Werkwoorden. Hebben en zijn. De twee belangrijkste werkwoorden in het Nederlands zijn hebben en zijn. Ik ben Thomas. Ik heb een fiets.

Transcriptie

1 Werkwoorden Hebben en zijn De twee belangrijkste werkwoorden in het Nederlands zijn hebben en zijn. Ik ben Thomas. Ik heb een fiets. persoon onderwerp hebben zijn 1 enk. ik heb ben 2 enk. jij/u hebt bent 3 enk. hij/zij/het heeft is 1 mv. wij hebben zijn 2 mv. jullie hebben zijn 3 mv. zij hebben zijn Instroom 1 p. 24

2 Het werkwoord: enkelvoud en meervoud persoon onderwerp werken wonen heten komen spreken 1 enk. ik werk woon heet kom spreek 2 enk. jij/u werkt woont heet komt spreekt 3 enk. hij/zij/het werkt woont heet komt spreekt 1 mv. wij werken wonen heten komen spreken 2 mv. jullie werken wonen heten komen spreken 3 mv. zij werken wonen heten komen spreken Jij komt. Jij spreekt. Jij woont. Kom jij? Spreek jij? Woon jij? U komt. Komt u? Zij spreekt. Spreekt zij? Jij woont. Woon jij? Het werkwoord staat in het enkelvoud (spreekt, komt, zegt) of het meervoud (werken, komen, zeggen). Instroom 1 p. 27

3 Onderwerp, infinitief, stam persoon onderwerp werken infinitief 1 enk. ik werk stam 2 enk. jij/u werkt 3 enk. hij/zij/het werkt 1 mv. wij werken 2 mv. jullie werken 3 mv. zij werken Werken, komen, zeggen, studeren noemen we de infinitief van het werkwoord. Zo staan de woorden in het woordenboek. De eerste persoon van het werkwoord noemen we de stam: (ik) werk, (ik) kom, (ik) zeg, (ik) studeer. Een werkwoord staat bij een onderwerp. Dat is een persoon, een ding of een dier. Pieter spreekt Nederlands. De bus komt. Wij studeren Nederlands. De kat zegt miauw! De tegenwoordige tijd (tt) van enkele werkwoorden persoon onderwerp helpen zitten rijden spelen gaan lezen 1 enk. ik help zit rijd speel ga lees 2 enk. jij/u helpt zit rijdt speelt gaat leest 3 enk. hij/zij/het helpt zit rijdt speelt gaat leest 1 mv. wij helpen zitten rijden spelen gaan lezen 2 mv. jullie helpen zitten rijden spelen gaan lezen 3 mv. zij helpen zitten rijden spelen gaan lezen We schrijven nooit twee keer dezelfde medeklinker aan het einde van een woord (jij praatt). We behouden de lange klank van de infinitief in het hele werkwoord. We schrijven dus een dubbele klinker in het enkelvoud (bijvoorbeeld: spreken spreek). Werkwoorden als gaan en staan zijn speciaal: in de eerste persoon valt de tweede a weg (ik gaa). Een woord eindigt in het Nederlands nooit op v of z. De letter v wordt f en z wordt s. Instroom 1 p. 45

4 Inversie 1 Nikos gaat vandaag naar school. 2 Vandaag gaat Nikos naar school. In zin 1 staat het onderwerp voor het werkwoord. In zin 2 staat het onderwerp achter het werkwoord. Dat noemen we inversie. Kijk nu naar het schema. Nikos gaat vandaag naar school. o pv tijd plaats Vandaag gaat Nikos naar school. tijd pv o plaats In een vraag hebben we altijd inversie: Gaat Nikos vandaag naar school? Instroom 1 p. 51

5 Scheidbaar samengestelde werkwoorden Ik sta om 7 u. op. Thomas trekt zijn pyjama uit. De bus komt om 17 u. aan. opstaan uittrekken aankomen Zo staan deze werkwoorden in het woordenboek. We noemen deze werkwoorden scheidbaar samengestelde werkwoorden. We kunnen ze in twee delen splitsen. Het eerste deel is een kort woordje (op, uit, thuis, mee ). Dat noemen we het afgescheiden deel. Het tweede deel is een werkwoord (gaan, komen, rijden, doen ). De klemtoon ligt altijd op het eerste deel: opstaan, uittrekken, aankomen. Hier vind je een overzicht van andere scheidbaar samengestelde werkwoorden. infinitief voorbeeld aandoen uitdoen Tim doet het licht aan. Tim doet het licht uit. aankomen De bus komt om 6 u. aan. aantrekken uittrekken Jason trekt zijn schoenen aan. Jason trekt zijn schoenen uit. afwassen Lisa wast de borden af. binnenkomen De leraar komt binnen.

6 infinitief voorbeeld invullen We vullen de oefening in. koffiezetten Ik zet s morgens koffie. meegaan Jij gaat met mij mee. meewerken Mijn vriend werkt mee. nadenken Angelina denkt na. omdraaien Kurt draait de bladzijde om. opstaan Celine staat op. overschrijven Frederic schrijft de tekst over. oversteken Monica steekt de straat over. televisiekijken Mijn zusje kijkt televisie. Instroom 1 p

7 Werkwoorden: hangen liggen staan zitten hangen Mijn T-shirt hangt aan de kapstok. De foto s hangen aan de muur. liggen De bril ligt naast het kopje. staan De potloden liggen op de tafel. Het kopje koffie staat op de tafel. De mensen staan in de rij. zitten De man zit op de bank. De tickets zitten in zijn hemd. Instroom 1 p. 132

8 Modale hulpwerkwoorden An kan mooi tekenen. Leerlingen moeten veel studeren. Ik ben 14, ik mag geen alcohol drinken. Ik wil mijn diploma behalen. William zal nooit naar China gaan. modaal hulpwerkwoord rest infinitief Kunnen, moeten, mogen, willen, zullen noemen we modale hulpwerkwoorden. persoon onderwerp kunnen moeten mogen willen zullen 1 enk. ik kan moet mag wil zal 2 enk. jij/u kan (kunt) moet mag wil (wilt) zal (zult) 3 enk. hij/zij/het kan moet mag wil zal 1 mv. wij kunnen moeten mogen willen zullen 2 mv. jullie kunnen moeten mogen willen zullen 3 mv. zij kunnen moeten mogen willen zullen Er is één vorm voor het enkelvoud en één vorm voor het meervoud. Voor kunnen, willen en zullen kan je ook de vormen kunt, wilt, zult gebruiken. Deze zijn formeler. De derde persoon (hij/zij/het) krijgt nooit een t op het einde! Het modale hulpwerkwoord staat altijd met een infinitief. Deze infinitief staat op het einde van de zin. De extra informatie (rest) staat altijd tussen het modale hulpwerkwoord en de infinitief. Instroom 1 p

9 De imperatief (de gebiedende wijs) Neem een appel! Geef vijf euro! De imperatief is een bevel of een instructie. De vorm van de imperatief is de eerste persoon enkelvoud van het werkwoord. infinitief eerste persoon enkelvoud imperatief nemen ik neem Neem! geven ik geef Geef! Het werkwoord zijn heeft een onregelmatige vorm: wees. Wees beleefd! Wees voorzichtig! Instroom 1 p. 171

10 De voltooid tegenwoordige tijd vormen Voorbeeld: Nikos maakt zijn huiswerk. Nikos heeft zijn huiswerk gemaakt. De actie is nu bezig. De actie is voorbij. tegenwoordige tijd voltooid tegenwoordige tijd Hoe vorm je de voltooid tegenwoordige tijd? Nikos heeft zijn huiswerk gemaakt. een vorm van hebben of zijn het voltooid deelwoord Vertrek van de infinitief -'en'. De laatste letter is een medeklinker uit t kofschip +'t' maken ge maak t stappen ge stap t koken ge kook t De laatste letter is geen medeklinker uit t kofschip +'d' wandelen ge wandel d telefoneren ge telefoneer d huren ge huur d Je moet de korte of lange klank van de infinitief behouden. Dat betekent dat de spelling soms verandert. Zie ook 3.5 Lettergrepen. maken (lange a ) stoppen (korte o ) gemaakt (we schrijven twee keer de letter a ) gestopt (we schrijven één keer de letter p ) In Instroom 1 leren we de vorming van regelmatige werkwoorden. Er zijn ook onregelmatige werkwoorden. Die leren we in Instroom 2. Instroom 1 p. 179

11 Wederkerende werkwoorden Voorbeeld: Thomas wast zich. (Thomas = zich) Een wederkerend werkwoord heeft een wederkerend voornaamwoord. Het onderwerp en het wederkerend voornaamwoord verwijzen naar dezelfde persoon. Voorbeeld: zich wassen persoon onderwerp werkwoord wederkerend voornaamwoord 1 enk. ik was me 2 enk. jij wast je 3 enk. hij/zij/u wast zich 1 mv. wij wassen ons 2 mv. jullie wassen je 3 mv. zij wassen zich Extra informatie noemen we de rest. De rest komt altijd achter het wederkerend voornaamwoord. onderwerp werkwoord wederkerend voornaamwoord rest Ik voel me goed. Jij excuseert je altijd. Thomas haast zich naar de bus. Wij vervelen ons nooit. Jullie vergissen je soms. De ouders herinneren zich de afspraak. De werkwoorden zich aankleden en zich uitkleden zijn speciaal. 1 Het afgescheiden deel van het werkwoord staat meestal op de laatste plaats in de zin. Voorbeeld: Ik kleed me s morgens aan. afgescheiden deel 2 Bij een zinsdeel dat begint met een voorzetsel staat het afgescheiden deel voor of achter dat zinsdeel. Voorbeeld: Nikos kleedt zich bij de dokter uit. rest afgescheiden deel Nikos kleedt zich uit bij de dokter. rest afgescheiden deel Instroom 1 p