Samenvatting Geschiedenis Tijd van Grieken en Romeinen

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Tijd van Grieken en Romeinen Samenvatting door A woorden 5 november keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Samenvatting geschiedenis Hoofdstuk 2 Tijd van Grieken en Romeinen 3000 v.chr. t/m 500 n.chr 1 Wetenschap en politiek in de Griekse stadstaat Kenmerkend aspect: de ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat. Vanaf 850 v.chr.: opkomst Griekse stadstaten. Stadstaat (polis): Stad met omringend platteland Landbouwstedelijke samenleving Klein in oppervlakte en inwonersaantal Autarkisch à zelfvoorzienend Autonoom à eigen bestuur en regels Iedere polis had een eigen staatsvorm: Pagina 1 van 18

2 -Monarchie: staatsvorm waarbij de macht legitiem bij een persoon ligt. -Aristocratie: regering van de adel (aristocraten). -Tirannie: staatsvorm waarbij de macht niet legitiem bij een persoon ligt. -Oligarchie: regering van een kleine groep mensen die niet perse adel zijn. -Democratie: regering door de bevolking met burgerrecht. Athene 507 v.chr.: democratie -> volksvergadering (solon) -> directe democratie Welsprekendheid -> in de leer bij safisten (dedebatteren) Nadelen van democratie: Plato: dictatuur van de massa -chaos -geen verstand van zaken -politus zal principes verlochenen Burgerschap: het feit dat je burger bent met politieke en maatschappelijke rechten die daarbij horen. Filosofen: Denken na over de vraag: wat is de beste regeringsvorm? Proberen de wereld te verklaren op een rationele manier. Wetenschappelijke manier van denken (over de natuur). à begin van: Wetenschap: Verwerpen mythologische manier van denken Opdoen van kennis/theorie op basis van experimenten, waarnemingen en gebruik van het verstand. Vb.: natuurwetenschaap, wiskunde, geneeskunde, politiek, biologie, astronomie, enz. Socrates Bekende filosoof uit die tijd en hoort bij het kenmerkende aspect van deze paragraaf. Pagina 2 van 18

3 Hellenisme ( v.chr.): Verspreiding van de Griekse cultuur naar het oosten vanaf de tijd van Alexander de Grote. 2 Het Romeinse imperium Kenmerkend aspect: de groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde. Bronnen: Cleopatra Julius Civilis en de Bataafse opstand Koningstijd: 753 v.chr 509 v.chr. -Monarchie Republiek: 509 v.chr. 27 v.chr. -macht verdeeld over meerdere functies -functionarissen voor een jaar gekozen -belangrijkste functie: consul -senaat heeft de meeste macht -Oligarchie 48 v.chr. wierf Julius Caesar de alleenheerschappij. Na zijn dood, vier jaar later, ontstond opnieuw een machtsstrijd, die werd gewonnen door Octavianus. Hij stichtte in 27 v.chr. het Romeinse keizerrijk. Met Augustus begon een lange periode van welvaart en vrede binnen de grenzen de Pax Romana. van het Romeinse rijk: v.chr. burgeroorlogen tussen consuls Keizertijd: 27 v.chr 476 n.chr. -macht in handen van de keizer -senaat en consuls bleven bestaan, maar hadden weinig macht -Monarchie Pagina 3 van 18

4 Enorme groei van het Romeinse Rijk: Stadstaat à Imperium Romanum Imperium: een groot rijk onder macht van een keizer of 1 volk De Romeinen blonken uit in hardheid, taaiheid en discipline. Redenen sterke groei Romeinse rijk: -sterk en gedisciplineerd leger -goed verdedigbare grenzen -goede infrastructuur -goed bestuur, vanuit 1 punt, Rome Als veroverde vorsten meewerkten behielden zij hun macht en kregen zij het Romeinse burgerschap. Gevolg: Romanisering: het overnemen van (delen van) de Romeinse cultuur door andere volkeren. Door de veroveringen van Griekenland door de Romeinen ontstond de Grieks-Romeinse cultuur. 3 De Grieks-Romeinse cultuur Kenmerkend aspect: De klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur. Bronnen: Phidias Griekse-Romeinse cultuur = klassieke cultuur Klassiek: Voortreffelijk voorbeeld. Iets dat blijvende waarde heeft. Griekse beeldhouwkunst: -driedimensionaal -anatomisch correct Pagina 4 van 18

5 -naakt -geperfectioneerd Griekse architectuur: -tempel 5 e en 4 e eeuw v. Chr.: Klassieke Oudheid Griekse beeldhouwkunst en architectuur was een voorbeeld voor latere generaties. Romeinen Romeinse beeldhouwkunst: -driedimensionaal -anatomisch correct -gekleed -realistisch Romeinse architectuur: bogen koepels -mengeling van Griekse stijlen -gebruik van beton zorgt voor meer mogelijkheden 4 Romeinen en Germanen Kenmerkend aspect: De confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van noordwest Europa. Romeinen in Noordwest Europa: v.chr. veroverde Caesar Gallië 12 v. Chr. versloegen de Romeinen de Bataven Germanen: volkeren ten noorden van de Rijn Pagina 5 van 18

6 Romeinen keken neer op de Germanen. Ze vonden hun maar barbaren, onbeschaafde woestelingen, maar ze vonden hen we dappere en sterke krijgers. Germanen bewonderden de Romeinse cultuur en namen hem soms over (Romanisering). Romeinen: - landbouwstedelijke samenleving - goed georganiseerd imperium Germanen: - landbouwsamenleving - losse stammen Onderlinge contacten: - handel - Germanen in Romeins leger - Germanen verhuizen naar Romeins rijk 3 e eeuw n. Chr.: Grote groepen Germanen vallen het Imperium Romanum binnen. Redenen: - goede landbouwgrond - Romeinse welvaart Gevolgen: - chaos! - hervormingen van het Romeinse bestuur 395 n. Chr.: definitieve splitsing in het West- en het Oost- Romeinse rijk 5 e en 6 e eeuw n. Chr.: Pagina 6 van 18

7 Volksverhuizingen Redenen: - veel Germanen leefden al in het rijk. - Germanen slaan op de vlucht voor de Hunnen Gevolgen: - chaos! - ineenstorting van het West-Romeinse rijk 5 Jodendom en Christendom Kenmerkend aspect: de ontwikkeling van het jodendom en het christendom in de eerste monotheïstische godsdiensten. Bronnen: Jaartellingen en kalenders Jodendom en Christendom zijn allebei ontstaan in Palestina. En zijn de eerst monotheïstische (één god) godsdiensten. Joden en christenen nemen een aparte plaats in in de plytheïstische wereld van het hellenisme en van de Romeinen. Jodendom: Onstaan: 1750 v. Chr. God: Jahweh Profeet: Mozes Heilig boek: Tenach Regels: Torah & tien geboden Christendom: Ontstaan: 30 n. Chr. God: God Pagina 7 van 18

8 Profeet: Jezus Heilig boek: Bijbel Regels: Tien geboden Christendom in het Imperium Romanum: 30 n. Chr.: Arrestatie van Jezus : Volgelingen verspreiden de boodschap van Jezus, maar ze worden streng vervolgd. Christendom blijft groeien, vooral in steden in het oosten. De mensen die het niet zo goed hebben (armen, vrouwen en de slaven) zijn vatbaar voor de boodschap van het christendom. 3 e eeuw: Christendom wordt ook populair bij rijkere burgers. Christenen krijgen de schuld van de chaos in het rijk. Christendom blijft groeien, ondanks dat de vervolgingen door gaan. 313: Edict van Milaan. Gelijke rechten voor christenen. Constatijn eerst christelijke keizer. 391: Christendom wordt staatsgodsdienst Pagina 8 van 18

