Dialect. Thema II: eten & drinken. van 't stroate geroapt! Leidraad voor het verzamelen van Meetjeslandse dialectwoorden
|
|
- Sylvia Christa Brabander
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Dialect van 't stroate geroapt! Leidraad voor het verzamelen van Meetjeslandse dialectwoorden Thema II: eten & drinken
2 Dialect van t stroate geroapt is een publicatie van COMEET en Meetjesman. Deze uitgave kadert in het project Stroatluuëbers, We verstoan mekoar in t Meetjesland, een project van COMEET en Meetjesman over het dialecterfgoed en de jeugdcultuur van het Meetjesland. COMEET Van Hoorebekeplein 1 bus 4, 9900 Eeklo Foto cover: Collectie Spanhove Foto s: COMEET Redactie: Steffi Coppens, Hanne Couckuyt Met dank aan: Veronique De Tier, Tineke De Pauw, Melissa Farasyn Verantwoordelijk uitgever: Stijn Coppejans, Voorzitter COMEET Deze bundel kwam tot stand in samenwerking met Woordenboek van de Vlaamse Dialecten (Universiteit Gent), Dialectgenootschap Zuidwest-Meetjesland en Variaties vzw. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
3 1 Iedereen zot van dialect Het Meetjesland is zot van dialect. Jong en oud, klein en groot zijn er door gefascineerd. Maar niet iedereen beheerst de taal van vroeger nog. Vooral de jongere generatie kent geen dialectwoorden meer. Om het dialecterfgoed van het Meetjesland opnieuw onder de aandacht te brengen startten COMEET (Cultuuroverleg Meetjesland) en Meetjesman (Regionale Jeugddienst) het project Stroatluuëbers, We verstoan mekoar in t Meetjesland op. Stroatluuëbers is een project rond dialecterfgoed en jeugdcultuur met als doel Meetjeslandse jongeren en ouderen samen creatief aan de slag te laten gaan met het dialecterfgoed uit hun streek. Maar vooraleer het lokale dialecterfgoed creatief of artistiek kan vertaald worden in workshops of andere initiatieven is het nodig dialectwoorden, gezegden of spreuken te verzamelen. Dialect verzamelen en neerschrijven is niet eenvoudig. Welke woorden vertaal je naar het dialect? Hoe schrijf je dialectwoorden correct neer? Wat doe je na afloop met die lijst dialectwoorden? Om dialectverzamelaars die voor het Stroatluuëbers-project aan de slag gaan een hart onder de riem te steken, werd deze bundel opgesteld. Deze bundel is bedoeld als een leidraad die dialectverzamelaars ondersteunt bij het documenteren van de leutigste en sappigste dialectwoorden uit hun gemeente, deelgemeente of gehucht. Het is dus geen verplicht instrument, maar een vrijblijvend hulpmiddel.
4 2 dialect verzoamel n De lijsten Er zijn vier Dialect van t stroate geroapt -bundels. Het belangrijkste onderdeel van elke bundel is een vragenlijst of woordenlijst achteraan, waarin naar specifieke dialectwoorden wordt gevraagd. In elke bundel wordt een ander thema aangesneden. Dialectwoorden thematisch verzamelen en documenteren is niet nieuw. De medewerkers van het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten (Universiteit Gent) hanteren sinds jaar en dag deze methodiek en zijn experten op vlak van dialect. Met hun vragenlijsten verzamelden zij de voorbije decennia dialectwoorden uit heel Vlaanderen. Voor het Stroatluuëbers-project selecteerden de medewerkers van het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten vier thema s die interessante dialectwoorden opleveren in het Meetjesland. Deze vier thema s komen terug in de woorden- of vragenlijsten in de Dialect van t stroate geroapt bundels: fauna & flora (I), eten & drinken (II), huisraad (III) en plagerijen (IV). In groep Samen weet je meer dan alleen. Bovendien is dialect een sociaal gegeven: dialect komt naar boven wanneer je praat met iemand die ook dialect gebruikt. Daarom verzamel je dialectwoorden beter in groep dan alleen, bij voorkeur in een lokale werkgroep die zich richt op de dialecten uit een gemeente, deelgemeente of gehucht. Sessies met de werkgroep Dialect komt spontaan naar boven. Organiseer daarom een informele samenkomst met de volledige werkgroep waarbij ruimte is voor een drankje en een babbel. Probeer een locatie te voorzien waar de groep niet
5 gestoord wordt en waar tafels en stoelen voorzien zijn (vergaderruimte, zaaltje, ). Zet de tafels in een U-vorm zodat iedereen elkaar goed kan zien en horen tijdens de sessie. Per sessie wordt idealiter een Dialect van t stroate geroapt -bundel behandeld. Het doel van de sessie is de vragen- of woordenlijst aan het einde van de bundel in te vullen. Iemand uit de groep (of een medewerker van COMEET, cultuurdienst, ) neemt bij elke sessie het voortouw en neemt de lijst door met de groep. Deze begeleider haalt woord per woord aan en spoort de groep aan het woord te vertalen naar de dialectvariant. De begeleider vraagt de groep ook een zin te vormen met het dialectwoord, zodat het gebruik van het woord duidelijk wordt in een context. De begeleider of iemand uit de werkgroep noteert het dialectwoord en de zin in de bundel, de andere leden van de werkgroep kunnen in hun bundel ook invullen indien ze dat wensen. (Zie Dialect schrijvn verder in de bundel). De begeleider kan gebruiken maken van een PowerPoint-presentatie die geprojecteerd wordt op een scherm of muur. De PowerPoint-presentatie bevat dezelfde woorden, vragen en prenten van de lijst in de bundel. De meerwaarde van de PowerPoint-presentatie is echter dat iedereen goed kan volgen en dat prenten en afbeeldingen die groot geprojecteerd worden de tongen losser maken dan een lijst met vragen of woorden op papier. Dankzij de PowerPoint-presentatie en de begeleider ontstaat er ook meer interactie binnen de werkgroep. Opgelet! Een lokale werkgroep mag niet te groot zijn. Iedereen mag aan het woord komen en luistert naar elkaar. Een groep die meer dan vijftien personen telt, verdeel je beter in kleinere groepjes van vier à vijf personen. Ook wanneer er meerdere kleine groepjes zijn, wordt er met een begeleider gewerkt. De groepjes zijn dan zelf verantwoordelijk om de dialectwoorden en zinnen neer te schrijven in de bundel. Wat gebeurt er met de bundels? De verzamelde dialectwoorden en zinnen kunnen gebruikt worden in de gemeentelijke activiteiten rond het Stroatluuëbers-project. Tijdens workshops voor kinderen, jongeren of anderen kan bijvoorbeeld gebruik gemaakt worden van de verzamelde woorden en zinnen. De leden van de werkgroep mogen na afloop van de sessie hun bundel mee naar huis nemen.
