van WSHD 19_12, Meer en Oude Mol 16 september 2013 Watersysteemanalyse WSHD

Transcriptie

1 Watersysteemanalyse KRWwaterlichamen in het beheergebied van WSHD 19_12, Meer en Oude Mol 16 september 2013 Watersysteemanalyse WSHD

2 Verantwoording Titel Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD Opdrachtgever Waterschap Hollandse Delta Projectleider ing. C.G. Schreuders Auteur(s) dr. S. (Susan) Sollie en msc. E.C. (Emy) Visser Projectnummer Aantal pagina's 345 (exclusief bijlagen) Datum 27 januari 2014 Handtekening Ontbreekt in verband met digitale verwerking. Dit rapport is aantoonbaar vrijgegeven. Colofon Tauw bv BU Water Australiëlaan 5 Postbus GA Utrecht Telefoon Fax \35 Watersysteemanalyse WSHD

3 Inhoud Verantwoording en colofon Inleiding Aanleiding Doelstelling Afbakening Leeswijzer Situatiebeschrijving Eigenschappen waterlichaam Verzorgingsgebied Kwelsituatie Oevers Beheer en onderhoud Onderzoek in het gebied Karakterisering en doelen Begrenzing waterlichaam Herbevestiging status Afweging KRW type GEP Toetsing Ligging meetpunten KRW toetsing Doelgat per deelmaatlat Effecten maatregelen op doelgat Analyse oorzaken doelgat Aanwezig doelgat Systeem Stroming Structuur Stoffen Soorten Schoning Watersysteemanalyse WSHD 3\35

4 6 Conclusie Ecologie Chemie Aanbevelingen Literatuur Bijlage(n) 1 Profielen 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen 3 STOWA tabellen 4 Begrippenlijst en afkortingen 4\35 Watersysteemanalyse WSHD

5 1 Inleiding Dit rapport is onderdeel van een watersysteemanalyse van alle KRW waterlichamen in het beheergebied van waterschap Hollandse Delta (WSHD). In deze rapportage wordt een analyse beschreven van waterlichaam Meer en Oude Mol liggend in deelstroomgebied Rijn-West. 1.1 Aanleiding In 2008 zijn voor het gehele beheergebied van WSHD KRW gebiedsrapportages opgesteld. In deze gebiedsrapportages zijn de huidige ecologische en chemische toestand in beeld gebracht en vergeleken met de KRW doelen. Vervolgens zijn maatregelen benoemd om dichter bij de doelen te komen. De maatregelen die gepland waren in de periode worden momenteel uitgevoerd. Daarvoor wordt echter de tijd genomen tot In 2013/2014 dient een tweede gebiedsproces uitgevoerd te worden waarin wederom het eventueel resterende doelgat moet worden bepaald en indien nodig aanvullende maatregelen moeten worden opgevoerd om het resterende doelgat te dichten. Voor de karakterisering van de oppervlaktewaterlichamen moet een waterlichaam met de status sterk veranderd of kunstmatig elke 6 jaar weer worden bevestigd (voor werkwijze: zie Rijkswaterstaat (2005)). Sinds de eerste gebiedsronde in 2008 is veel informatie verzameld en kennis ontwikkeld. Deze kennis is samengebracht in een analyse waaruit blijkt wat de belangrijkste knelpunten en oplossingsrichtingen zijn. 1.2 Doelstelling Doel van het onderzoek is inzicht te krijgen in: Aard en kwaliteit van de waterlichamen De belangrijkste oorzaken van het niet voldoen aan de KRW-normen De meest effectieve oplossingsrichtingen Dit dossier kan vervolgens de basis vormen voor het gebiedsproces 2013/2014 en daarmee ook voor het tweede stroomgebiedbeheerplan van Rijn en Maas (SGBP's). Uit dit dossier blijkt onder meer wat de grootste knelpunten zijn om vervolgens handvatten te bieden om de gebiedsprocessen in te gaan en de maatregelen te bepalen. Watersysteemanalyse WSHD 5\35

6 1.3 Afbakening Deze analyse wordt uitgevoerd met alleen de binnen het waterschap beschikbare gegevens ten aanzien van de waterlichamen, alsmede algemeen bekende literatuuronderzoeken. Er wordt alleen aanvullend meetwerk uitgevoerd, naar de bodemtoxiciteit en naleveringen vanuit de bodem in de grote waterlichamen. In deze rapportage worden oplossingsrichtingen bepaald, maar geen complete maatregelenpakketten. Dat is een belangrijk doel van het gebiedsproces zelf. 1.4 Leeswijzer Eerst volgt er een algemene kenschets (Hoofdstuk 2) waarna de status wordt heroverwogen en eventueel een nieuwe GEP en een nieuwe begrenzing (Hoofdstuk 3) worden bepaald. Ook wordt in hoofdstuk 3 het KRW-type getoetst. In Hoofdstuk 4 zijn de toetsresultaten weergegeven, inclusief het doelgat per deelmaatlat. Deze doelgaten worden geanalyseerd middels het 6S-model (Hoofdstuk 5), waarna een conclusie wordt getrokken over de oorzaken van de doelgaten (Hoofdstuk 6). In hoofdstuk 7 staan tenslotte globaal de maatregelen en oplossingsrichtingen beschreven die kunnen leiden tot het behalen van de gestelde doelen. Verder bevat het rapport een aantal bijlagen. Hierin zijn de profielen van het waterlichaam te vinden, een lijst met gemeten chemische stoffen en een begrippenlijst. 6\35 Watersysteemanalyse WSHD

7 2 Situatiebeschrijving 2.1 Eigenschappen waterlichaam Het waterlichaam Meer en Oude Mol ligt in het midden van het beheergebied van Waterschap Hollandse Delta. Het waterlichaam wordt begrensd door Strijensas. Het waterlichaam ligt in landelijk gebied. De eigenschappen van het waterlichaam staan overzichtelijk weergegeven in Tabel 2.1. Tabel 2.1 Hydromorfologische eigenschappen waterlichaam Onderdeel Naam Meer en Oude Mol Code NL 19_12 Deelstroomgebied Rijn-West Type M3 Gebufferde (regionale) kanalen Status Wateronttrekking Provincie Gemeente Beschermde gebieden Waterbeheergebied Gemiddelde diepte Gemiddelde breedte Waterpeilen Werkelijk profiel Groot onderhoud Slibdikte Opp. waterlichaam %-openwater bemalingsgebied Opp. afwaterend gebied Inlaat water Kunstmatig Onbekend Zuid-Holland Strijen geen Hollandse Delta 0,5-1,5 m 10m Vastpeil: -1,80 mnap in het westelijk peilvak. -1,20 m NAP in het oostelijk peilvak Zie bijlage 1 voor representatieve dwarsdoorsneden van het werkelijke profiel (uit Ideoma) regulier In 2011 heeft het slib in de oever (25 tot 250 cm uit de kant) een dikte van 0-5cm. Het slib in het midden van het profiel is gemiddeld 30cm. 2,0 ha Met waterlichaam: 2,04 % (mate van betrouwbaarheid 10 %) Zonder waterlichaam: 1,84 % Opp % <5 dan verblijftijd klein en verblijftijd gestuurde ecologie 1021 ha Inlaat komt uit de Kil en uit Strijense haven in het verzorgingsgebied. Het waterlichaam zelf heeft geen directe inlaten. Watersysteemanalyse WSHD 7\35

