Watersysteemanalyse KRWwaterlichamen WSHD. de Keen, 19_07

Transcriptie

1 Watersysteemanalyse KRWwaterlichamen beheergebied WSHD de Keen, 19_07 16 september 2013

2

3 Verantwoording Titel Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD Opdrachtgever Waterschap Hollandse Delta Projectleider ing. C.G.Schreuders Auteur(s) dr. S. (Susan) Sollie en E.C. (Emy) Visser MSc Projectnummer Aantal pagina's 40 (exclusief bijlagen) Datum 16 september 2013 Handtekening Ontbreekt in verband met digitale versie. Dit verband is aantoonbaar vrijgegeven. Colofon Tauw bv BU Water Australiëlaan 5 Postbus GA Utrecht Telefoon Fax Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 3\40

4 4\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

5 Inhoud Verantwoording en colofon Inleiding Aanleiding Doelstelling Afbakening Leeswijzer Situatiebeschrijving Eigenschappen waterlichaam Verzorgingsgebied Kwelsituatie Oevers Beheer en onderhoud Onderzoek in het gebied Karakterisering en doelen Begrenzing waterlichaam Herbevestiging status Afweging KRW type GEP Toetsing Ligging meetpunten KRW toetsing Doelgat per deelmaatlat Effecten maatregelen op doelgat Analyse oorzaken doelgat Aanwezig doelgat Systeem Stroming Structuur Stoffen Soorten Schoning Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 5\40

6 6 Conclusie Ecologie Chemie Aanbevelingen Literatuur Bijlage(n) 1 Profielen 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen 3 Begrippenlijst en afkortingen 6\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

7 1 Inleiding Dit rapport is onderdeel van een watersysteemanalyse van alle KRW waterlichamen in het beheergebied van waterschap Hollandse Delta (WSHD). In deze rapportage wordt een analyse beschreven van waterlichaam de Keen liggend in deelstroomgebied Rijn-West 1.1 Aanleiding In 2008 zijn voor het gehele beheergebied van WSHD KRW gebiedsrapportages opgesteld. In deze gebiedsrapportages zijn de huidige ecologische en chemische toestand in beeld gebracht en vergeleken met de KRW doelen. Vervolgens zijn maatregelen benoemd om dichter bij de doelen te komen. De maatregelen die gepland waren in de periode worden momenteel uitgevoerd. Daarvoor wordt echter de tijd genomen tot In 2013/2014 dient een tweede gebiedsproces uitgevoerd te worden waarin wederom het eventueel resterende doelgat moet worden bepaald en indien nodig aanvullende maatregelen moeten worden opgevoerd om het resterende doelgat te dichten. Voor de karakterisering van de oppervlaktewaterlichamen moet een waterlichaam met de status sterk veranderd of kunstmatig elke 6 jaar weer worden bevestigd (voor werkwijze: zie Rijkswaterstaat (2005)). Sinds de eerste gebiedsronde in 2008 is veel informatie verzameld en kennis ontwikkeld. Deze kennis is samengebracht in een analyse waaruit blijkt wat de belangrijkste knelpunten en oplossingsrichtingen zijn. 1.2 Doelstelling Doel van het onderzoek is inzicht te krijgen in: Aard en kwaliteit van de waterlichamen De belangrijkste oorzaken van het niet voldoen aan de KRW-normen De meest effectieve oplossingsrichtingen Dit dossier kan vervolgens de basis vormen voor het gebiedsproces 2013/2014 en daarmee ook voor het tweede stroomgebiedbeheerplan van Rijn en Maas (SGBP's). Uit dit dossier blijkt onder meer wat de grootste knelpunten zijn om vervolgens handvatten te bieden om de gebiedsprocessen in te gaan en de maatregelen te bepalen. 1.3 Afbakening Deze analyse wordt uitgevoerd met alleen de binnen het waterschap beschikbare gegevens ten aanzien van de waterlichamen, alsmede algemeen bekende literatuuronderzoeken. Er wordt Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 7\40

8 alleen aanvullend meetwerk uitgevoerd, naar de bodemtoxiciteit en naleveringen vanuit de bodem in de grote waterlichamen. In deze rapportage worden oplossingsrichtingen bepaald, maar geen complete maatregelenpakketten. Dat is een belangrijk doel van het gebiedsproces zelf. 1.4 Leeswijzer Eerst volgt er een algemene kenschets (Hoofdstuk 2) waarna de status wordt heroverwogen en eventueel een nieuwe GEP en een nieuwe begrenzing (Hoofdstuk 3) worden bepaald. Ook wordt in hoofdstuk 3 het KRW-type getoetst. In Hoofdstuk 4 zijn de toetsresultaten weergegeven, inclusief het doelgat per deelmaatlat. Deze doelgaten worden geanalyseerd middels het 6S-model (Hoofdstuk 5), waarna een conclusie wordt getrokken over de oorzaken van de doelgaten (Hoofdstuk 6). In hoofdstuk 7 staan tenslotte globaal de maatregelen en oplossingsrichtingen beschreven die kunnen leiden tot het behalen van de gestelde doelen. Verder bevat het rapport een aantal bijlagen. Hierin zijn de profielen van het waterlichaam te vinden, een lijst met gemeten chemische stoffen en een begrippenlijst. 8\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

9 2 Situatiebeschrijving 2.1 Eigenschappen waterlichaam Het waterlichaam de Keen ligt in het zuidoosten van het beheergebied van Waterschap Hollandse Delta. Het waterlichaam wordt begrensd door waterlichaam Strijensche Haven (NL19-06) in het zuiden. Het waterlichaam ligt in landelijk gebied. De eigenschappen van het waterlichaam staan overzichtelijk weergegeven in Tabel 2.1. Tabel 2.1 Hydromorfologische eigenschappen waterlichaam Onderdeel Naam De Keen Code NL 19_07 Deelstroomgebied Rijn-West Type M30 aangepast naar M3 M3: Gebufferde (regionale) kanalen Status Kunstmatig Wateronttrekking Onbekend Provincie Zuid Holland Gemeente Strijen Beschermde gebieden Oudeland van Strijen Waterbeheergebied Hollandse Delta Gemiddelde diepte 1,5-2,0 m Gemiddelde breedte Ca. 10m Waterpeilen Vastpeil: -2,70 m NAP Werkelijk profiel Zie bijlage 1 voor representatieve dwarsdoorsneden van het werkelijke profiel (uit Ideoma) Groot onderhoud baggeren in 2016, laatst gebaggerd in 1990 Slibdikte Opp. waterlichaam %-openwater bemalingsgebied Opp. afwaterend gebied In 2011 heeft het slib in de oever (25 tot 250 cm uit de kant) een dikte van 0-15cm. Het slib heeft een dikte van ongeveer 30 cm (volgens ingemeten profielen). 1,5 ha Met waterlichaam: 6,48% (mate van betrouwbaarheid 10%) Zonder waterlichaam: 6,35 % Het oppervlak >5% verblijftijd groot en proces gestuurde ecologie 1171,6 ha Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 9\40

10 Onderdeel Inlaat water Inlaat uit Binnenbedijkte Maas alleen ten behoeve van suppletie. De kwaliteit van het inlaatwater voldoet aan het GEP Kwelsituatie Kwel is overwegend 0-0,5mm/dag, lokaal tot 1mm/dag. Kwaliteit is chloriderijk. Recreatie functie - Figuur 2.1 Een representatief beeld van het waterlichaam. 10\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

11 2.2 Verzorgingsgebied Het verzorgingsgebied bestaat uit het bemalingsgebied Overwater (RNWE_1991). Dit bemalingsgebied bestaat uit 21 peilgebieden. Peilen in het gebied variëren tussen NAP 1,75 m en NAP - 2,80 m, met een groot deel van de peilgebieden rond de NAP 2,00 m en NAP 2,35 m. Afwijkende peilen komen voor in de bebouwingsstrook langs de Keizersdijk met hoogwater voorzieningen met een peil van -2,50 m NAP en bij peilgebied Westmaas (grootste deel peil -2,10 mnap). De afvoercapaciteit van de pomp bij gemaal Overwater die dit deel van het bemalingsgebied bemaalt, bedraagt 88 m 3 /min (WSHD, 2008). In Figuur 2.2 zijn de stromingsrichtingen van het water naar het waterlichaam weergegeven. Er wordt water ingelaten vanuit de Binnenbedijkte Maas. Er bevinden zich nog twee kleine inlaten uit de Strijensehaven naar de polders aan de zuidoostkant. Het overtollige water wordt via gemaal Overwater op de Strijensehaven geloosd. Gemaal Overwater bestaat uit twee pompen, één voor laag Oudeland en één voor hoog Oudeland. Het waterlichaam NL19_07 (rood) is het waterlichaam gelegen voor pomp Oudeland Laag. Het waterlichaam NL19_08 (oranje) is het waterlichaam gelegen voor pomp Oudeland Hoog. Het waterlichaam wordt doorgespoeld met water vanuit de Binnenbedijkte Maas. Dit water heeft zomergemiddelde nutriëntenconcentraties van 0,05-0,11 mg P/l en 1,1-1,4 mg N/l. Dit is veel lager dan de concentraties van het waterlichaam en ook onder het GEP. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 11\40

12 Figuur 2.2 Stromingsrichtingen van het verzorgingsgebied van het waterlichaam. In de EMR (tabel 2.2) zijn bronnen als kwel en waterinlaat niet meegenomen. De EMR geeft daarom een indicatie van de bronnen en de omvang daarvan. De EMR-gegevens moeten in deze context beschouwd worden. De grootste bronnen van verontreiniging van het oppervlakte water komen van uit en afspoelingen van het landelijke gebied. Naast bronnen van uit het landelijke gebied zijn kwel, inlaatwater en afspoelingen uit het stedelijk gebied waarschijnlijk ook een grote bron van nutriënten. 12\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

13 Tabel 2.2 Emissie van stoffen uit RNWE 1991 (Bemalingsgebied Overwater) Bron N (kg) P (kg) Huishoudelijk afvalwater 33,90 5,74 Glastuinbouw afvalwater 576,57 75,15 Meemesten sloten 713,15 23,03 Uit- en afspoeling landelijk gebied 67673, ,56 Ongezuiverd rioolwater 69,11 4,63 Atmosferische depositie 1915,53 In Figuur 2.3 is het verzorgingsgebied van het waterlichaam weergegeven. Het waterlichaam is met blauw aangegeven. Het roze vlak geeft de grenzen van het verzorgingsgebied weer. Het verzorgingsgebied bevat 51,1 % grasland, 32,6 % akkerbouw, 7,3 % stedelijk gebied en 6,7 % natuur. Glas en tuinbouw komt haast niet in het gebied voor (1,2 %). Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 13\40

14 Figuur 2.3 Verzorgingsgebied waterlichaam. In Tabel 2.3 is de streefdiepte in het verzorgingsgebied weergegeven. Wanneer een groot deel van de watergangen niet aan de streefdiepte voldoet (en dus te ondiep is), wordt het waterlichaam daardoor negatief beïnvloed (omdat ondiep water o.a. sneller opwarmt en zuurstofgehaltes lager kunnen worden). In het verzorgingsgebied van het waterlichaam voldoet maar 45% aan de streefdiepte van 1 m (Tabel 2.3). Of de watergangen met een streefdiepte van 50 cm voldoen aan de streefdiepte is echter niet bekend (Tabel 2.3). 14\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

15 Tabel 2.3 Streefdieptes watergangen in het verzorgingsgebied Streefdiepte Gegevens Onbekend Voldoet niet Voldoet wel Streefdiepte 0,5m Streefdiepte 1m Percentage van de lengte 100% 0% 0% Som van lengte Percentage van de lengte 8% 47% 45% Som van lengte Figuur 2.4 Watergangen in het verzorgingsgebied met een streefdiepte van 1m. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 15\40

16 2.3 Kwelsituatie In het verzorgingsgebied varieert de gemiddelde kwel van ca. 0 tot 1,0 mm/dag. Op enkele locaties kan een kwel van 1,5 mm/dag voorkomen. In Figuur 2.5 is de kwelsituatie weergegeven voor het verzorgingsgebied. De roze punten zijn de grondwatermeetpunten die aanwezig zijn in het gebied. Figuur 2.5 Kwelsituatie waterlichaam De kwaliteit van de kwel in het verzorgingsgebied is weergegeven in Tabel 2.4. In de tabel zijn per meetpunt de gemiddelde waardes van de chloride-, stikstof- en fosfaatconcentratie van de jaren 2007 tot 2012 weergegeven. Uit de tabel komt naar voren dat de kwel in het zuiden en westen van het verzorgingsgebied brak is en in het noorden de chlorideconcentratie lager is. De kwel is nutriëntrijk. Vooral stikstof is erg hoog. Tabel 2.4 Kwel kwaliteit de Keen gemeten op 3 meetpunten tussen 2007 en Cl (mg/l) N (mg/l) P (mg/l) Gemiddelde B43F ,3 1,66 Gemiddelde B43F ,6 1,43 Gemiddelde B43F ,1 1,75 16\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

17 2.4 Oevers Veelal steile, onbeschoeide oevers die voor het overgrote deel begroeid zijn met oevervegetatie. Het waterlichaam is vrij smal en deels beschoeid, bijvoorbeeld ter hoogte van het gemaal. De beschoeiing verzakt lokaal. Op sommige plaatsen is een plasberm aangelegd aan het waterlichaam. De plasberm heeft een diepte van 50 tot 60 cm. De oevers van de Keen kalven veelal af. De profielen van dit waterlichaam zijn in Bijlage 1 opgenomen. Eerder is beschreven (WSHD, 2008) dat op de oevers en in het water veel water- en oeverplanten voorkomen zoals riet, lisdodde, gele lis, witte lelie en een grote verscheidenheid aan submerse vegetatie. Uit de toetsing van 2011 bleek de abundantie van begroeiing echter laag. 2.5 Beheer en onderhoud In 1990 is er voor het laatst gebaggerd in het waterlichaam. Sinds 2013 vindt 1 tot 3 keer per jaar aangepast varend onderhoud plaats aan de middelstrook van de watergang. Vóór 2013 vond er in het waterlichaam geen onderhoud plaats aan het natte profiel en ook niet aan de droge en natte oevers. 2.6 Onderzoek in het gebied In het waterlichaam zijn de volgende onderzoeken gedaan: Quick-scan Groote Waard KRW onderzoek brakke kwel KRW onderzoek peilbeheer Pilot varend onderhoud Visbemonstering 32 KRW waterlichamen Onderzoek effectiviteit akkerrandenbeheer Toxiciteit onderwaterbodem (B-ware, 2012) De resultaten van deze onderzoeken worden in de analyse gebruikt. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 17\40

18 3 Karakterisering en doelen 3.1 Begrenzing waterlichaam In Figuur 3.1 is de begrenzing van het waterlichaam weergegeven. Het waterlichaam zelf is tamelijk diep, met weinig ondiepe zones die geschikt zijn voor ondergedoken vegetatie. De secundaire zijsloten van dit waterlichaam zijn daar waarschijnlijk meer geschikt voor. Overwogen kan worden om ook een aantal ondiepere zijsloten mee te nemen binnen de begrenzing van dit waterlichaam (zie rode stippellijn). Dit doet meer recht aan een evenwichtig ecosysteem dat zou moeten bestaan uit diepere delen (hoofdwatergangen) en ondiepere delen (b.v. kavelsloten). Ook kan overwogen worden om het waterlichaam als dusdanig te laten vervallen. Het afwaterend gebied is namelijk kleiner (870 ha) dan wat volgens de richtlijnen van de KRW nodig is (10 km 2 ) voor een waterlichaam. 18\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

19 Figuur 3.1 Begrenzing waterlichaam (paars). Overwogen kan worden om ook een aantal ondiepere zijsloten mee te nemen binnen de begrenzing van dit waterlichaam (zie rode stippellijn). 3.2 Herbevestiging status Het waterlichaam de Keen is in het verleden gegraven. Hierdoor is de status kunstmatig te rechtvaardigen. 3.3 Afweging KRW type Er is aanleiding om het KRW-type te herzien. De huidige typeaanduiding is gebaseerd op water waarbij het chloridegehalte het KRW type bepaalt, zijnde M30. Er is onderzocht of het type M3 niet beter past bij de huidige toestand van het waterlichaam. Het waterlichaam voldoet in chloride concentraties niet aan de gewenste waarden voor een brak type (0,3 tot 3 g Cl/l), maar wel aan die voor de zoete typen M3 en M6a. Het jaargemiddelde is 145mgCl/l, terwijl voor een brak type deze hoger moet zijn dan 300mg/l. De Keen is dus een zoet watertype, te weten M3 of M6a. Bepalend hierin is de breedte van het waterlichaam. De Keen is tussen de 8 en 15m breed en daardoor een M3 type (zoet regionaal kanaal). Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 19\40

20 Omzetting naar M3 is dan ook nodig vanwege de jaargemiddelde chlorideconcentraties. In het vervolg van dit rapport, in de toetsing en de analyse wordt dit waterlichaam beschouwd als een M3 type. 3.4 GEP Er is geen aanleiding om dit waterlichaam te toetsen met een nieuwe/aangepaste GEP (Goed Ecologische Potentieel). 4 Toetsing 4.1 Ligging meetpunten In het figuur 4.1 zijn de meetlocaties weergegeven die in 2011 zijn bemonsterd. De bemonstering levert de input voor de toetsing van het waterlichaam. Voor dit waterlichaam is er op twee meetlocaties (HOP0401 en HOP 0435) gemeten. Tabel 4.1 Meetpunten in het waterlichaam per kwaliteitselement Kwaliteitselement Meetpunt(en) Chemie HOP 0401 Macrofyten HOP 0435 Doorzicht HOP 0401 Macrofauna HOP 0435 Fytoplankton HOP 0401 Extra info (niet naar EU) - 20\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

21 Figuur 4.1 Monsterlocaties waterlichaam. 4.2 KRW toetsing De toetsing van het waterlichaam is uitgevoerd met QBWat versie De doelwaarden voor de biologische kwaliteitselementen en voor de algemeen fysisch-chemische parameters zijn overgenomen uit maatlat documenten STOWA 31 en 34 (2012). Voor de toetsing zijn de bemonsteringsgegevens uit 2011 gebruikt en voor vis de data uit De resultaten zijn weergegeven in tabel 4.2. Tabel 4.2 Toetsing waterlichaam (groen=goed (EKR 0,6); geel=matig (0,6 EKR 0,4); oranje=ontoereikend (0,4 EKR 0,2); rood=slecht EKR 0,2)). Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand 2012 (data 2011) Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,505 0,095 Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,331 0,269 Macrofauna EKR 0,6 0,649 - Vis EKR 0,6 0,933 - Algemeen fysisch-chemische parameters Totaal stikstof (Ntot) mg N/l 2,8 3,1 0,3 Totaal fosfaat (Ptot) mg P/l 0,15 0,26 0,11 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 21\40

22 Chloride (Cl) mg/l Zuurstofverzadiging (O 2) % ,7 - ph - 5,5-8,5 7,6 - Temperatuur (T) C 25 19,4 - Doorzicht (ZICHT) m 0,65 0,56 0,09 Voor de overige chemische stoffen voldoen ammonium, barium en kwik niet aan de norm. Voor metalen is er op dit moment een landelijke discussie gaande omtrent het natuurlijk voorkomen van verhoogde metaalconcentraties in relatie tot de toetsmethode. Momenteel wordt een herziening Richtlijn Monitoring en Protocol Toetsen en Beoordelen opgesteld. Wanneer die gereed is, zullen normen opnieuw getoetst worden. Kwik komt van nature in de bodem voor. Hierdoor kan het via diverse grondstoffen als verontreiniging in producten en het milieu terechtkomen. In Nederland komt kwik vrij als bijproduct bij aardgaswinning en primaire zinkproductie. Kwik komt in water en bodem voornamelijk voor in anorganische vorm, als kwik(ii)verbindingen, maar een deel kan voorkomen in organische vorm, als methylkwik. De doelstelling van het minderen van kwik in het milieu is voornamelijk het beëindiging van lozingen, emissies en verliezen ten gevolge van menselijke activiteiten, binnen 20 jaar. Kwik komt natuurlijk voor in het milieu, het is dan ook niet mogelijk kwik geheel terug te dringen (RIVM, 2013). In bijlage 2 is de tabel met alle gemeten stoffen in het waterlichaam te vinden. 22\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

23 Tabel 4.3 Normoverschrijdingen overige chemische stoffen Prioritaire stoffen Kwik Overige verontreinigende stoffen barium ammonium 4.3 Doelgat per deelmaatlat In Tabel 4.4 is per parameter het doelgat per deelmaatlat weergegeven. Hiermee wordt meer inzicht verkregen in de oorzaak van het doelgat. Fytoplankton De score voor fytoplankton wordt beoordeeld op chlorofyl-a en op bloei. Beide scoren matig, waarbij chlorofyl-a de laagste score haalt. Overige waterflora Voor de Overige waterflora wordt in het M3 type gekeken naar de submerse vegetatie, en drijvende en emerse vegetatie worden gezamenlijk beoordeeld. Het aandeel flab&kroos wordt niet meegenomen in de toetsing. Het begroeibaar areaal is maximaal 4 m breedte vanaf de kant en maximaal 1 m diepte. Hiervan is een bedekking nodig van minimaal: 20 % submerse vegetatie 25 % drijvende+emerse vegetatie In De Keen scoren zowel submerse vegetatie als drijvende+emerse vegetatie laag. Ook de soortensamenstelling is niet op orde. Macrofauna Bij macrofauna in M3 typen wordt het EKR bepaald door een complexe formule waarbij het aantal positieve taxa wordt gedeeld door het maximum (PTmax) bij M3 zijn dit er 80. Dit wordt opgeteld bij het percentage abundantie negatief dominanten gedeeld door het maximum aanvaardbaar negatief dominanten (DN%max). Bij watertype M3 ligt dit maximum aanvaardbaar negatief dominanten op 30 %. Als deze waarde overschreden wordt, gaat deze een negatieve bijdrage leveren aan de EKR-score. Er is geen doelgat voor macrofauna doordat er vrij veel positief dominante soorten aanwezig zijn. Vis De EKR van vis is het gemiddelde van de deelmaatlatten soortensamenstelling en abundantie. Voor M3 tellen aandeel brasem+karper, aandeel plantminnende soorten en aantal soorten plantminnende+migrerende soorten mee. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 23\40

24 In de Hoekse Waard zijn de meeste gegevens verzameld in de winterperiode, afwijkend van de methodiek die voor KRW is opgesteld. De gegevens zijn ook weinig gedetailleerd; er is niet bekend waar gevist is, welke inspanning is geleverd en hoe de data zijn verzameld. Het zijn dan ook schattingen (Grontmij, 2010). Op basis van die schatting is de visstand in orde. Tabel 4.4 Doelgat per deelmaatlat Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand maatlaat 2012 Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,505 0, chlorophyl-a eqr EKR 0, bloei eqr EKR 0, bepalend bloei nummer Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,331 0, abundantie groeivormen eqr EKR 0, submers EKR 0, drijvend+ emers EKR 0, macrofyten soorten eqr EKR 0, waterplanten telwaarde aantal tellende soorten - 8 Macrofauna EKR 0,6 0, totaal van de abundantie-klassen negatief dominanten % abund. % 9, positieve taxa aantal - 51 Vis EKR 0, plantminnend+migrerend EKR aandeel brasem en karper EKR aandeel plantenminnende soorten EKR aantal soorten Effecten maatregelen op doelgat Voor het waterlichaam NL 19_07 diverse maatregelen en onderzoeken uitgevoerd of gepland. 24\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

25 Inrichtingsmaatregelen Uitgevoerd: Project Agroranden Nog niet uitgevoerd Omleiden afvoer polder Munnikenland Aanleg nvo-plas/drasberm (600 m) aanleg nvo plas/drasbermen 600 m (na 2015) Onderzoeksmaatregelen Uitgevoerd: Evaluatie visstandbeheer Onderzoek effectiviteit akkerrandenbeheer Onderzoek afvoer kwel uit Overwater via Land van Essche Onderzoek mogelijkheden optimalisatie peilbeheer Onderzoek emissiereductie rioolstelsels Beheersmaatregelen Nog niet uitgevoerd: Natuurvriendelijk onderhoud en maaibeheer Het onderzoek emissiereductie rioolstelsels heeft geleid tot een project Integrale sturing afvalwaterketen en watersysteem Hoeksche Waard. Hierdoor is meer inzicht ontstaan in het werkelijk functioneren van de afvalwaterketen en zijn er maatregelen getroffen voor het reduceren van de emissie op het oppervlaktewater. In de gemeente Strijen is er een RTC-sturing aangelegd. In dit gebied heeft dit geresulteerd tot een reductie van 388 kg CZV dat er jaarlijks minder wordt geloosd vanuit de afvalwaterketen. Het huidig natuurvriendelijk onderhoud en maaibeheer is nu vooral gericht op het natte profiel. Het advies is om ook de oevers beter te onderhouden om daar meer soorten te krijgen en emerse vegetatie te stimuleren. Dat is kansrijk gezien het feit dat de Keen nu al redelijk begroeid is en er natuurvriendelijke oevers aanwezig zijn. De aanleg van een natuurvriendelijke oever is goed voor macrofyten, macrofauna en,ook vis zal hiervan profiteren doordat de habitat groter wordt. Dit blijkt uit onderzoek naar de haalbaarheid van de aanleg van natuurvriendelijke oevers (BWZ (2), 2012). Daarbij is wel van belang dat bij de natuurvriendelijke oever vooral zones worden gecreëerd voor emerse, ondergedoken en drijvende vegetatie (50-100cm diep). Aankoppelen van Sint Anthony polder (omleiden afvoer polder Munnikenland) is een maatregel om de Binnenbedijkte Baas verder af te koppelen om zo de belasting op dit waterlichaam te Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 25\40

26 verlagen. De effecten hiervan op het waterlichaam de Keen zijn moeilijk in te schatten. Hiervoor is een apart onderzoek gestart, waarin ook wordt onderzocht hoe eventuele negatieve effecten op andere waterlichamen dan de Binnenmaas, waaronder de Keen, kunnen worden beperkt of voorkomen. Omdat effecten nu niet bekend zijn is deze maatregel niet opgenomen in tabel 4.5. In tabel 4.5 zijn de effecten van de maatregelen weergegeven op het doelgat. Deze effecten zijn gebaseerd op waterkwalteitsrapportages en expert judgement. Tabel 4.5 Effect maatregelen op doelgat (+ EKR score een klasse hoger; 0/+ EKR score verhoogt, maar geen klasse hoger; 0 geen EKR score verhoging) Kwaliteitselement / Eenheid Doelgat Aanleg nvo- Natuurvriendelijk parameter plasberm onderhoud en maaibeheer Fytoplankton EKR 0, Overige waterflora EKR 0, (macrofyten) Macrofauna EKR - 0/+ 0/+ Vis EKR - 0/+ 0/+ Totaal stikstof (Ntot) mg N/l 0,3 0 0 Totaal fosfaat (Ptot) mg P/l 0, Chloride (Cl) mg/l Zuurstofverzadiging (O 2) % ph Temperatuur (T) C Doorzicht (ZICHT) m 0,09 0/+ 0 5 Analyse oorzaken doelgat 5.1 Aanwezig doelgat In waterlichaam de Keen is er een doelgat aanwezig voor: Fytoplankton Macrofyten Stikstof Fosfaat Doorzicht 26\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

27 De doelgaten worden geanalyseerd met een zogenaamd 6S-model. Zes onderwerpen waarmee het gehele systeem in samenhang onder de loep genomen wordt: systeem, stroming, structuur, stoffen, soorten en schoning. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 27\40

28 Figuur 5.1 Het 6-S model. Maatregelen grijpen in op verschillende aspecten van het watersysteem. Op het hoogste niveau vinden we de systeemvoorwaarden (klimaat, geologie etc.). Maatregelen grijpen alleen in op lagere niveaus (stroming, structuren, stoffen, soorten en schonen). Bron: STOWA. 5.2 Systeem Er heerst een vast peil, wat nadelig is voor de groei en ontwikkeling van oeverplanten. In het onderzoek optimalisatie peilbeheer (BWZ, 2012) is voor dit waterlichaam onderzocht welk effect verwacht mag worden van een meer natuurlijk peilbeheer. Dit onderzoek geeft aan dat van een beperkte optimalisatie van het peilbeheer het volgende effect wordt verwacht: Macrofyten verbeteren met 0,3 EKR Fytoplankton verbetert met 0,04 EKR Macrofauna verbetert niet Vis verbeterd verbetert <0,05 EKR Ten opzichte van de huidige score kan een aanpassing in het peilbeheer leiden tot een verbetering voor macrofyten die momenteel de slechtste EKR score heeft. Voorstel is om uit te gaan van een gewenste peilfluctuatie van 20 cm. Zowel bij peilopzet als bij peilverlaging treden al snel knelpunten op. Het advies is dan ook om optimalisatie van het peilbeheer te beperken tot het actief inzetten van de beheermarge (+/- 10 cm). Aanbevolen wordt om dit eerst met een pilot uit te testen en de effecten te toetsten. 28\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

29 5.3 Stroming De Keen heeft een afwateringsfunctie en de dominante stromingsrichting is van noord naar zuid. Soms is er last van opstuwing in bij de Keen in Strijen. Wanneer er problemen zijn met de afvoer, is het lastig om het peil strak te handhaven. Om beter inzicht te krijgen in ruimte voor de groei van waterplanten wordt aanbevolen om het hydraulisch profiel te bepalen. Waarschijnlijk is de verblijftijd in het waterlichaam groot, gezien het grote oppervlak open water in het verzorgingsgebied. Het inlaatwater is afkomstig uit de Binnenbedijkte Maas. Deze heeft zomergemiddelde nutriëntenconcentraties van 0,05-0,11 mg P/l en 1,1-1,4 mg N/l. Dit is veel lager dan de concentratie in het waterlichaam en ook onder het GEP. De inlaathoeveelheden zijn niet heel groot zijn en in combinatie met de lage concentraties is wel af te leiden dat inlaatwater geen belangrijke bron van nutriënten zal zijn. Er hoeven dan ook geen maatregelen genomen te worden om stroming en/of inlaat te wijzigen. Wel zal de situatie veranderen wanneer de Sint Anthonypolder wordt aangekoppeld. Effecten hiervan zijn momenteel nog niet bekend en worden onderzocht. 5.4 Structuur Het doorzicht is matig. Het is begrijpelijk dat juist de wat grotere (diepere) watergangen geen ondergedoken vegetatie hebben, en de kleinere (ondiepere) wel. Dit komt vrijwel zeker door lichtgebrek. Met het huidige doorzicht is het voor de vegetatie mogelijk zich te ontwikkelen tot een diepte van 89,6m (57*1,6=89,6). Het talud onder water loopt behoorlijk steil en de diepte is al snel meer dan een meter. Op sommige plekken wordt een diepte van 1m al op 1m uit de oever gehaald en het begroeibaar areaal is dus klein. Bodemzicht is dan ook al gauw niet meer aanwezig. In het begroeibaar areaal is het grootste gedeelte dieper dan 80 a 90 cm. Het is niet exact te bepalen of er op meer dan 20% van het begroeibaar areaal bodemzicht aanwezig is en of het GEP behaald kan worden.bij het aanleggen van de beoogde natuurvriendelijke oevers is het van belang om rekening te houden met de verhouding tussen doorzicht en diepte. Het matige doorzicht wordt in dit waterlichaam veroorzaakt door chlorofyl a en zwevend stof. Chlorofyl-a concentraties zijn niet extreem hoog in dit waterlichaam. Er is wel een doelgat voor fytoplankton echter is dit niet heel groot. De chlorofyl-a concentratie is uitgezet tegen het doorzicht (Figuur 5.2) en vergeleken met een theoretische relatie als er geen andere deeltjes zouden zijn. Hieruit blijkt dat in De Keen (HOP0401) de relatie tussen beide parameters een stuk onder de theoretische lijn ligt. Dit duidt erop dat naast algen, ook andere deeltjes in het waterlichaam invloed hebben op het doorzicht. Daarnaast blijkt dat de correlatie tussen beide parameters vrij zwak is (R 2 0,07 resp. 0,18). Dit duidt erop dat de relatieve invloed van de algen op het doorzicht niet altijd even sterk is. De hoogste punten liggen voor beide waterlichamen behoorlijk in de buurt van de theoretische lijn. Op die momenten bepalen algen dus een groot deel van het doorzicht. Dit zijn grotendeels metingen in de zomerperiode, wanneer het chlorofylgehalte hoog is. Dit blijkt ook wel uit het feit dat de rode lijn (zomermetingen) in Figuur 5.2 een stuk hoger ligt. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 29\40

30 Figuur 5.2 Relatie tussen Chlorofyl-a (verticale as) en Secchi doorzicht (horizontale as) op HOP 0401 in de Keen. De stippellijnen geven de relatie tussen beide parameters indien het doorzicht alleen door chl-a bepaald wordt (bron: Mazumder & Havens, 1998 in Can.J.Fish.Aquat.Sci.55). Bij de meetpunt in de waterlichamen zijn naast alle metingen ook de zomermetingen aparte weergegeven (rood). Uit het voorgaande blijkt in ieder geval dat algen een belangrijke factor zijn in het lichtgebrek dat optreedt, zeker in het groeiseizoen. Dit strookt met het niet aan het GEP voldoen van algen (zowel op bloeien als chlorofyl). Een te dikke sliblaag kan verhinderen dat wortelende waterplanten zich goed kunnen ontwikkelen. Vanaf een dikte van ca. 25 cm wordt de beworteling gehinderd. In principe zal dankzij de baggercyclus van 6 jaar de sliblaag nooit groter worden dan ongeveer 20 à 30 cm. De baggercyclus hoeft dan ook niet aangepast te worden. 5.5 Stoffen Voor een compleet beeld van de nutriënten is een stoffenbalans noodzakelijk. Op dit moment zijn er onvoldoende waterkwantiteitsdata binnen het waterschap aanwezig om deze op te stellen. Een indicatie van de belangrijkste bronnen kan wel worden verkregen m.b.v. de gegevens van de landelijke emissieregistratie en data ten aanzien van kwel (BWZ (3), 2012). In De Keen is P limiterend (N/P=11,9) en maatregelen zullen voornamelijk op P gericht moeten zijn. Voor de hoge nutriëntenconcentraties in het oppervlaktewater, kunnen in principe verschillende oorzaken (bronnen) worden aangewezen. Dit zijn: Depositie en bemesting vanuit de landbouw Mineralisatie van veen Kwel Inlaatwater Nalevering uit waterbodem 30\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

31 Uit de landelijke emissieregistratie blijkt dat de landbouwbemesting een dominante factor is voor op de belasting van het oppervlaktewater met zowel stikstof als fosfor (Tabel 2.2). De ondergrond van het Oudeland bevat veen en venige kleilagen. In dit veen is een grote hoeveelheid nutriënten opgeslagen. Deze nutriënten komen vrij als het veen wordt afgebroken. Dit gebeurt onder invloed van zuurstof, of onder invloed van andere oxidatoren zoals nitraat en sulfaat. De belangrijkste sturende factor hierin is de grondwaterstand (en dus het waterpeil); hoe lager die staat, hoe meer zuurstof bij het veen komt en hoe sneller de afbraak. De door veenmineralisatie vrijgekomen nutriënten stromen via uit- en afspoeling of via kwelwater naar de watergang. De watergangen in het Oude Land van Strijen verschillen sterk in gemiddelde en fluctuatie van de chlorideconcentraties. Zo heeft punt HOP 0411 (zie Figuur 5.3) een fluctuatie tussen 30 en 1400 mg Cl/l, met een gemiddelde rond 250 mg/l. HOP 0434 is een stuk brakker, met een fluctuatie tussen 610 en 2600, gem mg Cl/l. Beide wateren zijn rijkelijk begroeid met vegetatie, o.a. schedefonteinkruid, en ook voldoende divers. Hieruit blijkt dat noch de fluctuatie, noch de hoogte van de chlorideconcentraties in het waterlichaam een knelpunt vormen. Daarnaast zijn vegetatiegegevens bekend van een locatie langs de Waleweg (in het verlengde van waterlichaam NL19_08) en van twee sloten langs de Kreupelweg, die erop aantakken. In deze drie sloten ligt geen chemisch meetpunt, maar uit de systeemanalyse blijkt dat de locatie langs de Waleweg zoeter is dan het waterlichaam en de sloten langs de Kreupelweg brakker. Ondanks de lagere chlorideconcentraties, is de locatie langs de Waleweg nauwelijks begroeid. De sloot ten oosten van de Kreupelweg is dicht begroeid met sterrekroos, kranswier en schedefonteinkruid. In de bredere sloot ten westen van de Kreupelweg komen een paar ondergedoken waterplanten voor, maar de bedekking is erg laag. De chlorideconcentratie lijkt dus geen alles bepalende factor voor de vegetatie. Volgens de kwelkaart van het waterschap komt in het gehele onderzoeksgebied (lichte) kwel voor. De gemiddelde nutriëntenconcentraties van het grondwater liggen op een niveau van 1,4 tot 1,7 mg/l voor P en 32 tot 41 mg/l voor N. Deze waarden zijn vele malen hoger dan die van het oppervlaktewater. In het KRW-onderzoek naar brakke kwel in de Hoekse Waard is onderzocht in welke mate kwel een belangrijke bron is van nutriënten in dit waterlichaam (BWZ (3), 2012). De duidelijke ruimtelijke patronen die chloride (bepaald door kwel) laat zien in het Oudeland ontbreken bij de nutriënten. Opvallend is dat de verschillen in fosforconcentratie tussen de meetpunten in de zomer groter zijn dan in de winter en dat dit ook (of zelfs vooral) optreedt in relatief kleine sloten. Dit is een aanwijzing dat er vooral lokale oorzaken zijn voor de hoge fosforconcentraties, zoals bemesting, veenmineralisatie en/of nalevering uit de waterbodem. Mogelijk speelt indamping in kleine sloten ook een rol. Kwel is hier weliswaar een bron van nutriënten, maar lijkt niet heel dominant. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 31\40

32 Het is bekend dat de waterbodem in het zomerseizoen vrij grote hoeveelheden fosfaat kan naleveren. Echter, dit kan alleen als dit fosfaat eerder in de waterbodem is opgeslagen. De waterbodem is feitelijk geen bron van fosfaat, hooguit een locatie voor tijdelijke opslag. Omdat de hoeveelheid opgeslagen fosfaat echter zeer groot kan zijn, kan de waterbodem wel als een soort interne bron functioneren. Bij een éénmalige bemonstering in mei 2012 (Loeb, 2012) bevatte het bodemvocht op een locatie in waterlichaam 19_07 relatief veel vrij ijzer en nauwelijks fosfaat. Het risico op nalevering is hier dan ook gering. Ammonium, Barium en Kwik overschrijden. Ammonium is voor het grootste gedeelte afkomstig uit de landbouwbemesting. Ook in eerder onderzoek (Loeb, 2012) zijn erg hoge (>1000 umol/l). ammoniumconcentraties gemeten. Afhankelijk van ph en temperatuur wordt ammonium in meer of mindere mate omgezet in het toxische ammoniak. Dit zal vooral effect hebben op de wat kwetsbaarder macrofauna soorten en levert mogelijk problemen op voor sommige wortelende waterplanten. Kwik is afkomstig uit industrie (winning van aardgas en zinkproductie), de exacte bron voor dit waterlichaam is niet bekend en zal nader onderzocht moeten worden. Hetzelfde geldt voor barium. Bronnenonderzoek naar de overschrijdende stoffen is aan te raden. 5.6 Soorten Fytoplankton De matige score wordt hoofdzakelijk bepaald door een hoge chlorofylconcentratie en in mindere mate door bloei. Dit wordt veroorzaak door de hoge nutriëntenconcentraties in combinatie met een gebrek aan concurrentie met macrofyten. Er is nog maar een kleine verbetering nodig om aan het doel te voldoen en de aanpak van nutriënten is waarschijnlijk voldoende. Macrofyten In dit watertype wordt het KRW-oordeel alleen bepaald door bedekking aan submerse en emerse en drijvende vegetatie. Beiden scoren slecht en ook het aantal soorten is erg laag. In het KRW-onderzoek naar brakke kwel in de Hoekse Waard is de waterplantensituatie nader geanalyseerd (BWZ (3), 2012). Er komen in het gebied zowel watergangen voor met een hoge bedekking aan waterplanten, als watergangen waar ondergedoken waterplanten geheel of nagenoeg ontbreken. In het waterlichaam de Keen spelen de volgende knelpunten een rol voor de ontwikkeling van macrofyten: Steile oevers en niet over het gehele begroeibare areaal is bodemzicht aanwezig. Aanwezigheid van bodemwoelende vis Vast peil Hoge concentratie ammonium in de bodem Het is duidelijk dat het doorzicht ten opzichte van de gemiddelde diepte beperkt is en dat dit een groot knelpunt is voor de ontwikkeling van submerse vegetatie. Dit moet dus eerst verbeteren. In het verbeteren van het doorzicht zijn de algenbloei, zwevende stof en grote hoeveelheid bodemwoelende vis de sleutelfactoren (zie ook Vis ). 32\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

33 Op dit moment is er een pilot varen onderhoud aan de gang. Uit de pilot zal moeten blijken of varend onderhoud voor de Keen positieve effecten heeft op de macrofytenbedekking en - soortensamenstelling. Daarnaast is het vast peil een belemmering voor de groei en ontwikkeling van macrofyten. Een flexibel peil heeft volgens het onderzoek van BWZ een positieve invloed op de macrofyten. Bij uitvoering van een pilot naar het instellen van een flexibel peil (zie Systeem ). In het onderstaande tabel zijn de resultaten weergegeven van de AqMad knelpunten analyse voor macrofyten in het waterlichaam de Keen. Mogelijke knelpunten liggen in de eutrofe stoffen en overige stoffen waarbij vooral Stikstof, Nitriet en Zink te hoog zijn. Opvallend is dat AqMad aangeeft dat het bodemzicht wel voldoende is, terwijl het doorzicht volgens de KRW-toetsing matig is. Dit komt doordat AqMad alleen naar voorkomende soorten kijkt en niet naar bedekkingspercentages. Het zegt dus alleen dat er delen zijn waar het bodemzicht voldoende is, dus waar het water ondiep genoeg is in verhouding tot het doorzicht. Ammonium geeft een normoverschrijding in dit waterlichaam op overige verontreinigende stoffen en dit is ook gemeten in onderzoek naar de bodemtoxiciteit (Loeb, 2012). Ook AqMad geeft aan dat de ammoniumconcentratie aan de hoge kant voor de ontwikkeling van waterplanten. Ook zink is volgens AqMad een probleem voor waterplanten, maar deze overschrijd niet de norm. Tabel 5.1 Resultaten AqMad analyse de Keen (wit=geringe afwijking; groen=goed; rood=te hoog; blauw= te laag). Alleen significante waarden zijn weergegeven Oeverplanten Hydromorfologie Waterplanten Hydromorfologie Diepte -0,21 Diepte -0,66 Eutrofierings stoffen Eutrofierings stoffen Totaal- Stikstof 0,95 Totaal-Stikstof 1,10 Kjeldahl N 1,89 Kjeldahl N 0,80 Ammonium 1,26 Ammonium 0,91 Nitriet 0,70 Nitriet 1,13 Overige stoffen Bicarbonaat 0,74 Overige stoffen Calcium 0,53 Bicarbonaat 1,19 Zink 1,02 Calcium 1,53 Kalium 0,07 Zuurstof O2 verzadiging -1,01 BZV 0,56 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 33\40

34 Oeverplanten Hydromorfologie Waterplanten Hydromorfologie Zuurstof CZV -0,25 O2 gehalte 1,54 O2 verzadiging 0,49 Helderheid BZV 2,10 Doorzicht -0,51 CZV 0,43 Bodemzicht -0,15 Helderheid Chlorofyl 0,78 Doorzicht -0,59 Bodemzicht -0,66 Overig Zuurgraad 0,33 Overig Temperatuur -0,26 Zuurgraad 0,57 Temperatuur 0,26 Macrofauna Macrofauna voldoet aan het GEP. Aangezien de overige waterflora ontoereikend scoort is de goede score voor macrofauna opmerkelijk. Echter de macrofauna is voor een groot gedeelte afhankelijk van een goed ontwikkelde oeverbegroeiing in de plasbermen, die in dit waterlichaam wel aanwezig zijn. De oeverbegroeiing draagt echter niet bij aan de score voor waterplanten. Ook de hoge nutriëntconcentraties hebben niet direct invloed op de macrofauna zolang het zuurstofgehalte maar stabiel is. Vis Vis voldoet aan het GEP. Opvallend in de visstand is het totale ontbreken van brasem en karper, dit is vrij ongebruikelijk. Korte tijd voor de visstandbemonstering in is er brand geweest in kassencomplex direct grenzend aan het waterlichaam. Met deze brand zijn veel vissen doodgegaan. Mogelijk is het huidige oordeel t.a.v. visstand daar sterk door beïnvloed en kan de volgende visopname in 2013 een beduidend ander beeld geven. Daarnaast is de bemonstering in de winter uitgevoerd, niet conform KRW-methodiek. De opname van 2013 zal meer duidelijkheid geven. STOWA analyse In het waterlichaam de Keen is op locaties HOP 0401 en HOP 0411 een STOWA-toetsing uitgevoerd. HOP 0401 ligt in het waterlichaam (type zeer licht brakke tot zoete wateren ). Daar zijn geen knelpunten gesignaleerd. In het verzorgingsgebied op het punt HOP 0411 is de waterchemie en de structuur een probleem voor de ontwikkeling van de macrofyten. Dit komt overeen met de eerder verkregen inzichten uit voorgaande analyse. De STOWA toetsing heeft nog op het brakke type plaatsgevonden en is daardoor nog niet helemaal passend. 34\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

35 Figuur 5.3 Stowa meetpunten in het waterlichaam. Tabel 5.2 Resultaten Stowa analyse de Keen Type Waterlichaam NL19_07 - Meetpunt HOP 0401 HOP 0411 Karakteristiek/maatstaaf Score Klasse/ niveau Score Klasse/ niveau Veensloten TROFIE 3 Macrofyten 22 3 Diatomeeen 88 1 Nutrientenhuishouding 14,8 3 SAPROBIE 3 Macrofauna 54 2 Diatomeeen 50 2 Zuurstofhuishouding 4,2 3 BRAKKARAKTER 3 Macrofauna 14 2 Diatomeeen 38 2 Chloriniteit ZUURKARAKTER 3 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 35\40

36 Type Waterlichaam NL19_07 - Meetpunt HOP 0401 HOP 0411 Karakteristiek/maatstaaf Score Klasse/ niveau Score Klasse/ niveau Macrofauna 0 3 Diatomeeen 0 3 Zuurgraad 8 1 WATERCHEMIE 2 % Bicarbonaat macrofyten 81 3 % Chloride macrofyten 19 2 % Sulfaat macrofyten 0 0 % Bicarbonaat abiotisch 24 2 % Chloride abiotisch 69 1 % Sulfaat abiotisch 7 2 IR/EGV 0,053 1 PERMANENTIE 5 Droogval 0 3 TOXICITEIT 5 Gevoeligheid 43 3 STRUCTUUR 2 Soortenrijkdom hydrofyten 10 2 Abundantie hydrofyten 24,6 0 Soortenrijkdom helofyten 7 2 Abundantie helofyten 3,8 1 Slootprofiel VARIANT-EIGEN KARAKTER 2 Veen 11 1 Zeer licht brakke tot zoete wateren ZOUTHUISHOUDING 3 Diatomeeen 2,2 3 Fytoplankton 0,2 1 Macrofauna 0 3 Macrofyten (oever) Verloop zoutgehalte 0,5 1 TROFIE 4 Nutrientenhuishouding 16,2 2 Chlorofylgehalte 39 3 SAPROBIE 3 Zuurstofhuishouding 7,2 2 STRUCTUUR Soortenrijkdom helofyten Abundantie helofyten Soortenrijkdom drijfblad pl Abundantie drijfblad pl Soortenrijkdom ondergedoken pl Abundantie ondergedoken pl TROEBELHEID 4 36\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

37 Waterlichaam NL19_07 - Meetpunt HOP 0401 HOP 0411 Type Karakteristiek/maatstaaf Score Klasse/ niveau Score Klasse/ niveau Doorzicht 0,6 2 Gehalte zwevend stof 10 3 Chlorofylgehalte 39 3 KENMERKENDHEID 3 Macrofauna 1 1 Macrofyten Diatomeeen 20 2 Fytoplankton Schoning In 1990 is voor het laatst gebaggerd. Het is wel aan te raden om de baggeraanwas in de gaten te houden. In de profielen is te zien dat de baggerlaag in de watergang op veel plekken (in de diepste delen van de watergang) kan oplopen tot >25cm dik. Vooralsnog hoeft de baggercyclus echter niet aangepast te worden. De Keen is onderdeel van de Pilot varend onderhoud. Hierbij wordt gekeken of minder maaien (door alleen het maaien van de middenbaan als dat nodig is) mogelijk is en beter is voor de ecologische en chemische waterkwaliteit. Sinds 2013 is het onderhoud in dit waterlichaam dan ook hierop aangepast. Resultaten van deze pilot zullen op de langere termijn zichtbaar zijn. 6 Conclusie Het KRW-type is aangepast van M30 naar M3 vanwege de constant lage chlorideconcentraties (jaargemiddelde) in het waterlichaam. De aanbevelingen en conclusies zijn op type M3 gebaseerd. 6.1 Ecologie Fytoplankton en macrofyten voldoen niet aan het GEP. Ook totaal P en N en het doorzicht overschrijden. De volgende knelpunten kunnen worden onderscheiden: Het waterlichaam is behoorlijk voedselrijk daarom is het van belang de nutriënten verder terug te brengen. Dat zal er voor zorgen dat eventuele andere maatregelen ook veel effectiever kunnen zijn. Dit verlagen van nutriënten werkt positief door op doorzicht en mede daarmee ook op fytoplankton en macrofyten. De belangrijkste nutriëntenbron in dit waterlichaam is de af- en uitspoeling van het achterliggende en aanliggende landbouwgebied Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 37\40

38 Er is een behoorlijke oeverbegroeiing aanwezig, deze telt echter niet mee voor de deelmaatlat vegetatie. Het vormt echter wel een belangrijke basis voor m.n. macrofauna en in mindere mate vis Belangrijke basis is het terugbrengen van waterplanten (zowel emerse, submerse als drijvende vegetatie) De abundantie van ondergedoken en drijvende vegetatie is te laag. Belangrijkste oorzaak is vermoedelijk dat er niet over het gehele begroeibare areaal bodemzicht aanwezig is. Oorzaak daarvan is een combinatie van onvoldoende doorzicht en diep water. De realisatie van de reeds geplande natuurvriendelijke oevers zal zorgen voor meer ondiepe zones waarin ook ondergedoken vegetatie en drijfplanten voldoende doorzicht hebben Uit het onderzoek naar optimalisatie peilbeheer blijkt dat een beperkte afstemming van het peilbeheer op de KRW kan leiden tot een klasseverbetering van macrofyten In de omgeving zijn voldoende verschillende soorten aanwezig, aanplant wordt daardoor hier niet nodig geacht. Wel is het wenselijk in de gaten te houden of de gewenste soorten zich inderdaad ontwikkelen, zo niet dan kan actief vegetatiebeheer alsnog wenselijk zijn. Zeker als meer natuurlijk peilbeheer niet mogelijk is kan dit een belangrijke compenserende maatregel zijn 6.2 Chemie Er is een overschrijding van ammonium, barium en kwik. Over de eerste twee lopen op verschillende niveaus nog discussies met betrekking tot toetsing en normering. Indien het verbeteren van het toetsen van metalen gereed is, dient opnieuw bepaald te worden of er voor de Keen nog een overschrijding voor barium en kwik aanwezig is. Bronnenonderzoek naar de overschrijdende stoffen is aan te raden. 7 Aanbevelingen Het afwaterend oppervlak van dit waterlichaam is kleiner dan 10km², dit betekent dat volgens de richtlijnen van de KRW dit water geen waterlichaam hoeft te zijn. Overwogen kan worden om dit waterlichaam te laten vervallen. Het KRW-type dient te worden aangepast van M30 naar M3. Indien het toch een waterlichaam blijft zijn de volgende acties nodig om dichter bij de KRWdoelstelling te komen: Ecologie Uitvoeringsmaatregelen: Terugdringen van de hoeveelheid nutriënten (met name P) 38\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD

39 Landelijke maatregelen (terugdringen mestgift) Verdiepen van watergangen in het verzorgingsgebied Vergroten oeverareaal verzorgingsgebied (tbv denitrificatie) Herstel vegetatie door: realisatie nvo (reeds gepland) met de nadruk op waterdieptes van 50-90cm tbv ondergedoken en drijvende planten. Bij uitblijven begroeiing verder bijsturen dmv actief vegetatiebeheer (uitzetten). Optimalisatie peilbeheer (pilot is voorgesteld voor dit waterlichaam) Pilot varend onderhoud (loopt inmiddels; resultaten afwachten en daarna eventueel maatregelen aanpassen) Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD 39\40

40 Onderzoeksmaatregelen: Uitvoeren van een goede (zomer)bemonstering van de visstand. Op basis daarvan waar nodig maatregelen nemen in het kader van visstandbeheer Overwegen om de begrenzing van het waterlichaam aan te passen, zodat het waterlichaam ook meer ondiepe delen bevat Bepalen hydraulisch profiel om ruimte voor macrofyten vast te stellen. Eventueel het GEP aanpassen op de ruimte die beschikbaar is Chemie Bronnenonderzoek voor barium en kwik in het waterlichaam, en vervolgens gerichte maatregelen treffen in handhaving, akkerrandenbeheer en/of communicatie/voorlichting Onderzoek naar ernst, effecten en herkomst van ammonium in zowel bodem als water 8 Literatuur Boers, P. en Uunk, J. (1990). Methode voor het schatten van de nalevering van fosfaat door de waterbodem na vermindering van de externe belasting. DBW/RIZA Lelystad afdeling AOCH nota nr BWZ Ingenieurs (1) (2012). KRW-maatregelen optimalisatie peilbeheer BWZ Ingenieurs (2) (2012). KRW Inrichting natuurvriendelijke oevers. Uitwerking KRW onderzoeken naar nut en noodzaak van aanleg NVO s in 25 KRW waterlichamen. Rapportnr. BWZ BWZ ingenieurs (3) (2012). Onderzoek KRW-maatregelen brakke kwel Hoeksche Waard. Inventarisatie en analyse Elbersen J.W.H., Verdonschot P.F.M., Roels B. en Hartholt J.G. (2003). Definitiestudie Kader Richtlijn Water (KRW).I. Typologie Nederlandse Oppervlaktewateren. Grontmij (2010) KRW-bemonstering vissen in 32 waterlichamen van WSHD visstandbemonstering Loeb, R (2012) Toxiciteit van onderwaterbodems op potentiele locaties voor de aanleg van natuurvriendelijke oevers in het beheergebied van waterschap Hollandse Delta. B-Ware research centre rapportnummer: Postma J.F. en Keijzers C.M. (2012) Macrofauna langs akkerranden. Is deze KRW-maatregel effectief? 40\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen beheergebied WSHD