9 Hoofdstuk 3 Tijd van monniken en ridders 500 t/m De opkomst van de islam Kenmerkend aspect: het ontstaan en verspreiding van de islam. Bronnen: Tarik ibn Zijad Islam: zich onderwerpen aan Allah, de enige god. Dus een monotheïstische godsdienst. Profeet: Mohammed (vanaf 610 n. Chr.) Onstaan: 622 n. Chr. God: Allah Profeet: Mohammed (610 n. Chr.) Heilig boek: Koran openbaring (visioenen) Regels: Vijf zuilen Islam beroept zich op dezelfde God als joden en christenen. Zien Mozes en Jezus als profeet, maar Mohammed is de belangrijkste. Dezelfde stamvader: Abraham Izaak Ibrahim Ismaël In Mekka is de islam gesticht en in Medina is de islam verspreidt. Vanaf 622 verspreidt de islam zich razendsnel. Oorzaken: -zwakke aangrenzende rijken Pagina 9 van 18

10 -jihad: verplichten om het geloof te verspreiden -islam werd de basis van het bestuur -tolerantie ten opzichte van joden en christenen -onderlinge verdeelheid werd overwonnen door islam -namen cultuur over van overwonnen volkeren Islamitische wereld is geen eenheid. Verschillende stromingen: soennieten en sjiieten. Geruzie tussen deze twee groepen begint na de dood van Mohammed, want de vraag is wie zijn opvolger moet worden. Islam komt in conflict met de christelijke wereld. Frankische koningen stoppen islamitische veroveringen, maar Spanje en Portugal worden islamitisch. à Reconquista ( ) Wetenschappelijke bloei: Besturen/vertalen van oude Griekse geschriften. Ook in de Arabische wereld ontwikkeld zich de natuurwetenschap, wiskunde, geneeskunde. Moslims gaan ook zelf onderzoek doen en doen ze eigen uitvindingen. Gedurende de middeleeuwen was de Islamitische wereld veel verder ontwikkeld dan christelijk west Europa. 2 Hofstelsel en horigheid Kenmerkend aspect: de vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid. Bronnen: Geld Romeinse rijk: Goed georganiseerd bestuur en een sterk en gedisciplineerd leger. Zeer welvarend en had een agrarisch-urbane Pagina 10 van 18

11 samenleving (landbouw, nijverheid en handel). Einde aan het Romeinse Rijk door volksverhuizingen. Na 500: West-Europa wordt een agrarische samenleving (autarkie, iedereen werkte in de landbouw behalve adel en geestelijkheid). Boeren aan het begin van de middeleeuwen: Vrije boeren (eigen stuk grond voor hunzelf en hun familie) Horige boeren (hoorde bij het land van de heer) Lijfeigenen (waren gebonden aan de landeigenaar (lage adel) zelf, waren zijn eigendom). Het ontstaan van het hofstelsel: Er was veel honger, armoede en onveiligheid. Het was dus geen pretje op een boer te zijn. De boeren richtten zich op de lokale edel man, die kon hun bescherming en landbouwgrond bieden. In ruil daar voor kreeg de edelman een deel van de oogst en herendiensten. Deze ruil wordt het hofstelsel genoemd. Indeling van een domein/hof: Vroonland: beheerd door de heer. Onderhouden door lijfeigenen. Hoevenland: gepacht en beheerd door de horige en vrije boeren. Domeinen kenden een autarkische economie. Het verschil tussen hofstelsel en het feodalisme/leenstelsel: Leenstelsel: vorst die leent een gedeelte van zijn macht uit in ruil voor trouw (raad en daad). Dit is vooral een politiek iets. De boeren hebben hier niks mee te maken Hofstelsel: draait om economie en de sociale verhoudingen tussen de lage adel en de boeren. 3 Het feodale stelsel Kenmerkend aspect: het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur. Pagina 11 van 18

12 Bronnen: Keizer West-Europa na val van het West-Romeinse rijk: Macht kwam in handen van Germaanse koningen, zoals bijvoorbeeld de Frankische koning Clovis. Problemen voor de Frankische koningen: -Alleen geestelijkheid kon nog lezen en schrijven -> geschreven wetgeving? -Wegen werden slecht onderhouden -> reizen? -Verdwijnen handel zorgt voor verdwijnen geld -> belasting heffen? Clovis stelde vazallen aan. De vazallen zwoeren Clovis trouw. In ruil daarvoor gaf Clovis hun inkomen/levensonderhoud. Vazallen moesten samen met de koning strijden, het rijk verdedigen of de koning adviseren als het ging om wetten en rechtspraak. Uiteindelijk volgt hieruit het feodalisme. Feodalisme/leenstelsel: Een vorst heeft land, het is alleen te groot om in z n eentje te besturen. Hij gaf delen van zijn land in leen bij leenmannen (hoge adel). In ruil daarvoor moesten hun de koning trouw zweren (advies geven en strijd leveren). Leenmannen vonden hun gebieden ook nog te groot en zij verdeelde hun land dan weer over achterleenmannen (lage adel). Ook hun moesten in ruil hiervoor trouw zweren. Bij het Frankische rijk werkte dit perfect met Karel de Grote aan het hoofd. Zwakte van het feodalisme: -Leenmannen wilden graag de macht binnen hun familie houden. (of de koning verliest de controle over de leen of de koning komt in conflict met de leenman). Een koning zat dus voortdurend in de spagaat. Pagina 12 van 18

13 -Verhouding tussen leenheer en leenmannen werden minder persoonlijk. -Leenmannen benoemen zelf ook leenmannen (achterleenmannen) Alleen sterke koningen konden hun macht behouden (zoals Karel de Grote) 4 Christendom in Europa Kenmerkend aspect: de verspreiding van het christendom in geheel Europa. Bronnen: Dokkum God Katholieke kerk heeft een hiërarchische opbouw: Paus Bisschoppen Priesters Wereldlijke macht: De macht van de keizers, koningen en edelen over hun volk. Deze macht betreft bestuur en rechtspraak. Tweezwaardenleer: Geestelijke en wereldlijke macht hebben elk hun eigen gebied waar ze over heersen. geloof <-> bestuur en rechtspraak Christendom groeit vanaf 500. Oorzaken: -samenwerking tussen paus en Karolingische vorsten -snel groeiende rijkdom in de kerk Pagina 13 van 18

14 -goede organisatie van de kerk Samenwerking tussen paus en vorsten: -Paus zond missionarissen (geestelijken die erop uittrekken om mensen te bekeren tot het christendom) door heel Europa om heidense volkeren (volkeren die niet christelijk waren) te kerstenen (bekeren tot het christendom). -Vorsten versloegen heidense volkeren en dwongen ze tot kerstening. Goede organisatie van de kerk: -bisschoppen hielden toezicht in hun gebieden -stichting van kloosters (plek waar monniken en nonnen zich terugtrekken uit de wereld op zich volledig aan het geloof te wijden). Grote kloosters kregen een rol in het feodalisme. Karel de Grote stichtte kloosterscholen om onderwijs te bevorderen: Karolingische Renaissance. Problemen voor het christendom: -Drong pas na 1000 echt door tot het gewone volk. -Verspreiding bedreigd door moslims, Vikingen en Hongaren : Schisma. Christendom verdeeld in Rooms-katholiek en Grieks-orthodox. Pagina 14 van 18

15 Hoofdstuk 4 Tijd van steden en staten 1000 t/m steden -> landbouw-stedelijke samenleving -geldeconomie -centraal bestuur -> feodale stelsel ingeruild voor moderne staten -strijd tussen wereldlijke macht (vorst) <-> geestelijke macht (paus) -invloed kerk wordt steeds groter 1 De opkomst van steden Kenmerkend aspect: de opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving. Bronnen: De risterploeg Tot 1000: West-Europa is een agrarische samenleving. Vanaf 1000: West-Europa wordt weer een agrarisch-urbane samenleving. -Veiligheid neemt toe doordat de invallen van volkeren afnemen (einde invallen Vikingen). -Toename voedselproductie (door ontginningen en inpolderingen, technische verbeteringen zoals risterploeg en landbouwgrond wordt efficiënter gebruikt doormiddel van het drieslagstelsel ipv het Pagina 15 van 18

16 tweeslagstelsel) Gevolgen: -Sterke bevolkingsgroei -Oerschotten -> zorgt voor opleving van de handel ->boeren gaan zich specialiseren (vlees, wijn) Sterke bevolkingsgroei en toename van de handel zorgen weer voor een opkomst van de steden. Belangrijkste handelsgebieden: -Vlaamse handelssteden -Noord-Italiaanse stadstaten -Hanzesteden (aantal steden waarvan de handelaren samenwerkten) 2 De stedelijke burgerij Kenmerkend aspect: De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden. Bronnen: Francesco di Marco Datini, de koopman Prato Opkomst van de steden voor meer vrijheid: -Boeren, het wordt voor hun steeds aantrekkelijker om naar de stad te gaan (zo hoefden geen herendiensten meer te verlenen en geen belasting meer te betalen). Dit had als gevolg dat de leenmannen minder herendiensten moesten vragen, anders zouden alle boeren naar de stad vertrekken. Dit zorgden voor meer vrijheid voor de boeren die op het platteland achterbleven. -Burgers, handel en ambacht zette op. Steden werden rijk. Dat maakte die steden interessant voor de hoge adel. Dat land was immers van hun, en ze konden dus belasting vragen aan de burgers. In ruil daarvoor kregen ze stadsrechten. Voorbeelden van stadsrechten: Politieke standsrechten: -eigen bestuur -eigen rechtspraak Pagina 16 van 18

17 -eigen verdediging Economische stadsrechten: -jaarmarkt -tolheffing -gilden (samenwerkingsverbanden van ambachtslieden) op te richten Stadsbestuur werd aangesteld door de adel. Bestaat uit een schout en schepenen Macht lag in de steden bij patriciërs (rijke handelaren). Gilden kregen steeds meer invloed. Steden vormden een nieuwe machtsfactor: Steden konden meer vrijheid eisen door bij een conflict tussen een koning en zijn leenmannen voor de juiste partij te kiezen. 3 Staatsvorming en centralisatie Kenmerkend aspect: het begin van staatsvorming en centralisatie. Bronnen: De Magna Carta Staatsvorming: Het streven van vorsten naar een aaneengesloten grondgebied (duidelijke grenzen, geen losse gebieden) met een stevige bestuursstructuur (koning aan het hoofd van bestuur en rechtspraak). Engeland, 1066: Willem de Veroveraar maakt 1 geheel van Engelse gebieden d.m.v. feodale stelsel en door oorlogen. Frankrijk, honderdjarige oorlog ( ): De koning van Engeland is ook een leenman van de koning van Frankrijk. Als de Franse koning sterft is de vraag wie Pagina 17 van 18

18 gaat hem daar opvolgen. Zowel de Engelse koning als een aantal Franse edellieden wij hebben recht op de troon. Na honderd jaren aan verschillende oorlogen wordt die uiteindelijk gewonnen door de Franse koning. Dat vormt het begin van de Franse staatsvorming. Frankrijk: staatsvorming door centralisatie. Centralisatie: het streven van vorsten om hun hele gebied vanuit een hoofdstad te regeren. Opkomst van handel en nijverheid zorgt ervoor dat de geldeconomie weer op gang kwam, dat er steden kwamen die belasting betaalden. Met dat belastinggeld kon hij zelf soldaten inhuren, zo was hij niet meer afhankelijk van zijn leenmannen. Ook kon hij met dat geld ambtenaren aanstellen, die namens hem een gebied zouden gaan besturen. Ook in dit geval was hij minder afhankelijk van zijn leenmannen. Door te centraliseren probeert een vorst leenmannen buiten spel te zetten. Maakt dus een einde aan de versnippering van het feodale stelsel en probeert de macht weer helemaal bij zichzelf te krijgen. Centralisatie zorgt voor uniformering (in het hele land dezelfde wetten). Bourgondië: staatsvorming door centralisatie Hertog van Bourgondië is in eerste instantie nog een leenman van de Franse koning. Pagina 18 van 18