8 Kwelsituatie kweldruk gemiddeld 0,0 tot 0,5 mm/dag en loopt in het midden van het gebied op tot een kwel van meer dan 1,5 mm/dag. Recreatie functie - Figuur 2.1 Een representatief beeld van het waterlichaam. 2.2 Verzorgingsgebied Het verzorgingsgebied bestaat uit het bemalingsgebieden Volharding (RNWE_1989). Binnen het verzorgingsgebied liggen 2 peilgebieden. De peilen zijn NAP -1,8 m en NAP -1,2 m (WSHD, 2008). 8\35 Watersysteemanalyse WSHD

9 In Figuur 2.2 zijn de stromingsrichtingen van het water naar het waterlichaam weergegeven. Er wordt op twee plaatsen water het bemalingsgebied ingelaten, via de inlaat De Stoof (afkomstig uit de Strijensehaven) en de hevel Mariapolder. Deze hevel is sinds 2013 in gebruik. Bij het gemaal de Volharding kan ook water worden ingelaten maar dat gebeurt nauwelijks. Gemaal Volharding slaat het overtollige water uit. Figuur 2.2 Stromingsrichtingen van het verzorgingsgebied van het waterlichaam. In de EMR (tabel 2.2) zijn bronnen als kwel en waterinlaat niet meegenomen. De EMR geeft daarom een indicatie van de bronnen en de omvang daarvan. De EMR-gegevens moeten in deze context beschouwd worden. De EMR-gegevens moeten in deze context beschouwd worden. De grootste bronnen van verontreiniging van het oppervlakte water komen van uit en afspoelingen uit het landelijke gebied, atmosferische deposities en effluent lozingen. Watersysteemanalyse WSHD 9\35

10 Tabel 2.2 Emissie van stoffen uit RNWE 1989 (Volharding) Bron N (kg) P (kg) Huishoudelijk afvalwater 65,0 2,39 Glastuinbouw afvalwater - 10,85 Meemesten sloten 737,2 9,96 Uit- en afspoeling landelijk gebied 89310,0 2093,30 Ongezuiverd rioolwater 13,7 3,94 Atmosferische depositie 4831,3 - Effluenten lozingen 4708,5 - In Figuur 2.3 is het verzorgingsgebied van het waterlichaam weergegeven. Het waterlichaam is met blauw aangegeven. Het roze vlak geeft de grenzen van het verzorgingsgebied weer Het verzorgingsgebied bevat 82,1 % akkerbouw, 10,4 % grasland, 3,1 % natuur en 1,6 % stedelijk gebied. Hoogwaardige land- en tuinbouw komt op 2,1 % voor. Glastuinbouw is nauwelijks aanwezig (0,05 %). 10\35 Watersysteemanalyse WSHD

11 Figuur 2.3 Verzorgingsgebied waterlichaam. In Tabel 2.3 is de streefdiepte in het verzorgingsgebied weergegeven. Wanneer een groot deel van de watergangen niet aan de streefdiepte voldoet (en dus te ondiep is), wordt het waterlichaam daardoor negatief beïnvloed (omdat ondiep water o.a. sneller opwarmt en zuurstofgehaltes lager kunnen worden). In het verzorgingsgebied van het waterlichaam voldoet maar 9 % ook daadwerkelijk aan de streefdiepte van 1 m (Figuur 2.4). Of de watergangen met een streefdiepte van 50cm voldoen aan de streefdiepte is van de meeste niet bekend (Tabel 2.3). Tabel 2.3 Streefdieptes watergangen in het verzorgingsgebied Streefdiepte Gegevens Onbekend Voldoet niet Voldoet wel Streefdiepte 0,5m Percentage van de lengte 95 % 0 % 5 % Som van lengte Watersysteemanalyse WSHD 11\35

12 Streefdiepte 1m Percentage van de lengte 3 % 88 % 9 % Som van lengte Figuur 2.4 Watergangen in het verzorgingsgebied met een streefdiepte van 1m. 2.3 Kwelsituatie In het verzorgingsgebied varieert de gemiddelde kwel van ca 0,0 tot 0,5 mm/dag en loopt in het midden van het gebied op tot een kwel van meer dan 1,5 mm/dag. In Figuur 2.5 is de kwelsituatie weergegeven voor het verzorgingsgebied. De roze punten zijn de grondwater meetpunten die aanwezig zijn in het gebied. 12\35 Watersysteemanalyse WSHD

13 Figuur 2.5 Kwelsituatie waterlichaam. De kwaliteit van de kwel in het verzorgingsgebied is weergegeven in Tabel 2.4. In de tabel zijn per meetpunt de gemiddelde waardes van de chloride-, stikstof- en fosfaatconcentratie van de jaren 2007 tot 2012 weergegeven. Het chloridegehalte op de punten B43F en B43F duidt op een brakke situatie van het grondwater. Ook de stikstof- en fosfaatconcentraties zijn hoog. Tabel 2.4 Kwel kwaliteit Meer en Oude Mol gemeten op 3 meetpunten tussen 2007 en 2012 Cl (mg/l) N (mg/l) P (mg/l) Gemiddelde B43F (2007, 2008, 2009) ,0 1,41 Gemiddelde B43F (2011 en 2012) ,3 1,79 Gemiddelde B44A (2007 t/m 2012) ,9 1,26 Watersysteemanalyse WSHD 13\35

14 2.4 Oevers Rietkragen zijn langs een groot deel van de oevers aanwezig, de meeste zijn aangelegd als natuurtechnische rietberm. Langs een aantal percelen is het steile oevertalud gemaaid en beschoeid (WSHD, 2008). In de uiterste punt van de zuidelijke tak hebben de oevers een steile overgang aan de ene zijde én een plas/dras berm aan de andere zijde van de watergang. Wel is er aan beide zijden een beschoeiing (voornamelijk onder water). De plasbermen hebben hier een diepte van ongeveer 60cm, waarin riet groeit. In het midden stuk tussen de twee zijtakken in zijn de oevers aan beide zijden steil en beschoeid. De overgang met de oever is hier soms meer dan 1m. Ook in de noordelijke tak zijn de oevers steil en beschoeid met een grote overgang tussen oever en water. In Bijlage 1 zijn de profielen van het waterlichaam opgenomen. 2.5 Beheer en onderhoud Baggeren gebeurt regulier. Het watervoerend profiel wordt 2 keer per jaar geheel onderhouden. Sinds 2013 vindt echter 1 tot 3 keer per jaar aangepast varend onderhoud plaats aan de middelstrook van de watergang en weteringen. Aan de droge en natte oevers vindt geen onderhoud plaats. 2.6 Onderzoek in het gebied In het waterlichaam zijn de volgende onderzoeken gedaan: KRW onderzoek peilbeheer Mogelijkheid afvoer kwel uit Overwater via Land van Essche Onderzoek effectiviteit akkerrandenbeheer De resultaten van deze onderzoeken worden in de analyse gebruikt. 14\35 Watersysteemanalyse WSHD

15 3 Karakterisering en doelen 3.1 Begrenzing waterlichaam In Figuur 3.1 is de begrenzing van het waterlichaam weergegeven. Figuur 3.1 Begrenzing waterlichaam. 3.2 Herbevestiging status Het waterlichaam Meer en Oude Mol is in het verleden gegraven. Hierdoor is de status kunstmatig te rechtvaardigen. 3.3 Afweging KRW type Er is geen aanleiding om het KRW-type te herzien. De typeaanduiding is gebaseerd op zoet water waarbij de breedte het KRW type bepaalt, zijnde M3. Watersysteemanalyse WSHD 15\35

