IJs in een veranderend klimaat Samenvatting van de lezing in de specialistenserie Geologie 2011 van het Museon.
|
|
- Alexander de Ruiter
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 IJs in een veranderend klimaat Samenvatting van de lezing in de specialistenserie Geologie 2011 van het Museon. Peter Kuipers Munneke Instituut voor Marien en Atmosferisch onderzoek Universiteit Utrecht 1 Introductie Doordat de gemiddelde temperatuur van de Aarde betrekkelijk dicht bij het vriespunt ligt, vinden we op veel plaatsen water in vaste vorm: ijs. We vinden ijs in de vorm van gletsjers, ijskappen, zeeijs, permafrost, en periodiek bevroren meren en rivieren. In deze lezing zal ik me richten op gletsjers en ijskappen enerzijds, en als de tijd het toelaat zal ik ook ingaan op het zeeijs in het Arctisch gebied. Gletsjers en ijskappen worden gevormd in gebieden waar de temperatuur laag genoeg is en de hoeveelheid sneeuwval groot genoeg om ieder jaar een sneeuwoverschot te veroorzaken. De sneeuwlagen die zich jaarlijks ophopen worden samengedrukt onder hun eigen Figuur 1. Morteratsch-gletsjer in Zwitserland, met mooi zichtbaar het accumulatie- en ablatiegebied. gewicht, en de ijskristallen waaruit de sneeuw bestaat gaan op enkele tientallen meters diepte over in ijs. Omdat ijs een plastisch materiaal is, zal het onder invloed van de zwaartekracht deformeren en bergafwaarts stromen. De anatomie van een klassieke berggletsjer (figuur 1) bestaat dan ook uit een accumulatiegebied boven in de bergen, en een ablatiegebied in het dal. In het accumulatiegebied valt jaarlijks gemiddeld meer neerslag dan er in de zomer afsmelt. In het ablatiegebied daarentegen smelt jaarlijks meer ijs dan er in de winter aan sneeuw bijkomt. Deze twee zones worden gescheiden door de evenwichtslijn. IJsstroming zorgt voor transport van ijs van het accumulatie- naar het ablatiegebied. Een toename van de temperatuur of een afname in de hoeveelheid neerslag leidt tot een verschuiving van de evenwichtslijn naar grotere hoogte, waardoor het ablatiegebied groter wordt en het accumulatiegebied kleiner. Om het evenwicht te herstellen zal de gletsjer krimpen tot accumulatie en ablatie weer in balans zijn. Op deze manier is de omvang van een gletsjer betrekkelijk eenvoudig gerelateerd aan de klimatologische variabelen neerslag en temperatuur. Gletsjers liggen overal op aarde (figuur 2). In de tropen is ook een aantal gletsjers te vinden, onder andere op de Kilimanjaro, in Indonesië, en in tropisch Latijns-Amerika in het Andesgebergte. Afgezien van de grote ijskappen op Groenland en Antarctica ligt circa 50% van alle gletsjers in Noord-Amerika, 32% in Azië, en 10% in Europa. Tezamen vormen al deze meer dan gletsjers echter niet meer dan 1% van al het landijs op Aarde. De overige 99% van het ijs ligt opgeslagen in de ijskappen van Groenland (9%) en Antarctica (90%). Als al dit ijs zou smelten en over het oppervlak van de oceanen wordt verdeeld stijgt de zeespiegel met circa 65 meter. De huidige verwachtingen van de zeespiegelstijging voor de komende 100 jaar liggen in de orde van 20 tot 120 cm. De bijdrage van smeltend ijs is slechts ongeveer de helft hiervan - de andere
2 Figuur 2: Verdeling van gletsjers (uitgezonderd Groenland en Antarctica) over de aarde, in procenten van de totale gletsjeroppervlakte. helft wordt veroorzaakt door de uitzetting van warmer wordend oceaanwater. De bijdrage van landijs is derhalve slechts 0,2 tot 1,2% van het totale beschikbare volume. Het schetst dan ook geen verbazing dat het nauwkeurig vaststellen van de bijdrage van landijs aan de huidige zeespiegelstijging een veelheid aan statistische en observationele technieken vereist. Ik zal afzonderlijk aandacht besteden aan de Antarctische ijskap, de Groenlandse ijskap, en alle overige gletsjers op Aarde. Wat is hun huidige bijdrage aan de zeespiegelstijging en waardoor wordt dit veroorzaakt? Het zal blijken dat we kennis nodig hebben van verschillende processen om te begrijpen hoe deze ijsmassaʼs reageren op veranderingen in het klimaat. 