Arbeidsmarktmonitor Zuid-Kennemerland, Haarlemmermeer en IJmond

Transcriptie

1 Arbeidsmarktmonitor Zuid-Kennemerland, Haarlemmermeer en IJmond PAO Zuid-Kennemerland en Haarlemmermeer Management Summary Een onderzoek in opdracht van PAO Zuid-Kennemerland en Haarlemmermeer Projectnummer: B3390 Zoetermeer, 30 januari

2 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Research voor Beleid. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Research voor Beleid. Research voor Beleid aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. 2

3 CONCLUSIES EN BELEIDSAANBEVELINGEN Conclusies De laatste jaren daalt de werkloosheid. Dat gaat in de regio en de verschillende subregio s sneller dan in de rest van Nederland. Haarlemmermeer kent met 1,87% een zeer lage werkloosheid. Het aantal moeilijk vervulbare vacatures in de regio is, net als op landelijk niveau, sterk toegenomen. Dat geldt vooral voor technische functies. De arbeidsmarkt in Zuidelijk Noord-Holland is in 2007 als krap tot zeer krap te typeren. De kansen voor schoolverlaters op een baan zijn positief. Uitzondering zijn economische en zorgopleidingen op de lagere kwalificatieniveaus van het mbo. De economische groei in Nederland lijkt dit jaar te gaan afnemen. De spanning op de arbeidsmarkt neemt echter toe vanwege de vergrijzing. Dit uit zich in recordaantallen vacatures. De werkloosheid neemt daardoor verder af. Dit heeft onder meer tot gevolg dat lonen stijgen. De regionale economie is op stoom, zo blijkt uit de groei van de omzet, de export, het aandeel bedrijven dat winst maakt, de investeringen en de stijgende werkgelegenheid. Doordat de economie in de regio zich al langere tijd positief ontwikkelt, kent de regio op de meeste economische aspecten wat minder hoge groeicijfers dan Nederland. Na een gestage groei vanaf 2000, is er in de regio vanaf 2004 sprake van een relatief sterke groei van het aantal vestigingen. In termen van vestigingen zijn de belangrijkste sectoren het zakelijk beheer, de adviesdiensten en de detailhandel. In termen van werkgelegenheid zijn dit het vervoer en de industrie. Vanaf 2005 is de werkgelegenheid in de regio toegenomen. Dat geldt vooral voor de commerciële dienstverlening. Landelijk is het aantal ontstane vacatures tussen 2006 en 2007 licht afgenomen. In de regio daarentegen is het aantal nieuw ontstane vacatures sterk toegenomen. Het grootste aantal vacatures staat open in Haarlemmermeer. Zowel de potentiële beroepsbevolking als de arbeidsparticipatie groeit in de regio sneller dan in Nederland als geheel. Daardoor neemt de omvang van de beroepsbevolking aanzienlijk toe. Door de nu al hoge participatie is er wel minder rek in het beschikbare arbeidsaanbod dan elders. Binnen de regio is het aandeel lager en middelbaar opgeleiden afgenomen, terwijl het aandeel hoger opgeleiden fors is gestegen. Ten opzichte van Nederland als geheel zijn er in de regio relatief minder laagopgeleiden en meer hoog opgeleiden. Onder de werkzame beroepsbevolking nemen de hogere leeftijdscategorieën sterk toe. De vergrijzing heeft tot gevolg dat forse aantallen ouderen de arbeidsmarkt verlaten. Die moeten worden vervangen door jonge instroom. De ontgroening gaat gelukkig minder snel dan elders, waardoor zich nog redelijke aantallen jongeren op de arbeidsmarkt blijven melden. 3

