Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

Transcriptie

1 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 17 december 2008

2

3 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer Zwemwaterprofiel zwemlocaties Zuidoever en Westoever in het Oosterduinsemeer bij Noordwijkerhout

4

5 Verantwoording Titel Zwemwaterprofiel Opdrachtgever Hoogheemraadschap van Rijnland Projectleider Sigrid Haverkamp Auteur(s) Bernadette Lohmann, Sascha Robijn en Sigrid Haverkamp Projectnummer Aantal pagina's 48 (exclusief bijlagen) Datum 17 december 2008 Handtekening Ontbreekt in verband met digitale versie. Dit rapport is aantoonbaar vrijgegeven. Colofon Tauw bv afdeling Water Handelskade 11 Postbus AC Deventer Telefoon (0570) Fax (0570) Dit document is eigendom van de opdrachtgever en mag door hem worden gebruikt voor het doel waarvoor het is vervaardigd met inachtneming van de rechten die voortvloeien uit de wetgeving op het gebied van het intellectuele eigendom. De auteursrechten van dit document blijven berusten bij Tauw. Kwaliteit en verbetering van product en proces hebben bij Tauw hoge prioriteit. Tauw hanteert daartoe een managementsysteem dat is gecertificeerd dan wel geaccrediteerd volgens: - NEN-EN-ISO Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 5\48

6 6\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

7 Inhoud Verantwoording en colofon... 5 Samenvatting Inleiding Aanleiding Leeswijzer Uitgevoerde werkzaamheden Methode Locatiebezoek Beschrijving van de zwemlocaties Situering en beschrijving Hydrologie en hydromorfologie Kenmerken zwemlocatie Oosterduinsemeer Begrenzing zwemwaterzones Analyse historische waterkwaliteit Bacteriologische kwaliteit Zwemwaterkwaliteit volgens de huidige Europese zwemwaterrichtlijn Historische data analyse in relatie tot weersomstandigheden Waterkwaliteit volgens de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn Blauwalgenprofiel Overige pathogene ziekteverwekkers Mogelijke verontreinigingsbronnen Beoordeling gezondheidsrisico s Toelichting gebruikte kentallen spreadsheet ZWEMPROF Resultaten en analyse Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aandachtspunten en maatregelen Aanbevelingen vervolgtraject Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 7\48

8 Bijlage(n) 1. Situering meetpunten zwemwaterkwaliteit 2. Resultaten risicoberekeningen spreadsheet ZWEMPROF 3. Bacteriologische waterkwaliteit wateraanvoer 4. Data blauwalgen en fysisch chemische toestandsvariabelen 5. Toelichting beoordeling zwemwaterkwaliteit volgens de huidige en nieuwe EUzwemwaterrichtlijn 6. Verslag locatiebezoek 8\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

9 Samenvatting Een verplichting voortkomend uit de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn is het opstellen van een zwemwaterprofiel voor zwemlocaties door de waterbeheerder. In een zwemwaterprofiel worden de bronnen, de verontreinigingsroutes en de locatiespecifieke eigenschappen in kaart gebracht en worden de eventueel benodigde maatregelen ter verbetering van de zwemwaterkwaliteit geïnventariseerd. Dit zwemwaterprofiel heeft betrekking op de zwemlocaties Zuidoever en Westoever in het Oosterduinsemeer. De beheerder van deze zwemlocaties is Groenservice Zuid-Holland. Zwemzones In het zwemwaterprofiel is de begrenzing van de zwemwaterzones bepaald op basis van het protocol Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water. Het resultaat is: Oosterduinsemeer Zuidoever. Er is een klein zwemstrandje maar de meeste zwemmers gaan direct vanaf de aangrenzende ligweide te water. Als zwemzone wordt de hele zuidelijke oever als zwemzone voorgesteld. Dit komt overeen met strook van 200 meter lengte en tot ongeveer 25 meter uit de oever. Het reguliere meetpunt voor het bepalen van de zwemwaterkwaliteit ROP296 ligt in de zwemzone en is voldoende representatief Oosterduinsemeer Westoever. Als zwemzone wordt het gedeelte binnen de huidige drijflijn voorgesteld. Dit is langs het zuidelijke gedeelte van het strand en betreft een strook van circa 170 meter lengte en tot ongeveer 25 meter uit de oever. Het noordelijke deel van het strand is surfstrand en valt buiten de zwemzone. Het zwemwatermeetpunt ROP374 ligt in de zwemzone en is representatief Bacteriologische zwemwaterkwaliteit De bacteriologische kwaliteit van het zwemwater wordt volgens de huidige EU-richtlijn beoordeeld als goed (zowel Zuidoever als Westoever). Volgens de nieuwe richtlijn valt deze in de kwaliteitsklasse uitstekend voor beide zwemlocaties in het Oosterduinsemeer. Dit geeft dus geen aanleiding voor het treffen van maatregelen bij de zwemlocaties. De bacteriologische verontreinigingsbronnen zijn de volgende: Zuidoever: watervogels (gering) Westoever: watervogels (gering) en wateraanvoer uit westelijke sloot (gering) In dit zwemwaterprofiel is de sloot die bij de Westoever in het Oosterduinsemeer afwatert als mogelijke verontreinigingsbron geïdentificeerd. Er bestaat echter nog veel onzekerheid omtrent de daadwerkelijke invloed van de sloot op de zwemwaterkwaliteit. Met het oog op eventuele Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 9\48

10 maatregelen in de toekomst is het nodig om hier meer grip te op krijgen. Hiervoor is meer informatie nodig omtrent bijvoorbeeld het afwateringsdebiet, hydrologische situatie, herkomst van de verontreinigingen in de sloot (plaatselijke herkomst of uit het aangrenzende agrarische gebied), et cetera. Overig Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn op de zwemlocaties in het Oosterduinsemeer niet te verwachten. Blauwalgen In het Oosterduinsemeer is vaak sprake van drijflaagvormende blauwalgen die worden veroorzaakt door blauwalgensoorten die ondermeer het giftige microcystine produceren (Microcystis, Anabaena en Planktothrix). Op basis van de beschikbare informatie en ervaringen uit voorgaande jaren wordt gesteld dat de kans op een jaarlijkse toxische bloei van blauwalgen erg groot is. Preventieve maatregelen om de blauwalgenproblematiek terug te dringen moeten vooral worden gezocht in het terugdringen van de eutrofiëring van de plas. De plas kent bijzonder hoge fosfaatgehalten. Aanpak aan de bron (nutriëntenreductie) heeft de voorkeur maar dit zal alleen op de lange termijn kunnen werken. Hierbij wordt een belangrijke rol aan de bollenteelt toebedeeld. De verwachting is dat de problematiek op de middellange termijn (10 jaar) niet zal afnemen. Ook de waterkwaliteitsverbeteringen die de Kaderrichtlijn Water teweeg brengt zullen de problematiek niet binnen die termijn kunnen verminderen. Een optie is om het Oosterduinsemeer van de omgeving te isoleren zodat de fosfaatbelasting door inlaatwater water kleiner wordt. Dit betekent dat voorlopig alleen ingezet kan worden op beheersmaatregelen. Echterluchtmengen, wat voor diepe watersystemen een bewezen alternatief is om groei van blauwalgen te onderdrukken, is niet aan de orde voor het Oosterduinsemeer omdat het door de relatief geringe waterdiepte het lastig is om goede menging te bewerkstellingen (1) en omdat het watersysteem is aangemerkt als potentiële natte natuurparel (2). Een optie is om blauwalgen lokaal te bestrijden met mobiele menginstallaties die eventueel vast worden opgesteld. Omdat de overlast van drijflagen grillig en sterk afhankelijk van het weer is, draaien de apparaten bij voorkeur alleen als dat nodig is. Hiervoor kan het Stowa-project waarin het Waarschuwingssysteem drijflagen wordt ontwikkeld worden gebruikt. Met dat instrument wordt voorspeld welke locaties wanneer overlast zullen krijgen en op basis daarvan kunnen de pompsystemen bediend worden. 10\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

11 Als er drijflagen op de plas dreigen te ontstaan, is het wenselijk om het publiek snel en adequaat voor te lichten via internet, huis aan huisbladen, radio en regionale tv en in het bijzonder ook in de directe omgeving bijvoorbeeld op de zwemlocaties en op de aangrenzende camping Solassi en bungalowpark. Resumerend overzicht aandachtspunten en maatregelen Onderwerp Maatregel Wie Bacteriologische Sloot westzijde: waterkwaliteit Onderzoek herkomst en effect bacteriologische verontreinigingen in de sloot: omgevingsonderzoek, uitstroomdebiet, waterkwaliteitsmetingen rondom uitstroomopening duiker, hydrologische situatie, et cetera Op basis van de resultaten van bovenstaand aanvullend onderzoek eventuele maatregelen: Het verleggen duiker in noordelijke richting Of waarschuwing/zwemverbod bij de uitstroom van de duiker Rijnland Rijnland Groenservice Zuid-Holland Blauwalgen Voorlichting publiek bij dreiging/voorkomen van drijflagen Provincie Zuid-Holland van blauwalgen Hydrologisch isoleren Oosterduinsemeer Rijnland Plaatsing mobiele menginstallatie(s) Rijnland (i.s.m. Groenservice Zuid- Holland en Provincie Zuid- Holland) Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 11\48

12 12\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

13 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EC) die maart 2006 van kracht geworden is, schrijft voor dat voor elk zwemwater een zwemwaterprofiel wordt opgesteld. In de nieuwe EU-zwemwaterrichtlijn staat dat alle zwemwateren aan het einde van het badseizoen van 2015 ten minste moeten voldoen aan de kwaliteit aanvaardbaar. Tevens moeten dan realistische en evenredige maatregelen zijn genomen om het aantal zwemwateren als uitstekend of goed te doen toenemen. In deze nieuwe EU-zwemwaterrichtlijn worden naast monitoring ook beheersmaatregelen van belang. Dit betekent dat per zwemwaterlocatie naast kwaliteitsgegevens van het oppervlaktewater vooral ook informatie beschikbaar moet zijn over de wijze waarop de zwemwaterkwaliteit beïnvloed wordt. Dit komt erop neer dat de beheerder van iedere zwemwaterlocatie een inschatting moet maken van de bronnen die de zwemwaterkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden. De risico s en bedreigingen voor het zwemwater worden vastgelegd in een zwemwaterprofiel. De beheerder kan op basis van dit zwemwaterprofiel op de desbetreffende locatie maatregelen nemen om de risico s voor de zwemmers te reduceren. Volgens de zwemwaterrichtlijn geeft een zwemwaterprofiel een compleet beeld van alle veiligheid- en gezondheidsrisico s op de zwemlocatie. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te krijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen: Escherichia coli (E. coli) en intestinale enterococcen (nieuwe EU-richtlijn) of thermotolerante en totaal bacteriën van de coligroep en fecale streptococcen (huidige/oude parameters). Daarnaast verschaft het zwemwaterprofiel inzicht in mogelijke problemen door cyanobacteriën, overige macroalgen en/of fytoplankton. Andere gezondheidsbedreigende risico s zoals ziekte van Weil, botulisme, zwemmersjeuk, et cetera worden niet specifiek genoemd in de richtlijn maar worden in dit zwemwaterprofiel wel meegenomen. Het Hoogheemraadschap van Rijnland is verantwoordelijk voor het waterkwaliteitsbeheer van 46 zwemlocaties: 41 officiële locaties en 5 potentiële locaties (stand van zaken mei 2008). In dit rapport is het zwemwaterprofiel voor het Oosterduinsemeer beschreven. Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 13\48

14 1.2 Leeswijzer Na deze inleiding worden in hoofdstuk 2 de uitgevoerde werkzaamheden beschreven. In hoofdstuk 3 volgt een beschrijving van de zwemlocatie en hoofdstuk 4 bevat een analyse van de waterkwaliteit en het blauwalgenprofiel. Vervolgens komen de potentiële risicobronnen in hoofdstuk 5 aan bod. Een beschrijving van de gezondheidsrisico s en bronnenanalyse is uitgewerkt in hoofdstuk 6. Tot slot staan in hoofdstuk 7 de conclusies en aanbevelingen. 14\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

15 2 Uitgevoerde werkzaamheden 2.1 Methode Voor het opstellen van zwemwaterprofielen zijn enkele handreikingen/rapporten opgesteld waarin een gestructureerde aanpak van diverse facetten wordt beschreven: Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (RIZA/Grontmij, 2005): bacteriologische verontreinigingsbronnen KRW en oppervlaktewater (RIZA/DHV, 2005): afbakening van de zwemlocatie Handreiking zwemwaterprofiel blauwalgen (RIZA/DHV, 2007): blauwalgen Voor zover mogelijk, is voor het opstellen van dit zwemwaterprofiel bij deze handreikingen aangesloten. Figuur 2.1 Routekaart voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (Bron: Handreiking) Een zwemwaterprofiel omvat de volgende aspecten: Algemene beschrijving van de zwemwaterlocatie Er wordt een algemene beschrijving van de locatie gegeven waarin de volgende onderdelen aan de orde komen: algemene gebiedsbeschrijving, hydromorfologie en hydrologie, de begrenzing van de zwemwaterzone, gegevens ten aanzien van problemen en zwemverboden zoals meldingen van gezondheidsklachten (zwemmersjeuk, botulisme) en bloei van blauwalgen Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 15\48

16 Analyse data historische waterkwaliteit De data van de laatste drie à vijf jaar vormen de basis voor de historische waterkwaliteit. In geval van hoge concentraties aan bacteriën wordt gekeken of er een trend zichtbaar is die wijst op invloed van weersomstandigheden, een relatie met bepaalde bronnen of een relatie met een bepaalde periode in het jaar waarin de verhogingen plaatsvinden Identificatie van potentiële bronnen van bacteriologische verontreiniging Op basis van de hiervoor beschreven gegevens, het locatiebezoek en het gesprek met de locatiebeheerder, wordt een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen opgesteld Beoordeling gesignaleerde verontreinigingsbronnen Met behulp van een eenvoudig spreadsheetmodel (ZWEMPROF) wordt de invloed van de bronnen geschat Evaluatie en conclusies Alle gegevens uit de voorgaande stappen worden naast elkaar gelegd en bekeken. Hierbij wordt bepaald welk van de mogelijke bronnen daadwerkelijk relevant zijn voor de waterkwaliteit op de zwemlocatie Aanbevelingen Als er geen problemen worden geconstateerd bestaat er weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Als er wel duidelijke verontreinigingsbronnen zijn gevonden of als er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van de resultaten, wordt een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen 2.2 Locatiebezoek Bij voorkeur wordt een zwemwaterlocatie en de omgeving ervan een keer bezocht op een moment dat de stranden daadwerkelijk door bezoekers gebruikt worden. Immers dan kan een goede indruk van de hygiëne verkregen worden omdat ook zwemmers zelf een bron van bacteriële verontreinigingen kunnen zijn. Het locatiebezoek is uitgevoerd op donderdag 8 mei Tijdens het locatiebezoek was het mooi weer en de stranden waren door badgasten in gebruik. Aandachtspunten tijdens het veldbezoek waren ten eerste de mogelijke bronnen van fecale verontreinigingen op de zwemlocatie en in de omgeving, maar ten tweede ook andere bedreigingen voor de zwemwaterkwaliteit zoals flora (bijvoorbeeld afgestorven plantenresten), fauna (ratten in verband met ziekte van Weil), botulisme, (blauw)algen, et cetera. Van elke locatie zijn tevens foto s gemaakt. De waarnemingen tijdens het locatiebezoek zijn opgenomen in bijlage 6 en verwerkt in het zwemwaterprofiel. 16\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

17 3 Beschrijving van de zwemlocaties 3.1 Situering en beschrijving Het Oosterduinsemeer ligt ten noorden van Noordwijkerhout, parallel aan de provinciale weg N206. Het meer is in de jaren zestig ontstaan door zandwinning, hiervoor zijn de voormalige Oosterduinen afgegraven. Sindsdien heeft het meer een diepte tot zo n 12 meter. Het Oosterduinsemeer ligt in de binnenduinrand en wordt voor het grootste gedeelte omringd door bollenteelt. Aan de westzijde van het meer ligt een recreatiepark en een camping. Er zijn twee zwemlocaties, te weten: Westoever: dit is een circa 300 meter lang zandstrand aan de westzijde van het Oosterduinsemeer. Er is een met drijflijnen afgebakend zwemgedeelte. Het noordelijke deel van het strand wordt veel door surfers gebruikt Zuidoever: deze zwemlocatie bestaat uit een klein zandstrandje met aangrenzend een ligweide langs de gehele zuidelijke oever van het meer De plas is openbaar toegankelijk. Oosterduinse meer Hillegom N206 Noordwijker hout Lisse Hoofddorp Figuur 3.1 Regionale ligging Oosterduinsemeer Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 17\48

18 N206 Oosterduinsemeer Westoever Zuidoever N206 Figuur 3.2 Directe omgeving Oosterduinsemeer Nevenfuncties Het meer wordt intensief gebruikt door recreanten zoals zwemmers, surfers en duikers. De plas wordt tevens gebruikt door de sportvisserij. Verder is het Oosterduinsemeer aangemerkt als potentiële natte natuurparel. Figuur 3.3 Oosterduinsemeer Westoever (links) en Zuidoever (rechts) 18\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

19 KRW lichaam Het Oosterduinsemeer is geen KRW waterlichaam het behoort tot het achterliggend gebied. Toekomstige plannen Voor zover bekend zijn er geen plannen met relevantie voor de zwemlocaties. 3.2 Hydrologie en hydromorfologie Het Oosterduinsemeer is onderdeel van het Rijnlandse boezemstelsel. Het waterpeil is in de winter NAP -0,62 meter en in de zomer is het waterpeil NAP -0,59 meter. Hydrologisch gezien is het Oosterduinsemeer een redelijk geïsoleerde plas. Er is nagenoeg geen stroming door wateraanvoer en/of -afvoer. Op twee punten staat het Oosterduinsemeer in verbinding met andere wateren: Aan de oostzijde is een verbinding met de Oosterduinse sloten. De watergang loopt door bollengebied en de zuidzijde van deze watergang ontvangt overtollig water van het sportpark de Boekhorst (gelegen ten noorden van Noordwijk). De stromingsrichting in de watergang is zuid-noord en het overtollige water wordt in noordoostelijke richting via het Steengrachtkanaal naar de Haarlemmertrekvaart afgevoerd Aan de westzijde van het Oosterduinsemeer is een duiker waar een sloot vanuit het bollengebied op het meer afwatert. De duiker is vlak naast het zwemstrand gesitueerd en ligt ter plekke van het surfstrand. In de zomermaanden staat deze sloot soms droog Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 19\48

20 Figuur 3.4 Waterstromen Oosterduinsemeer Het Oosterduinsemeer heeft een oppervlakte van ongeveer 35 ha. De afmetingen van het meer zijn circa 340 m breed en m lang. De waterdiepte is maximaal 15 meter met en gemiddeld ongeveer 7,3 meter. De oevers langs het meer zijn steil. Bij het zwemstrand aan de westoever loopt de waterdiepte geleidelijk af tot een diepte van 2,5 meter op 30 meter uit de oever. Daarachter ligt een 10 meter brede zone tot een waterdiepte van 5 meter. 3.3 Kenmerken zwemlocatie Oosterduinsemeer Algemeen Beheerder Groenservice Zuid Holland. Waterkwaliteitsbeheerder Hoogheemraadschap Rijnland. Provincie Zuid-Holland. Afmetingen De lengte van het zandstrand aan de westoever is circa 170 meter en de breedte circa 6 meter Bij de Zuidoever is een zandstrandje van circa 10 meter lang en 8 meter breed. De naast gelegen ligweide is circa 200 meter lang en gemiddeld 15 meter breed 20\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

21 Bezoekersaantallen Op een gemiddelde dag zijn er ongeveer 500 badgasten aanwezig. Op een topdag worden het aantal badgasten geschat op 750. Voorzieningen Kiosk Bij de westoever is een café/restaurant aanwezig. Bij de Zuidoever is een kiosk. Toiletten Bij het café/ restaurant (westoever) en de kiosk (Zuidoever) zijn toiletten aanwezig. Vuilnisbakken Op meerdere plaatsen op het strand staan vuilnisbakken. Drijflijnen Bij de Westoever ligt gedurende het zwemseizoen een drijflijn. De drijflijn ligt circa 25 meter vanaf het strand en bij een waterdiepte van ongeveer 1,5 meter Bij de Zuidoever zijn geen drijflijnen aanwezig Toezicht Nee. Speeltoestellen Nee. Bodem Zand. Onderhoud In het hoogseizoen wordt dagelijks zwerfvuil opgeruimd. Jaarlijks wordt het zandstrand gefreesd, de drijflijnen gecontroleerd en wanneer nodig gerepareerd. Bijzonderheden Klachten en meldingen In de periode zijn alleen van de zwemlocatie Westoever meldingen bij provincie Zuid-Holland bekend. Het betreft gastroenteritisachtige verschijnselen bij 8 personen in 2004 en 1 persoon in Nadere specificaties zoals datum, et cetera zijn niet bekend. Tevens staat geregistreerd dat er in 2003 een negatief zwemadvies is geweest vanwege veel gezondheidsklachten en verslechterde waterkwaliteit. Hierbij moet worden opgemerkt dat een slechte waterkwaliteit niet wordt teruggevonden in de bacteriële gegevens (zie paragraaf 4.1.1). Gedurende het hele zwemseizoen van 2003 was de bacteriële waterkwaliteit heel goed. Verder staan er voor afgelopen jaren meldingen van blauwalgen geregistreerd (uitgezonderd 2003 en 2004). Algemeen - Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 21\48

22 3.4 Begrenzing zwemwaterzones Voor het begrenzen van de zwemwaterzones is uitgegaan van het protocol zoals dat is beschreven in het rapport KRW en oppervlaktewater DHV juni 2005 (Verkennende studie naar de bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de KRW). In deze paragraaf wordt de begrenzing van de zwemzone(s) voor de twee zwemlocaties in het Oosterduinsemeer beschreven. Opgemerkt wordt dat de provincie Zuid Holland met ingang van het zwemseizoen 2008 de begrenzing van de zwemzones heeft uitgewerkt. Voor enkele zwemzones heeft de provincie in juli 2008 een herziening van zwemzones opgesteld, waaronder ook de zwemlocatie Zuidoever. Voor de zwemlocatie Zuidoever wordt in dit zwemwaterprofiel een afwijkende zwemzone voorgesteld dan wat de provincie aanvankelijk voor ogen had. Hier wordt bij de desbetreffende locatie verder op ingegaan. Zuidoever De zwemlocatie Zuidoever bestaat uit een zeer klein strandje waarvan het talud geleidelijk afloopt. In de praktijk wordt het naastgelegen grasveld als ligweide gebruikt. Met een houten beschoeiing is de ligweide gescheiden van het meer. De waterdiepte bij de beschoeiing is circa 20 tot 30 cm. Figuur 3.5 Geen drijflijnen bij strandje Zuidoever Voor zover kan worden ingeschat is er langs de oever een ondiepe zone en daarna een snel aflopende waterbodem. (Van veel zwemlocaties is de helling van het onderwatertalud niet bekend. De provincie Zuid-Holland is onlangs begonnen met een inventarisatie van onderwatertaluds van alle zwemlocaties in de provincie.). Geschat wordt dat de 1,50 m waterdiepte op 20 meter uit de oever is. Daarna wordt het snel dieper (bron: Brouwer 1992). Bij de zwemlocatie zijn geen 22\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

23 drijflijnen aanwezig. Veel badgasten gaan zowel bij het kleine strandje het water in als bij de ligweide. In dit zwemwaterprofiel wordt daarom een zwemzone voorgesteld vanaf het strandje tot het einde van de ligweide. De gehele zwemzone heeft een lengte van circa 200 meter en reikt tot ongeveer 25 meter uit de oever. Deze zone komt overeen met het gebruik zoals dat tijdens het locatiebezoek is waargenomen. Het zwemwatermeetpunt RO276 ligt in de voorgestelde zwemzone. De door de provincie vastgestelde zwemzone besloeg aanvankelijk het gedeelte bij het zandstrandje tot circa 15 meter uit de oever (stand van zaken maart 2008). In dit zwemwaterprofiel wordt een grotere zwemzone voorgesteld, omdat in de praktijk is gebleken dat badgasten ook zwemmen bij de ligweide. Het zwemwatermeetpunt RO276 van Rijnland ligt dan buiten de door de provincie vastgestelde zwemzone. Daarom heeft Rijnland het meetpunt met ingang van het zwemseizoen 2008 (tijdelijk) verplaatst naar de door de provincie opgegeven zwemzone. In juli 2008 heeft de provincie de zwemzone herzien en deze komt nu overeen met de in dit zwemwaterprofiel voorgestelde zwemzone, zie figuur 3.7 en bijlage 1. Het zwemwatermeetpunt RO276 ligt dan wel in de zwemzone. Met ingang van 2009 gaat Rijnland weer meten op de oude locatie. Zwemzone Waterkwaliteitsmeetpunt tijdelijk 2008 Waterkwaliteitsmeetpunt Figuur 3.6 Zwemzone Zuidoever strandje aangegeven door provincie (begin zwemseizoen 2008) Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 23\48