2 Gletsjers Er zijn meer dan gletsjers op aarde, variërend in oppervlakte van een aantal voetbalvelden tot enkele honderden vierkante kilometers. Sinds ongeveer 1850 trekt het overgrote deel van deze gletsjers zich terug: door een verandering in het klimaat wordt van de meeste gletsjers het accumulatiegebied kleiner en het ablatiegebied groter, waardoor de gletsjer krimpt om tot een nieuw evenwicht te komen. De lengteafname is consequent waarneembaar bij gletsjers op alle continenten, alle breedtegraden, en alle hoogtes. Dit suggereert sterk dat er een uniforme oorzaak achter deze afname in gletsjerlengte moet zitten. De ene kandidaat is een sterke wereldwijde afremming van de hydrologische cyclus, waardoor wereldwijd aanzienlijk minder neerslag is gevallen. Om de krimp van gletsjers te kunnen verklaren is een reductie van meer dan 25% in 150 jaar nodig. Dit komt niet overeen met enige waarneming. Derhalve moet Figuur 3: Reconstructies van variaties in wereldgemiddelde temperatuur in graden Celsius. Blauw/paars = reconstructie van Mann (boomringen en andere proxyʼs), zwart = directe waarnemingen, rood = op basis van gletsjerlengtes. de oorzaak liggen in een wereldwijde toename van de luchttemperatuur. Algemeen is aanvaard dat een sterkte toename in de hoeveelheid broeikasgassen in de
3 atmosfeer in de afgelopen anderhalve eeuw heeft geleid tot een stijging van de wereldwijd gemiddelde temperatuur van circa 0,8 a 0,9 graden Celsius. Dit is een plausibele verklaring voor de afname van gletsjerlengtes overal ter wereld. Historische gletsjerlengtes kunnen worden bepaald door veldmetingen van morenen, door systematische metingen, door satelliet- en luchtfotoʼs, en langer geleden door ansichtkaart en landschapsschilderijen. Op een even eenvoudige als ingenieuze wijze kunnen deze gletsjerlengtes gebruikt worden om de wereldgemiddelde temperatuur te reconstrueren. De op deze manier verkregen temperatuurcurve komt zeer goed overeen met instrumentele waarnemingen en klimaatreconstructies op basis van boomringen en andere klimaatproxyʼs (figuur 3). Gletsjerlengtes bieden dus een volledig onafhankelijk bewijs van de temperatuurgeschiedenis op Aarde sinds circa Waarnemen van grote ijskappen Omdat het huidige massaverlies van de grote ijskappen op Groenland en Antarctica in relatieve zin klein is (waarschijnlijk minder dan 1% van hun volume sinds 1850), zijn nauwkeurige technieken vereist om hun massabalans in kaart te brengen. Er zijn drie gangbare methoden om de massa en veranderingen daarin te meten. Alledrie maken zij gebruik van satellietwaarnemingen. Omdat iedere methode zijn beperkingen kent wordt in het onderzoek doorgaans gezocht naar manieren om optimaal gebruik te maken van de beschikbare metingen door de verschillende methodes te combineren. Ten eerste kunnen metingen aan het zwaartekrachtsveld inzicht geven in massaveranderingen van de ijskappen. Met name de in 2002 gelanceerde GRACE-satelliet heeft veel inzicht verschaft in recente massaveranderingen van Groenland en Antarctica. Het smelten van ijs en de herverdeling van dit smeltwater over de oceanen leidt tot een verandering in het zwaartekrachtsveld van de aarde. De GRACE-satelliet bestaat eigenlijk uit twee satellieten die zeer nauwkeurig hun afstand tot elkaar meten. Kleine differentiële veranderingen in de aantrekkingskracht van elk van deze satellieten tot de aarde leiden tot een verandering in afstand tussen deze satellieten. Dit kan worden omgerekend naar een relatief zwaartekrachtsveld. Nadeel van deze methode is dat de resolutie vrij gering is: massaveranderingen kunnen niet nauwkeuriger gelokaliseerd worden dan tot op een aantal honderd kilometer. Daarnaast moet een groot aantal correcties worden toegepast, onder andere voor verticale beweging van de aardkorst, fluctuaties in de luchtdruk, etcetera. Ten tweede kan het oppervlak van de ijskappen worden gemeten met laser- of radarpulsen die vanuit een satelliet of een vliegtuig worden verzonden. De tijd die verstrijkt voordat de reflectie de satelliet weer bereikt is een maat voor de hoogte van het oppervlak. Verschillen in hoogte (door smelt) kunnen worden vastgesteld door meerdere keren hetzelfde traject te meten met tussenpozen van een aantal maanden. Deze techniek staat bekend als altimetrie en wordt succesvol toegepast boven Antarctica en Groenland. De grote uitdaging is om hoogteveranderingen te vertalen naar massaverandering. Om van hoogte naar volume te gaan is de dichtheid nodig, en die is sterk variabel, van sneeuw (300 kilo per kubieke meter) tot ijs (920 kilo per kubieke meter). Daartoe worden modellen gebruikt die de samenpakking van sneeuw tot ijs nabootsen om zodoende voor dit effect te corrigeren. Daarnaast geven radarreflecties in sterk bergachtig en hellend terrein vaak ambigue resultaten. Deze gebieden zijn juist het interessantst, want dat zijn de ablatiegebieden waar de meeste veranderingen zich afspelen. Figuur 4: massaverandering van Groenland gemeten met satellietaltimetrie (IceSat).
4 In de derde plaats wordt gebruikt gemaakt van de zogenaamde massabudgetmethode, waar een combinatie van weermodellen en ijssnelheidsmetingen wordt gebruikt om de onbalans in inkomende en uitgaande ijsmassaʼs te schatten. Het weermodel berekent de hoeveelheid sneeuwval en afsmelting aan het oppervlak (de oppervlaktemassabalans), terwijl zogeheten interferometrische satellietdata de ijssnelheid aan de randen van de ijskap bepaalt. Hieruit is te schatten hoeveel ijs aan de zijkanten de ijskap verlaat. Dit opgeteld bij de oppervlaktemassabalans levert een schatting van de totale massabalans van de ijskap. 4 Groenland Met de voorgenoemde drie methoden is het mogelijk vast te stellen waar, hoeveel en waarom Groenland massa verliest. De GRACE- en altimetriegegevens (figuur 4) laten zien dat veel massaverlies plaatsvindt aan de randen en in de buurt van specifieke, snelstromende gletsers. Deze zogenoemde uitstroomgletsjers draineren het grootste deel van het Groenlandse ijs en eindigen in betrekkelijk nauwe, diepe fjorden. Het blijkt dat het massaverlies van Groenland - sinds 1990 ongeveer 50 tot 300 kubieke kilometer per jaar - voor ongeveer de helft bepaald wordt door toegenomen smelt (een afnemende oppervlaktemassabalans), en voor de andere helft door toegenomen drainage van de uitstroomgletsjers. Het lijkt erop dat een stijging van de temperatuur van het water in de fjorden leidt tot erosie en afbraak van de tongen van de uitstroomgletsjers. Door allerhande mechanische effecten leidt deze afbraak van ijs in de fjorden tot een versnelling stroomopwaarts, waardoor het ijs sneller naar de rand wordt afgevoerd, en er een onbalans in de massahuishouding ontstaat. 5 Antarctica De ijskap op Antarctica onderscheidt zich van alle andere gletsjers op Aarde doordat het geen ablatiegebied kent: ook aan de randen van het continent valt meer sneeuw dan er smelt. Het overschot aan sneeuwval op het gehele continent wordt gecompenseerd door het afbreken van soms zeer grote ijsbergen, en door erosie van drijvende ijsplaten door het warmere oceaanwater. Zwaartekracht- en altimetriewaarnemingen laten grote veranderingen zien met name in het gebied ten westen van het Antarctisch Schiereiland (figuur 5). Oceanografische metingen laten zien dat het zeewater recentelijk sterk opgewarmd is waardoor drijvende delen van Antarctica nu in warm water baden. Analoog aan de situatie in Groenland leidt dit tot toenemende erosie van ijs door de oceaan, en tot toenemende drainage van ijs door de gigantische gletsjers van de Antarctische ijskap. Er bestaat sinds een aantal jaren - dankzij deze nieuwe meettechnieken - consensus dat ook de Antarctische ijskap bijdraagt aan de zeespiegelstijging, in vergelijkbare mate als Groenland. Dit zal vermoedelijk ook een belangrijke vooruitgang Figuur 5. Massaverlies van Antarctica, waargenomen door zwaartekrachtmetingen van de GRACE-satelliet. zijn in het volgende IPCCrapport dat in 2012 zal verschijnen.
5 6 De zeespiegel Door satellietmetingen, peilschaalmetingen en andere reconstructies weten we dat de zeespiegel sinds 1870 ongeveer 20 cm is gestegen (figuur 6). Sinds 1993 bedraagt de waargenomen stijging ongeveer 3 mm per jaar, wat overeenkomt met 30 cm per eeuw. Uitzetting van warmer zeewater (thermische expansie) draagt voor ongeveer 40% bij aan de huidige zeespiegelstijging. De overige 60% wordt ongeveer gelijkelijk verdeeld over de gletsjers, Groenland, en Antarctica. In zekere zin is dit opmerkelijk, omdat de massaverdeling over deze drie zo verschillend is (zie paragraaf 1). Dat gletsjers, die maar 1% van het ijsvolume uitmaken, toch 1/3 van de bijdrage in smeltwater leveren komt doordat gletsjers veel sneller reageren op klimaatverandering dan de grote, logge ijskappen. Projecties van toekomstige zeespiegelstijging zijn inherent onzeker, niet in de laatste plaats door onzekerheid over economische ontwikkelingen en de beschikbaarheid van alternatieve energiebronnen, die een grote invloed hebben op de toekomstige concentratie broeikasgassen in de atmosfeer. Maar gegeven een bepaalde temperatuurontwikkeling ligt er onzekerheid in een aantal factoren. De meest interessante en onzekere bijdrage is de zogenaamde dynamische respons van de grote ijskappen op een toenemende hoeveelheid smelt en/of een toenemende erosie door warm oceaanwater. Hoe een verstoring van de balans aan de rand zich stroomopwaarts door de ijskap kan verplaatsen, is onderwerp van intensief onderzoek. Daarnaast liggen grote delen van de Groenlandse en Antarctische ijskappen op een bodem die omlaag helt naar het midden van de ijskap toen. Het is theoretisch aan te tonen dat dit een inherent instabiele situatie is, waarbij een aanvankelijk klein massaverlies zichzelf kan versterken en landinwaarts kan voortbewegen. Waar het huidige IPCC-rapport met een voetnoot nog aangeeft dat deze dynamische effecten buiten beschouwing zijn gelaten, zal in het nieuwe rapport een bijgestelde verwachting worden opgenomen. Dat deze lager uitvalt dan de huidige schatting van 18 tot 59 cm is uiterst onwaarschijnlijk. Figuur 6: Waarnemingen van de zeespiegel sinds Rood = reconstructies op basis van verschillende technieken, blauw = peilschaalmetingen, zwart = satellietmetingen. 7 Zeeijs Zeeijs verschilt fundamenteel van landijs zoals gletsjers en ijskappen. Zeeijs is namelijk bevroren oceaanwater, en is ook maar hooguit een paar meter dik. Enkeljarig zeeijs is zelden dikker dan 1 meter. Er is een sterke jaarlijkse cyclus in het zeeijsoppervlak in het Arctische gebied. In de winter beslaat het zeeijs een oppervlak van circa 13 tot 15 miljoen vierkante kilometer. Dat is een gebied aanzienlijk groter dan Europa. Aan het eind van zomer (doorgaans medio september) wordt de minimale zeeijsbedekking bereikt. Gemiddeld voor de periode ligt deze op circa 7 miljoen vierkante kilometer (figuur 7), maar dat getal neemt al jaren lang af. In 2011 was de minimale ijsbedekking slechts iets meer dan 4 miljoen vierkante kilometer. De afname van zeeijs in
6 het Arctisch gebied is een van de meest spectaculaire en snelle gevolgen van klimaatverandering op Aarde. Mede door verdwijnen van het zeeijs warmt het Arctisch gebied veel sneller op dan gemiddeld. Het is niet ondenkbaar dat de gemiddelde temperatuur in het Arctisch gebied in de komende eeuw met 7 of 8 graden gaat stijgen. Dit effect staat bekend als polaire versterking en is een gevolg van sterkte afname van sneeuw en ijs. Doordat witte, weerkaatsende oppervlakken (sneeuw, ijs) worden ingeruild voor zeer donkere oppervlakken (zeewater, toendra), zal meer warmte worden geabsorbeerd in de grond en het zeewater, wat weer tot meer afname van ijs en sneeuw leidt. Dit is een zeer krachtige versterking die in de afname van het zeeijs in het Arctisch gebied duidelijk tot uiting komt. Figuur 7: Zeeijsbedekking tussen juni en oktober. Grijs = gemiddelde , groen = 2007 (recordminimum), blauw = 2011.
KLIMAATVERANDERING. 20e eeuw
KLIMAATVERANDERING 20e eeuw Vraag De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met 0.2-0.5 C 0.6-0.9 C Antwoord De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met
Nadere informatieZeespiegelmonitor 2018
Zeespiegelmonitor 2018 Wat is de aanleiding van dit rapport? Jaarlijks rapporteren Deltares en HKV met de Zeespiegelmonitor over de zeespiegelstijging langs de Nederlandse kust. De zeespiegel en het getij
Nadere informatiePracticum: Hoezo Zeespiegelstijging?
Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Op de Aarde wonen er ongeveer 6 446 131 400 mensen. In België wonen er 10 584 534. De meeste mensen wonen in de bergen / in de woestijn / in de nabijheid van water/
Nadere informatieSamenvatting Klimaatsverandering en gletsjers
Klimaatsverandering en gletsjers Ongeveer 77% van de zoetwatervoorraad op aarde, overeenkomend met 71 m zeespiegelverandering, is als landijs opgeslagen op het aardoppervlak. De Antarctische ijskap neemt
Nadere informatieklimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk
Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen
Nadere informatieScenario s voor zeespiegelstijging. Caroline Katsman TU Delft / Vloeistofmechanica
Scenario s voor zeespiegelstijging Caroline Katsman TU Delft / Vloeistofmechanica Waarnemingen- wereldgemiddeld grondboringen Waarnemingen- wereldgemiddeld grondboringen reconstructie uit getijdestations
Nadere informatiePracticum: Hoezo Zeespiegelstijging?
Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Op de Aarde wonen er ongeveer 6 446 131 400 mensen. In België wonen er 10 584 534. De meeste mensen wonen in de bergen / in de woestijn / in de nabijheid van water/
Nadere informatie23/11/2018. Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar?
Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar? Sybren Drijfhout (KNMI, Universiteit Utrecht & Southampton) De zeespiegel blijft nog eeuwen stijgen. Zelfs als Parijs wordt uitgevoerd is over 200 jaar stijging 3-4
Nadere informatieKlimaatverandering Wat kunnen we verwachten?
Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II
Actieve aarde Opgave 7 Opheffing van gesteenten en ertsen in het Scandinavisch Hoogland Gebruik de bronnen 10 en 11 van het bronnenboekje. In de derde afbeelding (afbeelding C) van bron 10 zijn de cijfers
Nadere informatieKlimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering
Zonne-energie 2012: prijs 21 ct per kwh; 2020 prijs 12 ct kwh Groen rijden; energiehuizen, biologisch voedsel Stimular, de werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Stichting Stimular www.stimular.nl 010 238
Nadere informatieAntarctisch alarm. Michiel van den Broeke. Woudschotenconferentie, 17 december 2005
Woudschotenconferentie, 17 december 2005 Antarctisch alarm Michiel van den Broeke Universiteit Utrecht, Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek (IMAU) Terugtrekken van gletsjers leidt tot zeespiegelstijging
Nadere informatie1. Waarnemingen van klimaatverandering
Klimaatverandering 2013: Wetenschappelijke elementen (5 de evaluatierapport van het IPCC deel 1) Belangrijkste boodschappen van de Samenvatting voor beleidsmakers De bijdrage van werkgroep I van het IPCC
Nadere informatieLiteratuur. Eerste uitgave:
Zeespiegel Zeespiegelveranderingen(regionaal) in de eenentwintigste eeuw 14 april 2011 C. Katsman (KNMI), A. Slangen (IMAU/UU), R. van de Wal (IMAU/UU), B. Vermeersen, R. Riva (TU Delft) Hoewel je het
Nadere informatieSamenvatting. Holocene klimaatvariabiliteit in de Noord-Atlantische regio: numerieke simulaties in vergelijking tot reconstructies.
xiii Samenvatting Holocene klimaatvariabiliteit in de Noord-Atlantische regio: numerieke simulaties in vergelijking tot reconstructies Dit proefschrift gaat over klimaatschommelingen tijdens het Holoceen
Nadere informatieHiatus: is de mondiale opwarming aan het vertragen?
Hiatus: is de mondiale opwarming aan het vertragen? In de periode 1998-2012 is de mondiale temperatuurtrend beduidend kleiner dan in de decennia ervoor. Deze trendbreuk wordt ook wel hiatus genoemd. De
Nadere informatiePracticum: Hoezo Zeespiegelstijging? Korte versie Lerarenhandleiding
Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Korte versie Lerarenhandleiding Benodigdheden: -Satellietkaart van de wereld.(the World seen from space, Michelin, 1/28 500 000) -Post-its -Schrijfgrief -Atlas -Glas
Nadere informatieKlimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014
Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek Scheldemondraad: Actieplan Grensoverschrijdende klimaatbeleid, 11 september 2009 Interregproject
Nadere informatieKlimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland
Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering
Nadere informatieNNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit
Nadere informatieKlimaat en massabalans van de Groenlandse en Antarctische ijskappen
Klimaat en massabalans van de Groenlandse en Antarctische ijskappen Kleine ijskristallen (diamond dust) zweven in de lucht boven het Antarctische plateau, tijdens een meteorologisch experiment op Kohnen-station,
Nadere informatieFactsheet. Klimaatverandering in het Arctisch gebied
Factsheet Het Arctisch gebied Klimaatverandering in het Arctisch gebied Klimaatverandering in het Arctisch gebied Het Arctisch gebied (ook Noordpoolgebied genoemd) is voor een groot deel bevroren oceaan,
Nadere informatieZeespiegelstijging langs de Belgische Kust in de tweede helft van de 20 ste eeuw
Vlaamse Overheid Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust Afdeling kust Vlaamse Hydrografie Oceanografisch Meteorologisch Station Zeespiegelstijging langs de Belgische Kust in de tweede helft
Nadere informatieKlimaatmodellen. Projecties van een toekomstig klimaat. Wiskundige vergelijkingen
Klimaatmodellen Projecties van een toekomstig klimaat Aan de hand van klimaatmodellen kunnen we klimaatveranderingen in het verleden verklaren en een projectie maken van klimaatveranderingen in de toekomst,
Nadere informatieZeeniveau Waarnemingen door School at Sea a/b Regina Maris
Zeeniveau Waarnemingen door School at Sea a/b Regina Maris Versie 1.0b d.d. 24 October 2011 Hans van der Marel, TU Delft (h.vandermarel@tudelft.nl), ++31 15 2784907 Inleiding Het bepalen van de actuele
Nadere informatiePracticum: Hoezo Zeespiegelstijging? Uitgebreide versie Lerarenhandleiding
Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Uitgebreide versie Lerarenhandleiding Benodigdheden: -Satellietkaart van de wereld.(the World seen from space, Michelin, 1/28 500 000) -Post-its -Schrijfgrief -Atlas
Nadere informatieRecente variaties in de temperatuur van het oceaanwater. Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht
Recente variaties in de temperatuur van het oceaanwater Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht De Global Warming Hiatus Mondiaal gemiddelde oppervlakte temperatuur
Nadere informatieKlimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger
Klimaatveranderingstand van de wetenschap Prof Wilco Hazeleger Achtergrond Wetenschap kan nooit absolute zekerheden bieden Het klimaatsysteem is complex Beperkingen in kennis en waarnemingen Beleid wil
Nadere informatieNOORDZEE SYMPOSIUM 2007
NOORDZEE SYMPOSIUM 2007 Wat leren de oceanen ons over klimaatsverandering? Dr Wouter Rommens UNESCO/IOC Project Office for IODE VLIZ Inhoud Inleiding: IOC, IODE, databeheer en klimaatverandering Veranderende
Nadere informatieAlbert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI
Klimaatverandering in Nederland Aanvullingen op de KNMI 06 scenario s Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI De KNMI klimaatscenario s voor Nederland uit 2006
Nadere informatieDE GEOGRAFIE VAN ANTARCTICA AAN DE SLAG
2013-2015 DE GEOGRAFIE VAN ANTARCTICA AAN DE SLAG VRAAG 01 / 10 WELKE OPPERVLAKTE BESLAAT ANTARCTICA (IN MILJOEN KM 2 )? 1,4 MILJOEN 4 MILJOEN 14 MILJOEN 9 MILJOEN Het antwoord is niet juist! HERKANSING
Nadere informatieHet klimaat, broeikasgassen en wij...!
Inhoud:! Het klimaat, broeikasgassen en wij...! DvhN Klimaatlezing, Groningen, 6 januari 2011! Prof.dr. Harro A.J. Meijer! Energy and Sustainability Research Institute Groningen (ESRIG)! Rijksuniversiteit
Nadere informatieZoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019
Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019 Presentatie in drie delen: 1. Het klimaat verandert; wat
Nadere informatieWISSELWERKING TUSSEN GLETSJERS EN KLIMAAT
SAMENVATTING Kleine gletsjers, en dat zijn alle gletsjers op aarde met uitzondering van de grote ijskappen op Antarctica en Groenland, hebben zich sterk teruggetrokken tijdens de afgelopen eeuw. Kleine
Nadere informatieSignalen van klimaatveranderingen
Signalen van klimaatveranderingen John van Boxel Klimaatwetenschappers waarschuwen dat de toenemende concentraties aan broeikasgassen een invloed zullen hebben op het klimaat op aarde. Gedurende de twintigste
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Er is op het moment veel aandacht voor klimaatverandering en de gevolgen daarvan voor de mens. Wanneer we het over klimaatverandering in Nederland hebben, wordt meestal
Nadere informatieWeer en water in de 21 e eeuw
Weer en water in de 21 e eeuw Een samenvatting van het derde ipcc klimaatrapport voor het Nederlandse waterbeheer Het derde klimaatrapport van het ipcc 1 Waargenomen veranderingen in de 2 e eeuw t De mondiale
Nadere informatieSmelten ij op de Noordpool laat ook permafro t verdwijnen
Smelten ij op de Noordpool laat ook permafro t verdwijnen nos.nl Het snelle smelten van ijs op de Noordpool heeft veel meer invloed op de landen rond de Noordelijke IJszee, dan eerder werd gedacht. Dat
Nadere informatieNieuwe KNMIklimaatscenario s. Janette Bessembinder e.v.a.
Nieuwe KNMI klimaatscenario s Nieuwe KNMIklimaatscenario s 2006 2006 Janette Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Klimaatverandering Waargenomen veranderingen Wat zijn klimaatscenario s? Huidige en nieuwe
Nadere informatieZeespiegelstijging door klimaatverandering
Zeespiegelstijging door klimaatverandering Wat weten we? En wat kunnen we verwachten? De stemming in de media Zeespiegel bij Nederlandse kust vorig jaar hoger dan ooit (NOS) Zeespiegel stijgt steeds sneller
Nadere informatieScenario s voor zeespiegelstijging Hoe komen ze tot stand en hoe (on-)zeker zijn ze?
Scenario s voor zeespiegelstijging Hoe komen ze tot stand en hoe (on-)zeker zijn ze? Caroline Katsman TU Delft / Vloeistofmechanica met dank aan: Hylke de Vries (KNMI), Aimée Slangen (CSIRO), Mark Carson
Nadere informatieKNVWS Delft. Overzicht
Het klimaat in de afgelopen en komende 100 jaar KNVWS Delft 17 oktober 2017 Peter Siegmund KNMI Overzicht Het klimaat van de afgelopen 100 jaar: temperatuur, neerslag, diversen Het broeikaseffect Klimaatmodellen
Nadere informatieEen zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening.
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 2 mei 2011 Nummer 2011-04 Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Afgelopen
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Opwarming van de aarde
Werkstuk Aardrijkskunde Opwarming van de aarde Werkstuk door een scholier 2725 woorden 5 maart 2008 6,4 141 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding: 1. Opwarming aarde 1.1 Wat is een klimaatsverandering
Nadere informatie3 november 2014. Inleiding
3 november 2014 Inleiding In 2006 publiceerde het KNMI vier mogelijke scenario s voor toekomstige veranderingen in het klimaat. Het Verbond van Verzekeraars heeft vervolgens doorgerekend wat de verwachte
Nadere informatieDe KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden
De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden Bart van den Hurk KNMI 2006 2009 2011 2014 KNMI 06 8 jaar verder IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007 IPCC, 2013 IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007
Nadere informatieKlimaatprojecties voor de Benelux
Klimaatprojecties voor de Benelux STUDIEDAG De Schelde in 2050 Antwerpen, 6 oktober 2004 Jules J. Beersma Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) Postbus 201 3730 AE De Bilt Nederland Tel.
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieTipping points on ice Een Geo Future Module over landijs
Tipping points on ice Tipping points on ice Een Geo Future Module over landijs Drs. Rob Adriaens, KNAG & CSG Het Streek Prof. Dr. Michiel van den Broeke, dr. Tine Béneker, NESSC, Universiteit Utrecht 0
Nadere informatieSoms moet de lucht omhoog omdat er een gebergte ligt. Ook dan koelt de lucht af. Er ontstaan wolken en neerslag. Dit is stuwingsregen.
Samenvatting door een scholier 1790 woorden 1 juni 2016 7,9 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 2: KLIMATEN 2.1 Klimaten Waardoor is het niet
Nadere informatieTHEMA 3 WEER & KLIMAAT. LES 2 Golfstromen. Deze les gaat over: Bij dit thema horen ook: Golfstromen in de oceanen Verschil landijs zee-ijs
Powered by ESA NEMO NSO SPACE EXPO WNF THEMA 3 WEER & KLIMAAT LES 2 Golfstromen Deze les gaat over: Golfstromen in de oceanen Verschil landijs zee-ijs Bij dit thema horen ook: Les 1 In het ISS Les 3 Weer
Nadere informatieMAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM
MAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM De maatschappelijke discussie over klimaatverandering wordt onvoldoende scherp gevoerd. Er wordt nauwelijks nagedacht over de ernst van de problematiek
Nadere informatieAntarctica. De avonturiers Opdrachtenboekje. Uitgaven van het Pass
Antarctica De avonturiers Opdrachtenboekje Uitgaven van het Pass Dit opdrachtenboekje behoort tot Voornaam Voornaam Voornaam Voornaam Voornaam Voornaam Naam Naam Naam Naam Naam Naam Team Naam van de school
Nadere informatieEen zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening.
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 2 mei 2011 Nummer 2011-04 Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Afgelopen
Nadere informatieCentrale vraagstelling Hoe organiseer je een expeditie naar de Zuidpool om het hitterecord van 55 miljoen jaar geleden te kunnen onderzoeken?
Pagina 1: Opdracht: Op expeditie naar de Zuidpool Leerlingenblad Introductie Je kruipt in de huid van een paleoklimaatonderzoeker die geïnteresseerd is in de warme tijdsperiode van ongeveer 55 miljoen
Nadere informatieWereldwijde uitstoot CO2 dit jaar
1 van 5 7-12-2018 06:32 volkskrant.nl Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar weer toegenomen 6-8 minuten IJsklif in West-Groenland. Beeld Credit: Sarah Das / Woods Hole Oceanographic Institution De stijging
Nadere informatieTipping points on ice Een Geo Future Module over landijs
Tipping points on ice Een Geo Future Module over landijs Drs. Rob Adriaens, KNAG & CSG Het Streek Prof. Dr. Michiel van den Broeke, dr. Tine Béneker, NESSC, Universiteit Utrecht 0 KNAG Geo Future School
Nadere informatieFactsheet klimaatverandering
Factsheet klimaatverandering 1. Klimaatverandering - wereldwijd De aarde is sinds het eind van de negentiende eeuw opgewarmd met gemiddeld 0,9 graden (PBL, KNMI). Oorzaken van klimaatverandering - Het
Nadere informatieKlimaatverandering & schadelast. April 2015
Klimaatverandering & schadelast April 2015 Samenvatting Het Centrum voor Verzekeringsstatistiek, onderdeel van het Verbond, heeft berekend in hoeverre de klimaatscenario s van het KNMI (2014) voor klimaatverandering
Nadere informatieDE MENSELIJKE INVLOED OP HET KLIMAAT IS ONMISKENBAAR
1 DE MENSELIJKE INVLOED OP HET KLIMAAT IS ONMISKENBAAR De belangrijkste conclusies uit het vierde Assessment Report van het Intergovernmental Panel on Climate Change wt_ippc_022007 1 15-02-2007 11:49:44
Nadere informatieKlimaatverandering en de landschapszones in het hooggebergte
Plus Casequest 2 Klimaatverandering en de landschapszones in het hooggebergte 1/5 Inleiding Van de evenaar naar de polen vinden we aan het aardoppervlak een opeenvolging van landschapszones. Opeenvolgend
Nadere informatieDRAAIBOEK SESSIE HOOFD KLIMAATWIJZER
DRAAIBOEK SESSIE HOOFD KLIMAATWIJZER Introquiz uit de workshop Low Impact Lama 15 Korte quiz rond begrippen gelinkt aan klimaatverandering. Dit om de voorkennis van de deelnemers/leerlingen na te gaan
Nadere informatieMeteorologische gegevens,
Bron: KNMI (2010, 2011). Indicator 30 november 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Voor
Nadere informatieDe IPCC-emissiescenario s
Bijlage 3 Toelichting op door de Deltacommissie gebruikte klimaatscenario s 78 Inleiding Deze bijlage heeft als doel een beknopte achtergrond te geven over klimaatscenario s en om de door de Deltacommissie
Nadere informatieklimaatverandering Planet
klimaatverandering Planet 66 67 klimaatver andering De verandering van het klimaat wordt tegenwoordig gezien als de grootste milieudreiging in de wereld. Klimaatmodellen voorspellen op de lange termijn
Nadere informatieEen eeuw waarin gletsjers zich terugtrokken.
Een eeuw waarin gletsjers zich terugtrokken. Roderik van de Wal Inleiding Wie is het nooit opgevallen, enorme morenes halverwege de zijwanden van menig vergletsjerd dal in de Alpen en in andere berggebieden.
Nadere informatieVeranderingen Antwoorden
Veranderingen Antwoorden Paragraaf 1 1a Waarschijnlijk hoeveel procent je energie is van je maximale hoeveelheid 1b Het gemiddelde ligt veel hoger, Bekijk de oppervlakte tussen de grafiek en de stippellijn.
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde 4.1 t/m 4.6
Samenvatting Aardrijkskunde 4.1 t/m 4.6 Samenvatting door een scholier 1392 woorden 15 januari 2014 5,9 5 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Wereldwijs AARDRIJKSKUNDE PW 4.1 T/M 4.6 H 4 1 *Reliëfkaart:
Nadere informatieKlimaatverandering in Nederland
Klimaatverandering in Nederland Aanvullingen op de KNMI o6 scenario s Klimaatverandering in Nederland 1 Inhoud Samenvatting 1 Introductie 1.1 Doel en inhoud 1.2 KNMI 06 klimaatscenario s Voorspelbaarheid
Nadere informatieFasen: de die toestanden waarin je water (en veel andere stoffen) kunt tegenkomen.
Samenvatting door een scholier 873 woorden 2 maart 2016 7,6 37 keer beoordeeld Vak Methode NaSk Nova Hoofdstuk 3 1. fasen en fase-overgangen Water komt voor als: - vaste stof (ijs) - vloeistof (vloeibaar
Nadere informatieHet klimaat. Tip. Gebruik kleine bekers, dan heb je minder klei nodig.
Het klimaat GROEP 5-6 47 65 minuten 1, 23, 42 en 50 Zet voor de activiteit Verandert de waterspiegel? de bekers, de schoteltjes, de klei en de kannen water klaar. Maak een dag van tevoren ten minste 12
Nadere informatieBepaling primaire impacten van klimaatsveranderingen
Bepaling primaire impacten van klimaatsveranderingen Dries Van den Eynde, José Ozer, Stephanie Ponsar Beheerseenheid Mathematisch Model Noordzee Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Gulledelle
Nadere informatieThe Day After tomorrow... Waarom wachten
The Day After tomorrow... Waarom wachten als we vandaag kunnen reageren? The Day After Tomorrow, de film van Roland Emmerich (Godzilla en Independence Day), verschijnt op 26 mei 2004 op het witte doek.
Nadere informatieGeologische tijdschaal. AK 4vwo vrijdag 31 oktober. 11 Het klimaat door de tijd. inhoud
Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Paragraaf 11 t/m 14 inhoud Het klimaat door de tijd (par. 11) Het klimaat nu (par. 12) Het klimaat in de toekomst (par. 13) Klimaatbeleid (par. 14) AK 4vwo vrijdag
Nadere informatieKNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Stof tot nadenken? Opzet presentatie Klimaatverandering en het (versterkte) broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering De nieuwe KNMI-klimaatscenario s Mogelijke effecten 1
Nadere informatieHet klimaat is het gemiddelde weer in een bepaald gebied over een langere tijdsperiode. Meestal wordt hiervoor 30 jaar gebruikt.
Werken met klimaatgegevens Introductie Weer en klimaatgegevens worden gemeten. Om deze meetgegevens snel te kunnen beoordelen worden ze vaak gepresenteerd in de vorm van grafieken of kaarten. Over de hele
Nadere informatieKlimaat is een beschrijving van het weer zoals het zich meestal ergens voordoet, maar ben je bijvoorbeeld in Spanje kan het ook best regenen.
Samenvatting door Annique 1350 woorden 16 mei 2015 7,3 333 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Klimaten Paragraaf 2.2 Weer en klimaat Klimaat is een beschrijving van het weer zoals het
Nadere informatieKlimaat in de 21 e eeuw
Klimaat in de 21 e eeuw Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd en voor Nederland Mogelijke
Nadere informatieOceaancirculatie en klimaat
Oceaancirculatie en klimaat /a010800/a010841/3827_perpetual_ocean-540-master_high.mp4 Caroline Katsman, Andreas Sterl Mondiaal Klimaat (KS/MK) http://svs.gsfc.nasa.gov/vis/a010000/a010800/a010841/ grootschalige
Nadere informatieLes Koolstofkringloop en broeikaseffect
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm
Nadere informatieNadere informatie. Weersverwachting
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 16 mei 2011 Nummer 2011-06 Droogtesituatie verandert weinig, ondanks regen De wateraanvoer van de Rijn
Nadere informatieKlimaatverandering Is het tij nog te keren? Twello, 2 juni 2010
Klimaatverandering Is het tij nog te keren? Twello, 2 juni 2010 Reinier van den Berg Meteoroloog, klimatoloog Presentator, fotograaf, auteur Tornadojager MeteoGroup 2006 page 2 11 Mei 2000 Klimaatverandering
Nadere informatieNaam: VULKANEN. Vraag 1. Uit welke drie lagen bestaat de aarde? Vraag 2. Hoe dik is de aardkorst gemiddeld?
Naam: VULKANEN Voordat je begrijpt hoe vulkanen ontstaan, moet je eerst weten hoe de aarde in elkaar zit. De aarde is een bol die uit drie lagen bestaat. De binnenste laag is de kern. De temperatuur is
Nadere informatieAchtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1
Achtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1 Dia 1 Klimaatverandering Onomstotelijk wetenschappelijk bewijs Deze presentatie geeft een inleiding op het thema klimaatverandering en een (kort) overzicht
Nadere informatieDroogtebericht. Waterbeheerders spelen in op actuele situatie. Watermanagementcentrum Nederland. Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW)
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 9 mei 2011 Nummer 2011-05 Waterbeheerders spelen in op actuele situatie Ook in de afgelopen week is
Nadere informatieGevolgen IJsafsmelting Poolgebieden voor Zeespiegelrijzing. Bert Vermeersen
Gevolgen IJsafsmelting Poolgebieden voor Zeespiegelrijzing Bert Vermeersen Regionale Zeespiegelverandering voor de komende 40 jaar? Relatieve zeespiegelverandering t.g.v. continentale ijsmassaverandering
Nadere informatieEnergiebalans aarde: systeemgrens
Energiebalans aarde: systeemgrens Aarde Atmosfeer Energiebalans Boekhouden: wat gaat er door de systeemgrens? Wat zijn de uitgaande stromen? Wat zijn de ingaande stromen? Is er accumulatie? De aarde: Energie-instroom
Nadere informatieIJsvossen Toets Groot/Zout, 28 november 2015, v10 Met dank aan Krister Valtonen en Johan Porsby voor inspiratie en foto s.
IJsvossen Toets Groot/Zout, 28 november 2015, v10 Met dank aan Krister Valtonen en Johan Porsby voor inspiratie en foto s. Vraag 1. Je staat met je groep in een archipelago aan de Oostkust in Zweden. Het
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk en
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1.1 1.2 en 4.1 4.2 Samenvatting door een scholier 1402 woorden 5 december 2017 7 21 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Humboldt Aardrijkskunde toetsweek 1
Nadere informatieAardrijkskunde samenvatting H2: Klimaat: is een beschrijving van het gemiddelde weer over een periode van 30 jaar.
Samenvatting door S. 1016 woorden 28 februari 2016 6,2 47 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Aardrijkskunde samenvatting H2: Nadeel tropische klimaten: het vocht, en de insecten/ziektes.
Nadere informatieKlimaatverandering. Urgentie in Slow Motion. Bart Verheggen ECN
Klimaatverandering Urgentie in Slow Motion Bart Verheggen ECN http://klimaatverandering.wordpress.com/ @Bverheggen http://ourchangingclimate.wordpress.com/ De wetenschappelijke positie is nauwelijks veranderd
Nadere informatieAarde Water Kooldioxide (CO2)
15 Oktober 2009 Lezing Rotary: Klimaat veranderingen Beste Vrienden Anderhalf jaar geleden kreeg ik een boek aangereikt met als titel De laatste generatie van Fred Pearce. In de vakantie van 2008 heb ik
Nadere informatieKlimaat(les)marathon. Leren voor en over het klimaat
Klimaat(les)marathon Leren voor en over het klimaat DE ESSENTIE VAN KLIMAATVERANDERING CRASHCURSUS KLIMAATWETENSCHAP Prof. Dr. Wim Thiery INHOUD WAAROVER ZAL IK HET HEBBEN? - Wat is het klimaat? - Wat
Nadere informatieLeren voor de biologietoets. Groep 8 Hoofdstuk 5
Leren voor de biologietoets Groep 8 Hoofdstuk 5 Weer of geen weer 1 Het weerbericht Het weer kan in Nederland elke dag anders zijn. Daarom luisteren en kijken wij vaak naar weerberichten op de radio en
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Mondiaal en in Nederland J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in Europa
Nadere informatieklimaatverandering en voedsel
klimaatverandering en voedsel Parijs; wat is er afgesproken en gaat het lukken? Wat betekent dit voor landbouw en voeding? Energie transitie als voorbeeld voor producent en consument Duurzaamheid als paradigma.
Nadere informatieVERANDEREN VAN KLIMAAT?
VERANDEREN VAN KLIMAAT? Tropisch klimaat, gematigd klimaat, klimaatopwarming, klimaatfactoren...misschien heb je al gehoord van deze uitdrukkingen. Maar weet je wat ze echt betekenen? Nova, wat bedoelen
Nadere informatieHuidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater
Huidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater De wateraanvoer van de Rijn is laag voor de tijd van het jaar, hij bedraagt momenteel 1165 m3/s. Naar verwachting
Nadere informatieKlimaatverandering in internationaal perspectief
Klimaatverandering in internationaal perspectief Gaan onze buurlanden uit van dezelfde verandering? Janette Bessembinder Stelling 1 Als de warme golfstroom tot stilstand komt, wordt het in Nederland minstens
Nadere informatieDE BLAUWE AARDE. College 5 Waterbeheer en Visserij management
DE BLAUWE AARDE College 5 Waterbeheer en Visserij management PROGRAMMA 1. Water als leven brengend molecuul 2. Leven in zee 3. Leven in sloot en plas 4. Water in een rugzak, leven buiten het water 5. Waterbeheer
Nadere informatie