Samenvatting Geschiedenis Geschiedenis H1,2,3

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Geschiedenis H1,2,3 Samenvatting door een scholier 2672 woorden 12 februari ,9 17 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Geschiedenis H1/ H2/ H3 Hoofdstuk 1 Jagers- en boeren is het eerste tijdvak en duurt tot 3000 v.c. Jagers- en verzamelaars overleefden doordat de mannen gingen jagen en de vrouwen voor de kinderen zorgden. Nomaden : ze moesten zwerven en trekken om aan voedsel te komen. Prehistorie: wordt de voorgeschiedenis genoemd. De tijd waaruit geen schriftelijke bronnen zijn overgeleverd. Jagers- en verzamelaars leefden voor het grootste deel in de laatste ijstijd, die duurde tot v.c. De moderne mensen verschenen rond v.c. in Europa, maar pas vanaf v.c. was Noord-Europa permanent bewoond. De meeste jagers- en verzamelaars woonde vooral in Zuid-Frankrijk en Spanje. Daar zijn veel rotswand schilderingen gevonden, zoals in Valtorta. In de loop van de tienduizenden jaren hadden mensen al heel wat vaardigheden ontwikkeld. De jagers- en verzamelaars in Europa sneden uit bot en ivoor kleine beeldjes. In een zeer groot gebied, van West-Europa tot in Siberië, zijn zogenaamd Venus- beeldjes gevonden. Mogelijk hadden die te maken met een vruchtbaarheidsritueel. Dat zou erop wijzen dat deze mensen al vorm van godsdienst hadden. Venus- beeldjes: beeldjes van vrouwen met enorme borsten, buiken en heupen. Het tijdvak jagers- en verzamelaars eindigde rond 3000 v.c. toen in het Midden-Oosten het schrift ontstond. Archeologie: wetenschap die het verleden bestudeert aan de hand van ongeschreven bronnen zoals botresten, potscherven, voetafdrukken, schilderingen etc. Pagina 1 van 11

2 Geschiedschrijving: mensen die dingen onderzoeken van vroeger en het opschrijven. De landbouw ontstond in v.c. maar het duurde jaren voordat de overstap naar akkerbouw en veeteelt werd gemaakt. Het ontstond in een gebied waartoe onder meer Irak en Syrië behoren. Het wordt de vruchtbare halve maan genoemd omdat het destijds erg vruchtbaar was en het op de kaart er uitzag als een halve maan. Veeteelt: dieren zoals schapen en zwijnen temmen. De oorzaak van de overgang van akkerbouw naar veeteelt is:vermoedelijk de klimaatveranderingen. Doordat dankzij de landbouw meer mensen konden worden gevoed, groeide de bevolking. Die kon alleen overleven als de voedselproductie verder werd uitgebreid. Door de landbouw ontstond de agrarische of landbouwsamenleving. Het aantal mensen nam sterk toe en er ontstond een sedentaire levenswijze. Sedentaire levenswijze: leven op een vaste woonplaats. In de vroegere landbouwgebieden zijn ook graven gevonden. De boeren gingen hun doden op een vaste plaats bij hun huis begraven of cremeren. De graven laten zien dat ze geloofden in leven na de dood en hun voorouders vereerden. Beschaving: het denken en doen van een groep. Nijverheid: het maken en bewerken van goederen. Polytheïsme: godsdienst met meerdere goden. Kenmerkende aspecten Hoofdstuk 1: De levenswijze van jagers- en verzamelaars. Het ontstaan van landbouw en de landbouwsamenlevingen. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen. Nieuwe uitvindingen. Ontstaan van ambachten. zelf planten van zaden. (akkerbouw) Pagina 2 van 11

3 Het houden van vee ( veeteelt). Verhoging voedselproductie. Ontstaan van steden. Groei van dorpen. Ontstaan van de handel. Hoofdstuk 2. Grieken en Romeinen begon in 3000 v.c. tot 500 n.c. Grieken geloofden dat als er slechte dingen gebeurde God Poseidon daarvoor zorgde en als er goede dingen gebeurde Godin Dementer daarvoor zorgde. Mythologisch: mensen denken dat de Goden alles doen. Vanaf 600 v.c ontwikkelden de Grieken iets nieuws. De meesten hielden vast aan het godengeloof, maar filosofen gingen rationeel denken. Zij probeerden alles met hun verstand te beredeneren, ze onderzochten de feiten, stelde systematische vragen en probeerden rationele antwoorden te vinden. Uit de filosofie zijn ook allemaal aparte takken van wetenschap, zoals wiskunde, natuurkunde, medische wetenschap en geschiedwetenschap. Stadstaat: staat die bestaat uit een stad met het omliggende platteland. Pagina 3 van 11

4 Bestuursvormen: Monarchie: staat met één vorst aan het hoofd. Aristocratie: staat geleid door een groep aanzienlijken (de besten). Oligarchie: staat geleid door een kleine groep. Tirannie: bestuur van een tiran. Democratie: bestuur waarbij het volk beslist. Klassieke oudheid: voortreffelijk, iets wat tot voorbeeld dient, zoals de Grieks- Romeinse cultuur. Republiek: staat zonder vorst aan het hoofd. Senaat: wetgevende vergadering van het Romeinse Rijk. Expansie: groei, uitbreiding. Burgeroorlogen: binnenlandse oorlog. Dictator: alleenheerser, zoals Ceasar. In 44 v.c. werd Ceasar vermoord door senatoren die de republiek wouden redden. Daarop kwam een lange burgeroorlog gewonnen door Ceasars achterneef Octavianus. Hij maakte een eind aan de republiek en stichtte het Romeinse keizerrijk. Imperium: een groot rijk. Rome is van een stadstaat uitgegroeid tot een wereldrijk door organisatietalent en militaire kracht. Bij de Romeinen stonden militaire kwaliteiten hoog in aanzien. Al in de 6 e eeuw v.c. gingen ze naar Grieks voorbeeld over op een gedisciplineerde strijdwijze. Pax Romana: de Romeinse vrede, periode van rust en orde in de eerste eeuwen van het keizerrijk. De Romeinen waren onder de indruk van de cultuur van de Grieken. Ze namen veel van hen over. Zo kwam de Romeinse godin Diana overeen met de Griekse Artemis, godin van de jacht en de vruchtbaarheid. De Grieks- Romeinse cultuur raakte door het gehele rijk verspreid. Overal bouwden de Romeinen aquaducten, amfitheaters, bruggen en triombogen. In het Oosten bleef de voertaal Grieks. De volkeren in het Westen werden geromaniseerd. Zijn namen de Romeinse taal en cultuur over. Romaniseringen: onder invloed van de Grieks-Romeinse cultuur brengen. Kelten: voor de komst van de Romeinen in Griekenland hadden ze geleefd in een landbouwsamenleving zonder schriften of echte steden. De Grieken waren aanvankelijk sterk beïnvloed door de Egyptische kunst. Pagina 4 van 11

5 Hun oudste beelden waren naar Egyptisch voorbeeld strijd en plat en hadden emotieloze gezichten. Maar zo bleef het niet. Griekse beeldhouwers probeerden nieuwe dingen uit. In de klassieke periode van de Griekse cultuur (5 e en 4 e eeuw v.c.) gaven ze hun beelden natuurlijke houdingen en levendige gezichten met een glimlach of andere uitdrukking. Toch moesten deze beelden geen gewone stervelingen voorstellen, maar goden, half goden en helden. Vormtaal: stijl, wat vormen uitdrukken. Zuilen: ronde stenen palen die een dak ondersteunt. Drie soorten zuilen die de Grieken hadden: Dorische zuilen: sober, strak, robuust. Ionische zuilen: ranker, boven en onder versiering. Korintische zuilen: versieringen nog uitbundiger. Op den duur ontwikkelden de Romeinen een eigen stijl. De Grieken hadden perfecte schoonheid nagestreefd, de Romeinen maakten realistische beelden. Ook in de architectuur leverden de Romeinen bijzondere prestaties. Ze werkten met bogen, gewelven en koepels. Barbaren: onbeschaafde vreemdelingen. Voor de Romeinen was in de Germaanse gebieden weinig te halen. Toch drongen ze ten tijde van Augustus door tot de rivier de Elbe in Oost-Duitsland. Ze begonnen het gebied te bezetten maar, kregen te maken met fel verzet. In het open veld waren de Germanen kansloos maar, doordat ze sneller waren en het terrein kenden, konden ze de Romeinen in het bos verrassen. Dat gebeurde in 9 n.c. toen drie Romeinse legioenen op weg waren naar hun winterkwartier aan de Rijn. De Romeinen hadden zich onoverwinnelijk gewaand. De nederlaag was een enorme schok. Ze trokken zich terug achter de Rijn. Volksverhuizingen: migratie van een volk, in het Romeinse Rijk de invasies van de Germaanse volkeren vanaf de 3 e eeuw. Pagina 5 van 11

6 Hierdoor werd het Romeinse Rijk gesplitst. Er was nu een Oost- en West Romeinse Rijk met allebei een eigen keizer. De volkeren van de oudheid hadden vele goden. Eerste waren de Joden polytheïstisch, maar hun geloof werd op den duur monotheïstisch. Volgens het jodendom is er maar één God, Jahweh. Hij was de schepper van hemel en aarde en van alles wat daarop leeft. Het geloof werd vastgelegd in een heilig boek: de Tenach. Daarin stonden de joodse wetten en regels en de 10 gebeden. Mozes was de wetgever en hun aartsvader was Abraham die had volgens de geschiedenis als eerste ingezien dat er maar één God was. Diaspora: verspreiding van het jodendom. Uit het jodendom ontstond in de 1 e eeuw n.c. een nieuwe monotheïstisch godsdienst : het christendom. Ook in Rome ontstonden al vroeg een christelijke gemeenschap. De christenen wezen de Romeinse goden af en weigerden de keizer te vereren. Dat leidde tot haatuitbarstingen en vervolging. In 313 maakte keizer Constantijn een eind aan de vervolgingen. Hij werd christen. Het christendom werd voortaan bevoordeeld. Eind 4 e eeuw werd het de staatsgodsdienst. Het heilig boek is : de Bijbel. Een nieuw Testament en het oude Testament die overeen kwam met de Tenach. Kenmerkende aspecten van hoofdstuk 2: De ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat. De klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur. De groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks- Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde. De confrontatie tussen de Grieks- Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest- Europa. De ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten. Hoofdstuk 3 Er wordt aangenomen dat de Arabische koopman Mohammed de stichter is van de godsdienst de islam. Pagina 6 van 11

7 Volgens islamitische geschriften kreeg Mohammed in 610 van Allah opdracht om zijn profeet te worden.tot zijn dood in 632 zou de engel Gabriël aan hem verschenen zijn, die hem verzen van Allah doorgaf. Mohammeds volgelingen leerden deze uit het hoofd en schreven het later op in de Koran. De nieuwe godsdienst heeft maar 1 God. Overeenkomst met het christendom is dat ze een boodschap hebben voor de gehele mensheid. Jihad: het streven naar uitbreiding van de islam. Mohammed was een wereldlijk machthebber, nadat hij in 622 door vijanden was verdreven uit Mekka, kreeg hij de macht in de stadstaat Medina, die daarmee de eerste islamitische staat werd. Kalief: opvolger. Rond 650 viel de expansie van de Arabieren stil. Ze voerden onderling oorlog. Na de moord op de laatste kalief, Mohammeds neef en schoonzoon Ali, kwamen de Omayyaden aan de macht, een familie uit Mekka. Zij stichtten in de hoofdstad Damascus een dynastie, waarbij de titel van kalief overging van vader op zoon. De sjiieten kwamen daarentegen in opstand. De soennieten steunden de Omayyaden. Verschil tussen soennieten en sjiieten is dat ze andere tradities, gewoonten en feesten hebben. Dynastie : de titel van kalief overging van vader op zoon. Sjiieten: de volgelingen van Ali. Soenniet: lid van de grootste geloofsrichting binnen de islam. De moslimlegers probeerden grote stukken land te veroveren maar in 732 werden ze bij Frankrijk tegengeslagen. Daarmee kwam een eeuw na Mohammeds dood een eind aan de expansie van het Arabisch-islamitische wereldrijk. Wel bleef de islamitische wereld een culturele en economische eenheid. Vanaf de 11 e eeuw veroverden ze de rest van het Byzantijnse Rijk en Constantinopel etc. In 1492 voltooiden de christelijke vorsten hun reconquista met de inname van Granada in Zuid-Spanje. Emir/sultan: een islamitische vorst. Moren: moslim in of uit Noordwest-Afrika. Reconquista: herovering. Pagina 7 van 11

8 De Arabieren waren tamelijk tolerant zolang de christenen en joden de profeet Mohammed maar niet beledigde, ook moeten ze meer belasting betalen dan de moslims. De Arabieren maakten gebruik van de Perzische en Grieks-Romeinse cultuur door het filosofische, wetenschappelijke en literaire werk te vertalen. Ze voegden een nieuwe architectuur toe, die indrukwekkende moskeeën, paleizen en andere bouwwerken opleverde, zoals de Rotskoepel op de Tempelberg in Jeruzalem. Moskee: islamitisch gebedshuis. De West-Europese samenleving was in de jaren vrijwel volledig agrarisch. Het land bracht zo weinig op dat het overgrote deel van de bevolking in de landbouw moest werken. De handelaren en ambachtslieden waren samen met de steden verdwenen. De plattelandsgemeenschappen waren grotendeels autarkisch. Autarkisch: ze leefden van de opbrengst van het eigen land en er was weinig contact met de buitenwereld. De boerengemeenschappen maakten zelf wat ze nodig hadden. Ze gebruikten hout uit de bossen om te stokken, huizen te bouwen en werktuigen te maken. Als er al gehandeld werd, was het vaak ruilhandel, want geld was er nauwelijks meer. Boeren waren arm en hadden honger, bovendien werden ze overheerst, onderdrukt en zelfs geterroriseerd door de adellijke heren van wie ze afhankelijk waren. In het Romeinse Rijk bestonden reusachtige landbouwbedrijven waarop slaven werkten. Daarnaast waren er vrije boeren met eigen land. In de 3 e en 4 e eeuw daalde de agrarische productie zo sterk dat de bevoorrading van de Romeinse legers en de steden in gevaar kwam. Om te voorkomen dat de productie verder daalde, verboden de keizers boeren hun grond te verlaten. De onvrijheid van de boeren nam nog verder toe want de overheid raakte verzwakt en bood geen bescherming meer. Boeren gingen bescherming vragen bij heren die legertjes op de been konden brengen inruil daarvoor gingen ze allerlei verplichtingen doen. Zo ontstond in de nadagen de horigheid. Pagina 8 van 11

9 Vrije boeren en slaven gingen op in een nieuwe klasse van halfvrije horigen. Horigen waren niet volledig rechteloos, zoals slaven, maar ze mochten niet zonder toestemming hun land verlaten. In grote delen van Europa bestond in de tijd van monniken en ridders het hofstelsel. Daarbij woonden horige boeren op een domein van een heer of een klooster. Midden op z n landbouwgemeenschap stond de hof, het hoofdgebouw van de heer met opslagschuren, een molen, een weverij en andere bijgebouwen. Het domein was in tweeën gedeeld. Het ene deel, het vroonland, was van de heer of het klooster. Het was onderverdeeld in akkers, weiden en woeste gronden. Het andere deel van het domein was van de boeren. Ze hadden een hoeve en mochten de omliggende bossen en woeste gronden gebruiken om vee te laten lopen, hout te sprokkelen etc. Daar stonden herendiensten tegenover. Herendienst: werk dat gratis gedaan moet worden voor een heer. Rentmeester: iemand die voor een ander een landgoed beheert. Het was bijzonder in de tijd van monniken en ridders dat Karel de Grote kon lezen en zijn adviseurs konden schrijver waardoor hij wetten kon uitvaardigen die in zijn hele rijk moesten worden nageleefd. Slechts weinigen konden in die tijd lezen en schrijver waardoor het geordende bestuur uit de Romeinse tijd was verdwenen. Er was ook geen geld meer in omloop waardoor vorsten ook geen belasting konden heffen om militairen en bestuurders te betalen of om wegen aan te leggen en te onderhouden. Clovis werd in 481 op 15-jarige leeftijd uitgeroepen tot koning van een gebiedje in het zuiden van België door zijn medestrijders. Hij breidde dat uit door Frankische vorsten te vermoorden of te verslaan op het slagveld. Toen Clovis in 511 stierf behoorde het grootste deel van het vroegere Gallië tot het Frankische Rijk. Na zijn dood werd het rijk verdeeld over zijn vier zoons. Één van die zoons doodde de rest en verdeelde later het land over zijn eigen vier zoons. In de 8 e eeuw kreeg Karel Martel het hele rijk in handen. Zijn kleinzoon Karel de Grote breidde het in een reeks oorlogen Karel en andere koningen werden afhankelijk van lagere boeren, die met hen meevochten, soldaten leverden en gebieden bestuurden. De koningen beloonden deze edelen met grond en buit. Ze probeerden de adel aan zicht te Pagina 9 van 11

10 binden door een eed van wederzijdse trouw. Zo ontstond een nieuw bestuurssysteem. Leenstelsel of feodalisme geheten. Hierbij gaf een koning een gebied of ambt in leen aan een vazal of leenman en beloofde hem te beschermen. In ruil daarvoor zwoer de vazal dat hij zijn leenheer zijn leven lang trouw zou dienen. Karel de Grote verdeelde zijn rijk in graafschappen en hertogdommen, onder leiding van graven en hertogen. Deze vazallen moesten namens hem rechtspreken, militairen oproepen enzovoort. In ruil daarvoor kregen ze hun ambt in leen, met inclusief bijbehorende burcht, domeinen en rechten om belasting te heffen. Veel leenmannen, graven en hertogen ging hun leen aan hun kinderen doorgeven, graven en hertogen waren daardoor erfelijke heersers. Door het land steeds van vader op zoon door te geven, was het gevolg rond het jaar 1000 dat veel kleinere kasteelheren feitelijk onbeperkte macht hadden rond hun burchten. Karel bracht voor zijn oorlogen ruiterlegers op de been. In de 8 e eeuw werden door technische verbeteringen ruiters voor het eerst in Europa superieur aan het voetvolk. De ridders kregen betere lansen, zwaarden en een maliënkolder, een soepel gevechtstenue bestaand uit ijzeren ringetjes. Door de stijgbeugel zaten ze vaster ter paard en konden ze beter stoten uitdelen en opvangen. Dit was alleen voor de rijke heren, die getalenteerde boerenzonen opleidden tot ridder. Kasteelheren vormden ridderlegertjes waarmee ze hun burcht konden verdedigen. Op den duur gingen van oorsprong niet adellijke ridders behoren tot adel. Na 1000 werden adellijke ridderschappen opgericht. De leden moesten zich ridderlijk gedragen. Ze moesten ridderlijke waarden laten zien als moed, eerlijkheid, trouw en kameraadschap. Het is geen toeval dat de rooms-katholieke kerk wordt geleid vanuit Rome. Het christendom ontstond in het Romeinse rijk. In de grotere steden en hun omgeving kregen bisschoppen de leiding over de kerk. Elke bisschop benoemde in zijn bisdom de lagere geestelijken. De hoogste geestelijke was de bisschop van Rome, de paus. Deze organisatie bleef in West-Europa na de ondergang van het Romeinse rijk intact. In het Oost-Romeinse rijk ontstond de Byzantijnse of Grieks-orthodoxe kerk, die vanuit Constantinopel werd geleid door de keizer. Keizers en koningen hadden volgens de paus alleen wereldlijke macht à staat leiden. De pausen beweerden dat ze hun geestelijke macht van Christus hadden gekregen à kerk leiden. Tweezwaardenleer Pagina 10 van 11

11 Mede door de tweezwaardenleer ontstond een schisma (scheuring) tussen het Latijnse Rooms-katholieke christendom à Westen. Griekse christendom à Oosten Monniken en nonnen à geestelijken die zich van de wereld afzonderden à woonden in een klooster. Rooms-katholieke kloosters hanteerden vanaf de 6 e eeuw de voorschriften van Benedictus. Benedictijner monniken mochten geef persoonlijke bezittingen hebben en het klooster niet verlaten. Ook moesten ze strikt gehoorzamen aan het hoofd van het klooster à de abt à houden aan strakke dagindeling van bidden en werken. Pagina 11 van 11