6 Er wordt wel één bundel opgevraagd (per sessie) door COMEET. Deze bundel wordt doorgegeven aan de medewerkers van het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten (Universiteit Gent) die de dialectwoorden en zinnen opnemen in hun inventaris. COMEET en Meetjesman verwerken enkele verzamelde dialectwoorden en zinnen ook op de website van het Stroatluuëbers-project: 3 dialect schrijv n We raden aan om dialectwoorden neer te schrijven met de letters van het gewone alfabet en bijzondere tekens tot het minimum te beperken. Probeer goed te luisteren naar de manier waarop een dialectwoord wordt uitgesproken. De klanken die je hoort tracht je nadien neer te schrijven op papier. Het is vooral van belang dat je het dialectwoord schrijft zoals je het zelf hoort en aanvoelt. Op de volgende bladzijde geven we enkele tips mee over hoe je dialectwoorden kan neerschrijven. In overleg met Universiteit Gent, Dialectgenootschap Zuidwest-Meetjesland en Variaties vzw kiezen we er voor geen Meetjeslandse spelling mee te geven die je moet hanteren bij het neerschrijven van de dialectwoorden. Een Meetjeslandse spelling bestaat tot op vandaag niet en zou teveel beperkingen hebben omdat er binnen het Meetjesland heel veel verschillende dialecten zijn. Bovendien gaat het Stroatluuëbers-project minder over de uitspraak en de spelling van dialectwoorden, des te meer over de unieke dialectwoorden die typerend zijn voor een gemeente, deelgemeente of gehucht. Deze tips zijn geheel vrijblijvend. Het is niet verplicht deze te gebruiken bij het schrijven van dialect.
7 Tips van de experten Hoe schrijf ik een medeklinker, klinker of lettergreep in het midden of op het einde van een woord die ik niet hoor wanneer ik het woord uitspreek? Wat je niet hoort, hoef je niet neer te schrijven. Je kan de medeklinker, klinker of lettergreep vervangen met een weglatingsteken als je wil aangeven dat er een teken is weggevallen. Bijvoorbeeld: Wa wilt da zèè n? Hoe schrijf ik een klinker die heel erg lang wordt uitgesproken in een dialectwoord? Zet er een streepje boven. Daarmee geef je aan dat de klinker langer duurt. Voor klinkers die je heel kort uitspreekt kan je een puntje boven de klinker zetten. Soms worden de letters h en g niet (sterk) uitgesproken in het Meetjesland. In principe hoef je deze letters dan ook niet te schrijven. Maar sommige woorden worden heel onleesbaar wanneer je de h of g niet schrijft. Om de leesbaarheid te verhogen schrijf je de letters dan toch, ook al hoor je ze niet. Je bent volledig vrij in het schrijven van dialectwoorden. In Aalter en Knesselare wordt een kat ook wel een kadde genoemd. Je hoort een d dus je mag die ook schrijven. Voel je niet geremd om andere klinkers en medeklinkers te gebruiken.
8 4 eten & drinken In de volksmond krijgen sommige etenswaren een andere benaming in het dialect. Met deze lijst gaan we op zoek naar dialectwoorden voor voeding die gebruikt worden in het Meetjesland. In de lijst wordt naar dialectwoorden gevraagd die typerend zijn voor een gemeente in het Meetjesland. Bovenaan in het vet staat een begrip in het Algemeen Nederlands of wordt er een vraag gesteld. Daaronder, op de stippellijn, beantwoord je de vraag of vertaal je het begrip met een dialectwoord. Nadien plaats je het dialectwoord in een dialectzin zodat het gebruik van het woord duidelijk wordt in een context. Hieronder vind je een voorbeeld. Algemeen Nederlands Dialectwoord Meikever Bomboare Den bomboare zèt èm op de hoagbeuk Koukleum Hoe noem je iemand die altijd kou heeft? Katijf Gij zij a vrie katijf
9 Opgelet! Voor je van start gaat vragen we hieronder je gegevens in te vullen. Het is vooral belangrijk dat we weten uit welke gemeente of deelgemeente van het Meetjesland jij afkomstig bent! Alvast bedankt! Naam:. Geboortedatum:../.. /. Adres:. Lid van een lokale werkgroep of organisatie? In welke gemeente zijn jullie werkzaam? Uit welke Meetjeslandse gemeente, deelgemeente of gehucht zijn de dialectwoorden afkomstig?
10 ETEN & drinken Slappe koffie Koffie die niet sterk genoeg is Koffiezak Zak die vroeger gebruikt werd om koffie op te gieten in ouderwetse koffiekan Foto koffiekan van Adiel Bisschop
11 Koffiedik Gruis van de koffie dat overblijft na het opgieten van de koffie Dadel
12 Tros Vb. druiven Bruine suiker Suiker die vooral gebruikt wordt bij nagerechten Bloemsuiker Poederachtige suiker die gebruikt wordt bij oliebollen, aardbeien, pannenkoeken
13 Nootmuskaat Kaantjes Uitgebraden stukjes spek Bloedworst
14 Kopvlees Vleesgerecht dat bereid wordt van o.a. het vlees van de kop van het varken (Foto uit Collectie Willy Berth) In een stekbak werd vroeger het vlees voor kop fijn gehakt. Kotelet Stuk varkensvlees met bot dat gebakken wordt in de pan
15 Haring Witte kool Spitskool
16 Savooikool Sinterklaasspeculaas Speculaaskoeken die gebakken worden rond Sinterklaasfeest. Letterkoekjes Kleine koekjes in de vorm van een letter die vooral rond Sinterklaas gegeten worden
17 Koekjes met suikertorentje Koekjes met een klein suikertorentje die vooral rond Sinterklaas gegeten worden Peperkoek Zoete ontbijtkoek die in sneetjes verdeeld kan worden en als zoet broodbeleg gebruikt wordt Snoepen
18 Lolly Zoete snoepgoed op een stokje waaraan je moet likken Spek Rechthoekig zacht snoepgoed met een roze en witte kant Negerzoen Snoepgoed dat bestaat uit licht gezoet eiwitschuim op een koekje afgedekt met een dunne laag chocolade
19 Eten met lange tanden
20 5 dialect en streekgerechten? Ken je nog bijzondere dialectwoorden voor cuberdons ( neuzekes ), bier uit eigen streek of andere lokale producten of gerechten uit het Meetjesland? Schrijf ze dan hieronder neer!
21
22 6 nog meer dialect? Ken je nog andere dialectwoorden, -gezegden of spreuken die typerend zijn voor de taal uit jouw gemeente, deelgemeente of gehucht? Schrijf ze dan hieronder neer!
23 Bedankt Voor het invullen van deze bundel en de medewerking aan het stroatluuëbers project! Meer weten over het Stroatluuëbers -project en de Stroatluuëbers activiteiten in jouw gemeente? Ga naar
24 In het kader van het Stroatluuëbers -project worden lokale werkgroepen opgestart die dialect verzamelen uit hun gemeente, deelgemeente of gehucht. Om deze dialectverzamelaars een hart onder de riem te steken, werd deze bundel opgesteld. Deze bundel is opgevat als een leidraad die dialectverzamelaars ondersteunt bij het documenteren van de leutigste en sappigste dialectwoorden uit hun gemeente, deelgemeente of gehucht. Stroatluuëbers, We verstoan mekoar in t Meetjesland is een project van COMEET (Cultuuroverleg Meetjesland) en Meetjesman (Regionale Jeugddienst) rond dialecterfgoed en jeugdcultuur uit het Meetjesland.
Dialect. Thema III: huisraad. van 't stroate geroapt! Leidraad voor het verzamelen van Meetjeslandse dialectwoorden
Dialect van 't stroate geroapt! Leidraad voor het verzamelen van Meetjeslandse dialectwoorden Thema III: huisraad Dialect van t stroate geroapt is een publicatie van COMEET en Meetjesman. Deze uitgave
Nadere informatieDialect. Thema IV: Plagerijen. van 't stroate geroapt! Leidraad voor het verzamelen van Meetjeslandse dialectwoorden
Dialect van 't stroate geroapt! Leidraad voor het verzamelen van Meetjeslandse dialectwoorden Thema IV: Plagerijen Dialect van t stroate geroapt is een publicatie van COMEET en Meetjesman. Deze uitgave
Nadere informatieDialect. Thema I: Fauna & flora. van 't stroate geroapt! Leidraad voor het verzamelen van Meetjeslandse dialectwoorden
Dialect van 't stroate geroapt! Leidraad voor het verzamelen van Meetjeslandse dialectwoorden Thema I: Fauna & flora Dialect van t stroate geroapt is een publicatie van COMEET en Meetjesman. Deze uitgave
Nadere informatieAuteur: Mirjam Wind, docent en coördinator NT2, Educatie Video s: Gabe Dijkstra en Rick Biemolt, studenten Alfa-college, MultiMedia en Design
Woord voor Woord is een programma mondelinge vaardigheden NT2 voor analfabete beginners. Het omvat 12 lessen. De ontwikkeling van het programma en de daarbij behorende video s is mogelijk gemaakt door
Nadere informatieRekenen Groep 7-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieSpelend leren, leren spelen
Spelend leren, leren spelen een werkboek voor kinderen en ouders Rudy Reenders, Wil Spijker & Nathalie van der Vlugt Spelend leren, een werkboek voor kinderen en ouders leren spelen Rudy Reenders, Wil
Nadere informatieinhoud 1. Mmmmm lekker zoet 2. Waar komt suiker vandaan? 3. Suiker vind je overal 4. Nog meer suiker 5. Te veel suiker 6. Hoe word je te dik?
Suiker inhoud 1. Mmmmm lekker zoet 3 2. Waar komt suiker vandaan? 4 3. Suiker vind je overal 6 4. Nog meer suiker 10 5. Te veel suiker 11 6. Hoe word je te dik? 12 7. Geen eten 13 8. Afvallen 14 9. Au,
Nadere informatieLesbrief: Variëren met eten Thema: Wat is Mens & Dienstverlenen?
Lesbrief: Variëren met eten Thema: Wat is Mens & Dienstverlenen? Copyright Stichting Vakcollege Groep 2015. Alle rechten voorbehouden. Inleiding Eten is in alle culturen belangrijk. Gezellig samen eten
Nadere informatieRekenen Groep 6-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze,
Nadere informatieLES 3 Ik leer Nederlands. TESTEN TEST 1
12/11/14 1 LES 3 Ik leer Nederlands. TESTEN TEST 1 1. (lezen) Ik.... een lange tekst. 2 Hij.... een moeilijk boek. 3. Zij.... een gemakkelijk tekstje. 4..... jullie veel? Ja, wij.... graag kinderboeken.
Nadere informatieinhoud blz. 1. Eten 3 2. De maaltijd 4 3. Het bestek 5 4. Planten en dieren 6 5. Uit eten 8 6. Eten in andere landen Dat lust ik niet
Eten inhoud blz.. Eten 3 2. De maaltijd 4 3. Het bestek 5 4. Planten en dieren 6 5. Uit eten 8 6. Eten in andere landen 0 7. Dat lust ik niet. 8. Hap, slik, boem! 2 9. Filmpjes 4 Pluskaarten 5 Bronnen
Nadere informatieRekenen Groep 6-1e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of
Nadere informatieLETTERREGEN Handleiding instellingen
LETTERREGEN Handleiding instellingen v. 11-09-2007: 11:35 Leeswijzer Dit is de standaard handleiding instellingen van het programma OWG-Design4All Letterregen. Naast deze standaard handleiding, is er tevens
Nadere informatieSpreekopdrachten thema 2 Boodschappen
Spreekopdrachten thema 2 Boodschappen Opdracht 1 bij 2.1 ** Cursist A: vertel wat je eet of drinkt. Vraag wat cursist B eet of drinkt. Cursist B: geef antwoord. Voorbeeld Cursist A: Ik eet een tomaat.
Nadere informatieLIFT JE LEVEN. Inspiratie en opdrachten. dr. Jeanine Schreurs
LIFT JE LEVEN Inspiratie en opdrachten dr. Jeanine Schreurs Jeanine Schreurs 2017 Alle rechten voorbehouden INHOUD Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens
Nadere informatieISBN 978-90-78688-12-9 Eerste druk, eerste oplage
2008 Leskist.nl, Noordhorn Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige
Nadere informatieAntwoorden Rekenen Groep 5-1e helft schooljaar
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of
Nadere informatieIdeeën voor gezonde tussendoortjes
Ideeën voor gezonde tussendoortjes Heb je ook regelmatig behoefte aan een tussendoortje. Nu je zover bent dat je een nieuw gezond eet- en leefpatroon hebt geïntegreerd, wil je ook gezonde tussendoortjes
Nadere informatieBegeleide interne stage
Ik, leren en werken Begeleide interne stage Deel 2 Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Marian van der Meijs Inhoudelijke redactie: Titel: Ik, leren
Nadere informatieDC thema 62 Taalbewustzijn stimuleren bij kleuters
DC thema 62 Taalbewustzijn stimuleren bij kleuters 1 Inleiding In dit thema besteden we aandacht aan een onderdeel van het taalonderwijs, namelijk het stimuleren van het taalbewustzijn. We leggen uit wat
Nadere informatieJouw avontuur met de Bijbel
Nieske Selles-ten Brinke Jouw avontuur met de Bijbel Dagboek voor kinderen Uitgeverij Jes! Zoetermeer Uitgeverij Jes! is een samenwerking tussen Uitgeverij Boekencentrum en de HGJB. Kijk voor meer informatie
Nadere informatieRekenen Groep 4-1e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieBrunelleschi. De Dom van Florence
Copyright 2011 Uitgeverij Lambo bv, Arnhem Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatisch gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of
Nadere informatieRekenen Groep 4-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2013 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieRekenen Groep 4-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieSugar Addiction Test
Sugar Addiction Test Hoe is het gesteld met jouw suikerverslaving? Ontdek het met deze test. SUGARCHALLENGE Is een initiatief van Food & Lifestylecoach Carola van Bemmelen Doe de Sugar Addiction test Ben
Nadere informatieISBN 978-90-78688-03-7 Eerste druk, derde oplage
2008 Leskist.nl, Noordhorn Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige
Nadere informatieGeen fabriekswerk. Roeien met de wind mee en de stroom tegen. Jac Willekens
Copyright 2011 Uitgeverij Lambo bv Arnhem Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatisch gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of
Nadere informatiePraten leer je niet vanzelf
jeugdgezondheidszorg Praten leer je niet vanzelf... hier ben ik www.icare.nl Over de spraak-taalontwikkeling van kinderen van 0-4 jaar Praten gaat niet vanzelf, praten moet je leren. Een kind leert praten
Nadere informatieOmgaan met een taalstoornis bij hersenbeschadiging
Logopedie Omgaan met een taalstoornis bij hersenbeschadiging www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl LOG007 / Omgaan met een taalstoornis bij hersenbeschadiging
Nadere informatieBruine bananen. Doelstellingen
Bruine bananen Voedselverspilling, eerste graad Doelstellingen Kinderen vertellen in eigen woorden wat voedsel verspillen is. Kinderen worden zich ervan bewust dat voedselproductie veel energie en geld
Nadere informatieGrenzeloze vrijheid? Discussiebijeenkomst tienerclub
