1 De Alpen - natuurlandschap

Transcriptie

1 1 De Alpen - natuurlandschap Het ontstaan Door endogene krachten ontstaan breuken in schollen of platen. De schollen kunnen uit elkaar bewegen, langs elkaar glijden en op elkaar botsen. 225 miljoen jaar geleden was er één groot continent. In Europa zijn er drie perioden geweest waarin gebergten zijn ontstaan. De Afrikaanse plaat kwam in botsing met de Euraziatische plaat. Toen zijn de Alpen ontstaan. De Alpen zijn een voorbeeld van een plooiingsgebergte. Jong gebergte Alpen een jong gebergte. Jonge gebergten zijn hoog en hebben steile hellingen, spitse bergtoppen en diepe dalen. Oudere gebergten worden gekenmerkt door flauwe hellingen en afgeronde toppen en zijn veel lager. De oorzaak hiervoor zijn exogene krachten. Door verwering wordt het harde gesteente verpulverd en valt het uiteen in kleinere delen. Door werking van vorst kan ook verwering ontstaan. Het water stroomt in de spleten en s Nachts wordt het ijs. Het bevroren water zet uit en daardoor ontstaan scheuren in het gesteente. Onder invloed van de zwaartekracht wordt het verweringsmateriaal langs de berghellingen naar beneden afgevoerd. Gletsjers, rivieren, de zee of de wind nemen het mee naar andere plek mee. Er vindt erosie plaats. Schol: Stuk van de aardkorst. Plaat: Stuk van de aardkorst. Plooiingsgebergte: Gebergte dat ontstaat door de plooiing van de aardkorst. Verwering: Het uiteenvallen van gesteente onder invloed van weer en plantengroei. Erosie: Het afschuren en uitschuren van hard gesteente door met verweringsmateriaal geladen water, ijs of wind. Endogene krachten: Krachten die van binnenuit de aardkorst veranderen. Exogene krachten: Krachten die van buitenaf de aardkorst veranderen. Reliëf: Hoogteverschillen in het landschap. Hooggebergte: Gebergte met toppen hoger dan 1500 meter. Middelgebergte: Gebieden met toppen tussen 500 en 1500 meter. Laagland: Vlak gebied waar het nergens hoger is dan 200 meter. Mechanische verwering: Verwering waarbij de samenstelling van het gesteente niet verandert. Chemische verwering: Verwering waarbij de samenstelling van het gebergte verandert. B 56 Endogene en exogene krachten Van buitenaf wordt de aardkorst veranderd door exogene krachten, van binnenuit door endogene krachten Buitenaf is er plantengroei waardoor de harde steenschaal wordt vergruisd. Vergruizing heet ook wel verwering. Het afslijpen van de aardkorst heet erosie.

2 Van binnen uitwerkt de hitte. Door de grote hitte is het gesteente vloeibaar: magma. Door de kracht van de stroming komen er breuken in de korst. Schuiven stukken aardkorst langs elkaar, dat heeft aardbevingen tot gevolg. Als gat ontstaat kan magma naar boven komen. Magma buiten is, noem je het lava. Lava komt uit een vulkaan. B 58 Reliëf De definitie van reliëf is: hoogteverschillen in het landschap. Hooggebergte: meeste toppen hoger dan 1500 m. Middelgebergte: meeste toppen tussen 500 m en 1500 m. Heuvelland: meeste toppen tussen 200 m en 500 m. Laagland: het is vrijwel overal lager dan 200 meter. Een gebied met weinig of geen reliëf is een vlakte. Als zo'n vlak gebied lager ligt dan 500 m, is het een laagvlakte. Boven 500 m heet het een hoogvlakte of plateau. B 63 Verwering Verwering is het uiteenvallen van gesteente onder invloed van weer en plantengroei. Het puin heet het verweringsmateriaal. Bij verwering is een voorbeeld exogene kracht. Bij mechanische verwering breekt het gesteente in stukken, zonder van samenstelling te veranderen. Als de samenstelling wel verandert, spreek je van chemische verwering. Voorbeeld van chemische verwering zijn stalagmieten en stalactieten. De landschappen noem je karstlandschappen 2 De Alpen: toerisme en verkeer Bergboeren 's Zomers woonden de boeren in een hut of chalet op de almen en 's winters in de dalboerderij. Tegenwoordig doen ze dat niet meer. De meeste boeren wonen nu het hele jaar in het dal. Veel bergboeren waren gedwongen tot seizoensmigratie. Ze vulden hun inkomen aan door in bepaalde perioden naar de steden te reizen om daar te werken. Tegenwoordig verdienen veel boeren geld aan het toerisme. Velen zijn als boer gestopt en werken fulltime in het toerisme. Toerisme Na 1960 werd het toerisme in West-Europa steeds belangrijker. De Alpenlanden profiteren daar op twee manieren van. De Alpen kennen dus een dubbelseizoen. Jaarlijks brengen meer dan vijftig miljoen mensen hun vakantie door in dit berggebied. Voor massatoerisme zijn veel toeristische voorzieningen nodig, zoals hotels, vakantiewoningen, skipistes. Daarvoor zijn dalen en berghellingen opnieuw ingericht, vaak met nadelige gevolgen voor natuur en milieu. Tot het eind van de negentiende eeuw vormden de Alpen een lastige nemen verkeershindernis in Europa. In de twintigste eeuw zijn op de passen belangrijke weg- en spoorverbindingen aangelegd. In plaats van over de bergen kun je ook door de bergen heen. Vooral na 1960 is de verkeersdrukte sterk gestegen. Nieuwe, langere spoortunnels moeten een oplossing bieden, bijvoorbeeld de nieuwe Gotthard- Basistunnel, die de langste van Europa zal zijn. In de nieuwe tunnels kunnen hogesnelheidstreinen rijden, waardoor de reistijd wordt verkort. Complete vrachtwagens kunnen met de trein dwars door de Alpen worden vervoerd.

3 Alpenweide: Bergweide boven de boomgrens. Seizoensmigratie: Migratie waarbij gedurende een paar maanden per jaar mensen buiten hun woonplaats werken en wonen. Dubbelseizoen: Een gebied kent twee keer (of meerdere keren) per jaar een piek in het aantal toeristen. Erosie: Het afschuren en uitschuren van hard gesteente door met verweringsmateriaal geladen water, ijs of wind. Pas: Het laagst passeerbare punt tussen twee bergtoppen. Hoogtegordel: Plantengroeizone in een gebergte. Loofboomgordel: Gordel met loofbossen in de gematigde zone. Naaldboomgordel: Gordel met naaldbossen in de gematigde zone. Boomgrens: Grens tussen het gebied waar nog bomen groeien en waar geen bomen meer kunnen groeien door de lage temperatuur. Rotsgordel: Het gebied waar bijna niets meer wil groeien; in de Alpen boven 2500 meter. Eeuwige sneeuw: Sneeuw die ligt op plaatsen waar steeds weer nieuwe sneeuw valt voordat de oude sneeuw is verdwenen. Massatoerisme: Veel toeristen die op dezelfde plek verblijven. Hoogseizoen: Seizoen waarin de meeste toeristen komen. B 83 Hoogtegordels Een natuurlijke zone op een berg heet een hoogtegordel. Onder aan de berg is de loofboomgordel van de gematigde breedte. 's Zomers meer dan 15 C.Verder omhoog kom je in de naaldboomgordel. vergelijken met de taiga Die naaldboomgordel wordt begrensd door de boomgrens. Zomertemperatuur is lager dan 10 C. Boven de boomgrens beginnen de alpenweiden kun je vergelijken met de toendra. Boven de 2500 m Rotsgordel. Eeuwige sneeuw kun je vergelijken met het landijs in de poolstreken. Eeuwige sneeuw: 4000 m temperatuur op 4000 m: -4 C Rotsgordel: m temperatuur op 3000 m: 2 C Alpenweide: m temperatuur op 2000 m: 8 C Naaldboomgordel: m temperatuur op 1000 m: 14 C Loofboomgordel: m temperatuur op 0 m: 20 C B 168 Massatoerisme Als veel toeristen op dezelfde plek verblijven, noem je dat massatoerisme. Drie kenmerken: Massatoerisme kent enorme pieken. Dat is het hoogseizoen. In het 'thuisland' bezitten ze veel verblijfsaccommodaties en andere toeristische voorzieningen. En de vakantie via een reisbureau regelen. 3 Rivieren van ijs De Briksdalgletsjer Jaar na jaar ontdooit en bevriest de 'oude' sneeuw. Daardoor is die zogenaamde firn korrelig geworden. Op lager gelegen plaatsen heeft de Jaar na jaar ontdooit en bevriest de 'oude' sneeuw.

4 Daardoor is die zogenaamde firn korrelig geworden. Op lager gelegen plaatsen heeft de firn zich opgehoopt. Zo'n firnbekken is het begin van een ijsrivier die langzaam langs de hellingen naar beneden glijdt. De gletsjer van Briksdal is er een goed voorbeeld van. een grauwe kleur heeft. Dit komt doordat het ijs is vermengd met veel stof en puin van gesteenten. Door mechanische verwering zijn veel stenen naar beneden gevallen. Het meeste puin ligt aan de randen van de Briksdalgletsjer. Behalve deze zijmorenen heb je ook grondmorenen. Dit gletsjerpuin ligt onder het ijs. Alles wat los zit duwt de ijsmassa voor zich uit. Erosie is het gevolg. Het met puin beladen ijs schuurt het dal uit in de vorm van de letter U (U-dal). De gletsjer smelten. Onderin de gletsjer ontstaat een gletsjertunnel. Door deze tunnel baant het smeltwater zich een weg naar buiten. De piek waar het water uiteindelijk naar buiten komt heet de gletsjerpoort. Dit is het begin van een gletsjerrivier. De ijstijd en daarna De Jostedalsbreen is het restant van een geweldig grote landijskap, die heel Scandinavië bedekte. De gemiddelde temperatuur op aarde was toen een paar graden lager. Het was daardoor koud genoeg voor het ontstaan van een ijstijd of glaciaal. Een fjord is ook een overblijfsel uit de ijstijd. De diepe dalen die de gletsjers hadden uitgeslepen zijn na de ijstijd volgelopen met het stijgende zeewater. Het langste fjord reikt meer dan tweehonderd kilometer landinwaarts. Aan de monding zijn de fjorden vaak minder diep. Bij het smelten van het ijs bleef hier een eindmorene achter. Dit is nu een drempel aan het begin van de fjord. Mechanische verwering: Verwering waarbij de samenstelling van het gesteente niet verandert. Zijmorene: Gletsjerpuin aan de zijkant van de ijstong. Grondmorene: Het sediment dat achterblijft als de gletsjer smelt. U-dal: Dal dat de vorm van een U heeft en is ontstaan door de uitschurende werking van een gletsjer. Gletsjertunnel: Tunnel die onder in een gletsjer onderstaat als zich daar veel smeltwater verzamelt. Gletsjerpoort: De plek waar het smeltwater van een gletsjer uit de gletsjer komt. Gletsjerrivier: Rivier die naast regenwater ook smeltwater van gletsjers afvoert. Landijskap: IJsmassa die grote delen van het vasteland bedekt. IJstijd: Periode waarin de gemiddelde temperatuur op aarde een paar graden daalde. Der smelt minder sneeuw dan er valt. Glaciaal: Periode waarin de gemiddelde temperatuur op aarde een paar graden daalde. Der smelt minder sneeuw dan er valt. Fjord: Trogdal aan zee dat is volgelopen met zeewater. Eindmorene: Verpulverd materiaal dat een gletsjer voor zich uitschuift. Firn: Overjarige sneeuw die herhaaldelijk ontdooid en bevroren is. Firnbekken: Een verzamelbekken van firn hoog in de bergen. Gletsjer: IJsveld in het hooggebergte dat onmerkbaar langzaam de berg afschuift. Waterkringloop: Het voortdurend overgaan van water van de ene toestand in de andere. Interglaciaal: Warmere periode tussen twee ijstijden. B 64 Afvoer van verweringsmateriaal Verweringsmateriaal blijft niet altijd liggen op de plaats waar het is ontstaan.

5 Wordt afgevoerd door: stromend water, de sterkste vervoerders zijn gletsjers en landijs, wind (alleen kans in gebieden waar de grond droog en onbegroeid is). B 70 IJstijden In die koude tijden daalde de temperatuur niet dramatisch (gemiddeld niet meer dan 5 C), Met als gevolg de ijstijden (= glacialen). Tussen de glacialen door warmde het klimaat op aarde dan weer enkele graden op. Die perioden noem je interglacialen. B 91 Gletsjers Een verzamelbekken van sneeuw, hoog in de bergen, heet een firnbekken. Firn is een soort korrelige sneeuw die er al jaren ligt. In het firnbekken stapelt de sneeuw zich jaar najaar op. De onderste lagen worden door het gewicht van sneeuw erbovenop samengeperst tot ijs. Glijdt een ijstong langzaam in het dal. Een firnbekken, samen met een naar het dal schuivende ijstong, heet een gletsjer. De snelheid van een gletsjer bedraagt niet meer dan 40 a 50 m per jaar. De ijstong lijkt alsof hij stilligt. Lager in het dal steeds warmer wordt. Eind van de tong smelten. Er ontstaan smeltwaterbeekjes, het begin van een gletsjerrivier. 4 Een reisje langs de Rijn Een rivier met afwisseling Rijn bestaat uit bovenloop, middenloop en benedenloop. Zwitserland, hoog in de bergen, naar de bronnen van de Rijn. De monding van de rivier is in de Noordzee. Wat doen rivieren? Rivieren vormen een belangrijke schakel in de waterkringloop. Ze stromen van een bron naar een lager gelegen gebied, meestal de zee. Die energie zorgt ervoor dat klei, zand, grind en stenen worden meegevoerd. Bovendien veroorzaakt die energie erosie. Als de energie op is en de stroomsnelheid is afgenomen, vindt er sedimentatie plaats. Dat houdt in dat grind, zand en klei bezinken en achterblijven. De bovenloop van de Rijn De Rijn ontspringt op ongeveer 2100 meter hoogte in de Zwitserse Alpen. De rivier begint als een bruisende bergrivier, die zijn water krijgt van de smeltende gletsjers in het Gotthardmassief. Het gletsjerwater wordt onderweg aangevuld met neerslag; de Rijn is dus een gemengde rivier. In de bovenloop snijdt de Rijn zich door erosie in het landschap. In het gedeelte bij de bron is het verhang groot. Hier stroomt het water snel. De hoge stroomsnelheid zorgt ervoor dat het meegevoerde puin een diep V-vormig dal met steile wanden uitslijpt. Schaffhausen in Zwitserland, waterval is ontstaan doordat lagen hard en zacht gesteente elkaar afwisselen. Bovenop ligt het harde gesteente. De Rijn doet er veel langer over om het harde gesteente weg te schuren dan het zachte eronder. Door het verdwijnen van het zachte gesteente ontstaat een hoogteverschil. Over de rand van harde steen stort het water naar beneden. Bovenloop: Het eerste stuk van een rivier (vanaf de bron). Benedenloop: Het laatste stuk van een rivier (dicht bij de zee). Middenloop: Het middelste deel van rivier.

6 Waterkringloop: Het voortdurend overgaan van water van de ene toestand in de andere. Erosie: Het afschuren en uitschuren van hard gesteente door met verweringsmateriaal geladen water, ijs of wind. Sedimentatie: Afzetting van verweringsmateriaal. V-dal: Dal dat de vorm van een V heeft en is ontstaan door de uitschurende werking van een rivier. Regenrivier: Rivier die helemaal afhankelijk is van regenwater. Gletsjerrivier: Rivier die naast regenwater ook smeltwater van gletsjers afvoert. Gemengde rivier: Rivier die naast regenwater ook smeltwater van gletsjers afvoert. Stroomgebied: Het gebied dat afwatert op een bepaalde rivier en zijn zijrivieren. Waterscheiding: De grens tussen twee stroomgebieden. Regiem: Schommelingen in de waterafvoer. Verval: Het hoogte verschil tussen twee plaatsen aan een rivier. Verhang: Het verval per kilometer. B94 Rivieren Er zijn twee soorten rivieren. Dat zijn regenrivieren. Dat zijn gletsjerrivieren. Omdat ze ook regenwater afvoeren, heten ze ook wel gemengde rivieren. Een rivier bestaat niet uit één waterstroom, maar uit een heel stroomgebied. Dat is het gebied dat afwatert op een bepaalde rivier en zijn zijrivieren. De grens tussen twee stroomgebieden Een rivier bestaat niet uit één waterstroom, maar uit een heel stroomgebied. Dat is het gebied dat afwatert op een bepaalde rivier en zijn zijrivieren. De grens tussen twee stroomgebieden noem je de waterscheiding Het debiet is de hoeveelheid water die op een bepaald punt langs de rivier passeert. Het debiet wordt uitgedrukt in m3 per seconde. In de zomer is de waterstand vaak lager dan in de winter als er meer regen valt. Er zijn zelfs rivieren in de woestijn die een deel van het jaar helemaal droogvallen (wadi's). De schommelingen in de waterafvoer noem je het regiem. B95 Verval en verhang Een rivier stroomt van hoog naar laag. Hij begint ergens boven in de bergen of de heuvels. Daar ligt de bovenloop van een rivier. De benedenloop ligt meestal in laagland en eindigt vaak in zee. Het hoogteverschil tussen twee plaatsen langs een rivier noem je het verval. Je kunt het verval ook per kilometer uitrekenen. Dat is het verhang. In de benedenloop stromen de rivieren dus meestal langzamer dan in de bovenloop. Ze monden op verschillende manieren uit in zee. Een delta is de vertakking van een rivier in een aantal rivierlopen, vlak voor de monding. Een estuarium (of trechtermond) is een brede riviermonding, vaak in de vorm van een trechter, die door eb- en vloedstromen is uitgeschuurd. 5 Op weg naar de zee De Bovenrijnse Laagvlakte De Bovenrijnse Laagvlakte is miljoenen jaren geleden ontstaan toen een deel van de aardkorst naar beneden zakte. Zo'n laaggelegen deel van de aardkorst dat langs een breuk naar beneden is gegleden, noem je een slenk. Aan weerszijden van de slenk liggen de horsten, dit zijn de hoger gelegen delen. De rivier stroomt hier langzamer en snijdt zich daarom minder in het landschap in. Het dal is hier breed en de rivier maakt er ruime bochten, die meanders worden genoemd. Meanders ontstaan doordat een rivier in de buitenbocht sneller stroomt dan in de binnenbocht. In de buitenbocht vindt daarom erosie plaats: langzaam kalft de oever af en de bocht wordt groter. In de binnenbocht wordt juist materiaal (zand, klei, grind) afgezet. De oever groeit hier aan. Na verloop van tijd kan de ruimte tussen twee naast elkaar liggende buitenbochten worden

7 afgesneden. Het water neemt dan weer de kortste weg. De afgesneden bocht heet een hoefijzermeer. Het dal van de Bovenrijnse Laagvlakte. Het dal van de Bovenrijnse Laagvlakte is gevuld met afzettingen van grind, zand, maar vooral klei. De rivier stroomt er zo langzaam dat deze sedimenten bezinken. De Middenrijn Tussen Bingen en Bonn gebeurt er iets bijzonders met de Rijn. Daar moet de rivier zich een weg breken door een gebergte. De Hunsrück, de Eifel en het Taunusgebergte maken hier deel van uit. De Rijn buigt regelmatig af en het rivierdal wordt smaller en dieper. De Rijn werd in de middeleeuwen een belangrijke handelsroute tussen Noorden Zuid-Europa. Dat had tot gevolg dat steden groeiden en flink uitbreidden. Om de handel in de gaten te houden, bouwden plaatselijke machthebbers op de bergen langs het smalle dal van de Middenrijn talloze kastelen. Het wordt wel de 'romantische Rijn' genoemd. Heeft een plaats gekregen op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. De benedenloop van de Rijn Na Bonn verdwijnen de hoogteverschillen. Kenmerkend zijn opnieuw de meanders. In Nederland zoekt de rivier via veel vertakkingen een weg naar de Noordzee. Dicht bij de monding van een rivier is het verhang erg klein. Hier overheerst de sedimentatie. In de riviermonding blijft meer zand en klei achter dan de stroming van de zee kan afvoeren. De afzettingen zorgen ervoor dat de rivierbedding verstopt raakt en dat het water steeds nieuwe uitgangen naar zee moest zoeken. De Rijn heeft zich daarbij gesplitst in een aantal rivierarmen. Op deze manier is een delta ontstaan. De naam is afgeleid van de Griekse hoofdletter, omdat de vorm daarop lijkt. Lang voordat er mensen woonden, hebben de Rijn, de Maas, de Schelde en hun zijrivieren ervoor gezorgd dat het huidige West-Nederland een grote delta werd. Delta's zijn vlak en vruchtbaar, en daardoor dichtbevolkt. Nadeel is wel de grote kans op overstromingen. Meander: Natuurlijke bochten in een rivier. Erosie: Het afschuren en uitschuren van hard gesteente door met verweringsmateriaal geladen water, ijs of wind. Hoefijzermeer: Meer dat is gevormd door de afsnijding van een meander. Sediment: Afzetting van verweringsmateriaal. Verhang: Het verval per kilometer. Delta: Kust die ontstaat wanner aan de monding van een rivier meer materiaal wordt afgezet dan door de stroming in zee wordt afgevoerd. Horst: Een langs een breukvlak omhoog gekomen deel van de aardkorst. Slenk: Een langs een breukvlak omlaag gezakt deel van de aardkorst. B59 Plooien, breuken, horsten en slenken Endogene krachten hebben allerlei gevolgen voor het reliëf van het aardoppervlak. Voorbeelden daarvan zijn plooien, horsten en slenken. Endogene krachten veroorzaken barsten of breuken in de aardkorst. Langs zo'n breuklijn kunnen stukken van de aardkorst langs elkaar gaan schuiven. Soms schuiven ze in horizontale richting, soms in verticale richting. De omhooggeduwde stukken heten horsten. Het weggezakte deel heet slenk. De gebergten die ontstaan door verticale verschuivingen noem je breukgebergten. De geweldige krachten bij een botsing van twee platen zorgen voor het plooien van stukken van de aardkorst De gebergten ontstaan door plooiing

8 noem je plooiingsgebergten. Op de zeebodem kunnen door het wegduiken van de ene plaat onder de andere diepe kloven ontstaan. Deze troggen vormen de diepste plekken op aarde. B97 Grensoverschrijdende vervuiling Water is (meestal) in beweging. Rivieren voeren vervuild water af naar zee. Zeestromen verplaatsen de vervuiling op hun beurt naar andere plekken op aarde. De vervuiling verplaatst zich over grote afstanden en trekt zich niets aan van landsgrenzen. Een bekend voorbeeld is de Rijn. Die rivier stroomt door Zwitserland en Duitsland naar Nederland. Met het Rijnwater komen afvalstoffen uit die landen de Nederlandse grens over. Dat heet grensoverschrijdende vervuiling. 6 De kusten van Nederland en Groot-Brittannië Golven Golven zijn rimpels in het water, die meestal worden veroorzaakt door de wind. De hoogte en de kracht van een golf hangen af van drie factoren: de wind, de tijd dat de wind waait, welke afstand de golven hebben afgelegd. Branding Als golven in ondiep water bij de kust komen, slaan ze over de kop. Ze ondervinden namelijk veel weerstand van de zeebodem. Aan de onderkant wordt het water geremd, aan de bovenkant wordt het topzwaar. Gevolg: de golven slaan om. Het breken van de golven in ondiep water is de branding. Het hangt van de kracht van die terugstroom af of de kust wordt opgebouwd of afgebroken. Een sterke terugstroom neemt zand mee. Bij een zwakke terugstroom wordt op de zeebodem meer zand afgezet dan het teruglopende water meeneemt. De kust wordt opgebouwd. Dit is een aanslibbingskust. De Nederlandse en de Engelse kust Tussen de Nederlandse en de Engelse kust zijn grote verschillen. De Nederlandse kust is een echte aanslibbingskust. Er blijft zo veel zand achter dat er zandbanken ontstaan die bij eb gedeeltelijk droogvallen. Zodra deze strandwallen boven water komen te liggen, neemt de wind het over. De wind verplaatst het zand en achter stukken hout of planten blijven hoopjes zand liggen. Op deze manier worden duinen gevormd. Een groot deel van de Engelse kust wordt afgebroken door de zee. Een bekend voorbeeld van zo'n afbraakkust is de klifkust. Golven ondermijnen de onderkant van de klif. Door de kracht van de golven ontstaan er gaten en grotten. Na verloop van tijd breekt het overhangende deel af. Het gesteente stort naar beneden en de kust wijkt terug. De golven beginnen dan opnieuw met hun uitschurende werking. Als dit een paar keer is gebeurd, is er door het vallende puin een groot keienstrand gevormd. Dit breekt de kracht van de golven en deze kunnen dan de rotswand (voorlopig) niet verder afbreken. Golf: Rimpels in het water, die meestal worden veroorzaakt door wind die over het wateroppervlak waait. Branding: De breking van golven in het zeewater. Aanslibbingskust: Kust waarbij de afzetting van materiaal overheerst. Strandwal: Een zandbank die door de branding is opgeworpen en boven zeeniveau ligt. Duin: Heuvel die is ontstaan doordat de wind zand op een hoop heeft geblazen. Afbraakkust: Kust waarbij het wegslaan van materiaal overheerst. Klifkust: Steile kust die is ontstaan doordat de zee de onderkant heeft afgebrokkeld en afgekalfd.

9