16 3.4 GEP Vooralsnog is er geen aanleiding om dit waterlichaam te toetsen met een nieuwe/aangepaste GEP (Goed Ecologische Potentieel). 4 Toetsing 4.1 Ligging meetpunten In het Figuur 4.1 zijn de meetlocaties weergegeven die in 2011 zijn bemonsterd. De bemonstering levert de input voor de toetsing van het waterlichaam. Voor dit waterlichaam is er op drie meetlocaties (HOP 0801, HOP 0701 en HOP 0809) gemeten. Tabel 4.1 meetpunten in het waterlichaam per kwaliteitselement Kwaliteitselement Meetpunt(en) Chemie HOP 0801 Macrofyten HOP 0701, HOP 0809 Doorzicht HOP 0801 Macrofauna HOP 0701, HOP 0809 Fytoplankton HOP 0801 Extra info (niet naar EU) - 16\35 Watersysteemanalyse WSHD

17 Figuur 4.1 Monsterlocaties waterlichaam. 4.2 KRW toetsing De toetsing van het waterlichaam is uitgevoerd met QB wat versie De doelwaarden voor de biologische kwaliteitselementen en voor de algemeen fysisch-chemische parameters zijn overgenomen uit maatlat documenten STOWA 31 en 34 (2012). Voor de toetsing zijn de bemonsteringsgegevens uit 2011 gebruikt en voor vis de data uit De resultaten zijn weergegeven in Tabel 4.2. Tabel 4.1 Toetsing waterlichaam (groen=goed (EKR 0,6); geel=matig (0,6 EKR 0,4); oranje=ontoereikend (0,4 EKR 0,2); rood=slecht EKR 0,2)). Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand 2012 (data 2011) Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,399 0,201 Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,341 0,259 Macrofauna EKR 0,6 0,364 0,236 Vis EKR 0,6 0,312 0,288 Algemeen fysisch-chemische parameters Watersysteemanalyse WSHD 17\35

18 Totaal stikstof (Ntot) mg N/l 2,8 3,0 0,2 Totaal fosfaat (Ptot) mg P/l 0,15 0,11 - Chloride (Cl) mg/l Zuurstofverzadiging (O 2) % ,8 - ph - 5,5-8,5 7,5 - Temperatuur (T) C 25 19,5 - Doorzicht (ZICHT) m 0,65 0,43 0,22 Van de prioritaire stoffen voldoet Kwik niet aan de norm. Voor de overige chemische stoffen voldoen ammonium, koper, en barium niet aan de norm. Voor metalen (Barium en Koper) is er op dit moment een landelijke discussie gaande omtrent het natuurlijk voorkomen van verhoogde metaalconcentraties in relatie tot de toetsmethode. Momenteel wordt een herziening Richtlijn Monitoring en Protocol Toetsen en Beoordelen opgesteld. Wanneer die gereed is, zullen normen opnieuw getoetst worden. In bijlage 2 is de tabel met alle gemeten stoffen in het waterlichaam te vinden. Kwik komt van nature in de bodem voor. Hierdoor kan het via diverse grondstoffen als verontreiniging in producten en het milieu terechtkomen. In Nederland komt kwik vrij als bijproduct bij aardgaswinning en primaire zinkproductie. Kwik komt in water en bodem voornamelijk voor in anorganische vorm, als kwik(ii)verbindingen, maar een deel kan voorkomen in organische vorm, als methylkwik. De doelstelling van het minderen van kwik in het milieu is voornamelijk de beëindiging van lozingen, emissies en verliezen ten gevolge van menselijke activiteiten, binnen 20 jaar. Kwik komt natuurlijk voor in het milieu, het is dan ook niet mogelijk kwik geheel terug te dringen (RIVM, 2013). Tabel 4.2 Normoverschrijdingen overige chemische stoffen Prioritaire stoffen Kwik Overige verontreinigende stoffen Koper Ammonium Barium 4.3 Doelgat per deelmaatlat In Tabel 4.4 is per parameter het doelgat per deelmaatlat weergegeven. Hiermee wordt meer inzicht verkregen in de oorzaak van het doelgat. Fytoplankton De score voor fytoplankton wordt beoordeeld op chlorofyl-a en op bloei. Beide deelmaatlatten scoren onvoldoende. 18\35 Watersysteemanalyse WSHD

19 Overige waterflora Voor de Overige waterflora wordt in het M3 type gekeken naar de submerse vegetatie, en drijvende en emerse vegetatie worden gezamenlijk beoordeeld. Het aandeel flab&kroos wordt niet meegenomen in de toetsing. Het begroeibaar areaal is maximaal 4 m breedte vanaf de kant en maximaal 1 m diepte. Hiervan is een bedekking nodig van minimaal: 20 % submerse vegetatie 25 % drijvende+emerse vegetatie De abundantie van submerse vegetatie verschilt sterk per meetpunt (0,04 en 1). De bedekking van emers+drijvend komt meer overeen en is overal matig. De soortensamenstelling scoort zeer slecht, terwijl de totale abundantie redelijk is. Macrofauna Bij macrofauna in M3 typen wordt het EKR bepaald door een complexe formule waarbij het aantal positieve taxa wordt gedeeld door het maximum (PTmax) (bij M3 zijn dit er 80). Dit wordt opgeteld bij het percentage abundantie negatief dominanten gedeeld door het maximum aanvaardbaar negatief dominanten (DN %max). Bij watertype M3 ligt dit maximum aanvaardbaar negatief dominanten op 30 %. Als deze waarde overschreden wordt, gaat deze een negatieve bijdrage leveren aan de EKR-score. Dit is niet het geval in Meer en Oude Mol. De ontoereikende score wordt dus voornamelijk bepaald door een laag aantal positieve taxa. Vis De EKR van vis is het gemiddelde van de deelmaatlatten soortensamenstelling en abundantie. Voor M3 tellen aandeel brasem+karper, aandeel plantminnende soorten en aantal soorten plantminnende+migrerende soorten mee. In de Hoekse Waard zijn de meeste gegevens verzameld in de winterperiode, afwijkend van de methodiek die voor KRW is opgesteld. De gegevens zijn ook weinig gedetailleerd; er is niet bekend waar gevist is, welke inspanning is geleverd en hoe de data zijn verzameld. Het zijn dan ook schattingen (Grontmij, 2010). Bijna alle deelmaatlatten voor abundantie scoren onvoldoende: het aandeel plantminnende soorten is te laag en het aandeel Brasem+Karper is te hoog. Het aantal plantminnende+migrerende soorten is wel voldoende. Watersysteemanalyse WSHD 19\35

20 Tabel 4.3 Doelgat per deelmaatlat Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand maatlaat 2012 Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,399 0, chlorophyl-a eqr EKR 0, bloei eqr EKR 0, bepalend bloei nummer Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,341 0, abundantie groeivormen eqr EKR 0, submers EKR 0, drijvend + emers EKR 0,4-0,5 2.2 macrofyten soorten eqr EKR 0, waterplanten telwaarde aantal tellende soorten Macrofauna EKR 0,6 0,364 0, totaal van de abundantie-klassen negatief dominanten % abund. % 18,55-18, positieve taxa aantal Vis EKR 0,6 0,312 0, migrerende en plantminnende soorten EKR 0, aandeel brasem en karper EKR 0, aandeel plantenminnende soorten EKR 0, aantal soorten Effecten maatregelen op doelgat Voor het waterlichaam NL 19_12 diverse maatregelen en onderzoeken uitgevoerd en gepland. Inrichtingsmaatregelen Uitgevoerd: Project Agroranden Nog niet uitgevoerd: Aanleg nvo met plas/drasberm (tot 2017) Aanleg nvo met plas/drasberm (na 2017) 20\35 Watersysteemanalyse WSHD

21 Onderzoeksmaatregelen Uitgevoerd: Onderzoek flexibel peilbeheer Onderzoek effectiviteit akkerrandenbeheer Onderzoek emissiereductie vanuit de riolering Mogelijkheid afvoer kwel uit Overwater via Land van Essche Beheersmaatregelen Nog niet uitgevoerd: Natuurvriendelijk beheer en onderhoud Het onderzoek naar emissies in de riolering heeft geleid tot een project Integrale sturing afvalwaterketen en watersysteem Hoeksche Waard. Hierdoor is meer inzicht ontstaan in het werkelijk functioneren van de afvalwaterketen en zijn er maatregelen getroffen voor het reduceren van de emissie op het oppervlaktewater. In dit gebied heeft dit geresulteerd tot een reductie van 40 kg CZV dat er jaarlijks minder wordt geloosd vanuit de afvalwaterketen. Alhoewel er geen maatregelen begroot zijn voor 2015, is toch het effect van de aanleg van een natuurvriendelijke oever ingeschat in Tabel 4.5. Deze maatregel heeft op korte termijn geen effect, maar na 2015 zal dit bijdragen aan een verbetering van de macrofytenmaatlat, maar ook een positief effect hebben op macrofauna en vis. Tabel 4.4 Effect maatregelen op doelgat (+ EKR score een klasse hoger; 0/+ EKR score verhoogt, maar geen klasse hoger; 0 geen EKR score verhoging) Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doelgat Aanleg NVO Fytoplankton EKR 0,201 0 Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,259 + Macrofauna EKR 0,236 0/+ Vis EKR 0,288 0/+ Totaal stikstof (Ntot) mg N/l 0,2 0 Totaal fosfaat (Ptot) mg P/l - 0 Chloride (Cl) mg/l - 0 Zuurstofverzadiging (O 2) % - 0 ph Temperatuur (T) C - 0 Doorzicht (ZICHT) m 0,22 0 Watersysteemanalyse WSHD 21\35

22 5 Analyse oorzaken doelgat 5.1 Aanwezig doelgat In waterlichaam Meer en Oude Mol is er een doelgat aanwezig voor: Fytoplankton Macrofyten Macrofauna Vis Stikstof doorzicht De doelgaten worden geanalyseerd met een zogenaamd 6S-model. Zes onderwerpen waarmee het gehele systeem in samenhang onder de loep genomen wordt: systeem, stroming, structuur, stoffen, soorten en schoning. Figuur 5.1 Het 6-S model. Maatregelen grijpen in op verschillende aspecten van het watersysteem. Op het hoogste niveau vinden we de systeemvoorwaarden (klimaat, geologie etc.). Maatregelen grijpen alleen in op lagere niveaus (stroming, structuren, stoffen, soorten en schonen). Bron: STOWA. 22\35 Watersysteemanalyse WSHD

23 5.2 Systeem Er wordt een vast peil gehanteerd. Bij een flexibel peil kunnen planten zich beter ontwikkelen en zullen de aangelegde natuurvriendelijke oevers beter kunnen functioneren (BWZ, 2012). Bij aanpassing van het peilregime is er een positief effect te verwachten voor de macrofyten (0,25) en fytoplankton (0,20) en beperkt positieve effecten voor macrofauna (0,10) en vis (0,10). Voor macrofyten en fytoplankton zou een fluctuatie van 20 tot 30 cm optimaal zijn (peilopzet van 20 tot 30 cm). BWZ (2012) concludeert dat een peilopzet van 15 tot 20 cm maximaal mogelijk is vanwege de aanwezige akkerbouw (anders is de winterse drooglegging van de grond te klein). Een peilfluctuatie van 15 tot 20 cm heeft een effect van % ten opzichte van 20 tot 30 cm. Omdat er positieve effecten verwacht worden, wordt geadviseerd om een pilotproject uit te voeren om de exacte mogelijkheden na te gaan. Opmerkelijk aan Meer en Oude Mol is dat het waterlichaam in twee peilvakken ligt (beiden met een vast peil van -1,80 m NAP (westelijk peilvak) en -1,20 m NAP (oostelijk peilvak). Deze peilvakken geven niet altijd hetzelfde beeld qua ecologie en het is daarom ook aan te raden om deze twee peilvakken afzonderlijk te beschouwen. 5.3 Stroming In het waterlichaam is sinds 2013 een dominante stromingsrichting van noord naar zuid. Het inlaatwater komt uit de Kil en sinds 2013 niet meer uit de Strijense haven. Dit zorgt mogelijk voor een verbetering van de waterkwaliteit in de zomer. De verblijftijd in het waterlichaam lijkt, gezien het percentage open water in het verzorgingsgebied, klein. De aanwezige soorten algen wijzen toch op een langere verblijftijd. Mogelijk is dit anders geworden sinds in januari 2013 de hevel tussen de Kil en Mariapolder in werking is getreden. Het effect hiervan en mogelijkheden voor meer doorspoelen, en de verblijftijd verkorten, zouden onderzocht kunnen worden aan de hand van een water- en stoffenbalans. 5.4 Structuur De oevers zijn vrijwel overal beschoeid, maar deze beschoeiing ligt onder water. In de zuidelijke tak van het waterlichaam is eenzijdig aan de landzijde van de beschoeiing een plasberm aanwezig met een waterdiepte tot 60cm. Op andere delen is de overgang van land naar water steil en kan oplopen tot een verschil van 1m tussen kant en bodem. De diepte van 1m is over het algemeen dus snel gehaald in het waterlichaam en daarmee is het begroeibaar areaal klein. Deze structuur is niet gunstig voor de groei en ontwikkeling van emerse vegetatie. Zeker in combinatie met het slechte doorzicht van 43cm wordt de groei van waterplanten belemmerd. Met het huidige doorzicht komt het licht tot een diepte van 69 cm (1,6*43= 69 cm). In de plasbermen zou er dus bodemzicht zijn. Het behalen van 20 % bedekking van het begroeibaar areaal aan submerse vegetatie en 25 % aan emerse en drijvende vegetatie lijkt bij het huidige doorzicht moeilijk haalbaar. Het verbeteren van het doorzicht is noodzakelijk, maar het is ook aan te raden Watersysteemanalyse WSHD 23\35

24 om delen van het begroeibaar areaal te verondiepen. Het aanleggen van een natuurvriendelijke oever is ook al begroot voor na De (diepste delen van de) bodem van de watergang bevat slib (voor de laatste keer baggeren 30cm). De oevers zijn echter vrijwel vrij van slib (0 tot 5cm). Baggeren wordt regulier uitgevoerd maar omdat slibdiktes vaak >25cm zijn, is het aan te raden om de baggercyclus aan te passen zodat de slibdikte nooit groter dan 25 cm wordt. 5.5 Stoffen Van de nutriënten voldoet alleen stikstof niet aan de norm. Deze grote hoeveelheid N is voor het grootste deel afkomstig van de uit- en afspoelingen uit het landelijke gebied. De N/P ratio is 27,3 en P is in dit geval de limiterende factor. Sturen op P, naast het verlagen van N om aan de norm te voldoen, is noodzakelijk. Ook al voldoet P aan het GEP, waarschijnlijk is toch de belasting te hoog (zie ook STOWA en Aqmad). Uit onderzoek is gebleken dat de mate van nalevering van fosfaat uit de waterbodem waarschijnlijk laag is (Loeb, 2012). Aanpak van het landelijk gebied is daarmee de belangrijkste maatregel om nutriëntenconcentraties te verminderen. Het verlagen van de hoeveelheid nutriënten is ook een belangrijke maatregel om de concentraties algen te verlagen en daarmee het doorzicht te vergroten. Onderzocht zal moeten worden welke concentraties N en P nodig zijn om het fytoplanktondoel te halen. Van de chemische stoffen overschrijden ammonium, barium, koper en kwik de norm. Over de eerste drie lopen op verschillende niveaus nog discussies. Een mogelijke bron voor ammonium is de forse uit- en afspoeling uit landbouwgebied. Kwik komt vrij bij de productie van zink en bij aardgas winning. De bron dient dan ook voornamelijk in de industrie gezocht te worden, maar de exacte bron is nu niet bekend. Onderzoek is aan te raden. 5.6 Soorten Fytoplankton Net als in de overige waterlichamen in het Oudeland van Strijen zijn in Meer en Oude Mol veel groenwieren aangetroffen die duiden op een voedselrijk milieu. Aanpak van de nutriëntenbelasting (zie Stoffen ) zal de maatlat voor fytoplankton verbeteren, maar meer doorspoelen is ook een optie. Het is aan te raden om deze maatregel nader te onderzoeken. Het opstellen van een water- en stoffenbalans is daarbij een eerste stap. Macrofyten Macrofyten ontwikkelen zich slecht door een combinatie van: Slecht doorzicht Geen goede structuur (harde overgangen tussen land/oever en open water) 24\35 Watersysteemanalyse WSHD

25 Aanwezigheid van onderwaterbeschoeiing, waardoor emerse soorten niet vanaf het land het water in kan groeien Bodemwoelende vis (brasem en karper) Vast peil Intensief maaionderhoud Het is duidelijk dat het doorzicht, zeker ten opzichte van de gemiddelde diepte in de oever, beperkt is en dat dit een groot knelpunt is voor de ontwikkeling van vegetatie. In het verbeteren van het doorzicht zijn de algenbloei, zwevende stof en grote hoeveelheid bodemwoelende vis de sleutelfactoren (zie ook Vis ), maar ook de relatie met bodemdiepte. Het aanleggen van natuurvriendelijke oevers kan hier dus een oplossing bieden. Op locatie HOP 0809 is de score voor submerse vegetatie uitmuntend (score 1) de soortendiversiteit is hier echter weer minder goed. Op het andere meetpunt is het precies omgekeerd. Op de locatie met een hoge bedekking is aanpassing van het maaibeheer waarschijnlijk effectief om de soortensamenstelling te verbeteren. Het huidig maaibeheer (2x per jaar) geeft aan dat er veel vegetatie is. Het is onbekend in hoeverre er binnen het profiel ruimte is voor de gewenste bedekkingsgraad van submerse, drijvende en emerse vegetatie. Het is dan ook aan te raden om het hydraulisch profiel van Meer en Oude Mol te bepalen. Mogelijk blijkt daaruit dat het GEP aangepast moet worden op de mogelijkheden binnen het hydraulisch profiel. Een laatste knelpunt voor de ontwikkeling van met name oevervegetatie is het vast peil. De kieming wordt hierdoor sterk negatief beïnvloed. Peilopzet kan hiervoor een mogelijke oplossing zijn. Bij Systeem is beschreven wat de mogelijkheden zijn voor aanpassing van het peilregime. AqMad AqMad laat duidelijke knelpunten zien in eutrofiërende stoffen, overige stoffen en zuurstof. Voor zowel de oeverplanten als de waterplanten. Dat stikstof (als overschrijdende stof) en fosfor (als limiterende stof) een knelpunt kunnen zijn komt ook uit voorgaande analyse naar voren. Ook voor ammonium constateert AqMad een knelpunt. Tabel 5.1 Resultaten AqMad analyse Meer en Oude Mol (wit=geringe afwijking; groen=goed; rood=te hoog; blauw= te laag). Alleen significante waarden zijn weergegeven. Oeverplanten Waterplanten Hydromorfologie Hydromorfologie Diepte -0,15 Diepte -0,53 Eutrofierings stoffen Eutrofierings stoffen Watersysteemanalyse WSHD 25\35

26 Oeverplanten Waterplanten Hydromorfologie Hydromorfologie Totaal-Stikstof 1,58 Totaal-Stikstof 1,29 Kjeldahl N 2,38 Kjeldahl N 1,02 Ammonium 1,20 Ammonium 1,04 Nitriet 1,02 Nitriet 0,99 Overige stoffen Bicarbonaat 1,01 Overige stoffen Calcium 0,81 Bicarbonaat 2,26 Zink 0,99 Calcium 2,87 Kalium 1,20 Zuurstof O2 verzadiging -0,41 BZV 1,36 Zuurstof CZV -0,37 O2 gehalte 0,74 O2 verzadiging 1,18 Helderheid BZV 2,42 Doorzicht -0,44 CZV -0,40 Bodemzicht -0,51 Helderheid Chlorofyl 1,01 Doorzicht -0,53 Bodemzicht -0,92 Overig Zuurgraad 0,55 Overig Temperatuur -0,14 Zuurgraad 1,25 Temperatuur 0,26 STOWA-analyse In het waterlichaam Meer en Oude Mol is op locaties HOP 0701 en HOP 0801 een STOWAtoetsing uitgevoerd (type kleikanaal ). In de toetsing worden knelpunten gevonden bij trofie, saprobie habitatdiversiteit, structuur, waterchemie en variant eigenkarakter. Hieruit blijkt ook, net als in voorgaande analyse, dat voornamelijk de eutrofiering en de structuur in het waterlichaam niet een probleem zijn. 26\35 Watersysteemanalyse WSHD

27 Figuur 5.2 Stowa meetpunten in het waterlichaam. Watersysteemanalyse WSHD 27\35

28 Tabel 5.2 Resultaten Stowa analyse Meer en Oude Mol Meetpunt HOP 0801 HOP 0701 Type Kleikanale n Karakteristiek/maatstaaf Score Klasse/ niveau TROFIE 3 Macrofyten 43 2 Kleislote Macrofyten 50 3 Fytoplankton 62 2 n Diatomeeen 32 2 Chlorofyl-a 47 2 Score Klasse/ niveau TROFIE 3 Nutrientenhuishoudin g 20,8 2 Nutrientenhuishouding 23 2 SAPROBIE 3 SAPROBIE 2 Macrofauna 86 1 Macrofauna 88 1 Diatomeeen 42 2 Diatomeeen 66 2 Zuurstofhuishouding 5,2 3 Zuurstofhuishouding 6 2 BRAKKARAKTER 5 BRAKKARAKTER 5 Macrofauna 0 3 Macrofauna 0 3 Diatomeeen 8 3 Diatomeeen 5 3 Chloriniteit 91 3 Chloriniteit ZUURKARAKTER 5 WATERCHEMIE 3 Zuurgraad 7,8 3 % Bicarbonaat abiotisch 60 3 WATERCHEMIE 2 % Chloride abiotisch 31 3 % Bicarbonaat macrofyten 25 2 % Chloride % Sulfaat abiotisch 9 3 macrofyten ,25 IR/EGV 3 1 % Sulfaat macrofyten 0 2 HABITATDIVERSITEIT 2 % Bicarbonaat abiotisch 67 3 Rijkdom hydrofyten 5 2 % Chloride abiotisch 20 3 Abundantie hydrofyten 5,3 1 % Sulfaat abiotisch 13 3 Rijkdom helofyten 6 2 IR/EGV 0, Abundantie helofyten 9,3 1 PERMANENTIE 5 Structuur macrofyten 60 2 Droogval 1 3 % Substraatbewoners macrofauna 71 2 TOXICITEIT 5 28\35 Watersysteemanalyse WSHD