4 Evenals landelijk groeit het aantal mbo-leerlingen in de regio. De instroom van hbostudenten (INHOLLAND) is licht afgenomen. Vergeleken met het land als geheel zijn er binnen de regio relatief meer leerbedrijven in de sectorale clusters handel, technisch vakmanschap en horeca, bakkerij, reizen, recreatie en facilitaire dienstverlening. Het aanbod van stageplaatsen en leerbanen overtreft de vraag ruimschoots. Het aantal voortijdig schoolverlaters in de regio is met 21% toegenomen, met name in Haarlemmermeer. Dit terwijl in andere regio s over het algemeen sprake is van dalingen. Naar verhouding zijn er in de regio veel jonge (<16jr) voortijdig schoolverlaters. Over de gehele onderwijslinie is er in de regio, in vergelijking met Nederland, sprake van een sterkere toename van het aantal geslaagden. Net als landelijk is het totaal aantal werklozen in de regio tussen 2006 en 2007 afgenomen. Onder deze groep zijn jongeren (23-min) kansrijker dan ouderen (45-plus). Jeugdwerkloosheid vormt in de regio dus een minder groot probleem dan voorheen. Deels gaat het wel om jongeren zonder startkwalificatie, die in tijden van laagconjunctuur over het algemeen het meest kwetsbaar zijn De daling van het aantal WW-uitkeringen in de regio is met 25% vergelijkbaar met de landelijke daling. De daling van het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen is relatief sterker dan in het land als geheel. Hetzelfde geldt, hoewel later ingezet, voor de daling van het aantal bijstandsuitkeringen. Ongeveer de helft van de inwoners in de drie subregio s reist voor het werk naar een andere regio. Zuid-Kennemerland en IJmond kennen een negatief pendelsaldo. De substantiële inkomende pendelstromen komen voornamelijk voor rekening van Haarlemmermeer, dat vanwege Schiphol een fors positief pendelsaldo kent. In vergelijking met de 50 grootste gemeenten van Nederland, kenmerken de kerngemeenten Haarlem, Haarlemmermeer en Velsen zich door een zeer lage werkloosheid. Haarlemmermeer kent bovendien het grootste aantal banen ten opzichte van de beroepsbevolking. De groei van het aantal banen in de totale regio is met name gerealiseerd in de subregio Haarlemmermeer. Ook ligt het totaal aantal werkzame personen, vanwege Schiphol, in Haarlemmermeer beduidend hoger dan in de andere twee subregio s. Tot slot is ook het aantal werklozen het sterkst afgenomen in subregio Haarlemmermeer. Het opleidingsniveau ligt in Zuid-Kennemerland gemiddeld genomen hoger dan in de Haarlemmermeer en IJmond. 4

5 SWOT-analyse STERKTEN Regio Gunstige ligging (Noordvleugel Randstad) Goede fysieke infrastructuur (speerpunten: Schiphol en Noordzeekanaalgebied) Positief imago kuststreek ZWAKTEN Regio Imagoproblemen ivm milieuoverlast Congestieproblemen in verkeer Weinig uitgeefbaar bedrijventerrein Beperkt aanbod van betaalbare woningen Regionale economie Gevarieerde regionale economie Stabiele sectoren overheid, zorg en onderwijs Ook snel op conjunctuur reagerende sectoren Gunstige bedrijvendynamiek Regionale economie Conjunctuurgevoelige regionale economie (vervoer, industrie, bouw) Op meeste economische aspecten minder hoge groeicijfers dan Nederland Vraagzijde van regionale arbeidsmarkt Banenmotor Schiphol Werkgelegenheid hoger én lager opgeleiden Mogelijkheden in de regio voor parttimewerk Vacatures geografisch gezien dicht bij aanbod Vraagzijde van regionale arbeidsmarkt Relatief weinig echt kennisintensieve bedrijvigheid (mede door ontbreken van wo-instelling in de regio) Aanbodzijde van regionale arbeidsmarkt Hoge en snel stijgende arbeidsparticipatie Daling werkloosheid en uitkeringsgerechtigden Daling jeugdwerkloosheid Aanbodzijde van regionale arbeidsmarkt Moeilijk bemiddelbare harde kern werklozen Groep lastig te mobiliseren jongeren Regionale onderwijs- en bpv-markt Redelijk breed aanbod van opleidingen Toenemend aantal mbo-leerlingen Toenemende aantal hbo-leerlingen In het algemeen [meer dan] voldoende stageplaatsen/leerbanen Regionale onderwijs- en bpv-markt Minder vmbo-leerlingen beroepsgerichte leerwegen Daling instroom aantal studenten hbo Lichte daling aantal wo-studenten in de provincie Noord-Holland (inclusief Amsterdam) Bpv-markt lagere mbo-niveaus problematisch Beperkt zicht omvang voortijdig schoolverlaten Organisatorische context regionaal arbeidsmarktbeleid Door grote en kleine gemeenten gedragen arbeidsmarktplatform Organisatorische context regionaal arbeidsmarktbeleid Problemen middelencoördinatie/schotten tussen organisaties Netwerken onderwijs - bedrijfsleven in regio nog onvoldoende ontwikkeld 5

6 KANSEN Regio Bouwgrond beschikbaar Positief imago Schiphol en kuststreek BEDREIGINGEN Regio Verder dichtslibben verkeer Regionale economie Economie blijft groeien Sterk vertrouwen ondernemers in toekomst Meer vrouwen/allochtonen starten bedrijven Sterke groei werkgelegenheid in dienstensector Regionale economie Vertrouwen ondernemers daalt weer Bescheiden vertrouwen ondernemers in de detailhandel Vraagzijde van regionale arbeidsmarkt (Verwachte) banengroei Noordvleugel Randstad Mogelijkheden loonkostensubsidies/werken behoud van uitkering Vraagzijde van regionale arbeidsmarkt Minder mogelijkheden voor regulier werk laagopgeleiden Aanbodzijde van regionale arbeidsmarkt Jonge en hoog opgeleide beroepsbevolking Aanbodzijde van regionale arbeidsmarkt Vertrek Oost-Europese werknemers Negatieve beeldvorming ouderen bij werkgevers Haarlemmermeer sterk afhankelijk van pendel Onvoldoende anticipatie op vergrijzing Pardonregeling = meer bijstandsuitkeringen Onvoldoende gekwalificeerd personeel Regionale onderwijs- en bpv-markt Instroom in beroepsopleidingen techniek en zorg en welzijn neemt toe Intensievere aanpak voortijdig schoolverlaten/ jeugdwerkloosheid Regionale onderwijs- en bpv-markt Toenemende druk op bpv-markt Groenpluk : jongeren gaan te snel werken Kwetsbare positie voortijdig schoolverlaters Organisatorische context regionaal arbeidsmarktbeleid PAO spil regionaal arbeidsmarkt- en onderwijsbeleid Organisatorische context regionaal arbeidsmarktbeleid Te weinig afstemming met aanpalende regio s 6

7 Overzichtstabel regionale kengetallen Kengetal Aantal Trend Vestigingen (1 januari 2007) Stijgende trend Werkzame beroepsbevolking (2006) Stijgende trend Ontstane vacatures (3 e kwartaal 2007) Sterk stijgende trend, met name in de zakelijke dienstverlening Aantal Werklozen (oktober 2007) Dalende trend Werkloosheidspercentages 2,68% 1 (oktober 2007) Dalende trend Jeugdwerklozen (< 23) (oktober 2007) Dalende trend WW-uitkeringen (2 e kwartaal 2007) Sterk dalende trend AO-uitkeringen (2 e kwartaal 2007) Dalende trend Bijstand-uitkeringen (september 2007) Dalende trend Aantal MBO-leerlingen (2006) Stijgende trend Geslaagden (alle niveau s) ( ) Stijgende trend Voortijdig schoolverlaters ( ) Stijgende trend 1 Gewogen CWI-cijfers op basis van cijfers CBS. 7

8 Aanbevelingen Inhoudelijk De werkloosheid is zo laag in de regio en de arbeidsparticipatie is al zo hoog, dat er nauwelijks nog aan te spreken reserves op de arbeidsmarkt zijn. De regio moet daarom prioriteit leggen bij de bestrijding van het voortijdig schoolverlaten. Vanwege de krappe arbeidsmarkt zijn veel jongeren zonder startkwalificatie aan het werk gekomen. Op het moment dat de arbeidsmarkt weer ruimer wordt, raken deze jongeren als eerste hun werk kwijt. Deze uitgestelde werkloosheid behoeft dan ook blijvende aandacht. Verder moet de regio prioriteit leggen bij het voorkomen van voortijdige uitstroom uit het arbeidsproces van ouderen, het doorscholen van zittende werknemers naar hogere functieniveaus en het importeren van werknemers uit aanpalende regio s. Bij het laatste gaat het in eerste instantie om de gemeente Amsterdam, waar zich naar verhouding nog een groot arbeidsaanbod bevindt. Verder valt te denken aan het bouwen van woningen voor hoger opgeleiden uit de periferie van Nederland en vaklieden uit bijvoorbeeld de Midden- en Oosteuropese landen. Ook binnen de regio is sprake van een grote pendel. De vervoerscongestie zal zonder maatregelen verder toenemen. Het is nodig de pendel terug te dringen: door meer thuiswerken te faciliteren en door uitwisseling van banen. Als de pendel binnen de regio kan afnemen, vergroot dat de bereikbaarheid van de regio voor pendelaars van buiten. Een andere manier om werknemers van buiten de regio te lokken is door middel van woningbouw het woningaanbod voor (met name) hoger opgeleiden te vergroten. Het tegengaan van voortijdig schoolverlaten wordt door de instelling van de leerplicht tot 18 jaar bevorderd. Niettemin is het nodig ook daarna de zogenaamde groenpluk van jongeren tegen te gaan. Hier ligt een verantwoordelijkheid van het regionale bedrijfsleven. Daarnaast is het belangrijk meer zicht te krijgen op het verhaal achter de cijfers met betrekking tot voortijdig schoolverlaten. Jongeren moeten waar mogelijk opleidingen volgen in richtingen waar veel vraag naar is en waar mogelijk doorleren tot minimaal het hbo-niveau. Een belangrijke rol is hierbij weggelegd voor het vmbo, dat aanstaande mbo-leerlingen goed moet voorlichten over de arbeidsmarktkansen in bepaalde beroepen. Het aanbod van stageplaatsen overtreft in veel gevallen de vraag. Dat maakt het mogelijk scholieren te laten kiezen voor bedrijven die een zo goed mogelijke invulling van de stage geven. Bovendien is het zaak om leerbedrijven die bij voorkeur een niveau 3 of niveau 4 stagiaire hebben toch te interesseren voor een niveau 2 of 1 stagiaire. Er is meer aandacht nodig voor scholing van werknemers. Met name op hbo-niveau zijn knelpunten te verwachten. Door werknemers op te scholen van mbo naar hbo-niveau is een deel van de knelpunten op dat niveau op te lossen. Onderzoekstechnisch Er bestaan geen arbeidsmarktprognoses voor de regio en de subregio s. Het PAO zou (in eerste instantie eenmalig) een dergelijke prognose kunnen laten uitvoeren, zodat de trends en knelpunten op de toekomstige arbeidsmarkt nog duidelijker in beeld worden gebracht. Mede op basis daarvan zijn dan tijdig effectieve maatregelen te ontwikkelen. Veel arbeidsmarktknelpunten uiten zich niet in de cijfers, maar zijn meer kwalitatief van aard. Bovendien is het vooral van belang te zoeken naar (schaarse) oplossingen voor arbeidsmarktproblemen. De arbeidsmarktmonitor zou een vervolg kunnen krijgen in de vorm van (kleinschalige) sectorscans, bestaande uit twee of drie groepsbijeenkomsten 8

9 met sectorvertegenwoordigers (vanuit bedrijfsleven, overheid, onderwijs en kennisinstituten). Deze groepsbijeenkomsten kunnen een meer kwalitatieve aanvulling geven op de cijfers, en daardoor het inzicht in de knelpunten en in de mogelijke oplossingen vergroten. Wat betreft het voortijdig schoolverlaten is het belangrijk dat er meer inzicht ontstaat in het verhaal achter de cijfers. Waarom zijn er verschillen tussen de subregio s in opleiding van herkomst van voortijdig schoolverlaters en waarom vallen er in een bepaald onderwijstype relatief veel scholieren uit? Voor de beantwoording van dergelijke vragen is een onderzoeksaanpak vereist die dieper gaat dan de cijfers en de voortijdig schoolverlaters zelf daadwerkelijk opzoekt. Het register van de Kamer van Koophandel bevat alleen gegevens van bedrijven, en niet altijd gegevens over aantallen werkzame personen binnen deze bedrijven. Het vestigingenregister van Lisa bevat veel meer informatie: het betreft ook de (semi-)overheid en bij alle vestigingen de aantallen werkzame personen. Aan de beschikbaarstelling van Lisa-gegevens zijn echter wel kosten verbonden. Het is aan te bevelen te onderzoeken wat die kosten zijn en dan minimaal eenmalig gegevens per subregio op te vragen. 9

10 Research voor Beleid Bredewater 26 Postbus MG Zoetermeer tel: fax: