Zwemwaterprofiel Strandheem

Transcriptie

1 Zwemwaterprofiel Strandheem 28 februari 2011

2

3 Zwemwaterprofiel Strandheem Zwemwaterprofiel van de zwemlocatie Strandheem te Opende

4

5 Verantwoording Titel Zwemwaterprofiel Strandheem Opdrachtgever Waterschap Noorderzijlvest Projectleider Sigrid Haverkamp Auteur(s) Eric Ebbers en Sigrid Haverkamp Projectnummer Aantal pagina's 42 (exclusief bijlagen) Datum 28 februari 2011 Handtekening Ontbreekt in verband met digitale versie. Dit rapport is aantoonbaar vrijgegeven. Colofon Tauw bv afdeling Water Handelskade 11 Postbus AC Deventer Telefoon Fax Dit document is eigendom van de opdrachtgever en mag door hem worden gebruikt voor het doel waarvoor het is vervaardigd met inachtneming van de rechten die voortvloeien uit de wetgeving op het gebied van het intellectuele eigendom. De auteursrechten van dit document blijven berusten bij Tauw. Kwaliteit en verbetering van product en proces hebben bij Tauw hoge prioriteit. Tauw hanteert daartoe een managementsysteem dat is gecertificeerd dan wel geaccrediteerd volgens: - NEN-EN-ISO 9001 Zwemwaterprofiel Strandheem 5\42

6 6\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

7 Inhoud Verantwoording en colofon... 5 Samenvatting Inleiding Aanleiding Zwemwaterprofiel Leeswijzer Uitgevoerde werkzaamheden Methode Locatiebezoeken Beschrijving van de zwemlocatie Algemene gebiedsbeschrijving Algemeen Gebruik- en nevenfuncties Toekomstige plannen inrichting en waterbeheer Kenmerken van de zwemlocatie Inrichting en voorzieningen Waterkwaliteitsmonitoring Hydro(morfo)logie en ecologie Begrenzing van de zwemzone Potentiële gezondheidsrisico s Analyse historische waterkwaliteit Bacteriologische kwaliteit Waterkwaliteit volgens de oude Europese zwemwaterrichtlijn Waterkwaliteit volgens de huidige Europese zwemwaterrichtlijn Historische data analyse in combinatie met weersomstandigheden Blauwalgenprofiel Analyse Beoordeling Blauwalgen Mogelijke risicobronnen Zwemwaterprofiel Strandheem 7\42

8 6 Gezondheidsrisico s Toelichting gebruikte kentallen spreadsheet ZWEMPROF Resultaten en analyse Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aandachtspunten en mogelijke maatregelen Actualisatie en vervolgtraject Geraadpleegde bronnen Bijlage(n) 1. Resultaten risicoberekening spreadsheet ZWEMPROF 2. Grafieken bacteriële waterkwaliteit en weersinvloeden 3. Data fysisch-chemische toestandsvariabelen 4. Toelichting beoordeling zwemwaterkwaliteit volgens de oude en huidige EU-richtlijn 5. Verslag veldbezoek 8\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

9 Samenvatting Een verplichting voortkomend uit de huidige Europese zwemwaterrichtlijn is het opstellen van een zwemwaterprofiel voor zwemlocaties door de waterbeheerder. In een zwemwaterprofiel worden de bronnen, de verontreinigingsroutes en de locatiespecifieke eigenschappen in kaart gebracht en worden de benodigde maatregelen ter verbetering van de zwemwaterkwaliteit geïnventariseerd. Dit zwemwaterprofiel heeft betrekking op de zwemlocatie Strandheem te Opende. De locatiebeheerder van deze zwemlocatie is Partycentrum Het Strandheem. Begrenzing zwemzone Voor de begrenzing van de zwemzone wordt een strook tot 25 meter uit de oever langs de gehele ligweide voorgesteld en bij het zandstrand het gedeelte tot aan de vlonders met de drijvende balken. Rondom de vlonders is een extra zone van 25 meter meegenomen. Het zwemwatermeetpunt (6047) ligt in het midden van de zwemzone en is daarmee voldoende representatief. Bacteriologische kwaliteit De bacteriologische kwaliteit van het zwemwater op de zwemlocatie Strandheem was volgens de oude zwemwaterrichtlijn altijd voldoende. Op basis van de gegevensset van 2009 en 2010 zou de kwaliteitsklassenindeling onder de huidige EU-richtlijn slecht zijn. Dit betekent dat er een noodzaak is tot treffen van maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren tot minstens aanvaardbare kwaliteit. Opgemerkt wordt dat de kwaliteitsklassenindeling onder de EU-richtlijn wordt gedaan op basis van de bacteriologische kwaliteit. De fysisch-chemische waterkwaliteitsgegevens die worden bepaald op de zwemlocatie voldoen in het algemenen ruimschoots aan de normen. Van de potentiële bronnen, zwemmers en watervogels, is er volgens het spreadsheet ZWEMPROF nagenoeg geen enkele die als bacteriologische verontreinigingsbron wordt aangemerkt. Alleen op een topdag kunnen veel zwemmers een geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit hebben. Zwemwaterprofiel Strandheem 9\42

10 Dit komt niet overeen met de sterk verhoogde bacteriële concentraties die af en toe worden gemeten. Uit de weersanalyse komt naar voren dat neerslag (afstromend regenwater) een negatieve invloed op de zwemwaterkwaliteit kan hebben. Hierbij valt te denken aan het afstromende regenwater dat vanaf de ligweide en het strand de zwemzone instroomt. Op de zwemlocatie komen veel watervogels, vooral meeuwen, voor. De kans dat door vogelpoep verontreinigd regenwater in de zwemplas terechtkomt is aanwezig. Watervogels, vooral meeuwen, geven overlast op het strand. Ook de vlonders zijn aantrekkelijk voor watervogels om op te rusten. Voor de waterkwaliteit is het voldoende wanneer de watervogels een andere oever uitkiezen verder bij de zwemzone vandaan. Dit betekent dat de zwemlocatie voor vogels onaantrekkelijk gemaakt moet worden door vogelonvriendelijk beheer zoals frequent wegjagen. Dit zal in de praktijk moeilijk realiseerbaar zijn. Voor ganzen en zwanen kan een andere oever geschikt worden gemaakt (opslag langs de oever verwijderen en een schuin aflopend talud creëren). Meeuwen laten zich minder makkelijk wegjagen. Als in de omgeving een meeuwenkolonie broedt en zijn maatregelen om broedsucces te minimaliseren inzetbaar. Omdat de meeuw een beschermde vogel is, moet hiervoor ontheffing aangevraagd worden In geen geval watervogels op de zwemlocatie voeren en voedsel- en afvalresten zo snel mogelijk van het strand en de ligweide verwijderen Een optie is om de vlonders te verwijderen Daarnaast is het aan te raden om het strand regelmatig op vogeluitwerpselen te controleren en indien mogelijk de vogeluitwerpselen te verwijderen Overig Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn voor de zwemlocatie Strandheem niet te verwachten. Blauwalgen De zwemlocatie kent geen problemen met blauwalgen. Op basis van de beschikbare informatie en ervaringen uit de voorgaande jaren is de kans op jaarlijkse bloei van toxische blauwalgen klein. 10\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

11 Resumerend overzicht aandachtspunten en maatregelen Onderwerp Aandachtspunt (A) / maatregel (M) Wie/Initiator Bacteriologische Voorkomen uitbreiding vogelstand in de zwemzone door Beheerder Strandheem waterkwaliteit vogelonvriendelijk beheer (A) Strand op vogeluitwerpselen controleren en indien mogelijk Beheerder Strandheem verwijderen (A) Strand vrij houden van afval- en voedselresten (A) Vlonders verwijderen (A) Beheerder Strandheem Gemeente Grootegast / beheerder Actualisatie Als de kwaliteitsindeling in 2012 nog steeds slecht is, dient het zwemwaterprofiel in 2012 geactualiseerd te worden. Zwemwaterprofiel Strandheem 11\42