24 Zwemzone Waterkwaliteitsmeetpunt Zwemzone Figuur 3.7 Zwemzone strandje Zuidoever na constatering velbezoek Westoever De zwemlocatie Westoever heeft een strand waarbij het talud in de zwemzone geleidelijk afloopt. Buiten de zwemzone wordt het snel diep. Bij het zuidelijke gedeelte van het zwemstrand is het zwemwater met een drijflijn afgebakend. De drijflijn ligt ongeveer 25 meter uit de oever, bij waterdiepte van circa 1,5 meter. Het noordelijke deel langs het strand is niet afgebakend. Dit deel wordt gebruikt door surfers en wordt daarom niet meegenomen in de zwemzone. De voorgestelde zwemzone komt overeen met het zwemgedeelte binnen de drijflijn. Het zwemwatermeetpunt RO374 bevindt zich in de afgebakende zwemzone. De voorgestelde zwemzone is identiek aan die van de provincie Zuid Holland. 24\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

25 Surfstrand Zwemzone Kwaliteitsmeetpunt Figuur 3.8 Zwemzone westoever Figuur 3.9 Aanduiding veilige zwemzone Oosterduinsemeer Westoever Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 25\48

26 26\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

27 4 Analyse historische waterkwaliteit De zwemwaterkwaliteit wordt in het zwemseizoen 2 wekelijks door Rijnland onderzocht. De situering van de meetpunten is in bijlage 1 aangegeven en in de figuren 3.7 en 3.8. Op de kaart in bijlage 1 staat meetpunt RO276 van de Zuidoever twee keer aangegeven: de tijdelijke situatie in 2008 die is ontstaan vanwege verwarring door de eerder aangegeven zwemzone van de provincie Zuid-Holland (maart 2008) en de oude situatie zoals er altijd gemeten is. Verder staat op de kaart nog een meetpunt met het nummer RO850 weergegeven ten westen van de zwemlocatie. Het betreft hier een sloot die met het Oosterduinsemeer in verbinding staat. Omdat dit een verdachte sloot is, zijn er in 2007 gelijktijdig met de zwemwatermeetpunten waterkwaliteitsmetingen gedaan. De resultaten staan beschreven in hoofdstuk 5 (risicobronnen en bijlage 3). Tabel 4.1 Meetpunten zwemwaterkwaliteit Oosterduinsemeer Omschrijving Code X-coördinaat Y-coördinaat Oosterduinsemeer Zuidoever RO Oosterduinsemeer Zuidoever - tijdelijk in Oosterduinsemeer Westoever RO Bacteriologische kwaliteit De bacteriologische parameters van de huidige zwemwaterrichtlijn (totaal bacteriën van de coligroep, thermotolerante bacteriën van de coligroep en fecale streptokokken) worden in de nieuwe zwemwaterrichtlijn vervangen door Escherichia coli en intestinale enterococcen. Deze indicatoren leveren een betere koppeling tussen de fecale verontreiniging in zwemwater en gezondheidseffecten. In tabel 4.2 zijn de normen van de nieuwe richtlijn en de huidige (oude) richtlijn weergegeven. De eindbeoordeling van de huidige richtlijn is afwijkend van de nieuwe richtlijn. Bij de huidige parameters zijn er 3 categorieën (goed, aanvaardbaar en slecht) en bij de nieuwe parameters zijn er 4 categorieën (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht). Een toelichting op de zwemwaterbeoordeling volgens de beide richtlijnen is opgenomen in bijlage 5. Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 27\48

28 Tabel 4.2 Risicowaarden huidige en nieuwe zwemwaterparameters in kve 1 /100 ml Parameter Uitstekende kwaliteit Goede kwaliteit Aanvaarbare kwaliteit Nieuwe EU-richtlijn E coli 500 (95-percentiel) (95-percentiel) 900 (90-percentiel) Intestinale enterococcen 200 (95-percentiel) 400 (95-percentiel) 330 (90-percentiel) Huidige EU-richtlijn Coli thermotolerante (80 %) (95 %) Coli totaal (80 %) (95 %) Zwemwaterkwaliteit volgens de huidige Europese zwemwaterrichtlijn In de afgelopen jaren voldeed de bacteriologische waterkwaliteit ruimschoots aan de normen van de huidige EU-zwemwaterrichtlijn. In tabel 4.3 is het toetsresultaat van de zwemwaterkwaliteit weergegeven. Tabel 4.3 Bacteriologische kwaliteit zwemwater volgens de huidige EU-richtlijn Jaar Thermotolerante coli Totaal coli Eindoordeel Oosterduinsemeer Zuidoever RO Goed Goed Goed 2004 Goed Goed Goed 2005 Goed Goed Goed 2006 Goed Goed Goed 2007 Goed Goed Goed Oosterduinsemeer Westoever RO Aanvaardbaar Goed Aanvaardbaar 2004 Goed Goed Goed 2005 Goed Goed Goed 2006 Goed Goed Goed 2007 Goed Goed Goed 1 Kolonie vormende eenheid 28\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

29 Oosterduinsemeer Zuidoever De waarden totaal coli bacteriën waren altijd bijzonder laag en lagen voldeden aan de strengste norm (norm goed van 500 kve/100 ml). Eenzelfde beeld is te zien voor totaal bacteriën van de coligroep waarvan de waarden ook alle aan de strengste norm voldeden (norm goed van 100 kve/100 ml). Een grafische weergave van de concentraties aan thermotolerante en totaal coli staat in de figuren 4.1 en 4.2. Jaartrend TT coli Oosterduinsemeer zuidoever - RO kve/100 ml norm aanvaardbaar norm goed 0 1-apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt Figuur 4.1 Bacteriologische kwaliteit zwemwater Oosterduinsemeer Zuidoever- thermotolerante coli Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 29\48

30 12000 Jaartrend Totaal coli Oosterduinsemeer zuidoever - RO kve/100 ml norm aanvaardbaar norm goed 0 1-apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt Figuur 4.2 Bacteriologische kwaliteit zwemwater Oosterduinsemeer Zuidoever - totaal coli Oosterduinsemeer Westoever Uitgezonderd een enkele verhoging waren ook op deze zwemlocatie de waarden aan thermotolerante colibacteriën laag en deze voldeden doorgaans aan de strengste norm ( goed van 100 kve/100 ml). De paar verhoogde concentraties voldeden nog wel ruimschoots aan de norm aanvaardbaar. Ook de waarden aan totaal coli bacteriën waren consistent laag: de gemeten concentraties liggen onder de norm goed van 500 kve/100 ml. Een grafische weergave van de concentraties aan thermotolerante en totaal coli staat in de figuren 4.3 en \48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

31 2500 Jaartrend TT coli Oosterduinsemeer westoever - RO374 kve/100 ml norm aanvaardbaar norm goed 0 1-apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt Figuur 4.3 Bacteriologische kwaliteit zwemwater Oosterduinsemeer Westoever- thermotolerante coli Jaartrend Totaal coli Oosterduinsemeer westoever - RO kve/100 ml norm aanvaardbaar norm goed 0 1-apr 1-mei 1-jun 1-jul 1-aug 1-sep 1-okt Figuur 4.4 Bacteriologische kwaliteit zwemwater Oosterduinsemeer Westoever - totaal coli Historische data analyse in relatie tot weersomstandigheden Om mogelijke verontreinigingsbronnen te ontdekken wordt vaak gezocht naar eventuele relaties met weersomstandigheden. Een relatie tussen fecale bacteriën en neerslag kan wijzen op overstorten in de buurt van de zwemlocatie of een verhoogde afspoeling van met fecaliën verontreinigd regenwater van aanliggende oevers. Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 31\48

32 De analysewaarden voor de bacteriologische parameters waren de afgelopen jaren steeds zodanig laag, dat er geen aanleiding is om een relatie met weersomstandigheden uit te werken Waterkwaliteit volgens de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn Om een beeld te krijgen van wat de wijziging aan parameters voor de kwaliteitsbeoordeling van het zwemwater betekent, zijn in de zwemseizoenen van 2004, 2006 en 2007 zowel de huidige als de nieuwe parameters gemeten. De resultaten staan weergegeven in de grafieken in figuur 4.5 (Oosterduinsemeer Zuidoever) en figuur 4.6 (Oosterduinsemeer Westoever). Wat opvalt, is dat bij beide zwemlocaties de waarde aan E. coli soms hoger is dan die aan thermotolerante bacteriën van de coligroep en totaal coli. Dit is te zien in 2004 en 2005 (de in 2007 weergegeven waarden zijn alle rapportagegrenzen). Eigenlijk is dit niet mogelijk omdat E.coli een deelverzameling van thermotolerante colibacteriën en totaal coli is, zodat de waarde aan E. coli altijd lager zou moeten zijn. Dit verschil is te verklaren door verschillende analysetechnieken. Bovendien zijn de analyses niet door hetzelfde laboratorium uitgevoerd. De analyses van E. coli en intestinale enterococcen zijn in 2004 en 2006 door een extern laboratorium gedaan en niet door het laboratorium van Rijnland waar in die jaren thermotolerante en totaal coli zijn bepaald. Oosterduinsemeer Zuidoever Behalve een uitschieter voor intestinale enterococcen in 2006, waren de concentraties van zowel de huidige als de nieuwe parameters erg laag. De uitschieter betreft een eenmalig hoge waarde aan intestinale enterococcen die alle normen overschrijd (vergelijkbaar met kwaliteitsklasse slecht ). Oosterduinsemeer Westoever Ook bij de zwemlocatie Westoever waren de concentraties aan huidige en nieuwe parameters doorgaans erg laag. Twee maal is E. coli sterk verhoogd gemeten (augustus 2004 en september 2006), vergelijkbaar met kwaliteitsklasse aanvaardbaar. Beide keren viel de hoge waarde buiten het verwachtingspatroon omdat de concentraties aan thermotolerante coli, totaal coli en intestinale enterococcen allemaal erg laag waren. 32\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

33 1000 Oosterduinsemeer zuidoever - RO apr 12-mei 27-mei 10-jun 24-jun 13-jul 28-jul 11-aug 25-aug 13-sep 30-sep 1000 Oosterduinsemeer zuidoever - RO apr 3-mei 15-mei 1-jun 14-jun 29-jun 12-jul 26-jul 10-aug 21-aug 7-sep 19-sep 1000 Oosterduinsemeer zuidoever - RO apr 8-mei 21-mei 5-jun 18-jun 3-jul 16-jul 31-jul 15-aug 28-aug 10-sep 26-sep Totaal coli 37 oc Thermo tol. coli 44 oc Escherichia coli Intestinale enterococcen Figuur 4.5 Oude en nieuwe parameters in 2004 bij Oosterduinsemeer Zuidoever (kve/100ml) Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 33\48

34 1000 Oosterduinsemeer Westoever - RO apr 12-mei 27-mei 10-jun 24-jun 13-jul 28-jul 11-aug 25-aug 13-sep 30-sep 1000 Oosterduinsemeer westoever - RO Oosterduinsemeer westoever - RO apr 8-mei 21-mei 5-jun 18-jun 3-jul 16-jul 31-jul 15-aug 28-aug 10-sep 26-sep 18-apr 3-mei 15-mei 1-jun 14-jun 29-jun 12-jul 26-jul 10-aug 21-aug 7-sep 19-sep Totaal coli 37 oc Thermo tol. coli 44 oc Escherichia coli Intestinale enterococcen Figuur 4.6 Oude en nieuwe parameters in 2004 bij Oosterduinsemeer Westoever (kve/100ml) 34\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

35 Indeling in kwaliteitsklasse volgens de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn De zwemwaterindeling wordt jaarlijks op basis van de meetreeks van de afgelopen vier badseizoenen vastgesteld. Op basis van de gegevensset uit de badseizoenen 2004, 2006 en 2007 is een voorzichtige schatting van de indeling gedaan. De bacteriologische waterkwaliteit valt voor beide zwemlocaties in het Oosterduinsemeer in kwaliteitsklasse uitstekend. Tabel 4.4 Kwaliteitsindeling zwemlocaties volgens de nieuwe EU-zwemwaterrichtlijn Totaal oordeel E. coli intestinale enterococcen Oosterduinsemeer Zuidoever (RO296) Uitstekend Uitstekend Uitstekend Oosterduinsemeer Westoever (RO374) Uitstekend Uitstekend Uitstekend 4.2 Blauwalgenprofiel Tot 2008 waren er weinig problemen met blauwalgen in het Oosterduinsemeer. Bijna ieder jaar waren er wel waarneming van blauwalgendrijflagen maar voor zover bekend leidde dit nooit tot maatregelen zoals een negatief zwemadvies of een zwemverbod. Echter, in het zwemseizoen van 2008 (tijdens het opstellen van deze rapportage) waren de problemen aanzienlijk en was er sprake van een zwemverbod. Om in te schatten of er in de nabije toekomst de kans op bloei van blauwalgen bestaat, zijn de historische data geanalyseerd conform de handreiking zwemwaterprofiel blauwalgen. Bijlage 4 bevat een overzicht van de beschikbare waterkwaliteitsgegevens in relatie tot de (kans op) problemen met overmatige groei van blauwalgen. Microcystine Als er een vermoeden van aanwezigheid van blauwalgen bij de zwemlocaties is, worden er monsters van de drijflaag en/of de waterkolom genomen en op microcystine onderzocht. Microcystineconcentraties van meer dan door de gezondheidsraad gestelde norm van 20 µg/l geven aanleiding voor het nemen van maatregelen (zwemverbod of waarschuwing). Voor het Oosterduinsemeer is er bijna ieder jaar is er wel één of meerdere keren aanleiding geweest om microcystinebepalingen te doen. Maar altijd bleef de waarde onder de rapportagegrens van <2 µg/l of met maximaal 4 µg/l net erboven. Fytoplanktonsamenstelling In het zwemseizoen van 2007 is op de beide zwemlocaties en bij de inlaatduiker aan de westkant van de plas (RO296 - zwemzone Zuidoever, RO374 - zwemzone Westoever en RO850 - inlaatduiker westkant plas) 9 keer de soortensamenstelling onderzocht: tweewekelijks gedurende Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 35\48

36 de periode van 5 juni tot 26 september. In deze periode zijn op beide zwemlocaties geen drijflagen aangetroffen. Al vanaf de eerste monstername begin juni werd de fytoplanktonsamenstelling gedomineerd door blauwalgen; aan de Zuidoever aanvankelijk alleen door niet toxische blauwalgen maar bij het zwemstrand Westoever kwamen op 18 juni al grote aantallen Microcystis voor. Wel zijn op andere plekken in het Oosterduinsemeer drijflagen aangetroffen, te weten: bij de bij de duiker waar water de plas wordt ingelaten (op 5 juni) en een keer in het midden van de plas (9 juli). Samenvattend zijn de resultaten van het fytoplanktononderzoek in 2007 als volgt: De algensamenstelling wordt gedurende het hele zomerseizoen door blauwalgen gedomineerd (zowel toxische als niet toxische blauwalgen) Op de zwemlocatie Westoever zijn steeds de grootste aantallen aan blauwalgen gemeten Tot en met eind juli werd de blauwalgensamenstelling op beide zwemlocaties gedomineerd door Microcystis. Ook was Anabaena in mindere mate aanwezig. Beide zijn in staat drijflagen te vormen Vanaf juli verdween Microcystis en kwam Planktothrix in grote hoeveelheden voor. Planktothrix vormt minder snel drijflagen maar is, net als Microcystis, wel in staat het giftige microcystine te produceren Af en toe kwamen Microcystis en Planktothrix voor in aantallen die de risicowaarde van cellen/ml overschreden Behoudens een enkele uitzondering zijn voor de inlaatduiker nooit noemenswaardige hoeveelheden blauwalgen aangetroffen. Uitzondering was 16 juli waarop Microcystis in kleine aantallen aanwezig was naast andere niet als toxisch bekend staande blauwalgen Toestandsvariabelen Behalve de zwemwaterparameters (temperatuur, doorzicht en ph) zijn van de zwemzones in het Oosterduinsemeer weinig fysisch chemische waterkwaliteitsgegevens bekend (zie bijlage 4). Alleen in 2007 zijn op de twee zwemwatermeetpunten ook nutriënten onderzocht. Zwemwatermeetpunten Op de twee zwemlocaties Zuidoever (RO296) en Westoever (RO374) is de waterkwaliteit nagenoeg identiek. Het doorzicht varieert in de zomermaanden van 1 meter tot 0,5 meter. De zuurgraad ligt in de zomer vaak rond de ph 9,1 en dat is aan de hoge kant. Wel is de ph redelijk stabiel (ph 8,5-9,4) een enkele keer is een hoge piekwaarde te zien. Vaak gaat een sterke verhoging van de ph samen met overmatige algengroei en dat lijkt voor is voor deze locaties ook het geval maar dan pas bij ph hoger dan 9,1. De chlorofylconcentraties waren in de zomer van 2007 zeer hoog; vaak lagen de chlorofylwaarden rond de 50 µg/l maar in augustus stegen deze tot circa 100 µg/l en hoger (maximum 240 µg/l). In 2007 zijn op beide zwemlocaties de nutriënten gemeten. Hieruit blijkt dat de fosfaatconcentraties bijzonder hoog zijn. Met een zomergemiddelde 36\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

37 van 1,4 mg P/l wordt het MTR met een factor 10 overschreden (MTR 0,15 mg P/l). Fosfaat is merendeels in opgeloste (en dus beschikbare) vorm aanwezig. Daarentegen is stikstof met een zomergemiddelde waarde van 1,8 mg N/l redelijk laag en voldoet hiermee aan het MTR (MTR stikstof is 2,2 mg N/l). Ten opzichte van stikstof is fosfaat in overmaat aanwezig. De N:P verhouding is altijd lager dan 2. De stelregel is dat vooral bij lagere N:P verhoudingen (lager dan 10) veel blauwalgensoorten in het voordeel ten opzichte van groenalgen zijn omdat zij stikstof uit de atmosfeer kunnen binden (bijvoorbeeld Anabaena sp. en Aphanizomenon). Gedurende het gehele jaar is dit op deze locaties dus het geval. Meetpunt midden in het Oosterduinsemeer Van een meetpunt in het midden van het Oosterduinsemeer (RO297a) is voor de jaren 2002 tot en met 2007 een complete meetreeks beschikbaar. Bijlage 4 bevat een samenvattend overzicht van de beschikbare gegevens. Een beschouwing van de nutriënten op dit meetpunt leert dat alle ingrediënten aanwezig zijn om een bloei van blauwalgen te verwachten. Net als in de zwemzones zijn de concentraties aan fosfaat bijzonder hoog (zomergemiddelde waarde 1,4 mg P/l) en aan stikstof redelijk laag (zomergemiddelde waarde 1,9 mg N/l). Met een chlorideconcentratie van maximaal 83 mg/l is het water zoet. Bepaalde blauwalgsoorten (bijvoorbeeld Microcystis en Anabaena) tolereren licht brak water. De chlorofylconcentraties zijn hoog. In de jaren 2003 tot en met 2005 liepen de chlorofylconcentraties in de zomer op tot maximaal 150 µg/l (NW4-norm 100 µg/l), maar in 2007 zijn tweemaal uitzonderlijk hoge chlorofylconcentraties gemeten (210 en 450 µg/l). Het doorzicht fluctueert van 3 meter in de winter tot slechts 0,4 meter in de zomer. Dit is bijzonder laag voor een meetpunt in het midden van de plas. De zuurgraad varieert met waarden tussen ph 7,7 en ph 9,5 vrij sterk. Elke zomer worden hoge piekwaarden (ph > 9,0) gemeten. Vaak gaan hoge ph-waarden samen met een bloei van algen en dat is in het Oosterduinsemeer duidelijk te zien. Sloot westkant Oosterduinsemeer (duiker westzijde RO850) In 2007 zijn ook in de sloot aan de westzijde stikstof, fosfaat en ph gemeten. De waterkwaliteit was vergelijkbaar met de hiervoor beschreven meetpunten. Ook hier waren de fosfaatconcentraties heel hoog (zomergemiddelde 1,4 mg P/l) en de stikstofconcentraties redelijk laag (zomergemiddelde 1,6 mg N/l). Vergeleken met het Oosterduinsemeer waren de fluctuaties in concentraties op dit meetpunt iets groter. Wel was de zuurgraad, met waarden tussen ph 7,3 en ph 9,1 in het geheel iets lager dan in het Oosterduinsemeer. Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 37\48

38 Beoordeling blauwalgen Resumerend kan op basis van de beschikbare informatie uit de voorgaande jaren worden geconcludeerd dat de kans op een toxische bloei van blauwalgen op de zwemlocaties groot is. Op basis van de waterkwaliteitsparameters is een bloei van (toxische) blauwalgen te verwachten. Dit blijkt ook uit de resultaten van het fytoplanktononderzoek waarbij toxische blauwalgen in grote aantallen zijn aangetroffen. Aandachtspunten en maatregelen Opmerkelijk is de zeer hoge fosfaatconcentratie in de plas. Dit is overigens niet alleen in het Oosterduinsemeer maar in de hele omgeving het geval. De oorzaak hiervan wordt voornamelijk toegeschreven aan de bollenteelt (bron: KRW gebiedsdocument Binnenduinen). Echter, gezien het Oosterduinsemeer hydrologisch gezien redelijk geïsoleerd is en er weinig uitwisseling van water met de boezem is, is niet zeker of de hoge fosfaatconcentraties worden veroorzaakt door gebiedsvreemd water vanuit het omringende landbouw- /bollengebied of dat er mogelijk sprake is van een natuurlijke hoge achtergrondconcentratie door kwel Aanpak aan de bron (nutriëntenreductie) heeft de voorkeur maar dit zal alleen op de lange termijn kunnen werken. De verwachting is dat de problematiek op de middellange termijn (10 jaar) niet zal afnemen. Ook de waterkwaliteitsverbeteringen die de Kaderrichtlijn Water teweeg brengt zullen de problematiek niet binnen die termijn kunnen verminderen Dit betekent dat voorlopig alleen ingezet kan worden op beheersmaatregelen. Luchtmengen is voor diepe watersystemen een bewezen alternatief om groei van blauwalgen te onderdrukken maar is niet aan de orde voor het Oosterduinse Meer omdat het door de relatief geringe waterdiepte lastig is om goede menging te bewerkstellingen (1) en omdat het watersysteem is aangemerkt als potentiële nette natuurparel (2) 4.3 Overige pathogene ziekteverwekkers Klachten over verontreinigingen zoals zwemmersjeuk, ziekte van Weil, botulisme, et cetera zijn van de zwemlocaties in het Oosterduinsemeer niet bekend. 38\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

39 5 Mogelijke verontreinigingsbronnen Onderstaand wordt een overzicht gegeven van de mogelijke verontreinigingsbronnen voor bacteriële verontreinigingen. Regenwaterlozingen Nee. Wegwater Nee, er zijn geen verharde oppervlakken die op de zwemlocaties of de directe omgeving ervan afwateren. Effluent RWZI Nee. Ongerioleerde lozingen Nee. (Mest)water omringend Nee, in de nabijheid van de zwemlocatie is geen agrarisch land agrarisch gebied aanwezig dat afwatert in de nabije omgeving van de zwemlocatie. Wel is er naast het zwemstrand Westoever een duiker waar een sloot vanuit bollengebied op het Oosterduinsemeer afwatert (zie wateraanvoer). Recreatievaart Nee. Jachthavens Nee. Beroepsvaart Nee. Wateraanvoer In de sloot die naast het zwemstrand Westoever in het Oosterduinsemeer afwatert, is de bacteriologische waterkwaliteit slecht (zie grafieken bijlage 3). In 2007 is het water op bacteriologische parameters onderzocht en hieruit bleken alle coli s en intestinale enterococcen regelmatig in zeer hoge waarden voor te komen. De mogelijkheid dat deze sloot de zwemwaterkwaliteit bij het zwemstrand Westoever beïnvloedt is dan ook aanwezig. Een afwateringsdebiet van deze sloot is niet bekend. Wel dat de sloot in de zomer soms droog staat. De herkomst van deze bacteriële verontreinigingen is niet bekend, maar uit de grafiek waarin neerslag en de concentraties tegen elkaar zijn uitgezet (bijlage 3), blijken hoge concentraties alleen voor te komen tijdens neerslag op de dag van monstername of de eraan voorafgaande dagen. Mogelijk is er een relatie met het op de sloot afwaterend verharde oppervlak van het parkeerterrein naast de sloot. De hoogst gemeten concentraties in de sloot komen globaal overeen met de in ZWEMPROF gebruikte richtgetallen voor de kwaliteit van water uit regenwateruitlaten. Dit zou nader onderzocht kunnen worden. Waterbodem Nee. (Blauw)algen Ja, elk jaar zijn er drijflagen van blauwalgen (zie ook paragraaf 4.2). Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 39\48

40 Planten Dieren Menselijke belasting Algemene indruk hygiëne Nee, in het water zijn waterplanten aanwezig maar deze vormen geen overlast voor zwemmers. Gedurende het zwemseizoen (van 1 april tot 1 oktober) zijn honden niet toegestaan op de stranden en ligweiden. Op de aangrenzende en tussenliggende terreinen moeten honden in die periode worden aangelijnd. Ondanks deze regels worden er wel eens honden op de zwemlocaties gesignaleerd (ook tijdens het veldbezoek). Gezien de aanwezigheid van toiletten is de kans op direct contact van het zwemwater met feces nihil. Hoewel dit met kleine kinderen nooit helemaal uitgesloten kan worden. De zwemlocaties Oosterduinsemeer zagen er tijdens het locatiebezoek schoon uit, ondanks de drukte. Het sanitair was ook schoon. 40\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

41 6 Beoordeling gezondheidsrisico s Bij de Handreiking bij het opstellen van een zwemwaterprofiel hoort een eenvoudig spreadsheetmodel, genaamd ZWEMPROF, om de invloed van de bronnen te kunnen schatten. Indien uit deze eenvoudige berekeningen geen relevante beïnvloeding van een verontreinigingsbron of -route wordt gevonden kan hiermee worden volstaan. Opgemerkt wordt dat met dit spreadsheet alleen gezondheidsrisico s ten gevolge van fecale verontreinigingen (E. coli en intestinale Enterococcen) bepaald worden. Gezondheidsrisico s door blauwalgen, andere ziekteverwekkers zoals zwemmersjeuk of botulisme en chemische verontreinigingen, moeten afzonderlijk beoordeeld worden. Voor alle geïdentificeerde bronnen zijn de kentallen in het spreadsheet ingevuld, zie bijlage 2. De uitkomsten van de berekening zijn in dezelfde bijlage te vinden. 6.1 Toelichting gebruikte kentallen spreadsheet ZWEMPROF Afmetingen zwemzone en waterdiepte. Voor het oppervlak van de zwemlocatie aan de westoever is uitgegaan van een zone van 170 meter lang en 25 meter breed (globaal oppervlak binnen de drijflijn) en voor de zwemlocatie aan de zuidoever van een strook van 200 meter lang en 25 meter breed. Voor de berekeningen van dit zwemwaterprofiel is uitgegaan van een gemiddelde waterdiepte in het Oosterduinsemeer van 7 meter Zwemmers. Op een gemiddelde dag komen er ongeveer 500 bezoekers en op een topdag circa 750 bezoekers. Het grootste gedeelte van deze bezoekers zijn zwemmers. Bij de zwemlocatie Westoever is het veel drukker dan aan de zuidoever. Het aantal zwemmers is als volgt over de zwemlocaties verdeeld: Westoever 350 gemiddeld en op een topdag 400 en Zuidoever 150 gemiddeld en op een topdag 300. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat zwemmers geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit Watervogels. Tijdens het veldbezoek was slechts één vogel zichtbaar aanwezig. Maar de verwachting is dat er op rustige dagen enkele watervogels in de zwemzone aanwezig zijn. Om een inschatting te maken van de invloed op de waterkwaliteit is voor beide zwemlocaties gerekend met 20 watervogels die permanent in de zwemzone aanwezig zijn. De afstand van de vogels tot aan de zwemplek is op 0 meter (0,1 meter) gezet en de toegekende fractie op 1. Gebleken is dat watervogels in de zwemzone geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit Wateraanvoer. Vlak bij het zwemstrand Westoever staat een sloot via een duiker met het Oosterduinsemeer in verbinding. Waarschijnlijk is dit de afwatering van de sloot. Over afwateringsdebieten van de sloot zijn geen gegevens bekend, alleen dat de sloot in de zomer soms droog staat. Uit bacteriologisch onderzoek tijdens het zwemseizoen 2007 blijkt dat het water soms ernstig is verontreinigd met colibacteriën (thermotolerante, totaal en Escherichia Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 41\48

42 coli) en intestinale enterococcen. Om een indicatie te krijgen van wat dit voor de zwemwaterkwaliteit bij het strand Westoever kan betekenen is in ZWEMPROF een scenario doorgerekend onder het kopje lokale bron. De afstand tot de zwemlocatie is ongeveer 15 meter en de fractie die bij de zwemlocatie terecht komt is op 1 gezet (worst case situatie). Uitgegaan is van een afwateringsdebiet van 100 l/sec gedurende 24 uur; dit komt overeen met een lozingsvolume van m 3. Voor de bacteriële waterkwaliteit is uitgegaan van de maximaal gemeten concentraties: E. coli kve/100 ml en intestinale enterococcen kve/100 ml (ofwel respectievelijk kve/l en kve/l). In ZWEMPROF wordt geen invloed op zwemwaterkwaliteit berekend, ook niet bij een twee maal zo groot lozingsvolume. Er wordt pas beïnvloeding berekend als de afstand tot de zwemlocatie op 3 meter wordt gezet Honden. Honden zijn tijdens het zwemseizoen niet toegestaan bij de ligweiden en stranden (en in de tussenliggende gebieden alleen aangelijnd). Toch worden honden er wel eens gesignaleerd, zelfs in het water. Algemeen wordt aangenomen dat hondenpoep de bacteriologische waterkwaliteit negatief kan beïnvloeden, maar onderzoeksgegevens zijn niet bekend. De rekenmodule in ZWEMPROF heeft hiervoor (nog) geen kentallen. Om een idee te krijgen van wat dit kan betekenen zou een hond vergeleken kunnen worden met 5 watervogels. Bij 2 honden zou er, als de feces vlak bij de waterlijn ligt, na een hevige regenbui nog geen effect op de bacteriële waterkwaliteit te verwachten zijn 6.2 Resultaten en analyse Risico s door fecale verontreinigingsbronnen Uit ZWEMPROF volgt dat er voor beide zwemlocaties in het Oosterduinsemeer nagenoeg geen risicobronnen voor bacteriologische verontreinigingen zijn: Zuidoever: watervogels (gering) Westoever: watervogels (gering), wateraanvoer (gering) Opgemerkt wordt dat alleen watervogels in ZWEMPROF als afzonderlijke bron zichtbaar zijn. Bij de zwemlocatie Westoever wordt door de gezamenlijke bronnen een geringe invloed berekend die wordt veroorzaakt door watervogels èn wateraanvoer uit de sloot. De resultaten dienen wel voorzichtig geïnterpreteerd te worden. Er zal niet direct sprake van een normoverschrijding zijn, hiermee wordt slechts aangeduid dat watervogels en de wateraanvoer uit de sloot mogelijk van invloed kunnen zijn op de bacteriologische waterkwaliteit. In werkelijkheid was de bacteriologische waterkwaliteit bij het zwemstrand Westoever altijd beter dan de uitkomsten van ZWEMPROF doen vermoeden. Op de dagen dat in de sloot ernstige bacteriële verontreinigingen waren gemeten, waren de concentraties bij het zwemstrand Westoever bijzonder laag. Ter plekke van de uitmonding van de duiker is een duidelijke invloed op de bacteriologische 42\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

43 waterkwaliteit te verwachten. Volgens het ingevoerde scenario in ZWEMPROF is dat tot ongeveer 3 à 5 meter rondom de uitmonding. Overige pathogene ziekteverwekkers Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn niet te verwachten. Risico s door blauwalgen De kans op een toxische bloei van blauwalgen op de zwemlocaties is groot. Bijna elk jaar worden wel ergens drijflagen in het Oosterduinsemeer gesignaleerd. Dit blijkt ook uit de resultaten van het fytoplanktononderzoek in 2007 waarbij toxische blauwalgen in grote aantallen waren aangetroffen. De dominante soorten waren Microcystis en Anabaena en later in het zwemseizoen Planktothrix. Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 43\48

44 44\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

45 7 Conclusies en aanbevelingen 7.1 Conclusies Bacteriologische waterkwaliteit In de beschouwde periode 2003 t/m 2007 werd de bacteriologische waterkwaliteit (op basis van de huidige EU-richtlijn) bij zowel de zwemlocatie Westoever als Zuidoever beoordeeld als goed. In 2004, 2006 en 2007 zijn ook de nieuwe bacteriologische parameters Escherichia coli (E. coli) en intestinale enterococcen gemeten. Hieruit blijkt dat de concentraties consistent erg laag waren en dat de waterkwaliteit volgens de nieuwe EU-richtlijn op beide zwemlocaties voldeed aan de kwaliteitsklasse uitstekend. Deze beoordeling is vergelijkbaar met die volgens de huidige richtlijn. Bacteriologische verontreinigingsbronnen Watervogels en wateraanvoer vanuit de sloot aan de westzijde van het Oosterduinsemeer lijken de grootste negatieve beïnvloedingsfactoren te zijn. Het betreft watervogels in de zwemzone, een grote groep watervogels buiten de zwemzone heeft geen effect op de zwemwaterkwaliteit. Resumerend zijn de bacteriologische verontreinigingsbronnen de volgende: Zuidoever: watervogels (gering) Westoever: watervogels (gering), wateraanvoer uit de sloot (gering) In de praktijk is de zwemwaterkwaliteit op de zwemlocaties beter dan de uitkomsten uit ZWEMPROF doen vermoeden. In de zwemwaterzone van westoever is de invloed van de sloot op de bacteriologische waterkwaliteit als afzonderlijke bron nauwelijks merkbaar maar vormt wel een belangrijk aandeel als beide bronnen bij elkaar worden opgeteld. Ter plekke van de uitmonding van de duiker is wel een duidelijke slechtere waterkwaliteit te verwachten. Dit is bij het surfstrand. Overig Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn in het Oosterduinsemeer niet te verwachten. Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 45\48

46 Blauwalgen In het Oosterduinsemeer is vaak sprake van drijflaagvormende blauwalgen die worden veroorzaakt door blauwalgensoorten die ondermeer het giftige microcystine produceren (Microcystis, Anabaena en Planktothrix). Op basis van de beschikbare informatie en ervaringen uit voorgaande jaren wordt gesteld dat de kans op een jaarlijkse toxische bloei van blauwalgen erg groot is. 7.2 Aandachtspunten en maatregelen Op basis van de kwaliteitsklasse indeling ( goed bij de Zuidoever en Westoever volgens huidige EU-richtlijn en uitstekend voor de beide zwemlocaties onder nieuwe EU-richtlijn) is er geen noodzaak tot treffen van maatregelen voor bacteriologische kwaliteit. Om in de toekomst problemen te voorkomen zijn de volgende aandachtspunten van belang: Bacteriologische waterkwaliteit Wateraanvoer via sloot. De invloed in de zwemzone is nihil maar in de directe nabijheid van de uitmonding van de duiker is wel invloed op de waterkwaliteit te verwachten. Dit is bij het surfstrand. Er is weinig bekend over de herkomst van deze verontreinigingen en over het afwateringsdebiet naar het Oosterduinsemeer. Mogelijk speelt drainagewater of afwatering van verhard oppervlak (parkeerterrein) op de sloot een rol. De hoogst gemeten concentraties in de sloot komen globaal overeen met de in ZWEMPROF gebruikte richtgetallen voor de kwaliteit van water uit regenwateruitlaten. Om beter inzicht te krijgen in het effect van de sloot bij het surfstrand zou dit nader onderzocht kunnen worden. Te denken valt aan metingen in het Oosterduinsemeer rondom de uitlaat van de duiker, omgevingsonderzoek van de sloot. Mocht blijken dat dit risico s oplevert bij de uitstroom in het Oosterduinsemeer dan kan overwogen worden de duiker te verleggen of het publiek te informeren en waarschuwingsborden te plaatsen Voor de zwemzone bij het zwemstrand Westoever is dit niet noodzakelijk Watervogels. Vooral vogels binnen de zwemzones van Zuidoever en Westoever kunnen een bedreiging voor de zwemwaterkwaliteit vormen. Voor de waterkwaliteit is het voldoende wanneer de watervogels een andere plek uitkiezen verder bij de zwemzone vandaan. Tot op heden was de bacteriologische waterkwaliteit altijd goed, dus vanuit die optiek is er geen aanleiding tot het nemen van maatregelen Blauwalgen Preventieve maatregelen om de blauwalgenproblematiek terug te dringen moeten vooral worden gezocht in het terugdringen van de eutrofiëring van de plas. Dit kan worden bewerkstelligd door isolatie van het Oosterduinsemeer zodat de fosfaatbelasting van Oosterduinsemeer door inlaatwater water verminderd kan worden (isolatie van de omgeving) 46\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

47 Aanpak aan de bron (nutriëntenreductie) heeft de voorkeur maar dit zal alleen op de lange termijn kunnen werken. De verwachting is dat de problematiek op de middellange termijn (10 jaar) niet zal afnemen. Ook de waterkwaliteitsverbeteringen die de Kaderrichtlijn Water teweeg brengt zullen de problematiek niet binnen die termijn kunnen verminderen Dit betekent dat voorlopig alleen ingezet kan worden op beheersmaatregelen. Luchtmengen is voor diepe watersystemen een bewezen alternatief om groei van blauwalgen te onderdrukken maar is niet aan de orde voor het Oosterduinsemeer omdat het door de relatief geringe waterdiepte het lastig is om goede menging te bewerkstellingen (1) en omdat het watersysteem is aangemerkt als potentiële natte natuurparel (2) Een optie is om blauwalgen lokaal te bestrijden met mobiele menginstallaties die eventueel vast worden opgesteld. De overlast van drijflagen is grillig en sterk afhankelijk van het weer. Bij voorkeur draaien de apparaten alleen als dat nodig is. Hiervoor kan het Stowa-project waarin het Waarschuwingssysteem drijflagen wordt ontwikkeld gebruikt worden. Met dat instrument wordt voorspeld welke locaties wanneer overlast zullen krijgen en op basis daarvan kunnen de pompsystemen bediend worden Als er drijflagen op de plas dreigen te ontstaan, is het wenselijk om het publiek snel en adequaat voor te lichten via internet, huis aan huisbladen, radio en regionale tv, et cetera en in de nabije omgeving zoals op de zwemlocatie zelf, camping Solassi en het bungalowpark Onderwerp Maatregel Wie Bacteriologische Sloot westzijde: waterkwaliteit Onderzoek herkomst en effect bacteriologische verontreinigingen in de sloot: omgevingsonderzoek, uitstroomdebiet, waterkwaliteitsmetingen rondom uitstroomopening duiker, hydrologische situatie, et cetera Op basis van de resultaten van bovenstaand aanvullend onderzoek eventuele maatregelen: Het verleggen duiker in noordelijke richting Of waarschuwing/zwemverbod bij de uitstroom van de duiker Rijnland Rijnland Groenservice Zuid-Holland Blauwalgen Voorlichting publiek bij dreiging/voorkomen van drijflagen Provincie Zuid-Holland van blauwalgen Hydrologisch isoleren Oosterduinsemeer Rijnland Plaatsing mobiele menginstallatie(s) Rijnland (i.s.m. Groenservice Zuid- Holland en Provincie Zuid- Holland) Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer 47\48

48 7.3 Aanbevelingen vervolgtraject Actualisatie Het zwemwaterprofiel voor de zwemlocatie Oosterduinsemeer is met deze rapportage gereed. Afhankelijk van de zwemwaterindeling waarin de plas volgens de EU-zwemwaterrichtlijn wordt ingedeeld, moet het zwemwaterprofiel regelmatig geactualiseerd worden. Zwemwaterindeling Uitstekend Goed Aanvaarbaar Slecht Actualisatie zwemwaterprofiel vindt ten minste plaats om de Alleen als de indeling verandert in goed, aanvaardbaar of slecht Vier jaar Drie jaar Twee jaar De zwemwaterindeling wordt jaarlijks op basis van de meetreeks van de afgelopen vier badseizoenen vastgesteld. Aan de hand van de gegevensset uit de badseizoenen van 2004, 2006 en 2007 is een voorzichtige schatting van de indeling gemaakt. De bacteriologische waterkwaliteit valt voor de beide zwemlocaties in het Oosterduinsemeer in de kwaliteitsklasse uitstekend. Totaal oordeel E. coli intestinale enterococcen Oosterduinsemeer Zuidoever (RO296) Uitstekend Uitstekend Uitstekend Oosterduinsemeer Westoever (RO374) Uitstekend Uitstekend Uitstekend Op basis van bovenstaand toetsoordeel hoeft het zwemwaterprofiel voor de zwemlocaties Zuidoever en Westoever in het Oosterduinsemeer alleen geactualiseerd te worden als er een verslechtering van de bacteriologische waterkwaliteit optreedt. 48\48 Zwemwaterprofiel Oosterduinsemeer

49 Bijlage 1 Situering meetpunten zwemwaterkwaliteit

50

51 Bron: Hoogheemraadschap van Rijnland