Voorwoord. Eindhoven, 19 Juni, 2003 Anton van den Bosch Jorden Oerlemans Stefan Veltrop

Transcriptie

1 Naam auteurs: Jorden Oerlemans Stefan Veltrop Anton van den Bosch Docentbegeleider: Olav Braunbach-Bakhuys Methodologische begeleidster: Monica Veeger Onderzoeksverslag Fontys Paramedische Hogelschool Opleiding: Fysiotherapie te Eindhoven : 19 Juni 2003

2 Voorwoord In het kader van het afstuderen, van de opleiding fysiotherapie aan de Fontys Hogeschool Eindhoven, is in opdracht van Dhr. R. Loeffen onderzoek verricht naar een trainingsschema met bijbehorende meetinstrumenten voor Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) patiënten in FYSIOtherapie / fitness Vinkel. Dhr R. Loeffen is praktijkhouder en fysiotherapeut van FYSIOtherapie / fitness Vinkel. Hij krijgt regelmatig patiënten doorverwezen uit het Groot Zieken Gasthuis (GZG). De opdrachtgever wil graag een wetenschappelijk onderbouwd trainingsprogramma voor COPD patiënten. Zodoende kan hij na verwijzing van het GZG en andere instellingen de training continueren, waardoor de skeletspierkracht, ademhalingspierkracht en uithoudingsvermogen onderhouden worden en / of verbeteren. Als gevolg hiervan kan de patiënt lichamelijk weer goed functioneren in het dagelijkse leven. Aan het trainingsprogramma moeten meetinstrumenten gekoppeld worden. Hiermee wil men veranderingen qua kracht van skeletspieren, ademhalingsspieren en het uithoudingsvermogen meten en evalueren. Vervolgens kan gekeken worden in hoeverre de training effect heeft. Het verslag bestaat uit twee gedeeltes. Het eerste gedeelte gaat over de methode, resultaten, discussie en conclusie van het project. Het tweede gedeelte bestaat uit het eindproduct dat tot stand is gekomen na het uitvoeren van het project. Voor het tot stand komen van dit afstudeerproject willen de samenstellers de volgende personen hartelijk bedanken voor hun medewerking: Dhr. O. Braunbach-Bakhuys, docentbegeleider, Mevr. M. Veeger, methodologische begeleidster, Dhr. R. Loeffen, fysiotherapeut FYSIOtherapie / fitness Vinkel en tevens opdrachtgever, Fysiotherapie Groot Zieken Gasthuis (GZG), Mevr A. Verhagen, Dhr R. Gosselink, Dhr W. Cambach. Eindhoven, 19 Juni, 2003 Anton van den Bosch Jorden Oerlemans Stefan Veltrop 2

3 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding P aanleiding P probleemstelling P vraagstelling P Doelstelling P Inhoud per hoofdstuk P. 5 Hoofdstuk 2 Trainingsprogramma P Trainingsprogramma I P Trainingsprogramma II P Trainingsprogramma III P. 8 Hoofdstuk 3 Werkwijze P Werkwijze trainingsprogramma P Krachttraining P Uithoudingsvermogen P Ademhalingsspiertraining P Werkwijze meetinstrumenten P Borg schaal P MWT P Fiets ergometertest P RM P Werkwijze voor het gebruik van het trainingsschema P. 11 Hoofdstuk 4 Trainingsschema P. 13 3

4 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Dit verslag is geschreven in het kader van de onderwijseenheid afstudeerproject van de Opleiding voor Fysiotherapie van Fontys Paramedische Hogeschool te Eindhoven. FYSIOtherapie / fitness Vinkel krijgt regelmatig COPD patiënten doorverwezen uit het GZG en andere instellingen. Aanleiding van het project is dat FYSIOtherapie / fitness Vinkel op dit moment geen goed aansluitend trainingsprogramma met bijbehorende meetinstrumenten voor het meten en evalueren van skeletspierkracht, ademhalingsspierkracht en uithoudingsvermogen heeft. FYSIOtherapie / fitness Vinkel wil een optimaal trainingsprogramma voor COPD patiënten zodat deze hier verder kunnen revalideren. Door middel van literatuurstudie wordt er een wetenschappelijk onderbouwd trainingsprogramma ontwikkeld gericht op skeletspierkracht, ademhalingsspierkracht en uithoudingsvermogen. Tevens worden er door middel van literatuurstudie meetinstrumenten gezocht om veranderingen in skeletspierkracht, ademhalingsspierkracht en uithoudingsvermogen te meten. Er is veel wetenschappelijk onderzoek verricht naar de training van COPD patiënten maar er zijn veel verschillende conclusies getrokken. Hierdoor is er nog weinig duidelijkheid over een wetenschappelijk onderbouwd trainingsprogramma voor COPD patiënten, met de bij behorende meetinstrumenten voor het meten en evalueren van skeletspierkracht, ademhalingsspierkracht en uithoudingsvermogen. 1.2 Probleemstelling Er is op dit moment nog geen wetenschappelijk onderbouwd trainingsprogramma voor COPD patiënten bij FYSIOtherapie Vinkel aanwezig dat aansluit op het trainingsprogramma van het GZG en andere instellingen, ondersteund met meetinstrumenten die de skeletspierkracht, ademhalingsspierkracht en het uithoudingsvermogen meten en evalueren. 1.3 Vraagstelling Hoe ziet een optimaal trainingsprogramma eruit voor COPD patiënten in particuliere praktijk FYSIOtherapie Vinkel met ondersteunende meetinstrumenten die de kracht van: skeletspieren, ademhalingsspieren en verbetering van het uithoudingsvermogen meten? Definities van begrippen uit de vraagstelling met bronvermelding COPD: Chronic Obstructive Pulmonary Diseases, verzamelnaam voor chronische, irreversibele, diffuse vernauwingen van de luchtwegen (31). Ademhalingsspieren: Spieren die actief zijn bij de ademhaling (22) Uithoudingsvermogen: het vermogen om tegen weerstand in gedurende een lange tijd een oefening vol te houden (28). Trainingsprogramma: bestaat uit trainingen die zo op elkaar zijn afgesteld dat er bij elke training sprake is van een trainingsprikkel(28). 4

5 1.4 Doelstelling Het hebben van een wetenschappelijk onderbouwd trainingsprogramma met bijbehorende meetinstrumenten die de kracht van skeletspieren, ademhalingsspieren en het uithoudingsvermogen meten, voor patiënten die worden doorverwezen vanuit het GZG en andere instellingen naar de particuliere praktijk FYSIOtherapie / fitness Vinkel. Uit alle gevonden meetinstrumenten wordt er één gekozen voor elk van de volgende onderdelen; skeletspierkracht, ademhalingsspierkracht en het uithoudingsvermogen een betrouwbaar, valide, toepasbaar en gevoelig meetinstrument. Er wordt één algemeen trainingsprogramma opgesteld. 1.5 Inhoud per hoofdstuk In het tweede hoofdstuk zijn drie trainingsprogramma uitgeschreven in tabel vorm gedurende 1 week van een totale revalidatieperiode van twaalf weken. Elk trainingsschema heeft een andere invalshoek, afhankelijk van de hulpvraag van de patiënt. In hoofdstuk drie wordt ingegaan op de werkwijze van het trainingsprogramma, van de meetinstrumenten en van het trainingsschema. Deze trainingsschema is uitgewerkt in hoofdstuk vier. 5

6 Hoofdstuk 2 Trainingsprogramma 2.1 Trainingsprogramma I Een week trainingsprogramma voor een trainingsperiode van 12 weken: Hulpvraag: Patiënten die thuis willen oefenen en het lopen en fietsen willen verbeteren. Maandag, woensdag en vrijdag training in praktijk. Dinsdag, donderdag en zaterdag thuis programma. Maandag Krachttraining Uithoudingsvermogentraining Ademhalingsspiertraining M. Quadriceps, 6 blokken van 3 minuten fietsen; 1 M. Hamstring, minuut op 90% van Wmax en 2 M. Biceps, minuten op 45% van Wmax.. op 70% Dinsdag Woensdag Donderdag M. Quadriceps, M. Hamstring, M. Biceps, op 70% 1 uur lopen op vlakke ondergrond waarin je probeert 3 á 4 km af te leggen 30 minuten op een snelheid van 60% van de maximale Wattage fietsen 1 uur lopen op vlakke ondergrond waarin je probeert 3 á 4 km af te leggen 30% Pimax 30% Pimax 6

7 Vrijdag M. Quadriceps, M. Hamstring, M. Biceps, op 70% 6 blokken van 3 minuten fietsen; 1 minuut op 90% van Wmax en 2 minuten op 45% van Wmax. Zaterdag 1 uur lopen op vlakke ondergrond waarin je probeert 3 á 4 km af te leggen 30% Pimax Zondag rustdag 2.2 Trainingsprogramma II Hulpvraag: Patiënten die thuis willen oefenen maar niet meer fietsen. Maandag, woensdag en vrijdag training in praktijk. Dinsdag, donderdag en zaterdag thuis programma. Maandag Krachttraining Uithoudingsvermogentraining Ademhalingsspiertraining M. Quadriceps, M. Hamstring, M. Biceps, op 70% Dinsdag 1 uur lopen op vlakke ondergrond waarin je probeert 3 á 4 km af te leggen 30% Pimax 7

8 Woensdag M. Quadriceps, M. Hamstring, M. Biceps, op 70% Donderdag 1 uur lopen op vlakke ondergrond waarin je probeert 3 á 4 km af te leggen Vrijdag M. Quadriceps, M. Hamstring, M. Biceps, op 70% Zaterdag 1 uur lopen op vlakke ondergrond waarin je probeert 3 á 4 km af te leggen 30% Pimax Zondag rustdag 8

9 2.3 Trainingsprogramma III Hulpvraag: Patiënten die thuis niet meer oefenen. Maandag, woensdag en vrijdag training in praktijk. Dinsdag, donderdag en zaterdag thuis programma. Maandag Dinsdag Krachttraining Uithoudingsvermogentraining Ademhalingsspiertraining M. Quadriceps, 6 blokken van 3 minuten fietsen; 1 M. Hamstring, minuut op 90% van Wmax en 2 M. Biceps, minuten op 45% van Wmax. op 70% 30% Pimax Woensdag M. Quadriceps, M. Hamstring, M. Biceps, op 70% Lopen: 60% van de gemiddelde snelheid van de 6 minuten looptest. In totaal uten. Donderdag 9

10 Vrijdag M. Quadriceps, M. Hamstring, M. Biceps, op 70% 6 blokken van 3 minuten fietsen; 1 minuut op 90% van Wmax en 2 minuten op 45% van Wmax. Zaterdag 30% Pimax Zondag rustdag Hoofdstuk 3 Werkwijze 3.1 Werkwijze voor het trainingsprogramma Krachttraining De begin intensiteit voor krachtoefeningen wordt bepaald op 70% van 1 repetitie maximum (1 RM) (1,3). Er zal getraind worden met (1,2). Startend met 3 series van 8 op 70%. Dit wordt opgevoerd totdat het de patiënt lukt dit gewicht te volbrengen. Dan wordt er 5 % van 1RM gewicht (1) toegevoegd en weer begonnen met 3 series van Uithoudingsvermogen De begin intensiteit voor het fietsen begint op 70% van peak work rate (PWR) (3). De tijd wordt opgevoerd van 10 minuten naar 25 minuten op geleide van de patiënt (1). De zuurstofsaturatie mag niet onder de 90% zakken (7). Tijdens het fietsen moet een borg score van 4/5 gehaald worden (schaal van 0-10) zodat er niet te licht getraind wordt (5). De looptraining bestaat uit één uur lopen waarbij 3 á 4 km wordt afgelegd (10,14,20). In trainingsprogramma 1 en II wordt de looptraining thuis uitgevoerd omdat deze één uur in beslag neemt en deze tijd niet beschikbaar is tijdens de training in de praktijk. In trainingsprogramma III wordt de looptraining qua intensiteit aangepast omdat deze patiënten thuis niet oefenen. Voor dit loopprogramma geldt als begin intensiteit 60% van de gemiddelde snelheid behaald tijdens de 6 MWT (1). De looptijd wordt opgevoerd van 10 minuten naar 25 minuten opgeleiden van de patiënt (1). 10

11 Hier mag de zuurstofsaturatie niet onder de 90% zakken (9) en moet een Borg score gehaald worden van 4/5 (5). In trainingsprogramma III wordt er per sessie gewisseld met lopen en fietsen als interventie voor het trainen van het uithoudingsvermogen Ademhalingsspiertraining wordt vastgesteld op, met 30 ademhalingen per minuut (15). Om de week wordt de PImax gemeten om de intensiteit bij te kunnen stellen en wordt er gekeken naar het adempatroon tijdens het trainen. Tijdens de training wordt steeds de inspiratoire monddruk (V 1) gemeten op wekelijkse basis. De gevonden meetresultaten worden elke week vergeleken. Tidal volume en inspiratory time (ti) en totale duur van de respiratoire cyclus (ttot) worden gemeten. De gemiddelde inspiratoire flow en ti/ttot worden berekend. Resultaten worden weergegeven door metingen van de POmax en PImax. 3.2 Werkwijze voor de meetinstrumenten De volgende meetinstrumenten worden er gebruikt bij het trainingsprogramma. De Borg schaal De fietsergometrie test De 6 minuten looptest (6 MWT) 1 RM Voor verdere uitleg en gebruik van deze testen zie werkwijze meetinstrumenten hieronder Borg: ( 34, 36 41, 45) Er wordt gebruik gemaakt van de 0-10 Borg schaal (zie bijlage XI). De patiënt wordt gevraagd om aan te wijzen op de schaalverdeling wat de mate van Dyspneu en/ of zwaarte is. Verdere uitleg door de fysiotherapeut wordt niet gegeven. De meting wordt op verschillende tijdstippen tijdens het testen afgenomen. De belangrijkste meetmomenten zijn meteen voor en meteen na de test MWT op de loopband: (39) Er wordt gelopen op een horizontale loopband, De patiënt drukt zelf op start en verhoogd of verlaagd zelf de snelheid. Voor en na de test werd de Borg schaal afgenomen. Voor de test wordt alleen de dyspneu gemeten, na de test wordt naast de dyspneu ook de zwaarte gemeten. Tijdens de test loopt de patiënt met een hartslagmeter om. De afstand, hart frequentie (HF) en Borg schaal metingen worden geregistreerd na 1,2 en 6 minuten. De test wordt voor aanvang van het trainingsprogramma 3 keer uitgevoerd om verkeerde metingen als gevolg van gewenning te voorkomen. De test wordt voor aanvang van het trainingsprogramma afgenomen en na 12 weken Fiets ergometer test: (41,45,46) Warming-up van 3 minuten waarvan 1 minuut op 10 Watt en 2 minuten op 20 Watt, daarna 5 minuten rust zodat de dyspneu weg is maar er wel een warming-up resultaat wordt bereikt (temperatuur en doorbloeding verhoging). De test wordt begonnen met 2 minuten fietsen op 30 Watt. Elke 2 minuten wordt het Wattage opgevoerd met 10 Watt tot er een symptoom limiet bereikt wordt (41,45). De patiënt krijgt de instructie door te fietsen totdat ze teveel buiten adem raken of te moe zijn om door te gaan. Meteen na de test fietsen de patiënten één minuut uit zonder weerstand. Daarna rusten ze uit gedurende 4 minuten of tot de HF en bloeddruk weer op normaal niveau zijn. 11

12 Om te lange testen te voorkomen wordt er bij patiënten wiens piek werk capaciteit minstens 100Watt is gestart op 60 Watt in plaats van op 30 Watt. Omstandigheden: Er wordt geregistreerd en getest op steeds dezelfde tijd van de dag, medicatie administratie, zadelhoogte, test instructies, voeding vanaf 24 uur voor testen en mate van coaching. De test wordt voor aanvang van het trainingsprogramma afgenomen en na 12 weken RM: De 1 repetitie maximum (1 RM) is een dynamische meetmethode waarbij het maximale gewicht wordt bepaald dat in 1 keer kan worden verplaatst. Om het maximum te bepalen worden gewichten tussen 1 en 5 kg bijgeplaatst, steeds met rustpauze van 1-5 minuten. Bij ouderen kan de 1 RM ook worden berekend uit het gewicht dat kan worden verplaatst bij submaximale pogingen. Voor ongetrainde personen geldt de volgende predictie: 1 RM 9kg) = 1,554 x (7 10 RM-gewicht, kg) 5,181. Het 7-10-RM-gewicht vertegenwoordigt ongeveer 68% van het 1 RM gewicht) + 7,704. Het 7-10-RMgewicht vertegenwoordigt ongeveer 79% van de 1 RM score (31). Bij COPD patiënten is de 1 RM test een veilige test gebleken wat betreft het optreden van spierbeschadiging of spierpijn en heeft hij geen abnormale implicaties voor bloeddruk en zuurstofsaturatie. De test is ook een sensitieve maat voor het vastleggen van trainingseffecten. Er bestaat evenwel geen normaalwaarden voor de 1 RM test (31). De evaluatiemomenten zullen om de twee weken plaats vinden. 3.3 Werkwijze voor het gebruik van het trainingsschema Voor aanvang van het trainingsprogramma worden de naam, geboorte datum en medische indicatie op het formulier ingevuld. Voordat er met de training wordt begonnen zullen er eerst een aantal gegevens bekend moeten zijn. Dit zijn de 1 RM die als referentiewaarde dient voor de intensiteit bij de verschillende kracht apparatuur en de uitslagen van de fiets en / of looptest. Deze uitkomsten worden ingevuld op bladzijde 1 van het trainingsschema. Bij aanvang van de training wordt als eerste de datum opgeschreven van de dag waarop de training plaats vindt op bladzijde 2 en 3 van het trainingsprogramma onder de kop datum vervolgens wordt het loop en / of fietsprogramma bepaald. Deze is uit te rekenen aan de hand van de testresultaten (zie werkwijze trainingsprogramma). Het gekozen trainingsprogramma wordt ingevuld op bladzijde 2 van het trainingsschema onder de kop: programma. De trainingsresultaten worden genoteerd onder de kop resultaat bij de juiste datum en het juiste programma. Mochten er bijzonderheden zijn die invloed hebben op de training en / of trainingsresultaten dan worden die genoteerd onder de kop overige / opmerkingen. Bij invulling van het krachttrainingsprogramma wordt gebruik gemaakt van bladzijde 3 en 4 van het trainingsschema. Er wordt genoteerd per apparaat dat gebruikt wordt tijdens de training. Van links naar rechts wordt steeds de datum genoteerd bij de kop datum. Bij de kop intensiteit wordt het aantal series, en gewicht genoteerd. Dit gebeurt als volgt: gewicht series / Bijvoorbeeld leg extension 10 3 / 8 Dit houdt in dat er getraind wordt met een gewicht van 10KG en dat er 3 series van 8 plaatsvinden. 12

13 Op bladzijde 4 van het trainingsschema worden de uitvoeringswijze van de buikspier oefeningen genoteerd onder de kop uitvoering in de linkerkolom. Op bladzijde 4 van het trainingsschema worden de uitvoeringswijze van de rugspier oefeningen genoteerd onder de kop uitvoering in de rechterkolom. Aantal series en staan al vast. 13

14 Hoofdstuk 4 Trainingsschema In het volgende trainingsschema kunnen alle resultaten genoteerd worden Naam Geboortendatum Medische indicatie Meting gegevens Krachttest op 1 RM: Apparaat Meting 1 (1 ste week) Meting 2 (week 3) Meting 3 (week 5) Leg extension Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Leg curl Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Biceps curl Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Triceps extension Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Side raise Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Front raise Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Bench press/ butterfly Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Latt pull down Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Leg press Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Apparaat Meting 1 (week 7) Meting 2 (week 9) Meting 3 (week 12) Leg extension Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Leg curl Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Biceps curl Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Triceps extension Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Side raise Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Front raise Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Bench press/ butterfly Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Latt pull down Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM Leg press Kg = 1RM Kg = 1RM Kg = 1RM 14

15 Uithoudingsvermogen test: Fietstest Meting 1 (1 ste week) Meting 2 (week 12) Afstand Wattage Hartslag Borg schaal Saturatie 6 MWT Meting 1 (1 ste week) Meting 2 (week 12) Afstand Gemiddelde snelheid Hartslag Borg schaal Saturatie Loop / Fiets programma: Programma Resultaat (afstand/ tijd) Overige/ Opmerking 15

16 Krachtprogramma: Leg Extension: Leg curl: Biceps curl dumbells: Triceps extension dumbells: Side raise dumbells: Front raise dumbells: Benchpress / butterfly: 16

17 Latt pull down: Leg press: Buik Sit-up, 3 series van 20 Uitvoering: Rug Back extension, 3 series van 20 Uitvoering: 17