Grenzeloze vrijheid? Discussiebijeenkomst tienerclub Leeftijd: 12-16 jaar Tijdsduur: 1 uur Doelen - De jongeren denken na over de betekenis van de muur tussen Israël en de Palestijnse gebieden in het dagelijks
Nadere informatieTraining. Begeleiden
Training Begeleiden Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Janien Leeuwerke Inhoudelijke redactie: Napona Smid Titel: Training Begeleiden ISBN: 978
Nadere informatieOMGANG KIND EN HOND MIJN PERFECTE PUPPY
OMGANG KIND EN HOND MIJN PERFECTE PUPPY DOOR MONIQUE APPELS PAGINA 2 VAN 7 Monique Appels 1e druk: oktober 2012 Dit document behoort bij de online training Mijn perfecte puppy. Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieWETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK. Wat is dat? Eva van de Sande. Radboud Universiteit Nijmegen
WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK Wat is dat? Eva van de Sande Radboud Universiteit Nijmegen EERST.. WETENSCHAPSQUIZ 1: Hoe komen we dingen te weten? kdsjas Google onderzoek boeken A B C 1: We weten dingen door
Nadere informatieJuf Sabine en juf Maaike
Je moet daar heel wat voor kunnen: - Je moet goed kunnen lezen - En ook goed begrijpen wat je leest - Je moet goed kunnen opzoeken - En goed kunnen kiezen wat je wel en niet nodig hebt. - Je moet je verhaal
Nadere informatieUitprobeerpakket. Toetsboek 6 groep 6 blok 6
Uitprobeerpakket Toetsboek 6 groep 6 blok 6 Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd
Nadere informatieNavorming rond poëzie Sandrine Lambert
Navorming rond poëzie Sandrine Lambert Dit document bevat een reeks praktische oefeningen om poëzie te maken met een groep en zo te streven naar een individueel resultaat. OEFENING Gebruik steeds een heel
Nadere informatieWERKVORMEN MAGAZIJN. Wat is netwerken? Landelijk Stimuleringsproject LOB in het mbo
WERKVORMEN MAGAZIJN Wat is netwerken? Landelijk Stimuleringsproject LOB in het mbo Voorwoord Voor u heeft u Thema boekje 1 Wat is netwerken? Dit themaboekje is een onderdeel van de lessenserie Netwerken.
Nadere informatieHELDER! SPREKEN. Een praktische voorbereiding voor beroepssprekers. Marieke Dooper
HELDER! SPREKEN HELDER! SPREKEN Een praktische voorbereiding voor beroepssprekers Marieke Dooper Dooper, Marieke Helder! Spreken: Een praktische voorbereiding voor beroepssprekers 2014 Marieke Dooper
Nadere informatieWijzer. door het verkeer
3 antwoordenboek Wijzer door het verkeer loop je goed? plaats op de weg kleur de stoep grijs. waar hoort roos? trek een lijn. roos 2 kleur het fiets-pad rood. waar hoort sil? trek een lijn. sil 3 kleur
Nadere informatieGezond eten: Daar heb je een leven lang lol van!
Gezond eten: Daar heb je een leven lang lol van! Opgedragen aan Julia, Floris en Maurits. Gezond eten: Daar heb je een leven lang lol van! EEN VROLIJK BOEK VOOR KINDEREN WAARMEE ZIJ HUN OUDERS KUNNEN LEREN
Nadere informatie5-Daagse starters workshop
5-Daagse starters workshop Met 2 akkoorden naar je 1 e liedje Dag 5: Tips voor het samenspelen Copyright 2018 Arvid Kuipers - Gitaarstarters, Haaren. Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit document mag
Nadere informatieKern 5: reus-jas-riem-bijl
Kern 5: reus-jas-riem-bijl Uw kind kent inmiddels al heel wat letters. De komende weken komen daar nieuwe letters bij: de eu van reus, de j van jas, de ie van riem, de l van bijl, de ou van hout en de
Nadere informatieHandleiding Kind in Beeld Kinderopvang
Handleiding Kind in Beeld Kinderopvang Waarom is kinderopvang goed voor mijn kindje. Foto Je bent zwanger. Het is goed om dan al na te denken over kinderopvang van je kindje.. Foto In de kinderopvang zorgt
Nadere informatieinhoud 1. Groeien 2. In de buik 3. De baby 4. De peuter 5, De kleuter 6. Het schoolkind 7. De puber 8. Volwassen 9. Bejaard 10. Filmpje Pluskaarten
Groeien inhoud 1. Groeien 3 2. In de buik 4 3. De baby 5 4. De peuter 7 5, De kleuter 9 6. Het schoolkind 10 7. De puber 11 8. Volwassen 12 9. Bejaard 13 10. Filmpje 14 Pluskaarten 15 Bronnen en foto s
Nadere informatieAutisme in je vrije tijd
Autisme in je vrije tijd KINDEREN MET AUTISME IN EEN GEWONE JEUGDVERENIGING? HET KAN! Een informatieve brochure door Elise Burny - orthopedagoog Jannicke Hurtekant - orthopedagoog Petra Warreyn - klinisch
Nadere informatieSolliciteren (2) Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van je verwacht? De sollicitatiebrief
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over de sollicitatiebrief en het curriculum vitae (c.v.). Wat wordt er van je verwacht? Na het bestuderen van deze kaart kun je: vertellen wat je schrijft in
Nadere informatieSpelenderwijs rijmen. Linda Willemsen. www.klasvanjuflinda.nl. www.klasvanjuflinda.nl
Spelenderwijs rijmen Linda Willemsen www.klasvanjuflinda.nl www.klasvanjuflinda.nl Spelenderwijs rijmen Spelenderwijs rijmen Tekst & vormgeving: Linda Willemsen 2014 www.klasvanjuflinda.nl Linda Willemsen
Nadere informatieCliënten aan het woord
Cliënten aan het woord Instrument om ervaringen van cliënten in kaart te brengen Versie Wonen Naam cliënt : Woning cliënt : Datum : Je ontvangt deze vragenlijst omdat we graag willen weten hoe je het wonen
Nadere informatieInhoudstafel Luistermoment La J Kinderen Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding...
Inhoudstafel Luistermoment La J Kinderen Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... 2 Voorbereiding... 2 Locatie... 2 Materiaal... 2 Veel
Nadere informatieKindervergadering Zo gaat het bij ons!
Pedagogisch kader kindercentra 4 13 jaar Kindervergadering Zo gaat het bij ons! Introductie voor de groepsleiding Is kinderinspraak belangrijk? Denken vanuit de groep is logisch en praktisch, maar toch
Nadere informatieSociale en recreatieve activiteiten
Sociale en recreatieve activiteiten Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Richard Prins Inhoudelijke redactie: Patricia Streng Eindredactie: Astrid
Nadere informatieFormeel en informeel. Formeel: Je gebruikt u om iemand aan te spreken. Je noemt iemand bij zijn achternaam.
Formeel en informeel Tijdens je stage praat je veel met mensen. Soms is het een officieel gesprek, soms een gezellig praatje met een collega. Dit noem je formele en informele gesprekken. Formeel betekent
Nadere informatieKern 6: geit-pauw-duif-ei
Kern 6: geit-pauw-duif-ei In deze kern leert uw kind Letters: g - ui - au - f - ei Woorden: geit, pauw, duif, ei Alle letters compleet In kern 6 leert uw kind de laatste nieuwe letters. Op het eind van
Nadere informatie42 blok 6. Een huis inrichten. Teken de meubels in het huis. Plaats ze waar jij wilt. Vul in. Hoeveel eet elke hond? Hoeveel kilo vlees?
42 blok 6 C1 Een huis inrichten. Teken de meubels in het huis. Plaats ze waar jij wilt. C2 Vul in. Hoeveel eet elke hond? Hoeveel kilo vlees? Hoeveel pakken brokken? Hoeveel bakjes water? Fido 3 2 1 4
Nadere informatieWorkshop Tweede Kamerverkiezingen
Workshop Tweede Kamerverkiezingen Korte omschrijving workshop In deze workshop leren de deelnemers wat de Tweede Kamer doet, hoe ze moeten stemmen en op welke partijen ze kunnen stemmen. De workshop bestaat
Nadere informatieOpening van het thema op vrijdag 5 november.
Grote Klus Thema : Lekker Fit Als je 5 opdrachten maakt en laat aftekenen, mag je meedoen met een leuke en gezonde activiteit in het restaurant. Als je de grote klus met een groepje maakt, moet je meer
Nadere informatieVariatie(s) op je bord!
Variatie(s) op je bord! Variatie(s) op je bord! Dialect en jongerentaal voor eten en drinken. Een uitgave van Variaties vzw 2007 Onder redactie van: Evelien Van Renterghem, Veronique De Tier en Jacques
Nadere informatieEen notitieboek voor creatieve kleptomanen
Een notitieboek voor creatieve kleptomanen www.lannoo.com Registreer u op onze website en we sturen u regelmatig een nieuwsbrief met informatie over nieuwe boeken en met interessante, exclusieve aanbiedingen.
Nadere informatieSAFARIPARK BEEKSE BERGEN
SAFARIPARK BEEKSE BERGEN Lespakket groep 5 en 6 Zo, wij zullen jou eens een spannend lesje leren! Groep 5 Colofon In dit lesboekje staan opdrachten voor je eigen groep. Die kun je op school maken, maar
Nadere informatieBelgian Screening Tools III (BeST III) Universiteit Gent Université Catholique de Louvain (UCL)
Sydney Swallow Questionnaire Met de toestemming van de auteur Bron: Wallace, K. L., Middleton, S., & Cook, I.J. (2000). Development and validation of a self-report inventory to assess the severity of oral-pharyngeal
Nadere informatieOver taaie taboes en lastige liefdes
Seksuele diversiteit graad 3 Lesvoorbereiding Over taaie taboes en lastige liefdes Bij lesmateriaal, bij deze les op de site, vind je het nodige lesmateriaal voor deze les: Print het artikel Huwelijken
Nadere informatieLesbrief. Fatale liefde Carry Slee
Lesbrief Fatale liefde Carry Slee Doe meer met Leeslicht! Bij een aantal boeken in de serie Leeslicht kunt u een gratis lesbrief downloaden van www.eenvoudigcommuniceren.nl. In deze lesbrief staan vragen,
Nadere informatieJongerenverwerking Franciscus Spreekt (duur: 60 minuten)
Jongerenverwerking Franciscus Spreekt (duur: 60 minuten) Doelstellingen De deelnemers kunnen de leefwijze van Franciscus vergelijken met hun eigen leefwereld. De deelnemers hebben handvaten om zelf in
Nadere informatieInfofiche 1. De actieve voedingsdriehoek. Doelstellingen. De leerlingen begrijpen het principe van de actieve voedingsdriehoek.
Infofiche 1 Doelstellingen De leerlingen begrijpen het principe van de actieve voedingsdriehoek. De leerlingen kennen de verschillende voedselgroepen van de actieve voedingsdriehoek. De leerlingen kunnen
Nadere informatieWoordenschat Taal Actief groep 4 Thema 7 Les 1
Woordenschat Taal Actief groep 4 Thema 7 Les 1 de maaltijd Het is eten. Het kan warm of koud zijn. de vis Het is een dier dat zwemt in het water. Er zijn veel soorten vissen. sommige soorten kun je eten.
Nadere informatieTekst lezen en moeilijke woorden
Tekst lezen en moeilijke woorden 1. Lees de tekst met het stappenplan. Zet een lijn onder de woorden die jij moeilijk vindt. 2. Lees de uitleg. In een tekst staan soms woorden die je niet kent. Op de woordhulp
Nadere informatie2014 Kioppe, Arnhem Pedagoge drs. Marleen Kerstens www.bewustekinderopvang.nl
Dit e-book is een gratis uitgave van: Kioppe voor Bewuste Kinderopvang en is onderdeel van Procesgericht Vergaderen in de Kinderopvang De eerste titel uit deze vergadermethode is 'Iedereen doet mee!' Kioppe,
Nadere informatieEen deel van het onderzoek doe je met z n tweeën, het andere deel doe je zelfstandig. Dit onderzoek telt als repetitie A en B.
In jouw stad of dorp zijn er vast wel wijken waar mensen met wat hogere inkomens wonen en wijken waar mensen met wat lagere inkomens wonen. Er wordt beweerd dat mensen met een hoger inkomen meer en verder
Nadere informatieW O O R D E N B O E K V A N D E V L A A M S E D I A L E C T E N
W O O R D E N B O E K V A N D E V L A A M S E D I A L E C T E N UNIVERSITEIT GENT Vragenlijst 134 Vakgroep Nederlandse Taalkunde JANUARI 2002 Blandijnberg 2 9000 Gent VARIA 2 Dialect van :..................................................(stad,
Nadere informatieINHOUDSOPGAVE WAT VIND JE WAAR?
INHOUDSOPGAVE WAT VIND JE WAAR? Les 1: Chinese tonen 7 Les 2: Een ontmoeting 14 Les 3: Tellen tot 100 21 Les 4: Familie voorstellen 33 Les 5: Eten en drinken 43 Les 6: Na school 51 Les 7: Dieren 59 Les
Nadere informatieWerkwoorden. Hebben en zijn. De twee belangrijkste werkwoorden in het Nederlands zijn hebben en zijn. Ik ben Thomas. Ik heb een fiets.
Werkwoorden Hebben en zijn De twee belangrijkste werkwoorden in het Nederlands zijn hebben en zijn. Ik ben Thomas. Ik heb een fiets. persoon onderwerp hebben zijn 1 enk. ik heb ben 2 enk. jij/u hebt bent
Nadere informatieeerste leerjaar www.lessenpakket.be
eerste leerjaar 1 De boer zorgt goed voor zijn koeien Info voor de leerkracht Vooraleer we een lekker stuk rundfilet op ons bord krijgen, is er op de boerderij al heel wat werk verzet. De boer verzorgt
Nadere informatiekritieke diensten voor kinderen die op bezoek komen Raf gaat een kijkje nemen op de Spoedgevallendienst Ga je mee? UZ Gent, Spoedgevallendienst
voor kinderen die op bezoek komen kritieke diensten Raf gaat een kijkje nemen op de Spoedgevallendienst Ga je mee? UZ Gent, Spoedgevallendienst Inhoud Voorwoord Welkomstwoordje van Raf 3 Stel jezelf even
Nadere informatiewww.thesishulp.nl onderdeel van www.nexttalent.nl
Inhoudsopgave: 1. Inleiding 1.1 Een vervelende ervaring of de kroon op je studie? 1.2 Hoe dit boekje te gebruiken 2. Het begin 2.1 De gouden basisregels 2.2 Het kiezen van een onderwerp 3. Onderzoeksopzet
Nadere informatieInhoudsopgave van de gehele gids:
Inhoudsopgave van de gehele gids: 1. Inleiding 2. De rol van werk 3. Talent 3.1 Wat is talent en toptalent? 3.2 Hoe ontstaat een talent? 4. Talent ontdekking: Ontdek je talenten 4.1 Waaraan herken je een
Nadere informatieLes 3 Ik leer Nederlands
00:00 12:32 12/11/14 1 Ik leer Nederlands heeft 16 bladzijden. de bladzijde = de pagina Dag Mohammed. Goedemorgen, Anita. Anita is een voornaam van een vrouw. 00:43 13:13 Wat is goed of goede en wat is
Nadere informatieWerkstukken maken op PCBO-Het Mozaiek Groep 6
We gaan een werkstuk maken en je mag het helemaal zelf doen. Het is helemaal jouw eigen werkstuk. Maar om je even goed op weg te helpen hebben we hieronder alle stapjes even op een rij gezet. Wat moet
Nadere informatieAanvullende informatie ter voorbereiding op de TGN A1. Inleiding. Hoe maakt u de TGN?
Aanvullende informatie ter voorbereiding op de TGN A1 Inleiding Dit is informatie over de Toets Gesproken Nederlands (of TGN) 1. De TGN maakt deel uit van het inburgeringsexamen buitenland. Moet u de TGN
Nadere informatieInhoudstafel Leermeermoment La J Kinderen Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding...
Inhoudstafel Leermeermoment La J Kinderen Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... 2 Voorbereiding... 2 Locatie... 2 Materiaal... 2 Veel
Nadere informatieUitleg boekverslag en boekbespreking
Uitleg boekverslag en boekbespreking groep 7 schooljaar 2014-2015 Inhoudsopgave: Blz. 3 Blz. 3 Blz. 3 Blz. 4 Blz. 6 Blz. 7 Blz. 7 Stap 1: Het lezen van je boek Stap 2: Titelpagina Stap 3: Inhoudsopgave
Nadere informatieDe actieve voedingsdriehoek. Doelstellingen
Infofiche 2 Doelstellingen De leerlingen kunnen de actieve voedingsdriehoek opbouwen aan de hand van prenten. De leerlingen kennen de verschillende onderdelen van de actieve voedingsdriehoek. De leerlingen
Nadere informatieInhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht...
Inhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... 2 Tijd (duur)... 2 Locatie... 2 Materiaal...
Nadere informatieLiefde, voor iedereen gelijk?
Seksuele diversiteit graad 2 Lesvoorbereiding Liefde, voor iedereen gelijk? Bij lesmateriaal, bij deze les op de site, vind je het nodige lesmateriaal voor deze les: Print de verhalen 'Het geheim van Mirjam'
Nadere informatieBLIJ MET EEN EI. Blij met een ei, april 2011 Speel-o-theek De Dobbelsteen www.dedobbelsteen.nl
BLIJ MET EEN EI Deze speur- en speltocht is niet alleen bedoeld voor rond de paastijd. Doordat iedereen moet proberen zijn of haar ei heel te houden wordt er een extra spelelement in de speurtocht gebracht.
Nadere informatieBeoordelingseenheid A Proeve van Bekwaamheid. Leg het fundament. Crebonummer 91370. Opleiding Sociaal Cultureel Werker Kwalificatieniveau 4 BOL/BBL
Beoordelingseenheid A Proeve van Bekwaamheid Leg het fundament Crebonummer 91370 Opleiding Sociaal Cultureel Werker Kwalificatieniveau 4 BOL/BBL EXAMENBANK PROVE2MOVE 2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Opdrachten
Nadere informatieAPPORTEREN MIJN PERFECTE PUPPY
APPORTEREN MIJN PERFECTE PUPPY DOOR MONIQUE APPELS PAGINA 2 VAN 10 Monique Appels 1e druk: oktober 2012 Dit document behoort bij de online training Mijn perfecte puppy. Alle rechten voorbehouden. Niets
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 3 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke
Nadere informatielezen veilig leren Kinderboekenweektip Voorbereiding Les 1 - kookboeken en recepten Benodigde materialen Werkwijze
veilig leren lezen Kinderboekenweektip 2009 Auteur: Josée Warnaar Het thema van de kinderboekenweek is Aan tafel! - Eten en snoepen in kinderboeken. In deze tip bakt u met de kinderen letterkoekjes. Het
Nadere informatieChecklist Gesprek voeren 2F - handleiding
Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding Inleiding De checklist Gesprek voeren 2F is ontwikkeld voor leerlingen die een gesprek moeten kunnen voeren op 2F. In deze handleiding wordt toegelicht hoe de
Nadere informatieWij willen u vragen niet vooruit te gaan werken/oefenen. Er kan dan verwarring ontstaan bij het kind. Wij willen dit graag voorkomen!
In dit document kunt u lezen wat de kinderen leren in elke kern. In de eerste zes kernen zal dit voornamelijk ingaan op het aanleren van woorden en letters. In de laatste kernen komt het lezen al wat meer
Nadere informatieColofon. 2004, Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch Installatiebedrijf (OTIB), Woerden
Basisdocument Colofon 2004, Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch Installatiebedrijf (OTIB), Woerden Auteur: Ideeën: Technische redactie: Eindredactie: Christel Rolink & Lieske Ragay, C.
Nadere informatieWe wensen je een goede en ontspannen cursus toe! Neem een lekkere kop koffie of thee als je de mailing leest, maak er jouw momentje van!
Je krijgt deze mailing omdat je je hebt geabonneerd op de online cursus 'In 6 weken naar ontspannen moederschap'. Ben jij niet de juist geadresseerde, stuur dan een mail aan ons. Onze gegevens staan onder
Nadere informatieLeer je aandacht te richten en je zult rust vinden.
Leer je aandacht te richten en je zult rust vinden. Belangrijke boodschap: Het is illegaal om dit ebook te kopiëren, verkopen of verdelen! Dit ebook hoor je te krijgen van www.emotivo.nl of een andere
Nadere informatieVoeding, gaatjes en tanderosie
Auteur Silvia Drent Laatst gewijzigd 02 July 2015 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/60962 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatie