Normaal geologisch verschijnsel. Periodes dat de aarde ijsvrij was lag de zeespiegel 70 tot 100 meter hoger. Tweede ijstijd lag het zeeniveau 100 meter lager.
11 Noordpool zee-ijs Als dit smelt heeft het geen invloed op de zeespiegel Heeft echter wel invloed op de temperatuur, ijs kaatst warmte terug, water neemt warmte op Zuidpool en Groenland: 29 miljoen km³ water vastgelegd in landijs Stel ijskap Groenland smelt (periode van 1000 jaar) 1 6 meter zeespiegelstijging Oostelijk Antarctica dikke ijskap, minder gevoelig voor temperatuurverhoging dan Westelijk Antarctica
12 2. Toename dichtheid (het soortelijke gewicht) van het aanwezige oceaanwater (toename van het volume). * Temperatuur verhoging zeewater. * Wordt versterkt door mogelijk broeikaseffect CO₂. In 21 ste eeuw van + 51 cm tot cm. Kolom water van 100 meter 1 graad verwarmen: Watertemperatuur Zeespiegelstijging 0 C 0,6 cm 10 C 1,7 cm 20 C 2,6 cm 30 C 3,4 cm
13 Absolute zeespiegelstijging Vanuit geologisch perspectief staat de zeespiegel nu extreem laag. Krijtperiode (60 miljoen jaar geleden): 220 meter hoger dan nu! Laatste grote zeespiegelstijging tussen en jaar geleden: 1 meter per eeuw Oorzaak: leeglopen ijsmeren in Noord-Amerika
14 Op langere termijn blijkt dat: 1. IJsvorming 2. Uitzetten van water door temperatuurverhoging Slechts enkele van de belangrijke verklaringen voor zeespiegelverandering zijn. Minstens zo belangrijk: - Oceaankorst productie volume verandering oceanen Langzaam proces: 100 meter in 1 miljoen jaar - Sedimentatie door erosiemateriaal gebergten maar ook organisch materiaal: - Langzaam proces: 0,001 mm per jaar, 1 meter in 1 miljoen jaar - Botsing continenten volume oceanen neemt iets toe (0,005 mm zeespiegelstijging / jaar)
15 Wat gebeurde in de afgelopen 600 miljoen jaar? A) Percentages van uitsterven van in zee levende geslachten. B) Wereldwijde zeespiegelveranderingen (lichtblauw) en perioden van glaciatie (donkerblauw). C) Temperatuur. D) CO 2 -concentratie. E) De snelheid van het ontstaan van nieuwe oceaankorst. Pieken van uitsterven in A komen vaak overeen met een daling van de zeespiegel. De grafieken van temperatuur, ontstaan van oceaankorst en de zeespiegel komen bijzonder goed overeen. De CO 2 curve wijkt wat af.
16 Oorzaken zeespiegelstijging expansie
17 Relatieve zeespiegelstijging Belangrijke component: bodemdaling 1. IJstijd compensatie landijs op het Scandinavische gebied smolt, minder druk op de aardkorst dus deze veert terug Nederland kantelt, westelijke deel daalt, zuidoostelijk deel stijgt
18 2. Klink proces van volumevermindering van grond door verdroging of onttrekken van grondwater Vooral in veengrond. 15 % afgestorven plantenmateriaal; rest grotendeels water. Verdroging versterkt klink. Plantmateriaal gaat oxyderen, volume neemt nog verder af. Bodemdaling veengebieden: 40 % klink; 60 % oxydatie!!! Temperatuursverhoging geeft meer oxydatie 3. Aardgaswinning Tot op heden reeds 30 centimeter in midden Groningen
19 Gevolgen zeespiegelstijging voor de Waddenzee cm zeespiegelstijging geen probleem, kan het Wad wel bijhouden Meer dan 85 cm gecombineerd met zware storm geeft wel een probleem
20 Waterberging Opvang vergrootte waterafvoer door groter aanbod van regenwater (klimaatverandering) Vasthouden regenwater om verdroging tegen te gaan (bijv. in veengebieden (oxydatie verminderen), zandgebieden (snel wegzakken van regenwater) Niet verwarren met Kader Richtlijn Water (Europese richtlijn gericht op waterkwaliteit)
21
22
23 PAUZE
24 Paling
25 Paling: Exacte voortplantingslocatie: onbekend (Sargasso zee / omgeving Caraïben) Zeer lange cyclus: 2 jaar van ei tot glasaal 5 15 jaar levend in zoet water 2 jaar van zoet water terug naar zee
26 Verspreidingsgebied Paling in zoete water
27
28 Voedsel paling zoet water: Muggenlarven, tweekleppigen (o.a. driehoeksmossels), vlokreeftjes, kuit en jonge vis van pos, baars en voorn. Als ze groter worden dan 30 cm schakelen ze over op vis
29 Achteruitgang paling in Nederland en internationaal Binnenwater wordt steeds schoner, minder fosfaten, minder voedselaanbod Achteruitgang begon echter al eerder. In sterk vervuild modderig water bleek paling niet op te kunnen tegen de brasem (efficiëntere bodem filteraar). Ontregeling hormoonhuishouding door o.a. dioxines en PCB s. PCB s verboden sinds 1985 maar palingstand loopt verder achteruit. Verandering klimaat en afzwakking Golfstroom: niet aangetoond Verspreiding ziekten en parasieten door wereldwijde handel in paling (o.a. zwemblaasparasiet populatie effect echter niet aangetoond
30 Habitatverlies door afsluiten rivieren met waterkrachtcentrales, stuwen en dijken Zeer belangrijk, Nederland afsluiting IJsselmeer en stuwen, Spanje 90% alle rivieren afgesloten door waterkrachtcetrales. Predatie door aalscholvers eet per vogel 250 gram vis / dag = 3100 ton / jaar / Nederlandse populatie Echter: aalscholver in het IJsselmeer eet voornamelijk pos en baars Overbevissing Glasaal, tot 2004 werd ruim 200 ton verkocht aan Oost-Azië Inmiddels door CITES verdragen stop gezet. Volwassen paling: overbevissing o.a. in Nederland Sinds 1995 vangst met 50 % teruggebracht
31 Palingbeheer Nederland Combinatie van beroepsvissers (CvB) 2009 aalbeheerplan Vispassages stuwen en 150 ton schieraal uitzetten in zee Uitzetten glasaal in schone wateren Vangstbeperking Stichting Duurzame Palingsector Nederland Goed hierop aansluitend: Project Ruim Baan voor Vis (Noordelijke Waterschappen)
32
33
34 Europees visserijbeleid 1 januari 2014 ingangsdatum herziening Gemeenschappelijk Visserijbeleid Duurzame bron van gezond voedsel Bevordering dynamische visserijsector en een goede levensstandaard voor de visserijsector Echter: Vangstbeperkingen om populaties weer gezond te krijgen Selectievere vangst Effecten visserij op ecologie maar beperkt bekend maar wel bekend is dat met name boomkorvisserij veel bodemschade geeft
35 Mogelijkheden om beheer uit te voeren: Toegangsbeperking wateren die onder de EU vallen Beperking aanlanding van vis tot aangewezen havens. Beperkingen van de visserij inspanning voor bijv. Tong en Schol; de Middellandse Zee en de westelijke wateren rond Ierland. Voorschriften voor toegestane schepen en vismethoden
36
37 Duurzame viswijzer
38 Duurzame beleidsmaatregelen: Herstel vispopulaties Niet alleen aandacht voor vangstbeperking maar gehele levenscyclus van betreffende vissoorten Duurzame vismethodes en dan met name verduurzaming boomkorvisserij Bijv. pulskor, rolsloffen en zeeflappen en promotie staande wantvisserij Aquacultuur Kweek van vis
39 Staand want
40
41 Verdere informatie Zeespiegelstijging: Overige:
42 Excursiekalender Drenthe 22 maart: Koningsherberg (Anloo): Excursie Lijnen in het Landschap: Geologie en Cultuurhistorie ( uur) 29 maart: Restaurant De Waterjuffers bij Vos (Noordlaren) : Vaartocht Zuidlaarder Meer op zoek naar beversporen lunch arrangement. ( uur). 19 april 21 april: Kampeerterrein de Vledders, (Schipborg): start van het seizoen. 19 april : film Geopark de Hondsrug, afsluitend Beleef Groen Drenthe met de Vledders 20 april én 21 april: excursie uur..
43 Dank voor uw aandacht
Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging?
Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Op de Aarde wonen er ongeveer 6 446 131 400 mensen. In België wonen er 10 584 534. De meeste mensen wonen in de bergen / in de woestijn / in de nabijheid van water/
Nadere informatieKLIMAATVERANDERING. 20e eeuw
KLIMAATVERANDERING 20e eeuw Vraag De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met 0.2-0.5 C 0.6-0.9 C Antwoord De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met
Nadere informatiePracticum: Hoezo Zeespiegelstijging? Uitgebreide versie Lerarenhandleiding
Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Uitgebreide versie Lerarenhandleiding Benodigdheden: -Satellietkaart van de wereld.(the World seen from space, Michelin, 1/28 500 000) -Post-its -Schrijfgrief -Atlas
Nadere informatiePracticum: Hoezo Zeespiegelstijging?
Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Op de Aarde wonen er ongeveer 6 446 131 400 mensen. In België wonen er 10 584 534. De meeste mensen wonen in de bergen / in de woestijn / in de nabijheid van water/
Nadere informatiePracticum: Hoezo Zeespiegelstijging? Korte versie Lerarenhandleiding
Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Korte versie Lerarenhandleiding Benodigdheden: -Satellietkaart van de wereld.(the World seen from space, Michelin, 1/28 500 000) -Post-its -Schrijfgrief -Atlas -Glas
Nadere informatieKlimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering
Zonne-energie 2012: prijs 21 ct per kwh; 2020 prijs 12 ct kwh Groen rijden; energiehuizen, biologisch voedsel Stimular, de werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Stichting Stimular www.stimular.nl 010 238
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect
Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1310 woorden 20 juni 2006 6,2 45 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het Broeikaseffect Inhoudsopgave Inleiding 1.0 Wat is het broeikaseffect?
Nadere informatieLes Koolstofkringloop en broeikaseffect
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm
Nadere informatieVerslag Biologie Het IJsselmeer
Verslag Biologie Het IJsselmeer Verslag door Jeroen 1891 woorden 27 februari 2018 6,4 5 keer beoordeeld Vak Biologie [Datum] (Bron 1) Inhoudsopgave Inhoudsopgave Bladzijde 1 Hoofdstuk 1 Bladzijde 2 Hoofdstuk
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II
Actieve aarde Opgave 7 Opheffing van gesteenten en ertsen in het Scandinavisch Hoogland Gebruik de bronnen 10 en 11 van het bronnenboekje. In de derde afbeelding (afbeelding C) van bron 10 zijn de cijfers
Nadere informatieDE BLAUWE AARDE. College 1 Water als leven brengend molecuul
DE BLAUWE AARDE College 1 Water als leven brengend molecuul BLAUWE AARDE Uw docent Kees Boele PROGRAMMA 1. Water als leven brengend molecuul 2. Leven in zee 3. Leven in sloot en plas 4. Water in een rugzak,
Nadere informatieWerkblad - Les 2 - Waterbouw en ecologie
BOUWEN MET DE NATUUR In Nederland proberen we de natuur te herstellen, maar de natuur kan zelf ook een handje helpen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij de aanleg van de Marker Wadden, een eilandengroep in het
Nadere informatieOpwarming van de aarde hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52494
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 03 May 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/52494 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieKlimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014
Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek Scheldemondraad: Actieplan Grensoverschrijdende klimaatbeleid, 11 september 2009 Interregproject
Nadere informatieInleiding. 1 www.deltawerken.com, Zeespiegelstijging.
Inhoudsopgave Inleiding... 2 De oorzaken van de relatieve zeespiegelstijging... 3 De zeespiegelstijging van de Noordzee... 8 De invloed van Nederland op de relatieve zeespiegelstijging van de Noordzee...
Nadere informatieDoor bundeling van krachten naar een duurzame palingstand in Nederland. Han Walder Combinatie van Beroepsvissers / Stichting DUPAN
Door bundeling van krachten naar een duurzame palingstand in Nederland Han Walder Combinatie van Beroepsvissers / Stichting DUPAN Registered landings (t) Vangst van paling 1950-2000 5,000 Silver eel
Nadere informatieKlimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland
Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering
Nadere informatieKlimaatverandering Wat kunnen we verwachten?
Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en
Nadere informatieTHEMA 3 WEER & KLIMAAT. LES 2 Golfstromen. Deze les gaat over: Bij dit thema horen ook: Golfstromen in de oceanen Verschil landijs zee-ijs
Powered by ESA NEMO NSO SPACE EXPO WNF THEMA 3 WEER & KLIMAAT LES 2 Golfstromen Deze les gaat over: Golfstromen in de oceanen Verschil landijs zee-ijs Bij dit thema horen ook: Les 1 In het ISS Les 3 Weer
Nadere informatieNATIONALE AAL MANAGEMENTSPLANNEN BINNEN DE EU
NATIONALE AAL MANAGEMENTSPLANNEN BINNEN DE EU De paling, een mythe waarover nog maar weinig bekend is. Een inventarisatie februari 2011 Pagina 1 van 8 NEDERLAND Door de aanwezigheid van te weinig data,
Nadere informatieBANANEN LANGS DE NOORDZEE antwoordblad
Opdracht 1 In het filmpje ging het over klimaatverandering. Bedenk samen drie voordelen en drie nadelen van klimaatverandering. Schrijf op: Voordelen 1. bijvoorbeeld warmere zomers in Nederland 2. bijvoorbeeld
Nadere informatieDoor paling over de dijk naar een versneld herstel en een duurzame palingstand in Nederland. Alex Koelewijn, Voorzitter Stichting DUPAN
Door paling over de dijk naar een versneld herstel en een duurzame palingstand in Nederland Alex Koelewijn, Voorzitter Stichting DUPAN Alex Koelewijn Paling Duurzaamheid Mei 2006 Verwerker & Sport (Hoop
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieZeespiegelmonitor 2018
Zeespiegelmonitor 2018 Wat is de aanleiding van dit rapport? Jaarlijks rapporteren Deltares en HKV met de Zeespiegelmonitor over de zeespiegelstijging langs de Nederlandse kust. De zeespiegel en het getij
Nadere informatieSoms moet de lucht omhoog omdat er een gebergte ligt. Ook dan koelt de lucht af. Er ontstaan wolken en neerslag. Dit is stuwingsregen.
Samenvatting door een scholier 1790 woorden 1 juni 2016 7,9 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 2: KLIMATEN 2.1 Klimaten Waardoor is het niet
Nadere informatieklimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk
Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen
Nadere informatieVissen in het IJsselmeer. Romke Kats
Vissen in het IJsselmeer Romke Kats Functies IJsselmeer Water Transport Recreatie Visserij Natuur Vissen in het IJsselmeer Historie Ecologie Voedselketen IJsselmeer algen, vissen, mosselen, waterplanten,
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk en
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1.1 1.2 en 4.1 4.2 Samenvatting door een scholier 1402 woorden 5 december 2017 7 21 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Humboldt Aardrijkskunde toetsweek 1
Nadere informatieBIODIVERSITEIT. RECHTSTREEKSE BEDREIGING DOOR DE MENS VERsnippering, VER. ONRECHTSTREEKSE BEDREIGING DOOR DE MENS Klimaatsverandering
BIODIVERSITEIT RECHTSTREEKSE BEDREIGING DOOR DE MENS VERsnippering, VER ONRECHTSTREEKSE BEDREIGING DOOR DE MENS Klimaatsverandering DUURZAME ONTWIKKELING INTEGRAAL WATERBEHEER BIODIVERSITEIT Wat? Belang?
Nadere informatieIJstijden. Blauw = tussenijstijd Rose = ijstijd
IJstijden Blauw = tussenijstijd Rose = ijstijd IJstijden Glaciaal tijdens het pleistoceen 2.500.000-100.000 jaar geleden 1. ijs duwt de bodem naast en voor zich om hoog en zo ontstonden stuwwalen. 2. ijs
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Opwarming van de aarde
Werkstuk Aardrijkskunde Opwarming van de aarde Werkstuk door een scholier 2725 woorden 5 maart 2008 6,4 141 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding: 1. Opwarming aarde 1.1 Wat is een klimaatsverandering
Nadere informatieHet klimaat, broeikasgassen en wij...!
Inhoud:! Het klimaat, broeikasgassen en wij...! DvhN Klimaatlezing, Groningen, 6 januari 2011! Prof.dr. Harro A.J. Meijer! Energy and Sustainability Research Institute Groningen (ESRIG)! Rijksuniversiteit
Nadere informatieZeespiegelstijging langs de Belgische Kust in de tweede helft van de 20 ste eeuw
Vlaamse Overheid Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust Afdeling kust Vlaamse Hydrografie Oceanografisch Meteorologisch Station Zeespiegelstijging langs de Belgische Kust in de tweede helft
Nadere informatieDe Geo H3 Nederland duurzaam: energie en water 3.1 Energie en klimaatverandering Energie de kracht die dingen laat werken aardgas Slochteren
Samenvatting door Stressedstudent 1304 woorden 14 januari 2018 7,5 21 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo De Geo H3 Nederland duurzaam: energie en water 3.1 Energie en klimaatverandering
Nadere informatie23/11/2018. Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar?
Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar? Sybren Drijfhout (KNMI, Universiteit Utrecht & Southampton) De zeespiegel blijft nog eeuwen stijgen. Zelfs als Parijs wordt uitgevoerd is over 200 jaar stijging 3-4
Nadere informatieklimaatverandering Planet
klimaatverandering Planet 66 67 klimaatver andering De verandering van het klimaat wordt tegenwoordig gezien als de grootste milieudreiging in de wereld. Klimaatmodellen voorspellen op de lange termijn
Nadere informatieWoordenschat Hallo wereld! van groep 5 tot en met 8
Woordenschat Hallo wereld! van groep 5 tot en met 8 Hoi, ik woon in Nederland. Mijn doel is zo veel mogelijk nieuwe Nederlandse woorden leren. Waarom is dat zo belangrijk? Nou, ik vind het fijn als ik
Nadere informatieNNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit
Nadere informatieeconomische mogelijkheden sociale omgeving ecologisch kapitaal verborgen kansen
economische mogelijkheden sociale omgeving ecologisch kapitaal verborgen kansen REDD+ een campagne voor bewustwording van suriname over haar grootste kapitaal Wat is duurzaam gebruik van het bos: Duurzaam
Nadere informatieNOORDZEE SYMPOSIUM 2007
NOORDZEE SYMPOSIUM 2007 Wat leren de oceanen ons over klimaatsverandering? Dr Wouter Rommens UNESCO/IOC Project Office for IODE VLIZ Inhoud Inleiding: IOC, IODE, databeheer en klimaatverandering Veranderende
Nadere informatieOpdrachten bovenbouw hv
Opdrachten bovenbouw hv Dit is de laatste actuele lesopener van dit jaar. Deze keer kiezen we voor een quiz over weer, klimaat en klimaatverandering, waarin je jouw kennis kunt meten met andere leerlingen
Nadere informatieKlimaatverandering in internationaal perspectief
Klimaatverandering in internationaal perspectief Gaan onze buurlanden uit van dezelfde verandering? Janette Bessembinder Stelling 1 Als de warme golfstroom tot stilstand komt, wordt het in Nederland minstens
Nadere informatieZoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019
Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019 Presentatie in drie delen: 1. Het klimaat verandert; wat
Nadere informatieAK HF SE 2 'Wonen in NL' hoofdstuk 1
Balgstuw Opblaasbare dam in de rivier. Bij Kampen bedoeld om te voorkomen dat water van het IJsselmeer de IJssel in wordt gestuwd door de wind. Als dit wel gebeurd kan dat leiden tot hoge waterstanden
Nadere informatieKustlijn van de Noordzee
International Wadden Sea School www.iwss.org 150.000 jaar geleden - 150.000 jaar geleden was het hele Noordzeebekken bedekt met een dikke ijslaag: dit was de Saale ijstijd. - Alle zeewater was in gletsjers
Nadere informatieKNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Stof tot nadenken? Opzet presentatie Klimaatverandering en het (versterkte) broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering De nieuwe KNMI-klimaatscenario s Mogelijke effecten 1
Nadere informatieFactsheet Paling. Factsheet, december 2015. www.goedevis.nl
De levenscyclus van de paling De paling is een trekvis die zich voortplant in de Sargasso zee, aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. De palinglarfjes zwemmen met de warme golfstroom terug naar
Nadere informatieet broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces
H 2 et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces Bij het ontstaan van de aarde, 4,6 miljard jaren geleden, was er geen atmosfeer. Enkele miljoenen jaren waren nodig voor de
Nadere informatieMAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM
MAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM De maatschappelijke discussie over klimaatverandering wordt onvoldoende scherp gevoerd. Er wordt nauwelijks nagedacht over de ernst van de problematiek
Nadere informatieSamenvatting. Holocene klimaatvariabiliteit in de Noord-Atlantische regio: numerieke simulaties in vergelijking tot reconstructies.
xiii Samenvatting Holocene klimaatvariabiliteit in de Noord-Atlantische regio: numerieke simulaties in vergelijking tot reconstructies Dit proefschrift gaat over klimaatschommelingen tijdens het Holoceen
Nadere informatie5,9. Werkstuk door een scholier 2016 woorden 21 mei keer beoordeeld. Scheikunde. Broeikaseffect. Inhoudsopgave:
Werkstuk door een scholier 2016 woorden 21 mei 2007 5,9 37 keer beoordeeld Vak Scheikunde Broeikaseffect. Inhoudsopgave: Deelvragen: - Wat is de oorzaak van het broeikaseffect? - Wat zijn de gevolgen van
Nadere informatieHet klimaat. Tip. Gebruik kleine bekers, dan heb je minder klei nodig.
Het klimaat GROEP 5-6 47 65 minuten 1, 23, 42 en 50 Zet voor de activiteit Verandert de waterspiegel? de bekers, de schoteltjes, de klei en de kannen water klaar. Maak een dag van tevoren ten minste 12
Nadere informatieHet probleem is: 160 miljard. September2009 (niet ingewerkt in het Technisch rapport 2003) September2009
Het probleem is: De zeespiegel stijgt! De rivieren stijgen mee! De bodem daalt! Grondwaterdruk stijgt! Nederland verzilt! Door Deltacommissie geschatte kosten, deze eeuw 120-160 160 miljard 1 September2009
Nadere informatieScenario s voor zeespiegelstijging. Caroline Katsman TU Delft / Vloeistofmechanica
Scenario s voor zeespiegelstijging Caroline Katsman TU Delft / Vloeistofmechanica Waarnemingen- wereldgemiddeld grondboringen Waarnemingen- wereldgemiddeld grondboringen reconstructie uit getijdestations
Nadere informatieAKKademie Inagro 24 mei 2019
Site: geertnaessens.be Facebook: Geert Naessens Twitter: @GeertNaessens Youtube: https://www.youtube.com/c/geertnaessensweerma { AKKademie Inagro 24 mei 2019 Welkom Korte lezing vrijdag 24 mei 2019 Hoe
Nadere informatieGeologische tijdschaal. AK 4vwo vrijdag 31 oktober. 11 Het klimaat door de tijd. inhoud
Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Paragraaf 11 t/m 14 inhoud Het klimaat door de tijd (par. 11) Het klimaat nu (par. 12) Het klimaat in de toekomst (par. 13) Klimaatbeleid (par. 14) AK 4vwo vrijdag
Nadere informatieFactsheet klimaatverandering
Factsheet klimaatverandering 1. Klimaatverandering - wereldwijd De aarde is sinds het eind van de negentiende eeuw opgewarmd met gemiddeld 0,9 graden (PBL, KNMI). Oorzaken van klimaatverandering - Het
Nadere informatieIJs in een veranderend klimaat Samenvatting van de lezing in de specialistenserie Geologie 2011 van het Museon.
IJs in een veranderend klimaat Samenvatting van de lezing in de specialistenserie Geologie 2011 van het Museon. Peter Kuipers Munneke (p.kuipersmunneke@uu.nl) Instituut voor Marien en Atmosferisch onderzoek
Nadere informatieWERKBLAD - GROEP 7/8 DIJKEN DIJKEN IN FRYSLÂN
WERKBLAD - GROEP 7/8 DIJKEN Je woont veilig in Nederland. Dat lijkt heel normaal. Maar zo gewoon is dat niet. Een groot deel van Nederland ligt namelijk onder zeeniveau. Het gevaar van een overstroming
Nadere informatieLESINSTRUCTIE GROEP 5/6
LESINSTRUCTIE GROEP 5/6 Bij Samsam nr. 5 2017 De zee Burgerschap Samsam komt 5 x per jaar uit met een magazine, en een werkblad. Daarbij hoort een website met filmpjes en aanvullende informatie: samsam.net
Nadere informatieStichting Reclame Code Postbus 75884 1070 AR Amsterdam. Datum: 20 mei 2011. Onderwerp: Klacht reclame-uitingen duurzame paling
Stichting Reclame Code Postbus 75884 1070 AR Amsterdam Datum: 20 mei 2011 Onderwerp: Klacht reclame-uitingen duurzame paling Geachte leden van de Reclame Code Commissie, Greenpeace maakt bezwaar tegen
Nadere informatieNaar veilige Markermeerdijken
Naar veilige Markermeerdijken Naar veilige Markermeerdijken Hoogheemraadschap Hollands Noorder kwartier versterkt 33 kilometer afgekeurde dijk tussen Hoorn en Amsterdam. Tijdens de toetsronde in 2006 zijn
Nadere informatieAalbeheer in Nederland in Europees perspectief
Combinatie van Beroepsvissers Aalbeheer in Nederland in Europees perspectief Naar samenwerking voor goed aalbeheer op maat met meer kennis over de aal en een gezonde binnenvisserij Arjan Heinen De aalstand
Nadere informatieKlimaatverandering Is het tij nog te keren? Twello, 2 juni 2010
Klimaatverandering Is het tij nog te keren? Twello, 2 juni 2010 Reinier van den Berg Meteoroloog, klimatoloog Presentator, fotograaf, auteur Tornadojager MeteoGroup 2006 page 2 11 Mei 2000 Klimaatverandering
Nadere informatieWageningen IMARES Harder en zeebaars
Harder en zeebaars Biologie en visserij in Nederland en Europa Tammo Bult, Floor Quirijns, Harriët van Overzee, Stijn Bierman is een samenwerkingsverband tussen Wageningen UR en TNO Harder en Zeebaars
Nadere informatieVisvangst in de Noordzee,
Indicator 4 september 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Door overbevissing zijn veel
Nadere informatie- Op de terugweg hiervan kwamen ze op één punt bijeen, Utrecht. ( auto s)
Samenvatting door Saskia 1046 woorden 8 april 2014 7,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo 2.4 Files oplossen Files 29 mei 1955 was er in Nederland de eerste file. Duizenden inwoners van
Nadere informatieSPREEKBEURT MAANVIS VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n
SPREEKBEURT MAANVIS l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE MAANVIS BIJ ELKAAR
Nadere informatieCentrale vraagstelling Hoe organiseer je een expeditie naar de Zuidpool om het hitterecord van 55 miljoen jaar geleden te kunnen onderzoeken?
Pagina 1: Opdracht: Op expeditie naar de Zuidpool Leerlingenblad Introductie Je kruipt in de huid van een paleoklimaatonderzoeker die geïnteresseerd is in de warme tijdsperiode van ongeveer 55 miljoen
Nadere informatieLesbrief. watersnoodramp. 1 februari Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief watersnoodramp 1 februari 1953 www.wshd.nl/1953 Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta 1 februari 1953 Op zaterdagmiddag 31 januari 1953 stak een hevige wind op. Die wind groeide s nachts
Nadere informatie> Inzet: CO 2 reductie en eerlijke carbonhandel
> Ketenaanpak en -verantwoordelijkheid > Inzet: CO 2 reductie en eerlijke carbonhandel > Doel: boeren ondersteunen bij de impact van klimaatverandering en ontbossing tegen te gaan. Ons klimaat verandert
Nadere informatieZeespiegelstijging door klimaatverandering
Zeespiegelstijging door klimaatverandering Wat weten we? En wat kunnen we verwachten? De stemming in de media Zeespiegel bij Nederlandse kust vorig jaar hoger dan ooit (NOS) Zeespiegel stijgt steeds sneller
Nadere informatie3. Verwerking door discussie. (15 min.) De feiten en juiste antwoorden zijn voor de docent ter beschikking in dit document.
versie 10-12-18 Beste docent, De film Morgenland gaat vergezeld van een bijbehorende verwerkingsles. De tijdsduur van film en les is een tot anderhalf uur. Morgenland is geschikt voor alle leerjaren van
Nadere informatieLesbrief. watersnoodramp. 1 februari 1953. www.wshd.nl/1953. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief watersnoodramp 1 februari 1953 www.wshd.nl/1953 Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta 1 februari 1953 Op zaterdagmiddag 31 januari 1953 stak een hevige wind op. Die wind groeide s nachts
Nadere informatieLesbrief. Watersysteem. Droge voeten en schoon water. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief Watersysteem Droge voeten en schoon water www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Droge voeten en schoon water Waterschappen zorgen ervoor dat jij en ik droge
Nadere informatieBodem & Klimaat. Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer
Bodem & Klimaat Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer Jaartemperaturen en warmterecords in De Bilt sinds het begin van de metingen in 1706 Klimaatverandering KNMI scenarios Zomerse dagen Co de Naam
Nadere informatieUitsterven of wegwezen
Klimaatverandering 7 en 8 5 Uitsterven of wegwezen Voedselwebspel Doelen Begrippen Materialen Duur De leerlingen: kennen een aantal oorzaken waardoor dieren uitsterven of verdwijnen, waaronder de klimaatverandering.
Nadere informatieCoverage glasaaluitzet 14 april 2015, Zeewolde
Coverage glasaaluitzet 14 april 2015, Zeewolde SBS 6 Hart van Nederland http://www.hartvannederland.nl/top-nieuws/2015/850-000-jonge-palingen-uitgezet/ NPO2 Hallo Holland, Omroep Max http://www.omroepmax.nl/hallonederland/uitzending/tv/hallo-nederland-dinsdag-14-april-2015/
Nadere informatieWie, wat, waar? - Op welke schaal doen de oorzaken, waardoor het ijs en de sneeuw op de noordpool smelten, zich voor? (lokaal, regionaal of mondiaal)
Werken met de Wie-Wat-Waar-Schijf Opdracht 1 Tabel 1 1. 2. 3. 4. 5. 6. Wie, wat, waar? Opdracht 2 A. Lees de tekst 1 De Noordpool smelt door het versterkte broeikaseffect. B. Beantwoord de vragen over
Nadere informatieAntarctica. De avonturiers Opdrachtenboekje. Uitgaven van het Pass
Antarctica De avonturiers Opdrachtenboekje Uitgaven van het Pass Dit opdrachtenboekje behoort tot Voornaam Voornaam Voornaam Voornaam Voornaam Voornaam Naam Naam Naam Naam Naam Naam Team Naam van de school
Nadere informatied rm Neder wa e landopg
Opgewarmd Nederland deel Natuur, water en landbouw: aanpassen Ecosystemen en klimaat Water, mens en landschap: eeuwenlang een gevaarlijk samenspel Polders, sloten en plassen: binnenwateren in beweging
Nadere informatieWaddengebied in tijden van klimaatverandering
Waddengebied in tijden van klimaatverandering Oerol college cyclus Terschelling 14 Juni 2016 Pier Vellinga Universiteit Wageningen Vrije Universiteit Nationaal Onderzoekprogramma Kennis voor klimaat (2007-2015)
Nadere informatieKoolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen.
Koolstofcyclus Samenvatting Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Er is een uitwisseling van koolstof tussen oceanen,
Nadere informatie3D-waterkaart van Nederland
3D-waterkaart van Nederland De waterkaart van Nederland is een waterdichte bak van 80x80 cm waar Nederland in 3D is weergegeven. Door water in de bak te gieten, zien de kinderen hoe de rivieren lopen en
Nadere informatiefoto: Vera Siemons Resultaten onderzoek naar klimaatbeleving Uitgevoerd door Gfk i.o.v. Achmea - oktober 2016
foto: Vera Siemons Resultaten onderzoek naar klimaatbeleving Uitgevoerd door Gfk i.o.v. Achmea - oktober 2016 1 De meeste jongeren (34%) houden zich niet bezig met de gevolgen van klimaatverandering Toch
Nadere informatiewageningenworld Magazine van Wageningen UR over werken aan de kwaliteit van leven
wageningenworld Magazine van Wageningen UR over werken aan de kwaliteit van leven nr.2 2011 Breek de afsluitdijk af; daar help je de palingstand meer mee Guido van den Thillart, pagina 12 Meer keus voor
Nadere informatieIJsselmeergebied: duurzame ontwikkeling vanuit ecologisch perspectief
Klaas van Egmond IJsselmeergebied: duurzame ontwikkeling vanuit ecologisch perspectief m.m.v.: Jan Janse Eddy Lammens (RIZA) Leon Braat Willem Ligtvoet Rijk van Oostenbrugge Hendrien Bredenoord Opbouw
Nadere informatie3. Verwerking door discussie. (15 min.) De feiten en juiste antwoorden zijn voor de leraar ter beschikking in dit document.
versie 10-12-18 Beste leerkracht, De film Morgenland gaat vergezeld van een bijbehorende verwerkingsles. De tijdsduur van film en les is een tot anderhalf uur. Morgenland is geschikt voor basisschool groepen
Nadere informatieStandpunt over duurzame vis en kwaliteit - Ondersteund door alle leden van het campagneteam Duurzame vis op de kaart
Standpunt over duurzame vis en kwaliteit - Ondersteund door alle leden van het campagneteam Duurzame vis op de kaart De volgende organisatie maken deel uit van het campagneteam: Wereld Natuur Fonds (WNF),
Nadere informatieCombinatie van Beroepsvissers
Combinatie van Beroepsvissers 120 kleinschalige beroepsvissers op het binnenwater 7 regionale bonden 1 secretarieel medewerker CvB 2 fte tijdelijke ondersteuning Duurzaam gebruik van visbestanden in de
Nadere informatieKNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario s Mogelijke
Nadere informatieCollege 4. Wadvissen
College 4 Wadvissen Programma 8 oktober 2015 Introductie Wadbiologie, het wad geomorfologie 15 oktober 2015 Fytoplankton en zeegras 29 oktober 2015 Schelpdieren en borstelwormen, filteraars en biobouwers
Nadere informatieWadden in tijden van Klimaatverandering
Wadden in tijden van Klimaatverandering Oerol College 2018 Kunst ontmoet Wetenschap Marc van Vliet / Pier Vellinga Pier Vellinga, hgl klimaat en Water Waddenacademie; hgl. klimaatverandering VU Amsterdam
Nadere informatieTropisch Nederland. 1. Aanzetten. 1.a Tropisch Nederland
1. Aanzetten Tropisch Nederland 1.a Tropisch Nederland Jij gaat aan de slag met het dossier Tropisch Nederland. Welke onderdelen van het dossier ga jij maken? Overleg met je docent. GA IK DOEN STAP ONDERDEEL
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Mondiaal en in Nederland J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in Europa
Nadere informatieDolende Geografische Polen. prof. dr Bert Vermeersen
Dolende Geografische Polen prof. dr Bert Vermeersen Rotatieveranderingen van de Aarde De rotatie van de Aarde verandert voortdurend: - positie van de aardrotatie-as ten opzichte van de verre sterren: Precessie
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde 4.1 t/m 4.6
Samenvatting Aardrijkskunde 4.1 t/m 4.6 Samenvatting door een scholier 1392 woorden 15 januari 2014 5,9 5 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Wereldwijs AARDRIJKSKUNDE PW 4.1 T/M 4.6 H 4 1 *Reliëfkaart:
Nadere informatieHelder water door quaggamossel
Helder water door quaggamossel Kansen en risico s Een nieuwe mosselsoort, de quaggamossel, heeft zich in een deel van de Rijnlandse wateren kunnen vestigen. De mossel filtert algen en zwevend stof uit
Nadere informatieWerkgroep Gezonde Paling
Naar integrale ketenbeheersing in de Nederlandse sector Kenniskringen Visserij Emmeloord 28 juni 2011 Hans Boon Aquaculture Experience Algemene inleiding Aanleiding IKB gezonde paling Integrale Ketenbeheersing
Nadere informatieZuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is
Klare taal Inleiding Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is ook een kwetsbare provincie. De bodem daalt en de zeespiegel stijgt door klimaatverandering. Er
Nadere informatie