12 12\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

13 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De huidige Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EC) die maart 2006 van kracht geworden is, schrijft voor dat voor elk zwemwater een zwemwaterprofiel wordt opgesteld. In de huidige EU-zwemwaterrichtlijn staat dat alle zwemwateren aan het einde van het badseizoen van 2015 ten minste moeten voldoen aan de kwaliteit aanvaardbaar. Tevens moeten dan realistische en evenredige maatregelen zijn genomen om het aantal zwemwateren als uitstekend of goed te doen toenemen. In de huidige EU-zwemwaterrichtlijn worden naast monitoring ook beheermaatregelen van belang. Dit betekent dat per zwemlocatie naast kwaliteitsgegevens van het oppervlaktewater vooral ook informatie beschikbaar moet zijn over de wijze waarop de zwemwaterkwaliteit beïnvloed wordt. Dit komt erop neer dat de waterkwaliteitsbeheerder van iedere zwemlocatie een inschatting moet maken van de bronnen die de zwemwaterkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden. De risico s en bedreigingen voor het zwemwater worden vastgelegd in een zwemwaterprofiel. 1.2 Zwemwaterprofiel Een zwemwaterprofiel geeft een compleet beeld van alle veiligheids- en gezondheidsrisico s op de zwemlocatie. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te krijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen: Escherichia coli (E. coli) en intestinale enterococcen (huidige EU-richtlijn) of thermotolerante en totaal bacteriën van de coligroep en fecale streptococcen (oude parameters). Daarnaast verschaft het zwemwaterprofiel inzicht in mogelijke problemen door cyanobacteriën (blauwalgen), overige macroalgen en/of fytoplankton. Andere gezondheidsbedreigende risico s zoals ziekte van Weil, botulisme, zwemmersjeuk, et cetera worden niet specifiek genoemd in de richtlijn maar worden in dit zwemwaterprofiel wel meegenomen. Tevens kan het zwemwaterprofiel ingezet worden voor communicatie naar de maatschappij/burger over de kwaliteit van de zwemlocatie en de te nemen (beheer)maatregelen. Waterschap Noorderzijlvest is verantwoordelijk voor het waterkwaliteitsbeheer van 15 officiële zwemlocaties. In dit rapport wordt het zwemwaterprofiel van de zwemlocatie Strandheem beschreven. Zwemwaterprofiel Strandheem 13\42

14 1.3 Leeswijzer Na deze inleiding worden in hoofdstuk 2 de uitgevoerde werkzaamheden beschreven. In hoofdstuk 3 volgt een beschrijving van de zwemlocatie en hoofdstuk 4 bevat een analyse van de waterkwaliteit en het blauwalgenprofiel. Vervolgens komen de potentiële risicobronnen in hoofdstuk 5 aan bod. Een beschrijving van de gezondheidsrisico s en bronnenanalyse met het spreadsheetmodel Zwemprof is uitgewerkt in hoofdstuk 6. Vervolgens staan in hoofdstuk 7 de conclusies en mogelijke maatregelen beschreven. Tot slot staat in hoofdstuk 8 een overzicht van de geraadpleegde informatiebronnen. 14\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

15 2 Uitgevoerde werkzaamheden 2.1 Methode Voor het opstellen van zwemwaterprofielen zijn enkele handreikingen en rapporten opgesteld waarin een gestructureerde aanpak van diverse facetten wordt beschreven: Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (RIZA/Grontmij, 2005): bacteriologische verontreinigingsbronnen, zie figuur 2.1 KRW en oppervlaktewater (DHV/RIZA, 2005): afbakening van de zwemlocatie Handreiking zwemwaterprofiel blauwalgen (DHV/RIZA, 2007): blauwalgen Voor zover mogelijk, is voor het opstellen van dit zwemwaterprofiel bij deze handreikingen aangesloten. Figuur 2.1 Routekaart voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (bron: RIZA/Grontmij, 2005) Een zwemwaterprofiel omvat de volgende aspecten: Algemene beschrijving van de zwemlocatie. Er wordt een algemene beschrijving van de locatie gegeven waarin de volgende onderdelen aan de orde komen: algemene gebiedsbeschrijving, hydro(morfo)logie en ecologie, de begrenzing van de zwemzone, gegevens ten aanzien van problemen en zwemverboden zoals meldingen van gezondheidsklachten (zwemmersjeuk, botulisme) en bloei van blauwalgen Zwemwaterprofiel Strandheem 15\42

16 Analyse data historische waterkwaliteit. De data van de laatste drie à vijf jaar vormen de basis voor de historische waterkwaliteit. In geval van hoge concentraties aan bacteriën wordt gekeken of er een trend zichtbaar is die wijst op invloed van weersomstandigheden, een relatie met bepaalde bronnen of een relatie met een bepaalde periode in het jaar waarop de verhogingen plaatsvinden Identificatie van potentiële bronnen van bacteriologische verontreiniging. Op basis van de hiervoor beschreven gegevens, het locatiebezoek en het gesprek met de locatiebeheerder, wordt een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen opgesteld Beoordeling gesignaleerde verontreinigingsbronnen. Met behulp van een eenvoudig spreadsheetmodel (ZWEMPROF) wordt de invloed van de bronnen geschat Evaluatie en conclusies. Alle gegevens uit de voorgaande stappen worden naast elkaar gelegd en bekeken. Hierbij wordt bepaald welke van de mogelijke bronnen daadwerkelijk relevant zijn voor de waterkwaliteit op de zwemlocatie Aanbevelingen. Als er geen problemen worden geconstateerd bestaat er weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Als er wel duidelijke verontreinigingsbronnen zijn gevonden of als er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van de resultaten, wordt een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen 2.2 Locatiebezoeken Bij voorkeur wordt een zwemlocatie en de omgeving ervan een keer bezocht op een moment dat de stranden daadwerkelijk door bezoekers gebruikt worden. Immers dan kan een goede indruk van de hygiëne verkregen worden, omdat ook zwemmers zelf een bron van bacteriële verontreinigingen kunnen zijn. Overigens leveren bezoeken op rustige dagen ook veel informatie op want dan wordt een beeld verkregen van andere mogelijke bronnen zoals watervogels en huisdieren. De locatie is bezocht op dinsdag 14 september Het was regenachtig weer en er waren geen zwemmers aanwezig. Algemene aandachtspunten tijdens het veldbezoek waren ten eerste de mogelijke bronnen van fecale verontreinigingen op de zwemlocatie en in de omgeving. Ten tweede is ook gelet op andere bedreigingen voor de zwemwaterkwaliteit zoals flora (bijvoorbeeld afgestorven plantenresten), fauna (ratten in verband met ziekte van Weil), botulisme, (blauw)algen, et cetera. Van de verschillende zwemstranden zijn tevens foto s gemaakt. De waarnemingen tijdens het locatiebezoek zijn verwerkt in het zwemwaterprofiel. Bij het veldbezoek waren vertegenwoordigd: Waterschap Noorderzijlvest Party en Recreatiecentrum Het Strandheem Tauw bv 16\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

17 3 Beschrijving van de zwemlocatie 3.1 Algemene gebiedsbeschrijving Algemeen De zwemlocatie Strandheem is gelegen ten noordoosten van de stad Drachten en ten noorden van de Rijksweg A7. De locatie is gelegen aan een plas die is ontstaan als gevolg van zandwinning. Ongeveer één derde van de plas is in eigendom van de gemeente Grootegast en is in gebruik door Partycentrum Het Strandheem. Hier ligt de zwemlocatie. Tweederde van de plas behoort toe aan zandhandel Poelman BV die aan de westzijde van de plas is gevestigd. Verder bevinden zich rondom de plas een camping, recreatiewoningen (noordzijde) en agrarische gronden. Opende Strandheem Marum A7 Drachten Figuur 3.1 Regionale ligging van de zwemlocatie Strandheem (omcirkeld) Zwemwaterprofiel Strandheem 17\42

18 Caming Strandheem Recreatiewoningen Ligweide Party en recreatiecentrum Strandheem Zandstrand Poelman zandhandel BV Ligweide Figuur 3.2 Directe omgeving zwemlocatie Strandheem Figuur 3.3 Overzichtsfoto s Strandheem 18\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

19 3.1.2 Gebruik- en nevenfuncties De plas wordt in de zomer veel gebruikt door zwemmers. Behalve bezoekers van de naast gelegen camping zijn dit veel mensen uit de omgeving. Door het partycentrum worden verschillende outdoor activiteiten georganiseerd, die rondom de plas plaatsvinden. Voorts is er een paintball terrein van 3 ha. Tegenover het partycentrum, aan de westzijde van de plas, is een zandhandel gevestigd die actief gebruik maakt van de plas voor zandwinning en tijdelijke opslag van zand. Volgens de ontgrondingsvergunning mag er 25 dagen per jaar zand gewonnen worden. Met het oog op de zwemfunctie van de plas (vertroebeling), is er een mondelinge overeenkomst dat het zand alleen in het winterseizoen wordt gewonnen. In het winterseizoen van 2009/2010 is zand uit een nabijgelegen zandwinplas (Ureterp), voor tijdelijke opslag in plas Strandheem gedeponeerd. In de plas Strandheem wordt veel gedoken. Onder water is een parcours uitgezet waar langs te duiken is. Door de sterke vertroebeling van het water ten gevolge van de bovengenoemde zandstort in de plas, is het duikparcours in 2010 niet meer gebruikt Toekomstige plannen inrichting en waterbeheer De beheerder is voornemens om een waterskibaan te realiseren op de plas. Daarnaast worden de kiosk en de wc s in het meest zuidelijk gelegen gedeelte vervangen Kenmerken van de zwemlocatie Beheer van de zwemlocatie Eigenaar Gemeente Grootegast Locatiebeheerder Party en Recreatiecentrum Het Strandheem Waterkwaliteitsbeheerder Waterschap Noorderzijlvest Toezichthouder Provincie Groningen is bevoegd gezag in het kader van de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (WHVBZ) Algemeen De zwemlocatie De zwemlocatie bevindt zich aan de oostkant van de plas. De zwemlocatie heeft een langgerekte ligweide van circa 1 km lengte. Er is een zandstrand met een lengte van ongeveer 190 meter aanwezig. Voor toegang tot de zwemlocatie wordt entreegeld geheven. Auto s en fietsen kunnen worden geparkeerd op een naastgelegen parkeerplaats. Bezoekersaantallen Op een drukke dag zijn er volgens de beheerder circa betalende bezoekers. Het gemiddelde aantal bezoekers kan niet exact worden aangegeven. In dit zwemwaterprofiel wordt uitgegaan van gemiddeld bezoekers per dag (zie hoofdstuk 6.1). Zwemwaterprofiel Strandheem 19\42

20 3.1.5 Inrichting en voorzieningen Kiosk Bij het hoofdgebouw van het partycentrum is een kiosk aanwezig. Tevens staat er een kiosk aan de zuidzijde van het terrein. Sanitaire voorzieningen Bij het hoofdgebouw zijn wc s aanwezig. Tevens zijn er wc s aanwezig aan de zuidzijde van het terrein. Daarnaast zijn er douches aanwezig. Afvalbakken Verspreid over het terrein staan afvalcontainers. Drijflijnen Bij het zandstrand ligt een drijflijn op een waterdiepte van 0,6 meter. Hierachter liggen balken in het water om golfslag en afkalving van het strand tegen te gaan. Deze drijvende balken zijn bevestigd tussen drie vlonders. De waterdiepte bedraagt ter plekke ruim 2 meter. Toezicht Wanneer er entreegeld (alleen in het zwemseizoen tot uur) wordt geheven is er toezicht op de veiligheid van zwemmers. Op drukke dagen is er een reddingsbrigade aanwezig (circa 4 personen). Bebording Bij de ingang van het strand hangt een informatiebord van de provincie Groningen. Dit bord bevat informatie over de waterdiepte, EHBO, huisregels, et cetera. Figuur 3.4 Bebording, drijflijn en drijfbalken zwemlocatie Strandheem Speeltoestellen Bodem In het water staan drie vlonders met zwemtrapjes bij een waterdiepte van circa 2 meter. Er mag niet van deze vlonders gedoken worden. Verder staan er diverse speeltoestellen op de oever rondom het hoofdgebouw. De bodem bestaat voornamelijk uit zand. Onder de ligweide bevindt zich een leemlaag, die ervoor zorgt dat het water slecht infiltreert en afstroomt naar de plas. 20\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

21 Beheer en onderhoud Drie keer in de twee weken wordt er gemaaid. Het maaisel blijft liggen. Het strand wordt in het zwemseizoen bij mooi weer dagelijks geëgaliseerd en gefreesd. In de loop van het jaar vindt afkalving van het strand plaats. Eén keer per jaar, aan het begin van het zwemseizoen, wordt het zand uit het water terug het strand op geschoven Waterkwaliteitsmonitoring De provincie Groningen is in het kader van de WHVBZ officieel toezichthouder op de waterkwaliteit van het oppervlaktewater op deze en officiële overige zwemplassen in Groningen. Op de site van de provincie staat vermeld wanneer er calamiteiten zijn en wanneer het zwemwater niet goed is om in te zwemmen. Actuele problemen met de zwemwaterkwaliteit worden daarnaast bekend gemaakt via teletekst pagina 725, internet, publicatie in de krant en RTV-Noord. Tevens kunnen recreanten de zwemwatertelefoon ( ) bellen voor informatie over de kwaliteitstoestand van zwemwateren. Het waterschap Noorderzijlvest is de waterkwaliteitsbeheerder. De zwemwaterkwaliteit wordt door Noorderzijlvest op één meetpunt bepaald (6047). Tabel 3.1 Meetpunt waterkwaliteit plas Strandheem Omschrijving Code X-coördinaat Y-coördinaat Strandheem De situering van het meetpunt wordt in de figuren 3.5 en 3.6 weergegeven. Gedurende het zwemseizoen worden door waterschap Noorderzijlvest standaard twee wekelijks metingen gedaan op het meetpunt. Dit resulteert in minimaal 11 metingen per zwemseizoen. De bemonsteringsfrequentie wordt bepaald in overleg met de provincie Groningen en op basis van de resultaten uit het verleden. 3.2 Hydro(morfo)logie en ecologie Hydro(morfo)logie De plas heeft een oppervlakte van circa 32 ha en een maximale waterdiepte van ruim 19 meter. De gemiddelde waterdiepte is ongeveer 13 meter. Zwemwaterprofiel Strandheem 21\42

22 De plas wordt gevoed met kwel en regenwater. Hydrologisch gezien is het een geïsoleerde plas. De zwemplas staat niet in verbinding met andere wateren. In de plas wordt volgens het peilbesluit een onderbemaling met een maximale waterstand NAP +1,10 meter aangehouden. Aan de zuidzijde van de plas is een gemaal geplaatst om overtollig water af te voeren naar het Oude Diepje. De plas heeft steile oevers. Bij het zwemstrand loopt de onderwaterbodem iets minder steil af. De balken die voor het strand in het water drijven moeten zorgen voor het breken van de golfslag om te voorkomen dat het strand afkalft. Een diepteprofiel is beschikbaar bij de beheerder. Figuur 3.5 Het watersysteem rondom Strandheem Ecologie Plas Strandheem ligt in een gebied met leemarm en zwak lemig fijn zand (Hn21) en lemig fijn zand (Hn23). De diepere gronden bestaan tot circa 20 meter uit fijn zand met tussen 5 tot 11 m -mv leemlagen. 22\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

23 De oever is op een beperkt aantal pekken begroeid met riet. In de plas komen vrijwel geen waterplanten voor. Ook in de zwemzone ontbreken waterplanten. Vanwege de hoge zuurgraad (lage ph) die er tot 2007 heerste is er geen vis in de plas. In de plas komen veel watervogels voor zoals meerkoeten, eenden, aalscholvers en meeuwen. Ook zijn er twee koppels zwanen aanwezig. Voor meeuwen is de plas voornamelijk een rustplaats. De vogels rusten onder andere op de drijfbalken in het water, de vlonders en op het strand. Op het strand is veel feces aanwezig van watervogels. 3.3 Begrenzing van de zwemzone Voor het begrenzen van de zwemzone is uitgegaan van het protocol zoals dat is beschreven in het rapport KRW en oppervlaktewater DHV juni 2005 (Verkennende studie naar de bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de KRW). In Figuur 3.6 is de zwemzone van Strandheem aangegeven. Als zwemzone wordt langs de gehele ligweide een strook tot 25 meter uit de oever voorgesteld. Bij het zandstrand is de zwemzone tot aan de drijvende balken. Daarbuiten wordt rond de vlonders een straal van 25 meter aangehouden behorend tot de zwemzone. Figuur 3.6 Zwemzone van Strandheem en de situering van het zwemwaterkwaliteitsmeetpunt Zwemwaterprofiel Strandheem 23\42

24 Meetpunt 6047 ligt in het midden van de zwemzone (binnen de drijflijn) en is daarmee voldoende representatief. 3.4 Potentiële gezondheidsrisico s In de periode zijn er bij de provincie Groningen geen meldingen binnen gekomen met betrekking tot gezondheidsklachten op de zwemlocatie Strandheem. Hieronder wordt een overzicht van de potentiële gezondheidsrisico s gegeven op basis van de ervaringen in de afgelopen jaren. Bacteriële infecties Er zijn geen bijzonderheden met betrekking tot bacteriële infecties. Blauwalgen Strandheem kent geen problemen met blauwalgen. ph en doorzicht De plas wordt gekenmerkt door een hoge zuurgraad (= lage ph). De zuurgraad varieert tijdens het zwemseizoen tussen ph 3,6 en ph 7,8 en komt daarmee onder de grenswaarden (ph norm voor zwemwateren volgens de oude zwemwaterrichtlijn was ph 6,5-9,0). Sinds 2007 is een stijging waarneembaar naar iets hogere ph-waarden. De lage ph is te wijten aan natuurlijke omstandigheden. Er valt geen negatief gezondheidseffect te verwachten van de lage zuurgraad. Het doorzicht bedroeg op het zwemwatermeetpunt tot en met het zwemseizoen van 2009 (met uitzondering van 9 meetronden in de jaren 2007 en 2008) altijd meer dan 0,8 meter. In 2010 nam het doorzicht af tot maximaal 5 cm. Door de zandstort aan de westkant van de plas tijdens het winterseizoen 2009/2010, is het water langdurig troebel geweest. Tot en met mei 2010 was het doorzicht met 0,2 meter nog ver beneden de maat. Pas in juni 2010 herstelde het doorzicht tot op het oude niveau. De doorzichtnorm volgens de oude richtlijn is 1 meter. Het is vooral een veiligheidsrisico (gevaarlijke scherpe voorwerpen op de bodem en zichtbaarheid in noodsituaties). In de huidige EU-zwemwaterrichtlijn zijn ph en doorzicht niet meer genormeerd. 24\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

25 Overig Er zijn nooit problemen geweest met: Zwemmersjeuk Botulisme Ziekte van Weil Zwerfvuil Overige zogenaamde zwemmersziekten Zwemwaterprofiel Strandheem 25\42

26 26\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

27 4 Analyse historische waterkwaliteit In de navolgende paragrafen wordt de bacteriologische zwemwaterkwaliteit per zwemlocatie beschreven. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan de orde: Bacteriologische waterkwaliteit volgens de oude Europese zwemwaterrichtlijn Bacteriologische waterkwaliteit volgens de huidige Europese zwemwaterrichtlijn Historische data analyse in combinatie met de weersomstandigheden. Een nadere analyse is alleen uitgevoerd wanneer er sprake is geweest van normoverschrijdingen en / of verhogingen van concentraties gedurende de jaren Blauwalgen 4.1 Bacteriologische kwaliteit De bacteriologische parameters van de oude zwemwaterrichtlijn (totaal bacteriën van de coligroep, thermotolerante bacteriën van de coligroep en fecale streptococcen) zijn in de huidige zwemwaterrichtlijn vervangen door Escherichia coli en intestinale enterococcen. Deze indicatoren leveren een betere koppeling tussen de fecale verontreiniging in zwemwater en gezondheidseffecten. In tabel 4.1 zijn de normen van de huidige richtlijn en de oude richtlijn weergegeven. De eenheden zijn uitgedrukt in kve 1 /100 ml. De eindbeoordeling van de oude richtlijn is afwijkend van de huidige richtlijn. Bij de oude parameters zijn er 3 categorieën (goed, voldoende en slecht) en bij de huidige parameters zijn er 4 categorieën (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht). De toetsingssystematiek van de oude en de huidige Europese zwemwaterrichtlijn is niet vergelijkbaar en vaak is de huidige richtlijn iets strenger. Zo mag een beheerder volgens de huidige richtlijn alleen onder strikte voorwaarden incidentele normoverschrijdingen negeren, mits deze voorspeld zijn. De oude praktijk van herbemonstering, waarbij een normoverschrijding genegeerd mag worden als een nieuw monster aantoont dat het om een incident ging, is onder de huidige richtlijn niet toegestaan. Een toelichting op de zwemwaterbeoordeling volgens de beide richtlijnen is opgenomen in bijlage 4. 1 Kolonie vormende eenheid Zwemwaterprofiel Strandheem 27\42

28 Tabel 4.1 Risicowaarden oude en huidige zwemwaterparameters in kve/100 ml Parameter Kwaliteitsniveau Huidige EU richtlijn Uitstekende kwaliteit Goede kwaliteit Aanvaardbare kwaliteit E coli 500 (95-percentiel) (95-percentiel) 900 (90-percentiel) Intestinale enterococcen 200 (95-percentiel) 400 (95-percentiel) 330 (90-percentiel) Oude EU richtlijn Goed Voldoende Coli thermotolerante (80 %) (95 %) Coli totaal (80 %) (95 %) Waterkwaliteit volgens de oude Europese zwemwaterrichtlijn De concentraties aan thermotolerante colibacteriën en totaal colibacteriën staan weergegeven in Figuur 4.1. De afgelopen jaren was de bacteriologische waterkwaliteit volgens de normen van de oude EU-zwemwaterrichtlijn voldoende. Vanaf 2007 zijn regelmatig licht verhoogde concentraties gemeten. De zwemwaternorm werd echter niet overschreden. Jaartrend totaal coli Strandheem, mp norm voldoende norm goed Jaartrend thermotolerante coli Strandheem, mp norm voldoende norm goed kve/100 ml kve/100 ml apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt 1-apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt Figuur 4.1 Bacteriologische waterkwaliteit Strandheem 28\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

29 4.1.2 Waterkwaliteit volgens de huidige Europese zwemwaterrichtlijn In 2009 zijn voor het eerst de huidige parameters bepaald. De resultaten staan weergegeven in Figuur 4.2. E. coli is een aantal keren in hoge concentraties gemeten waarbij de norm voor aanvaardbare kwaliteit werd overschreden (vergelijkbaar met slechte kwaliteit). Op 23 augustus 2010 zijn van E. coli en intestinale enterococcen uitzonderlijk hoge piekconcentraties gemeten. Een mogelijke oorzaak hiervan is vogelfeces op het strand dat machinaal wordt ondergewerkt en vervolgens uitspoelt door regenwater dat moeilijk kan infiltreren door de slecht doorlatende bodem (zie ook paragraaf 4.1.3). kve/100 ml Jaartrend Escherichia coli Strandheem mp Norm uitstekend Norm aanvaardbaar apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt kve/100 ml Jaartrend Intestinale enterococcen Strandheem mp Norm uitstekend Norm aanvaardbaar apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt Figuur 4.2 Huidige parameters zwemlocatie Strandheem Indeling in kwaliteitsklasse volgens de huidige Europese zwemwaterrichtlijn De zwemwaterindeling wordt jaarlijks op basis van de meetreeks van de afgelopen vier badseizoenen vastgesteld. De huidige parameters zijn vanaf 2009 gemeten en onderstaande kwaliteitsindeling is dan ook gebaseerd op de gegevenssets uit de badseizoenen 2009 en De bacteriologische waterkwaliteit valt vooralsnog in kwaliteitsklasse slecht. Een correcte beoordeling kan pas in 2012 plaatsvinden. Zwemwaterprofiel Strandheem 29\42

30 Tabel 4.2 Voorlopige kwaliteitsindeling volgens de huidige EU-zwemwaterrichtlijn op basis van de jaren 2009 en 2010 Omschrijving Totaal oordeel E. coli Intestinale enterococcen Het Strandheem Slecht Slecht Aanvaardbaar Opgemerkt wordt dat de kwaliteitsklassenindeling onder de EU-richtlijn wordt gedaan op basis van de bacteriologische kwaliteit. De fysisch-chemische waterkwaliteitsgegevens die worden bepaald op de zwemlocatie voldoen in het algemenen ruimschoots aan de normen Historische data analyse in combinatie met weersomstandigheden Om mogelijke verontreinigingsbronnen te ontdekken wordt vaak gezocht naar relaties met weersomstandigheden. Een relatie tussen fecale bacteriën en neerslag kan wijzen op overstorten in de buurt van de zwemlocatie of een verhoogde afspoeling van met fecaliën verontreinigd regenwater van aanliggende oevers. In bijlage 2 zijn de bacteriële concentraties in grafieken gezet met luchttemperatuur en neerslag. Voor de luchttemperatuur is uitgegaan van de gemeten waarden van het KNMI weerstation Eelde en de neerslaggegevens zijn afkomstig van het meest dichtbij gelegen neerslagstation in Marum. Vanaf 2007 zijn bij zwemlocatie Strandheem regelmatig verhoogde bacteriële concentraties gemeten. In 2007 vallen drie van de vier verhoogde concentraties aan thermotolerante coli samen met een neerslagpiek voorafgaand aan de meting. In 2008 is bij de enige verhoogde concentratie geen neerslag van betekenis, ook niet op de dagen voorafgaand van de monstername. In 2009 vallen drie van de vijf verhoogde E. coli-waarden samen met neerslag en ook met de uitzonderlijk hoge concentratiepiek in 2010 is dat het geval. Er zijn ook situaties met veel neerslag geweest waarna de bacteriële concentraties erg laag bleven. Hoge luchttemperaturen lijken niet van invloed te zijn op bacteriële concentraties. Resumerend kan gesteld worden dat de kans bestaat dat de bacteriële concentraties in het zwemwater na neerslag verhoogd zijn. Dit is niet altijd het geval, er zijn ook hoge neerslagpieken geweest waarna de concentraties laag bleven. Er is geen relatie tussen de hoge bacteriële concentraties en de luchttemperatuur (veel zwemmers). 4.2 Blauwalgenprofiel Volgens de beheerder zijn er in de zwemplas nooit problemen met bloei van toxische blauwalgen geweest. Ook zijn er bij de provincie Groningen en waterschap Noorderzijlvest geen meldingen van blauwalgenbloei bekend. 30\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

31 4.2.1 Analyse Om in te schatten of er in de nabije toekomst kans op bloei van blauwalgen bestaat, zijn de historische data geanalyseerd conform de Handreiking zwemwaterprofiel blauwalgen. Bijlage 2 bevat een overzicht van de beschikbare waterkwaliteitsgegevens in relatie tot mogelijke problemen met overmatige groei van blauwalgen. Fytoplanktononderzoek en microcystine Omdat er nooit problemen met blauwalgen zijn geweest, heeft geen nader onderzoek naar microcystineconcentraties of fytoplankton plaatsgevonden. Microcystine is een giftige stof die door veel blauwalgensoorten wordt afgescheiden. Toestandvariabelen Naast de reguliere zwemwaterparameters worden op het zwemwatermeetpunt 6047 tijdens het zwemseizoen 2 keer de fysisch-chemische waterkwaliteitsgegevens gemeten (in juni/juli en augustus). De stikstofconcentraties schommelen meestal tussen 2,2 en 2,8 mg N/l (ter vergelijking: de voormalige MTR-norm (maximaal toelaatbaar risico) was 2,2 mg N/l). Stikstof is nagenoeg helemaal in opgeloste (beschikbare) vorm aanwezig. Tot 2005 was de ammoniumconcentratie hoog en was nitraat niet meetbaar aanwezig. In 2005 is er een kentering naar afnemende ammoniumconcentraties en toenemende nitraatconcentraties. Vervolgens is vanaf 2007 de ammoniumconcentratie nihil en is stikstof volledig als nitraat in het watersysteem aanwezig. De concentratie fosfaat is altijd erg laag en meestal niet meetbaar. De maximaal gemeten fosfaatconcentratie was 0,08 mg P/l. Ter vergelijking: de voormalige MTR-norm was 0,15 mg P/l. In opgeloste vorm (PO4) is fosfaat niet aantoonbaar te meten (rapportagegrens 0,01 mg P/l). Opvallend is de sterke toename van de stikstof- en fosfaatconcentraties in het winterseizoen van 2009/2010. Mogelijk is dit het gevolg van de zandstort welke in diezelfde periode aan de overzijde van de plas plaatsvond. In het daarop volgende zomerseizoen van 2010 daalde de concentratie fosfaat weer tot onder het oude niveau (lager dan de bepalingsgrens). De stikstofconcentratie bleef echter, met waarden van 2,9 mg N/l, boven het oude niveau hangen. Verhoudingsgewijs is er veel stikstof en weinig fosfaat in het watersysteem. De N:P-ratio (mol:mol) is hoog en ligt rond de 96 voor N:P-ratio totaal en 420 voor N:P-ratio opgelost. Een stelregel is dat vooral bij lagere N:P-verhoudingen (lager dan 10) enkele blauwalgensoorten in het voordeel zijn omdat zij stikstof uit de atmosfeer kunnen binden (bijvoorbeeld Anabaena sp. en Aphanizomenon). Dit is op deze locatie dus niet het geval. De verwachting is dat de algensamenstelling meer naar groenalgen zal neigen. Dat wil overigens niet zeggen dat ontwikkeling van blauwalgen nooit (plaatselijk) kan voorkomen als de omstandigheden gunstig zijn. Zwemwaterprofiel Strandheem 31\42

32 De chlorofylconcentratie (een maat voor algengroei) is erg laag. De hoogst gemeten waarde is 6 µg/l (oude NW4-norm 100 µg/l). Dit geeft aan dat er geen problemen met blauwalgen te verwachten zijn. Volgens de Handreiking Zwemwaterprofiel Blauwalgen mag de chlorofyl-a concentratie niet boven 50 µg/l uitkomen. Dit is de door het WHO genoemde kritische grens waarboven problemen met blauwalgen te verwachten zijn. Het doorzicht was in het zwemseizoen meestal zeer goed en minstens 80 cm (bodemzicht op het monsternamepunt). Enkele keren was het doorzicht minder, zoals 25 cm voor aanvang van het zwemseizoen in Door de zandstortactiviteiten nam het doorzicht eind 2009 af tot slechts 5 cm. De plas bleef langdurig troebel; in mei 2010 was het doorzicht slechts 20 cm. Daarna herstelde het doorzicht snel tot 60 cm in juni 2010 en daarna tot bodemzicht (80 cm). Vaak wordt een gering doorzicht veroorzaakt door algen (hoge chlorofylgehalten) maar dat is op deze zwemlocatie niet het geval. Afnemend doorzicht heeft vooral te maken met opwerveling van bodemdeeltjes ten gevolge van windwerking of veel zwemmers in de zwemzone. In het voorjaar 2010 was de zandstort debet aan het slechte doorzicht. Tot 2007 was de zuurgraad hoog (= lage ph) en schommelde rond ph 4,5. Opmerkelijk is de kentering naar hogere ph-waarden in Sindsdien ligt de zuurgraad tussen ph 6 en ph 7,8. Vaak duiden hoge ph-waarden op een verhoogde fytoplanktondichtheid, vooral van blauwalgen, maar dat is voor de zwemlocatie Strandheem zeker niet het geval. Opvallend is het jaar 2007 met de verandering in waterkwaliteit: er is een kentering van hoge naar lage ammoniumconcentraties en andersom van lage naar hoge nitraatconcentraties. Voorts is in 2007 een plotselinge verhoging van ph waarden te zien Beoordeling Blauwalgen Geconcludeerd wordt dat de zwemlocatie Strandheem geen problemen met bloei van toxische blauwalgen kent. Ook is op basis van de beschikbare nutriëntenconcentraties en andere blauwalgengerelateerde toestandsvariabelen als ph, chlorofylconcentratie en doorzicht, geen bloei van toxische blauwalgen te verwachten. 32\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

33 5 Mogelijke risicobronnen In onderstaand overzicht wordt een beschrijving gegeven van de mogelijke bronnen voor bacteriële verontreinigingen. Regenwaterlozingen/ overstorten Effluent RWZI Wegwater/afstromend hemelwater Ongerioleerde lozingen Mestwater omringend agrarisch gebied Recreatievaart Jachthavens Beroepsvaart Wateraanvoer (Blauw)algen Planten Dieren Menselijke belasting Nee, hemelwater wordt afgevoerd naar een sloot buiten de plas. Nee. Nee. Er is wel afspoeling van regenwater vanaf de ligweide en het strand naar de plas. Nee. Nee. Er wordt alleen gesurft. Motorboten zijn niet toegestaan Nee. Nee. Nee, er wordt geen water aangevoerd Nee. Nee. Honden zijn niet toegestaan op de zwemlocatie. Watervogels (vooral meeuwen) laten uitwerpselen achter op het strand. Omdat het regenwater op de aangrenzende ligweide niet goed infiltreert, maar via het strand afstroomt naar de plas bestaat er een kans op bacteriële verontreiniging in het zwemwater. Ook zitten er veel watervogels op de vlonders en de drijvende balken die golfslag moeten verminderen. Nee. Gezien de aanwezigheid van sanitaire voorzieningen, wordt ervan uitgegaan dat er niet of nauwelijks sprake is van menselijke belasting. Hoewel dat met kleine kinderen nooit helemaal kan worden uitgesloten. Zwemwaterprofiel Strandheem 33\42

34 Figuur 5.1 Afkalving van het strand door afstromend hemelwater en vogelfeces op het strand Conclusie potentiële bronnen De zwemlocatie maakte een goede indruk met betrekking tot de hygiëne. Zwerfvuil wordt elke dag opgeruimd, de stranden maakten een goed verzorgde indruk en het water was helder. Wel lag er vogelfeces op de vlonders en hier en daar ook op het strand. De potentiële risicobronnen zijn: Watervogels Zwemmers 34\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

35 6 Gezondheidsrisico s Bij de Handreiking bij het opstellen van een zwemwaterprofiel hoort een spreadsheetmodel, genaamd ZWEMPROF, om de invloed van de bronnen te kunnen schatten. Indien uit deze eenvoudige berekeningen geen relevante beïnvloeding van een verontreinigingsbron of -route wordt gevonden kan hiermee worden volstaan. Opgemerkt wordt dat met de spreadsheet alleen gezondheidsrisico s ten gevolge van fecale verontreinigingen (E. coli en intestinale enterococcen) bepaald wordt. Gezondheidsrisico s door blauwalgen en andere ziekteverwekkers zoals zwemmersjeuk, botulisme en chemische verontreinigingen, moeten afzonderlijk beoordeeld worden. Voor alle geïdentificeerde bronnen zijn de kentallen in het spreadsheet ingevuld, zie bijlage 1. De uitkomsten van de berekening zijn in dezelfde bijlage te vinden. 6.1 Toelichting gebruikte kentallen spreadsheet ZWEMPROF Afmetingen zwemzone en waterdiepte. Voor het oppervlak van de zwemzones is uitgegaan van de begrenzing zoals aangegeven in paragraaf 3.4. Het oppervlak van het de plas is m 2 met een maximale diepte van 19 meter. De gemiddelde diepte van de plas is gesteld op 13 meter. De gehele plas is als watersysteem genomen. Zwemmers. Volgens de beheerder zijn er op een topdag bezoekers. Het gemiddeld aantal bezoekers is niet exact bekend. Voor dit zwemwaterprofiel is het gemiddeld aantal bezoekers bepaald door het maximale aantal met een factor 3 à 4 te delen. Er wordt gerekend met bezoekers bij topdrukte en het gemiddeld aantal bezoekers is gesteld op Er is gerekend met het aantal bezoekers als zwemmers. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat een gemiddelde hoeveelheid zwemmers geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit. Voor een topdag wordt een geringe invloed berekend. Watervogels. Tijdens het veldbezoek zijn veel vogels gezien op de vlonders (meeuwen en aalscholvers) en op het stranden is veel vogelfeces van meeuwen aangetroffen. In ZWEMPROF wordt uitgegaan van een maximum van 60 watervogels in de zwemzone en 200 vogels buiten de zwemzone. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat deze hoeveelheid watervogels niet van invloed is op de zwemwaterkwaliteit. Honden. Honden zijn niet toegestaan bij de zwemplas en hierop wordt streng gehandhaafd. In ZWEMPROF zijn honden dan ook buiten beschouwing gelaten. Zwemwaterprofiel Strandheem 35\42

36 6.2 Resultaten en analyse Risico s door fecale verontreinigingsbronnen Uit ZWEMPROF volgt dat er nagenoeg geen bacteriële verontreinigingsbronnen zijn die effect op de zwemwaterkwaliteit hebben. Voor een topdag wordt een geringe invloed door zwemmers berekend. Dit resultaat komt niet overeen met de sterk verhoogde bacteriële concentraties die af en toe worden gemeten. Het is belangrijk te weten dat ZWEMPROF uitgaat van volledige menging van verontreinigingen in de zwemzone. Dit is bij eventuele verontreinigingen door watervogels in delen van de zwemzone of het strand niet altijd het geval. Plaatselijke (en kortstondige) bacteriologische verontreinigingen door watervogels zijn daarom altijd mogelijk. Ook als in ZWEMPROF geen invloed berekend wordt. Uit de weersanalyse komt naar voren dat neerslag (afstromend regenwater) een negatieve invloed op de zwemwaterkwaliteit kan hebben. Hierbij valt te denken aan het afstromende regenwater vanaf de ligweide en het strand. Op de zwemlocatie komen veel watervogels voor, vooral meeuwen. De kans dat door vogelpoep verontreinigd regenwater in de zwemplas terechtkomt is aanwezig. Overige pathogene ziekteverwekkers Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn niet te verwachten. Risico s door blauwalgen De kans op een bloei van toxische blauwalgen op de zwemlocatie is klein. 36\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

37 7 Conclusies en aanbevelingen 7.1 Conclusies Bacteriologische kwaliteit In de periode was de bacteriologische waterkwaliteit bij de zwemlocatie Strandheem voldoende. Er zijn nooit normoverschrijdende concentraties geweest. In 2009 zijn voor het eerst ook de huidige bacteriologische parameters Escherichia coli (E. coli) en intestinale enterococcen gemeten. Hieruit blijkt dat de concentraties soms sterk verhoogd zijn. Volgens de huidige zwemwaterrichtlijn zou de zwemwaterkwaliteit op basis van de jaren 2009 en 2010 vooralsnog worden ingedeeld in kwaliteitsklasse slecht. Voor een definitieve beoordeling is een meetreeks van 4 jaar nodig. Opgemerkt wordt dat de kwaliteitsklassenindeling onder de EU-richtlijn wordt gedaan op basis van de bacteriologische kwaliteit. De fysisch-chemische waterkwaliteitsgegevens die worden bepaald op de zwemlocatie voldoen in het algemenen ruimschoots aan de normen. Bacteriologische verontreinigingsbronnen De potentiële bronnen zijn zwemmers en watervogels. Volgens het spreadsheet ZWEMPROF hebben deze bronnen geen invloed op de zwemwaterkwaliteit. Alleen voor een topdag wordt een geringe invloed door zwemmers berekend. Dit komt niet overeen met de sterk verhoogde bacteriële concentraties die af en toe worden gemeten. Uit de weersanalyse komt naar voren dat neerslag (afstromend regenwater) een negatieve invloed op de zwemwaterkwaliteit kan hebben. Hierbij valt te denken aan het afstromende regenwater vanaf de ligweide en het strand. Op de zwemlocatie komen veel watervogels voor, vooral meeuwen. De kans dat door vogelpoep verontreinigd regenwater in de zwemplas terechtkomt is aanwezig. Overig Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn op de zwemlocatie Strandheem niet te verwachten. Blauwalgen De zwemlocatie kent geen problemen met blauwalgen. Op basis van de beschikbare informatie en ervaringen uit de voorgaande jaren is de kans op jaarlijkse bloei van toxische blauwalgen klein. Zwemwaterprofiel Strandheem 37\42

38 Begrenzing zwemzone Voor de begrenzing van de zwemzone wordt een strook tot 25 meter uit de oever langs de gehele ligweide voorgesteld en bij het zandstrand het gedeelte tot aan de vlonders met drijvende balken. Rondom de vlonders is een extra zone van 25 meter meegenomen. Langs een deel van het strand ligt een drijflijn op een maximale waterdiepte van 60 centimeter. Rondom de vlonders is de waterdiepte 2,25 meter. Het zwemwatermeetpunt (6047) ligt in het midden van de zwemzone en is daarmee voldoende representatief. 7.2 Aandachtspunten en mogelijke maatregelen Op basis van de gegevensset van de jaren 2009 en 2010 is kwaliteitsklasse indeling volgens de huidige EU-zwemwaterrichtlijn slecht. Er is een noodzaak tot het treffen van maatregelen voor de bacteriologische waterkwaliteit om deze tot minstens kwaliteitsniveau aanvaardbaar te verbeteren. Onderstaande aanbevelingen bieden een aanknopingspunt om de bacteriologische kwaliteit te verbeteren. Watervogels Watervogels, vooral meeuwen, geven overlast op het strand. Ook de vlonders zijn aantrekkelijk voor watervogels om op te rusten: Voor de waterkwaliteit is het voldoende wanneer de watervogels een andere oever uitkiezen, verder bij de zwemzone vandaan. Dit betekent dat de vogels niet meer op en nabij de stranden mogen vertoeven en dat deze frequent weggejaagd moeten worden. Dit zal in de praktijk moeilijk realiseerbaar zijn. Voor ganzen en zwanen kan een andere oever geschikt worden gemaakt (opslag langs de oever verwijderen en een schuin aflopend talud creëren waar zij met hun jongen kunnen vertoeven). Meeuwen laten zich minder makkelijk wegjagen. Aanbevolen wordt om na te gaan of er in de omgeving een meeuwenkolonie broedt en maatregelen in te zetten om broedsucces te minimaliseren. Omdat de meeuw een beschermde vogel is, moet hiervoor ontheffing worden aangevraagd In geen geval watervogels op de zwemlocatie voeren en voedsel- en afvalresten zo snel mogelijk van het strand en de ligweide verwijderen Een optie is om de vlonders te verwijderen Daarnaast is het aan te raden om het strand regelmatig op vogeluitwerpselen te controleren en indien mogelijk de vogelfeces te verwijderen 38\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

39 Resumerend overzicht aandachtspunten en maatregelen Onderwerp Aandachtspunt (A) / maatregel (M) Wie/Initiator Bacteriologische Voorkomen uitbreiding vogelstand in de zwemzone door waterkwaliteit vogelonvriendelijk beheer (A) Strand op vogeluitwerpselen controleren en indien mogelijk verwijderen (A) Strand vrij houden van afval- en voedselresten (A) Vlonders verwijderen (A) Beheerder Strandheem Beheerder Strandheem Beheerder Strandheem Gemeente Grootegast / beheerder 7.3 Actualisatie en vervolgtraject Afhankelijk van de zwemwaterindeling waarin de zwemlocatie volgens de EU-zwemwaterrichtlijn wordt ingedeeld, moet het zwemwaterprofiel na een bepaalde periode geactualiseerd worden. Zwemwaterindeling Uitstekend Goed Aanvaardbaar Slecht Actualisatie zwemwaterprofiel vindt ten minste plaats om de Alleen als de indeling verandert in goed, aanvaardbaar of slecht Vier jaar Drie jaar Twee jaar De zwemwaterindeling wordt jaarlijks op basis van de meetreeks van de afgelopen vier badseizoenen vastgesteld (zie toelichting bijlage 4). Op basis van de beperkte gegevensset uit 2009 en 2010 is een schatting van de indeling gedaan. De bacteriologische waterkwaliteit valt in kwaliteitsklasse slecht. Totaal oordeel E. coli Intestinale enterococcen Het Strandheem Slecht Slecht Aanvaardbaar Bovenstaand toetsoordeel betekent dat, als de situatie in 2012 nog hetzelfde is, het zwemwaterprofiel in 2012 geactualiseerd dient te worden. Zwemwaterprofiel Strandheem 39\42

40 40\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

41 8 Geraadpleegde bronnen 1. Europese Unie 2006, Richtlijn 2006/7/EEG van het Europees Parlement en de Raad van 15 februari 2006 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/160/EEG 2. RIZA-Grontmij Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel, In opdracht van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat en Rijkswaterstaat 3. DHV 2005, KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water, In opdracht van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rijkswaterstaat, RIZA 4. DHV Handreiking Blauwalgen in het Zwemwaterprofiel. Hulpmiddel voor het opstellen van het voor blauwalgen relevante deel van zwemwaterprofielen. In opdracht van Rijkswaterstaat, RIZA 5. Waterschap Noorderzijlvest, ondermeer historische data waterkwaliteit 6. Tauw 2009, Effecten zandstort in Strandheem, december Tauw 2010, Waterkwaliteit plas Strandheem, Waterkwaliteit in recreatieplas Strandheem voor en na zandstort, april CIW blauwalgenprotocol, Veilig zwemmen: cyanobacteriën in oppervlaktewater, aangepast protocol Blauwalgenprotocol 2010, vastgesteld door het NWO op 10 maart Zwemwaterfolder, Zwemmen in open water in de provincie Groningen, Zwemwaterprofiel Strandheem 41\42

42 42\42 Zwemwaterprofiel Strandheem

43 Bijlage 1 Resultaten risicoberekening spreadsheet ZWEMPROF

44

45 ZWEMPROF Naam locatie: Strandheem ZWEMwaterPROFielen Datum beoordeling: 10 nov Afstand tot Fractie naar Type en morfologie Zwemmers gemiddeld aantal per dag aantal bij extreme drukte zwemplek (m) zwemwater Type systeem plas aantal boten bij extreme breedte plas (m) 550 Schepen aantal boten per dag drukte lengte plas (m) recreatievaart gemiddelde diepte plas (m) 13 - beroepsvaart ,9 Continue bronnen - debiet (m3/s) oppervlak zwemzone (m2) RWZI gemiddelde diepte in zwemzone (m) 0,75 - lozingen slachthuis of mestverwerkend bedrijf oeverlengte zwemstrand (m) jachthavens (continue belasting) Lokale bron (continu) belasting E. coli (KVE/halfjaar) - - belasting enterokokken (KVE/halfjaar) - Dieren op het zwemstrand/zwemzone - aantal honden/dag aantal paarden/dag watervogels Dieren buiten zwemzone - aantal honden/dag aantal paarden/dagen watervogels ,5 Incindentele bronnen - overstort-volume (m3) - overstort gemengd stelsel overstort gescheiden stelsel ongezuiverde lozingen afstromend wegwater Lokale bron (incidenteel) concentratie concentratie E. coli (KVE/l) concentratie enterokokken (KVE/l) Agrarisch achterland bodemtype zand aantal hectare 0 mestsoort Melkkoeien 3 Bijdrage bronnen legenda EC Geen invloed op zwemwaterkwaliteit (E.c <200KVE/100ml) Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit (E.c tussen 200 en 500KVE/100ml) Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten (E.c tussen 500 en 900KVE/100ml) Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk (E.c >900KVE/100ml) Naam locatie: Strandheem Datum beoordeling: 10 nov Legenda IE Geen invloed op zwemwaterkwaliteit (IE <100KVE/100ml) Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit (IE tussen 100 en 200KVE/100ml) Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten (IE tussen 200 en 330KVE/100ml) Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk (IE >330KVE/100ml) gemiddeld EC zeer druk EC gemiddeld IE zeer druk IE eindoordeel EC eindoordeel EC Zwemmers verdeeld over zone gemiddeld zeer druk Recreatievaart RWZI 0 0 eindscore IE eindscore IE Agrarisch achterland 0 0 gemiddeld zeer druk RioolOverstort gemengd stelsel 0 0 gescheiden stelsel 0 0 Lozingen slachthuis of mestverwerkend bedrijf 0 0 Ongezuiverde lozingen 0 0 Afstromend wegwater 0 0 Beroepsvaart 0 0 Jachthavens 0 0 Watervogels binnen zwemzone Watervogels buiten zwemzone 3 3 Dieren op het strand binnen zwemzone 0 0 Dieren op het strand buiten zwemzone 0 0 Lokale bron (Incidenteel) 0 0 Lokale bron (continue belasting) 0 0

46

47 Bijlage 2 Grafieken bacteriële waterkwaliteit en weersinvloeden

48

49 2000 Zwemwaterkwaliteit Strandheem meetjaar Thermotolerante coli (aantal kve/ 100 ml) Neerslag (mm/dag) + temperatuur (gr.c) 0 1-apr 8-apr 15-apr 22-apr 29-apr 6-mei 13-mei 20-mei 27-mei 3-jun 10-jun 17-jun 24-jun 1-jul 8-jul 15-jul 22-jul 29-jul 5-aug 12-aug 19-aug 26-aug 2-sep 9-sep 16-sep 23-sep 30-sep 0 TT coli Norm Temperatuur Eelde Neerslag Marum 2000 Zwemwaterkwaliteit Strandheem meetjaar Thermotolerante coli (aantal kve/ 100 ml) Neerslag (mm/dag) + temperatuur (gr.c) 0 1-apr 8-apr 15-apr 22-apr 29-apr 6-mei 13-mei 20-mei 27-mei 3-jun 10-jun 17-jun 24-jun 1-jul 8-jul 15-jul 22-jul 29-jul 5-aug 12-aug 19-aug 26-aug 2-sep 9-sep 16-sep 23-sep 30-sep 0 TT coli Norm Temperatuur Eelde Neerslag Marum

50 Zwemwaterkwaliteit Strandheem meetjaar Thermotolerante coli (aantal kve/ 100 ml) Neerslag (mm/dag) + temperatuur (gr.c) apr 8-apr 15-apr 22-apr 29-apr 6-mei 13-mei 20-mei 27-mei 3-jun 10-jun 17-jun 24-jun 1-jul 8-jul 15-jul 22-jul 29-jul 5-aug 12-aug 19-aug 26-aug 2-sep 9-sep 16-sep 23-sep 30-sep E. coli Norm Temperatuur Eelde Neerslag Marum 800 Zwemwaterkwaliteit Strandheem meetjaar Intestinale enterococcen (aantal kve/ 100 ml) apr 8-apr 15-apr 22-apr 29-apr 6-mei 13-mei 20-mei 27-mei 3-jun 10-jun 17-jun 24-jun 1-jul 8-jul 15-jul 22-jul 29-jul 5-aug 12-aug 19-aug 26-aug 2-sep 9-sep 16-sep 23-sep 30-sep Neerslag (mm/dag) + temperatuur (gr.c) 0 E. coli Norm Temperatuur Eelde Neerslag Marum

51 Zwemwaterkwaliteit Strandheem meetjaar E. coli (aantal kve/ 100 ml) apr 8-apr 15-apr 22-apr 29-apr 6-mei 13-mei 20-mei 27-mei 3-jun 10-jun 17-jun 24-jun 1-jul 8-jul 15-jul 22-jul 29-jul 5-aug 12-aug 19-aug 26-aug 2-sep 9-sep 16-sep 23-sep 30-sep Neerslag (mm/dag) + temperatuur (gr.c) E. coli Norm Temperatuur Eelde Neerslag Marum 800 Zwemwaterkwaliteit Strandheem meetjaar Intestinale enterococcen (aantal kve/ 100 ml) apr 8-apr 15-apr 22-apr 29-apr 6-mei 13-mei 20-mei 27-mei 3-jun 10-jun 17-jun 24-jun 1-jul 8-jul 15-jul 22-jul 29-jul 5-aug 12-aug 19-aug 26-aug 2-sep 9-sep 16-sep 23-sep 30-sep Neerslag (mm/dag) + temperatuur (gr.c) 0 int. enterococcen Norm Temperatuur Eelde Neerslag Marum

52

53 Bijlage 3 Data fysisch-chemische toestandsvariabelen

54

55 Stikstof - Strandheem 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0, Concentratie (mg N/l) N opgelost Streefw aarde N opgelost N-totaal MTR N-totaal Fosfaat -Strandheem 0,25 Concentratie (mg P/l) 0,20 0,15 0,10 0,05 0, P-totaal MTR-P-totaal PO4 Streefw aarde PO4 N:P ratio - Strandheem N:P ratio totaal (mol/mol) opgelost (mol/mol) 3,0 Stikstof - Strandheem 2,5 Concentratie (mg N/l) 2,0 1,5 1,0 0,5 0, NH4 NO3

56 Chloride - Strandheem Concentratie (mg/l) Chlorofyl-a en doorzicht - Strandheem 2, ,0 Chlorofyl-a (ug/l) ,5 1,0 0,5 0 ph - Strandheem 9,5 8,5 7,5 6,5 5,5 4,5 3, Doorzicht (m) 0,0 Chlorofyl-a Doorzicht ph

57 Bijlage 4 Toelichting beoordeling zwemwaterkwaliteit volgens de oude en huidige EU-richtlijn

58

59 Berekening toetswaarden De huidige zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) verschilt op veel punten van de oude richtlijn 76/160/EG. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de veranderingen in de beoordelingssystematiek. Huidige EU-richtlijn In de huidige beoordelingssystematiek wordt uitgegaan van een meetreeks over een periode van 4 jaren (het afgelopen badseizoen en de 3 voorgaande badseizoenen). De toetswaarden voor de huidige EU-zwemwaterrichtlijn worden als volgt berekend: Van de gemeten hoeveelheid bacteriën in kolonie vormende eenheden / 100 ml wordt de log 10 - waarde bepaald. (Als het resultaat een nulwaarde is, wordt de log 10 -waarde van de detectielimiet/rapportagegrens van de gebruikte analytische methode gebruikt) Van deze reeks wordt de rekenkundig gemiddelde waarde (1) en de standaarddeviatie (2) berekend De 90- en 95-percentielwaarden zijn de uitkomsten van de formules (3) en (4) 1) log10m1...log 10Mn = Q n 2) Std (reeks log10_m1 tot en met log10_mn) Q * Stad 3) 90-percentielwaarde = 10 Q * Stad 4) 95-percentielwaarde = 10 Indeling in vier verschillende kwaliteitsklassen (voor binnenwateren) Huidige EU-richtlijn Uitstekende kwaliteit Goede kwaliteit Aanvaardbare kwaliteit Slechte kwaliteit E coli <500 ( 95-percentiel) <1.000 (95-percentiel) <900 ( 90-percentiel) >900 ( 90-percentiel) Intestinale enterococcen <200 ( 95-percentiel) <400 (95-percentiel) <330 ( 90-percentiel) >330 ( 90-percentiel) Aantallen in kolonievormende eenheden per 100 ml (kve/100 ml) Oude EU-richtlijn Volgens de oude zwemwaternormering wordt uitgegaan van een meetreeks over één zwemseizoen. De kwaliteitsbeoordeling wordt berekend aan de hand van het percentage aan overschrijdingen: Goed: 80 % van de metingen voldoet aan de maximale norm van 100 kve per 100 ml voor thermotolerante bacteriën en 80 % voldoet aan de maximale norm van 500 kve per 100 ml van het totaal aantal colibacteriën. Van de 11 metingen per badseizoen moeten er dus 9 metingen voldoen Voldoende: 95 % van de metingen voldoet aan de maximale norm van kve per 100 ml aan thermotolerante bacteriën en 95 % voldoet aan de maximale norm van kve per 100 ml van het totaal aantal colibacteriën. Dit betekent dat bij 11 metingen/badseizoen alle metingen moeten voldoen Een meting mag niet meer dan het maximale aantal bacteriën bevatten van kolonievormende eenheden aan thermotolerante bacteriën per 100 ml en niet meer dan kolonievormende eenheden aan het totaal aantal bacteriën van de coligroep per 100 ml Onvoldoende: Het percentage van 95 % van de metingen voldoet niet aan de genoemde normen of de maximale waarden zijn overschreden Oude EU-richtlijn Goede kwaliteit Aanvaardbare kwaliteit Maximale waarde per meting Coli thermotolerante 100 (80 %) (95 %) Coli totaal 500 (80 %) (95 %) Aantallen in kolonievormende eenheden per 100 ml (kve/100 ml)

60

61 Bijlage 5 Verslag veldbezoek

62

63 Veldverslag Strandheem Aanwezig: Ebel Huizinga Dirk Bos Sigrid Haverkamp Eric Ebbers Waterschap Noorderzijlvest Party en Recreatiecentrum Strandheem Tauw bv Tauw bv Op dinsdag 14 september is bij Strandheem een het veldbezoek uitgevoerd. Bij het veldbezoek was de beheerder en eigenaar van de zwemlocatie aanwezig. Rondom de zwemlocatie bevindt zich een hek. De locatie is bereikbaar via de ingang bij het hoofdgebouw aan de noordoostzijde van de plas. Hier wordt entree geheven (foto A). Bij de ingang bevinden zich parkeerplaatsen en een fietsenstalling. Aan het hek van de ingang is een informatiebord geplaatst van de provincie Groningen (foto B). Het terrein is ruim opgezet. Er is een lange ligweide aanwezig van circa 1 km die in het seizoen circa 3 keer in de twee weken wordt gemaaid. Het maaisel blijft liggen (foto C). Bij het hoofdgebouw is een strand aanwezig. Op de ligweide rondom het gebouw staan verschillende speeltoestellen en zijn tientallen afvalcontainers aanwezig (foto D). Deze containers staan vast. Het hoofdgebouw beschikt over een kiosk en toiletten die voor de badgasten gebruikt kunnen worden (foto E). Ook aan de zuidoostzijde van de zwemlocatie zijn een kiosk en toiletten (foto F) aanwezig. Deze worden binnenkort vervangen. Nabij het hoofdgebouw staat eveneens een uitkijkpost van de reddingsbrigade die op drukke dagen wordt bemand foto (G). Door afspoeling van hemelwater is het strand op diverse plekken geërodeerd (foto H). Dit afspoelen wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van een slecht doorlatende bodem, waardoor het hemelwater niet kan infiltreren (aldus de eigenaar). Op het strand waren sporen zichtbaar van watervogels in de vorm van feces. In het water was een drijflijn aanwezig. De diepte bij deze lijn bedroeg circa 0,6 meter (foto I). Verderop in het water waren drijfbalken aangebracht om de golfslag te breken. De diepte bij deze balken bedroeg circa 1,8 meter. Tevens bevonden zich hier drie vlonders. Het water was vrij helder. Langs de oever van de plas bevinden zich op diverse plaatsen oeverplanten (foto J). De hoeveelheid waterplanten en vis is volgens de eigenaar beperkt. Op de bodem van het meer bevindt zich een trainingsbaan voor duikers. Deze wordt niet meer gebruikt in verband met het beperkte zicht. A B

64 C D E F G H I J