29 Meetpunt HOP 0801 HOP 0701 Type Karakteristiek/maatstaaf Score Klasse/ niveau % Kolombewoners macrofauna 7 1 Gevoeligheid 18 3 % Sedimentbewoners macrofauna 22 3 STRUCTUUR 2 Kanaalprofiel VARIANT-EIGEN KARAKTER 2 Zand macrofyten 8 3 Soortenrijkdom Score Klasse/ niveau hydrofyten 2 1 Abundantie hydrofyten 1 1 Soortenrijkdom helofyten 1 1 Klei macrofyten 0 1 Abundantie helofyten 15 2 Veen macrofyten 21 1 Slootprofiel VARIANT-EIGEN KARAKTER 2 Macrofauna Door voornamelijk ook het gebrek aan structuur bij de oevers, door de afwezigheid van voldoende macrofyten, scoort de macrofauna ontoereikend. Het aantal negatief dominanten scoort ongeveer 18 % en ligt nog onder het maximum aanvaardbare negatief dominanten (30 %) voor dit waterlichaam type. Mogelijk heeft de hoge concentratie kwik ook invloed op de macrofauna score. De verwachting is dat wanneer de macrofyten toenemen de score voor macrofauna ook zal verbeteren. Daarnaast zal de concentratie kwik aangepakt moeten worden. Vis De slechte score voor vis wordt veroorzaakt door de grote hoeveelheid bodemwoelende vis als ook door de afwezigheid van voldoende plantminnende vis. Het op delen ontbreken van vegetatie is hiervan deels de oorzaak. Ook belemmert de aanwezige beschoeiing het optimale gebruik van de oevers voor vis. De geschatte biomassa in Meer en Oude Mol is 177 kg/ha. Uit de vangstgegevens van Grontmij (2010) blijkt dat Karper (98 kg/ha) en daarna Brasem (63 kg/ha) de dominerende soorten zijn. Er is weinig roofvis aanwezig. Er is wel veel plantminnende vis, maar de verhouding plantminnend/brasem+karper is scheef. Mogelijk geeft de aanwezigheid van twee peilvakken een verkeerd beeld van de soortensamenstelling. Ook is een kanttekening dat de bemonstering van de vis in de winter heeft plaatsgevonden. Het is daarom aan te bevelen om de bemonstering in de zomer te herhalen voor een representatief beeld van de visstand en daarbij de twee peilvakken apart te beschouwen. Watersysteemanalyse WSHD 29\35

30 5.7 Schoning Het intensief onderhouden van het watervoerend profiel belemmert mogelijk de groei en ontwikkeling van de gewenste macrofyten. Het geeft wel aan dat een hoge bedekking van waterplanten in Meer en Oude Mol zeker mogelijk is. Een meer natuurvriendelijk onderhoud, waarbij bijvoorbeeld alleen de middenbaan wordt gemaaid, zal dan ook gunstig zijn. Verwacht wordt dan ook dat door aangepast varend onderhoud (dat in 2013 gestart is) de vegetatie beter tot ontwikkeling zal komen en de score op de macrofytenmaatlat zal toenemen. Deze effecten zijn nu nog niet in de toetsresultaten van 2011 te zien. Ook is het belangrijk om de baggeraanwas in de gaten te houden. In de profielen is te zien dat de baggerlaag in de watergang op veel plekken (in de diepste delen van de watergang) kan oplopen tot >25cm dik. Boven deze dikte wordt de ecologie op meerdere fronten belemmerd (o.a. door nutriënten, opwerveling). 30\35 Watersysteemanalyse WSHD

31 6 Conclusie 6.1 Ecologie Alle biologische kwaliteitselementen voldoen niet aan het GEP. Ook totaal N en het doorzicht overschrijden. De volgende knelpunten kunnen worden onderscheiden: Er zijn veel nutriënten, waarbij N de norm overschrijdt en P de limiterende stof is. Vermoedelijk is ook de belasting van P te hoog Het doorzicht is slecht, voornamelijk door hoge chlorofyl-a gehalten. De diepte/doorzicht verhouding is daarmee ook niet goed voor de ontwikkeling van waterplanten Macrofyten komen op sommige plekken maar in zeer lage bedekking voor als gevolg van steile oevers, slecht doorzicht en weinig structuur. Bij de plasbermen is de situatie voor, en de bedekking van, macrofyten waarschijnlijk beter Doordat de beschoeiing het open water scheidt van de oever kan emerse vegetatie niet ontwikkelen en kan vis niet optimaal gebruik maken van de structuur in de oever Er zijn twijfels over de juistheid van visgegevens. Er is een winterbemonstering uitgevoerd en het is onduidelijk hoe er bemonsterd is met betrekking tot de twee peilvakken Er is een vast peil. Aanpassing van het peilregime is wel mogelijk Er wordt intensief aan het watervoerend profiel onderhouden Op basis van beschikbare gegevens lijkt er primair gestuurd te moeten worden op: Verder terugdringen van de hoeveelheid nutriënten (doel P eventueel bijstellen) Verbetering van het doorzicht Verbeteren van de ontwikkelmogelijkheden van de oevervegetatie, door aanpassingen van het oeverprofiel (aanleg oevers) 6.2 Chemie Van de overige chemische stoffen voldoen ammonium, barium en koper en kwik niet aan de norm. Ammonium is waarschijnlijk afkomstig van de uit- en afspoelingen van het landelijke gebied Aangezien ook AqMad hier een knelpunt ziet, is de hoge concentratie mogelijk een probleem. Daarnaast is de hoge N concentratie ook mede door ammonium veroorzaakt. Kwik komt vrij bij productie van zink en bij aardgas winning. Een bronnenonderzoek dient uitgevoerd te worden. Over de metalen lopen nog landelijke discussies, die afgewacht worden voor er maatregelen genomen worden. Watersysteemanalyse WSHD 31\35

32 7 Aanbevelingen Waterlichaam Meer en Oude Mol ligt in twee peilvakken. Wanneer na onderzoek blijkt dat de twee peilvakken daadwerkelijk ecologische verschillen vertonen, wordt het aanbevolen om het waterlichaam als 2 delen te beschouwen. In de toekomst kan dan onderscheid gemaakt worden in monitoring, rapportage en te nemen maatregelen. Met de huidige geplande beheermaatregel zullen de KRW doelen niet gehaald worden in Meer en Oude Mol. Aanvullende maatregelen en/of onderzoeksmaatregelen zijn nodig: Ecologie Uitvoeringsmaatregelen: Aanpak nutriënten (zowel P als N) Landelijke maatregelen (terugdringen mestgift) Verdiepen van watergangen in het verzorgingsgebied Vergroten oeverareaal verzorgingsgebied (tbv denitrificatie) Flexibel peilbeheer (pilot) met peilopzet in de winter Aanpassen van de structuur Voldoende openingen in beschoeiing aanbrengen bij de plasbermen ten behoeve van emerse vegetatie en vis Aanbrengen ondiepe zones ten behoeve van submerse vegetatie (reeds gepland) Aanpassen beheer Aangepast maaibeheer in oevers voor meer diverse emerse vegetatie Aangepast maaibeheer in nat profiel Voorkomen dat sliblaag dikker dan 25 cm wordt Onderzoeksmaatregelen: Mogelijkheden verdeling waterlichaam in twee gebieden (op basis van peilgebieden) Op basis van de visstandmonitoring 2013 waar nodig maatregelen nemen in het kader van visstandbeheer Opstellen water- en stoffenbalans. Aan de hand daarvan (belasting, kritische belasting) keuze maken voor bijvoorbeeld doorspoelen en/of eventueel bijstellen van normen voor nutriënten en/of biologische kwaliteitselementen Voor het verbeteren van het doorzicht zal eerst geanalyseerd moeten worden waardoor slechte doorzicht bepaald wordt. Deels door algen, maar grotendeels speelt ook hier zwevend stof een rol Bepalen hydraulisch profiel om ruimte voor macrofyten vast te stellen. Eventueel GEP hierop aanpassen GEP voor P heroverwegen en afstemmen op fytoplankton doel, indien nodig aanpassen 32\35 Watersysteemanalyse WSHD

33 Chemie Voor de overige chemische stoffen geldt dat de normoverschrijding voor kwik aangepakt moet worden. De exacte bron is niet duidelijk. Aanbevolen wordt dit eerst nader te onderzoeken en vervolgens gerichte maatregelen te treffen in handhaving en/of communicatie en toelichting. Tevens wordt aanbevolen de ernst van de ammoniumoverschrijding nader te onderzoeken. 8 Literatuur BWZ Ingenieurs (2012). KRW-maatregelen optimalisatie peilbeheer BWZ Ingenieurs (2) (2012). KRW Inrichting natuurvriendelijke oevers. Uitwerking KRW onderzoeken naar nut en noodzaak van aanleg NVO s in 25 KRW waterlichamen. Rapportnr. BWZ Elbersen J.W.H., Verdonschot P.F.M., Roels B. en Hartholt J.G. (2003). Definitiestudie Kader Richtlijn Water (KRW).I. Typologie Nederlandse Oppervlaktewateren. Grontmij (2010) KRW-bemonstering vissen in 32 waterlichamen van WSHD visstandbemonstering Postma J.F. en Keijzers C.M. (2012) Macrofauna langs akkerranden. Is deze KRW-maatregel effectief? Rijkswaterstaat (2005) Handreiking GEP/MEP. Handreiking voor vaststellen van status, ecologische doelstellingen en bijpassende maatregelenpakketten voor niet-natuurlijke wateren. RIZA rapport STOWA rapport RIVM (2013). Factsheets prioritarie stoffen Nederland. STOWA (2012) Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water Rapportnummer STOWA (2012) Omschrijving MEP en maatlatten voor sloten en kanalen voor de kaderrichtlijn water Rapportnummer Watersysteemanalyse WSHD 33\35

34 WSHD (2008) Wateropgave waterkwaliteit cluster 12: Strijen. Uitwerking van doelen, maatregelen en kosten in het gebied Hollandse Delta (KRW Fase 3) Concept. WSHD/Maandag (ca. 2010) Artikel KRW pilot Den Bommel. WSHD (2013) Factsheet per waterlichaam. 34\35 Watersysteemanalyse WSHD

35 Bijlage 1 Profielen

36

37 Bijlage 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen

38

39 Tabel B.1 Gemeten overige chemische stoffen in Gemeten prioritaire stoffen Gemeten overige stoffen som aldrin, dieldrin, endrin en isodrin propoxur ethylazinfos trifluraline benzo(a)antraceen styreen atrazine metolachloor abamectine fluorantheen malathion ammonium diuron pirimicarb barium pentachloorbenzeen linuron triazofos hexachloorbenzeen vanadium zink benzo(a)pyreen chloorprofam dimethoaat nikkel disulfoton 1,1,2,2-tetrachloorethaan som benzo(b)fluorantheen en benzo(k)fluorantheen chlooretheen (vinylchloride) mevinfos hexachloorbutadieen fenantreen pyridaben 4,4'-dichloordifenyltrichloorethaan chloortoluron tin benzeen arseen ethylbenzeen chloorfenvinfos methylparathion seleen endosulfan (som alfa- en betaisomeer) methylpirimifos heptenofos bis(2-ethylhexyl)ftalaat (DEHP) koper chryseen cadmium 4-chlooraniline imidacloprid som 2,4'-DDT, 4,4'-DDT, 4,4'-DDD en 4,4'-DDE trifenyltin (kation) molybdeen simazine chloordaan heptachloor naftaleen antimoon carbendazim kwik methylazinfos isoproturon chloridazon 4-tertiair-octylfenol metazachloor som a-, b-, c- en d-hch tolueen ethylchloorpyrifos chroom alachloor diazinon pentachloorfenol ethylparathion som benzo(ghi)peryleen en indeno(1,2,3-cd)pyreen 1,2-xyleen 4-nonylfenol kobalt antraceen cis-heptachloorepoxide lood monolinuron fenthion tolclofos-methyl

40

41 Bijlage 3 STOWA tabellen

42

43 Bijlage 4 Begrippenlijst en afkortingen

44

45 Begrippenlijst Afkoppelen Afwentelen Beoordelingssysteem Chemie ten behoeve van de ecologie Diffuse bronnen Doelgat Ecologisch doel Ecologische KwaliteitsRatio (EKR) Ecologische parameters Generieke maatregelen Goed Ecologisch Potentieel (GEP) Goede Ecologische Toestand (GET) Hydromorfologische maatregelen Kaderrichtlijn Water (KRW) KRW- beoordelingssysteem Verharde oppervlakken niet meer aansluiten op het riool maar rechtstreeks lozen op oppervlaktewater of in de bodem Maatregelen nemen bovenstrooms, die ten koste gaan van doelrealisatie benedenstrooms Een systeem dat gebruikt wordt om de ecologische toestand en voor de ecologie relevante chemische toestand van een water te beoordelen. Er zijn verschillende systemen gebruikt. Deze term wordt in KRW verband gebruikt voor verschillende natuurlijke chemische stoffen die bepalend zijn voor de planten en dieren. Het gaat hier vooral om nutriënten, zoutgehalten en de zuurgraad. Het waterschap gaat uit van de landelijke werknormen. Hierbij gaat het om verontreinigingen die niet via een te controleren weg maar diffuus en via diverse transportroutes het oppervlaktewater verontreinigen (voorbeeld uitspoeling van mest;verontreiniging via neerslag) Het verschil tussen de huidige situatie en het ecologische of chemische doel (GET of GEP). Het ecologisch doel van de KRW is de Goede Ecologische Toestand (natuurlijke wateren) of het Goed Ecologische Potentieel (kunstmatige en sterk veranderde wateren) in alle wateren. Getal tussen 0 en 1 waarmee de kwaliteit van een ecologische parameter wordt aangegeven. 0 is zeer slecht, 1 is zeer goed. De grens voor het GEP wordt gewoonlijk bij een EKR van 0,6 gelegd. Een ecologische groep planten of dieren waarmee de situatie van het waterlichaam wordt beoordeeld. Gebruikt worden: fytoplankton en diatomeeën (algen), waterplanten, macrofauna (waterdieren) en vissen Landelijke maatregelen voor heel Nederland met betrekking tot mest,bouwstoffen, bestrijdingsmiddelen en andere diffuse bronnen. De ecologische situatie bij een lichte afwijking van het Maximaal Ecologisch Potentieel. Het Goed Ecologisch Potentieel wordt als doel gesteld in sterk veranderde en kunstmatige wateren De Goede Ecologische Toestand is het doel in natuurlijke wateren en is omschreven als: een lichte afwijking van de onverstoorde referentiesituatie. Deze situatie wordt ook wel aangeduid als de Zeer Goede Ecologische Toestand. Ingrepen in de waterhuishoudkundige structuur of de fysieke structuur van de waterlichamen (bijvoorbeeld stuwen plaatsen of profielen verrruimen) Europese richtlijn die is overgenomen in nationale wetgeving met als doel in 2015 een goede kwaliteit van oppervlaktewater en grondwater te bereiken. Voor de KRW is het nodig dat voor er voor de verschillende watercategorieën op verschillende ecologische parameters beoordeeld wordt. De reeds

46 Kunstmatig water Maatlat Maatschappelijke Kosten-Baten Analyse (MKBA) Maximaal Ecologisch Potentieel (MEP) Mitigerende maatregelen MTR-norm Natura 2000 Natuurlijk water Natuurlijke referentie Overig gebied Prioritaire stoffen Riool overstort Rijn-West Status van een waterlichaam bestaande systemen voldoen niet aan de eisen van de KRW omdat deze niet altijd op voor KRW verplichte parameters toetsen. Ook zijn de eisen van huidige beoordelingssystemen soms te laag. Water dat door toedoen van mensen ontstaan is op een plaats waar voorheen geen water was. Een schaal die gebruikt wordt om de situatie van een ecologische parameter te beoordelen. De uitkomst is in een aantal gevallen een EKR-score. Op rijksniveau uitgevoerde analyse op het maatregelenpakket waarbij de meest kosteneffectieve maatregelen prioriteit krijgen. De maximaal haalbare ecologische situatie in een kunstmatig of sterk veranderd waterlichaam. Maatregelen die getroffen kunnen worden in een kunstmatig of sterk veranderd waterlichaam om de huidige situatie dichterbij de situatie van de natuurlijke referentie te brengen. Het gaat hierbij specifiek om hydromorfologische maatregelen Maximaal Toelaatbaar Risico. Dit is een landelijke norm voor concentraties van chemische stoffen. Deze zijn ontleend aan de Vierde Nota Waterhuishouding. In Europees verband zijn deze normen voor een aantal stoffen aangescherpt. De verzameling van Nederlandse natuurgebieden die in Europees verband een beschermde status genieten. (Vogel- en habitatrichtlijngebieden) Water dat hooguit in beperkte mate door mensen is veranderd Beschrijving van de voorkomende dieren- en plantensoorten in onverstoorde natuurlijke voorbeelden van bepaalde watertypen. Gebied dat noch een waterlichaam is, noch hoort bij het verzorgingsgebied van een waterlichaam. Stoffen die door Brussel aangemerkt zijn als gevaarlijk voor de aquatische ecosystemen en de volksgezondheid( bijvoorbeeld zware metalen, Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) Tijdens zware regenbuien kunnen veel rioolstelsels het aangevoerde regenwater niet verwerken. Via zogenaamde riooloverstorten wordt dan het teveel aan rioolwater op het oppervlaktewater geloosd. Het meest westelijke deel van het stroomgebied Rijndelta, waarin de verschillende bestuursorganen gezamenlijk de KRW-opgave bepalen. Indeling van waterlichamen in natuurlijk, sterk veranderd of kunstmatig. De status heeft invloed op de ecologische doelen die gesteld worden. Voor natuurlijke watertypen zijn er referenties opgesteld. Een natuurlijk waterlichaam dient aan de Goede Ecologische Toestand te voldoen zoals deze is aangeduid in de bijbehorende referentie. Voor sterk veranderde en kunstmatige wateren geldt dat wordt getoetst aan het meest gelijkende watertype. Voor deze wateren is er wel de ruimte om op basis van onomkeerbare ingrepen of significante schade aan gebruiksfuncties de

47 Sterk veranderd water STOWA-beoordelingssysteem Stroomgebiedbeheersplan (SGBP) Verzorgingsgebied Vogel- en habitatrichtlijngebied Waterlichaam Watertype (Natuurlijk) (Alterra 2003) Zwemwater ecologische doelen bij te stellen. Voor het beheersgebied van WSHD geldt dat alle waterlichamen de status kunstmatig of sterk veranderd hebben. Water dat van natuurlijke oorsprong is maar in zekere mate door mensen is veranderd. Het is niet mogelijk is of niet wenselijk i.v.m significante schade aan de huidige gebruiksfuncties dat het water weer in de natuurlijke staat hersteld wordt Landelijk in opdracht van STOWA ontwikkeld beoordelingssysteem voor oppervlaktewater waarbij verschillende aspecten afzonderlijk worden beoordeeld. Het plan waarin lidstaten volgens de KRW verplicht zijn om elke zes jaar aan de Europese Commissie te rapporteren wat de huidige toestand is van de waterlichamen en waarin het maatregelenpakket staat opgenomen om de doelen te bereiken. Het eerste stroomgebiedbeheersplan dient Nederland eind 2009 te rapporteren Het gebied van waaruit het water terechtkomt in een waterlichaam. Gebied met een officiële Europese beschermde status in het kader van de vogelrichtlijn of de habitatrichtlijn. Een waterlichaam is een oppervlaktewater binnen één beschrijvingsgebied dat van eenzelfde type en status is. Het heeft een redelijk uniforme toestand en er geldt eenzelfde doelstelling. De KRW verplicht om een watergang die water afvoert uit een gebied van ten minste 1000 ha of een water dat een oppervlakte heeft van ten minste 50 ha aan te wijzen als waterlichaam. Voor de KRW is het nodig dat alle waterlichamen ingedeeld worden in watertypen. Deze indeling gebeurt op basis van verschillende criteria. Eerst wordt gekeken in welk hoofdtype een waterlichaam valt. Er zijn vier hoofdtypen te weten: Rivieren, Meren, Overgangswateren en Kustwateren. Vervolgens wordt binnen deze hoofdtypen weer een onderverdeling gemaakt op basis van o.a. het zoutgehalte, de diepte en breedte van een water. In het beheersgebied van WSHD vallen de meeste waterlichamen onder het hoofdtype Meren. Een officieel in Brussel aangemelde locatie, waar in oppervlaktewater gezwommen wordt en die moet voldoen aan de Europese zwemwaterrichtlijn Afkortingen EKR GEP GET KRW MEP SGBP STOWA Ecologische KwaliteitsRatio Goed Ecologisch Potentieel Goede Ecologische Toestand Kaderrichtlijn Water Maximaal Ecologisch Potentieel Stroomgebiedsbeheersplan Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer