AK HF SE 2 'Wonen in NL' hoofdstuk 1

Transcriptie

1 Balgstuw Opblaasbare dam in de rivier. Bij Kampen bedoeld om te voorkomen dat water van het IJsselmeer de IJssel in wordt gestuwd door de wind. Als dit wel gebeurd kan dat leiden tot hoge waterstanden in de rivier. Binnendijks gebied Het bewoonde land dat door de dijk tegen overstroming wordt beschermd. Buitendijks gebied Land aan de kant van de dijk waar het water staat. Dit land mag overstromen!! Bovenloop van een rivier Deel van een rivier tussen de bron en de middenloop, waar over het algemeen het verval, de stroomsnelheid en de erosie groot zijn, Benedenloop van een rivier Deel van een rivier van middenloop tot de monding, waar over het algemeen het verval en de stroomsnelheid gering zijn en de sedimentatie groot. De rivier gaat hier vaak meanderen. Middenloop Deel van een rivier tussen boven- en benedenloop waar erosie en sedimentatie ongeveer in evenwicht zijn. Bodemdaling Verlaging van het maaiveld. In Nederland als gevolg van inklinking en oxydatie (beiden door ontwatering), olie- en gaswinning of door isostatische daling. Debiet De hoeveelheid water (in kubieke meter) die per seconde op een bepaald punt door een rivier stroomt. Dijkverzwaring Versterken van dijken door ze op te hogen, te verbreden en/of te verstevigen. Dwarsprofiel van een rivier doorsnede van een rivier van de ene naar de andere oever die de waterbreedte en de verschillen in diepte laat zien. Klimaatverandering Wijziging in de gemiddelde weersomstandigheden op lange termijn. Nu gaan we uit van meer extremen (langdurige regenval en langdurige droogte) en geleidelijke opwarming van de atmosfeer. Krib Dammetje loodrecht op de rivieroever, bedoeld om de stroomsnelheid (en daarmee de diepte) in het midden van de rivier op peil te houden. Lengteprofiel van de rivier Doorsnede van een rivier van bron tot monding waaruit het verval blijkt. Maatgevende afvoer Maximale hoeveelheid water die de rivier kan afvoeren zonder dat de rivier overstroomt. 1

2 Neerslagregiem Schommelingen in de hoeveelheid neerslag per jaar. (een vergelijking van de hoeveelheden per maand) Regiem (van de rivier) De schommelingen in de waterafvoer van een rivier in de loop van een jaar. (weergegeven per maand) Stroomgebied Gebied waarvan een rivier de overtollige neerslag (die niet verdampt of door de vegetatie wordt verbruikt) afvoert. Stroomstelsel Een rivier met alle zijrivieren en vertakkingen. (bij een delta gaat een rivier zich vertakken) Stuw Beweegbare dam in een rivier om de waterafvoer te beïnvloeden. Meestal bedoeld om de waterstand stroomopwaarts te verhogen. UIterwaard Land tussen de zomerdijk en de winter- / bandijk. Bij hoge waterstanden loopt de uiterwaard onder water. Verhang hoogteverschil van een rivier uit gedrukt per kilometer. Verval Hoogteverschil tussen twee plaatsen langs een rivier. Meestal gemeten tussen bron en monding. Piekafvoer Tijdelijke extra hoge waterafvoer van een rivier in een jaar Verstening Toename van het bebouwde oppervlak en infrastructuur waardoor de infiltratie (wegzakken in de bodem) van neerslag afneemt. Hierdoor komt het water sneller in de rivier en treden er hoge(re) piekafvoeren op. Versterkt broeikaseffect Opwarming van de aarde als gevolg van door de mens uitgestoten broeikasgassen. Broeikaseffect Verschijnsel dat de atmosfeer zonnestralen vrijwel ongehinderd doorlaat om vervolgens de door het aardoppervlak geproduceerde warmte vasthoud. Dankzij dit natuurlijke broeikaseffect is er leven op aarde mogelijk. Anders zou het te koud zijn. Vertragingstijd De tijd tussen de verhoogde waterstand in een bovenstrooms deel van een rivier en de te verwachten verhoging van het water verder stroomafwaarts Waterscheiding De grens tussen twee stroomgebieden. Een gebergte vormt vaak een waterscheiding. Zeespiegelstijging Verhoging van de gemiddelde stand van het zeewater. De opwarming van de aarde zorgt 2

3 voor het afsmelten van LANDIJS waardoor de zeespiegel stijgt. Daarnaast zet water ook uit als het warmer wordt. Relatieve zeespiegelstijging Stijging van de zeespiegel t.o.v. het land waarbij ook rekening wordt gehouden met bodemdaling. Erosie De uitschurende werking van met verweringspuin (grind, zand, klei) beladen stromend water, schuivend ijs of de wind. Verwering Het afbrokkelen van vast gesteente onder invloed van weersverschijnselen (vorst!) of vegetatie. Sediment Door stromend water, schuivend ijs of de wind meegevoerd materiaal (zand, grind, klei) dat wordt neergelegd als de transporteur in kracht afneemt of tot stilstand komt. IPPC Intergovernmental Panel on Climate Change. Groep wetenschappers die advies geeft aan regeringen over (de gevolgen van) klimaatverandering. Dit doen zij op basis van heel veel onderzoeken, waar ze 1 verslag van maken. Schutsluis Constructie in een waterweg waarmee schepen een hoogteverschil tussen twee wateren kunnen overbruggen. Zomerbed van een rivier Deel van de rivierbedding, tussen de zomerkaden, dat 's zomers het water van de rivier kan bergen. Winterbed De rivierbedding tussen de beide winter- of bandijken dat 's winter het water van de rivier moet bergen. Meanderen Slingeren van de rivier. Erosie in de buitenbochten / stootoevers en sedimentatie in de binnenbochten zorgt ervoor dat de loop van de rivier constant veranderd. Sedimentatie Het afzetten van door stromend water, schuivend ijs of de wind meegevoerd verweringsmateriaal (grind, zand, klei) (Mechanische) verwering Het afbrokkelen van vast gesteente door weersinvloeden (vorst-dooi of grote temperatuurverschillen) of de vegetatie (dikker wordende wortels) Erosie De uitschurende werking van met verweringspuin (grind, zand, klei) beladen stromende water, schuivend ijs of de wind. Zomerkade / zomerdijk Laag dijkje tussen het zomerbed van de rivier en de uiterwaard dat moet voorkomen dat 3

4 de uiterwaard 's zomers na een regenbui overstroomt. Klimaat De gemiddelde weersituatie (temperatuur, neerslag en wind) berekend over een periode van 30 jaar en geldend voor een groot gebied. Weer De toestand van de atmosfeer (temperatuur, neerslag en wind) op een bepaald moment en op een bepaalde plaats. Klimaatverandering wijziging van de weersomstandigheden op lange termijn, zoals bijvoorbeeld een stijging van de gemiddelde temperatuur of veranderingen in de hoeveelheid neerslag per jaar en de verdeling over het jaar. Positieve terugkoppeling sneeuwbaleffect. Een eenmaal ingezet proces wordt steeds sterker. Door de stijging van de gemiddelde temperatuur op aarde smelt de permafrost. Daardoor komt er steeds meer methaan (een heel sterk broeikasgas) in de atmosfeer, waardoor de gemiddelde temperatuur verder stijgt en er weer meer permafrost ontdooit, enz enz... Negatieve terugkoppeling ingebouwde rem. Een eenmaal ingezet proces wordt uit zichzelf afgeremd. Door de stijging van de gemiddelde temperatuur op aarde komt er meer waterdamp in de atmosfeer. Daardoor ontstaan er meer wolken. Mer wolken betekent meer reflectie van zonlicht, waardoor de temperatuur op aarde minder snel stijgt. Relatieve zeespiegelstijging Groeiend niveauverschil tussen enerzijds een stijgende zeespiegel en anderzijds een dalend maaiveld. Bodemdaling Het dalen van het maaiveld door ontwatering (inklnking en oxydatie), gaswinning en/ of isostatische daling (wip-wap met Skandinavie) Ontwatering Het uit de bodem laten weglopen van water door het graven van greppels en sloten en vervolgens de waterstand hierin laag houden. Inklinking Volumevermindering van de bodem (bij veen of klei) door het water er uit te laten lopen. Oxydatie Het wegrotten van veen als het wordt blootgesteld aan zuurstof (door ontwatering) IJstijd Periode van enkele tienduizende jaren waarin de gemiddelde juli-temperatuut 4

5 niet boven de 10 graden Celsius komt = poolklimaat! Polder Laag gelegen stuk land waarvan de afwatering kunstmatig wordt geregeld. Droogmakerij Droog gemalen meer. (Iedere droogmakerij is een polder, maar niet iedere polder is een droogmakerij!!!) Kanalisatie Maatregelen in de rivier als het aanleggen van kribben. strekdammen, stuwen, sluizen en bochtafsnijdingen om de waterstand te kunnen beheersen en de scheepvaart eenvoudiger te maken. Infrastructuur Alle voorzieningen die het transport van personen, goederen en informatie mogelijk maken. Intensiveren In een activiteit of gebied meer tijd, geld of moeite investeren. 5