WSHD. NL19_03, De Vliet

Transcriptie

1 Watersysteemanalyse KRWwaterlichamen in beheergebied WSHD NL19_03, De Vliet 13 september 2013

2

3 Verantwoording Titel Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in beheergebied WSHD Opdrachtgever Waterschap Hollandse Delta Projectleider ing. C.G. (Remco) Schreuders Auteur(s) dr. S. (Susan) Sollie en E.C. (Emy) Visser MSc Projectnummer Aantal pagina's 35 (exclusief bijlagen) Datum 13 september 2013 Handtekening Ontbreekt in verband met digitale verwerking. Dit rapport is aantoonbaar vrijgegeven. Colofon Tauw bv BU Water Australiëlaan 5 Postbus GA Utrecht Telefoon Fax Watersysteemanalyse WSHD 3\35

4 4\35 Watersysteemanalyse WSHD

5 Inhoud Verantwoording en colofon Inleiding Aanleiding Doelstelling Afbakening Leeswijzer Situatiebeschrijving Eigenschappen waterlichaam Verzorgingsgebied Kwelsituatie Oevers Beheer en onderhoud Onderzoek in het gebied Karakterisering en doelen Begrenzing waterlichaam Herbevestiging status Afweging KRW type GEP Toetsing Ligging meetpunten KRW toetsing Doelgat per deelmaatlat Effecten maatregelen op doelgat Analyse oorzaken doelgat Aanwezig doelgat Systeem Stroming Structuur Stoffen Soorten Schoning Watersysteemanalyse WSHD 5\35

6 6 Conclusie Ecologie Chemie Aanbevelingen Literatuur Bijlage(n) 1 Profielen 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen 3 STOWA tabel 4 Begrippenlijst en afkortingen 6\35 Watersysteemanalyse WSHD

7 1 Inleiding Dit rapport is onderdeel van een watersysteemanalyse van alle KRW waterlichamen in het beheergebied van waterschap Hollandse Delta (WSHD). In deze rapportage wordt een analyse beschreven van waterlichaam de Vliet liggend in deelstroomgebied Rijn-West. 1.1 Aanleiding In 2008 zijn voor het gehele beheergebied van WSHD KRW gebiedsrapportages opgesteld. In deze gebiedsrapportages zijn de huidige ecologische en chemische toestand in beeld gebracht en vergeleken met de KRW doelen. Vervolgens zijn maatregelen benoemd om dichter bij de doelen te komen. De maatregelen die gepland waren in de periode worden momenteel uitgevoerd. Daarvoor wordt echter de tijd genomen tot In 2013/2014 dient een tweede gebiedsproces uitgevoerd te worden waarin wederom het eventueel resterende doelgat moet worden bepaald en indien nodig aanvullende maatregelen moeten worden opgevoerd om het resterende doelgat te dichten. Voor de karakterisering van de oppervlaktewaterlichamen moet een waterlichaam met de status sterk veranderd of kunstmatig elke 6 jaar weer worden bevestigd (voor werkwijze: zie Rijkswaterstaat (2005)). Sinds de eerste gebiedsronde in 2008 is veel informatie verzameld en kennis ontwikkeld. Deze kennis is samengebracht in een analyse waaruit blijkt wat de belangrijkste knelpunten en oplossingsrichtingen zijn. 1.2 Doelstelling Doel van het onderzoek is inzicht te krijgen in: Aard en kwaliteit van de waterlichamen De belangrijkste oorzaken van het niet voldoen aan de KRW-normen De meest effectieve oplossingsrichtingen Dit dossier kan vervolgens de basis vormen voor het gebiedsproces 2013/2014 en daarmee ook voor het tweede stroomgebiedbeheerplan van Rijn en Maas (SGBP's). Uit dit dossier blijkt onder meer wat de grootste knelpunten zijn om vervolgens handvatten te bieden om de gebiedsprocessen in te gaan en de maatregelen te bepalen. 1.3 Afbakening Deze analyse wordt uitgevoerd met alleen de binnen het waterschap beschikbare gegevens ten aanzien van de waterlichamen, alsmede algemeen bekende literatuuronderzoeken. Er wordt alleen aanvullend meetwerk uitgevoerd, naar de bodemtoxiciteit en naleveringen vanuit de bodem in de grote waterlichamen. Watersysteemanalyse WSHD 7\35

8 In deze rapportage worden oplossingsrichtingen bepaald, maar geen complete maatregelenpakketten. Dat is een belangrijk doel van het gebiedsproces zelf. 1.4 Leeswijzer Eerst volgt er een algemene kenschets (Hoofdstuk 2) waarna de status wordt heroverwogen en eventueel een nieuwe GEP en een nieuwe begrenzing (Hoofdstuk 3) worden bepaald. Ook wordt in hoofdstuk 3 het KRW-type getoetst. In Hoofdstuk 4 zijn de toetsresultaten weergegeven, inclusief het doelgat per deelmaatlat. Deze doelgaten worden geanalyseerd middels het 6S-model (Hoofdstuk 5), waarna een conclusie wordt getrokken over de oorzaken van de doelgaten (Hoofdstuk 6). In hoofdstuk 7 staan tenslotte globaal de maatregelen en oplossingsrichtingen beschreven die kunnen leiden tot het behalen van de gestelde doelen. Verder bevat het rapport een aantal bijlagen. Hierin zijn de profielen van het waterlichaam te vinden, een lijst met gemeten chemische stoffen en een begrippenlijst. 2 Situatiebeschrijving 2.1 Eigenschappen waterlichaam Het waterlichaam De Vliet ligt in het midden van het beheergebied van Waterschap Hollandse Delta. Het waterlichaam wordt begrensd door een gemaal aan de noordkant (De Bosschen), de Buijensweg in het zuiden en in het westen door de schuif bij Stougjesdijk. Het waterlichaam ligt in landelijk gebied. De eigenschappen van het waterlichaam staan overzichtelijk weergegeven in tabel \35 Watersysteemanalyse WSHD

9 Tabel 2.1 Hydromorfologische eigenschappen waterlichaam Onderdeel Naam De Vliet Code NL 19_03 Deelstroomgebied Rijn-West Type M6a Grote ondiepe kanalen zonder Status Wateronttrekking Provincie Gemeente Beschermde gebieden Waterbeheergebied Gemiddelde diepte Breedte Waterpeilen Werkelijk profiel Kunstmatig Onbekend Zuid-Holland Oud-Beijerland, binnenmaas geen Hollandse Delta 1,5 2,0 m (zomer) m Winter: -1,80m NAP Zomer -1,60 m NAP scheepvaart Zie bijlage 1 voor representatieve dwarsdoorsneden van het werkelijke profiel (uit Ideoma) Groot onderhoud baggeren in 2019, laatst gebaggerd in 2000 Slibdikte Opp. waterlichaam In 2011 heeft het slib in de oever (25 tot 250 cm uit de kant) een dikte van 0 cm. Tot vlak voor een baggermoment is de sliblaag tot ongeveer 50 cm. 4,26 ha %-openwater bemalingsgebied Met waterlichaam: 3,11% (mate van betrouwbaarheid 10%) Zonder waterlichaam: 2,98% Opp % <5 dan verblijftijd klein en verblijftijd gestuurde ecologie Opp. afwaterend gebied 2466,5 ha Inlaat water Inlaat komt uit de Oude Maas en de Binnenbedijkte Maas Kwelsituatie kweldruk gemiddeld 0,0 tot 0,5 mm/dag en in het noorden 1,0 tot 1,5 mm/dag Recreatie functie - Watersysteemanalyse WSHD 9\35

10 Figuur 2.1 Een representatief beeld van het waterlichaam. 2.2 Verzorgingsgebied Het verzorgingsgebied bestaat uit het bemalingsgebied De Bosschen (RNMS_1908). Binnen het verzorgingsgebied zijn zes verschillende peilgebieden aanwezig waarvan er vier fungeren als hoogwatersloot als schadebeperkende maatregelen voor de aanwezige (oudere) bebouwing op de dijken, voor de stabiliteit van de waterkering en/of als drinkwatervoorziening voor vee. In de peilgebieden langs de Stougjesdijk worden vaste peilen gehanteerd van NAP 0,60 m en NAP 1,25 m (WSHD, 2008). In de andere peilgebieden wordt een zomer- en winterpeil gehandhaafd, variërend van NAP 1,00 m tot NAP 1,85 m (WSHD, 2008). In figuur 2.2 zijn de stromingsrichtingen van het water naar het waterlichaam weergegeven. Water wordt voornamelijk ingelaten bij gemaal De Bosschen uit de Oude Maas. Voor het hoger gelegen stedelijke gebied Oud-Beijerland wordt de opmaling Marktplein gebruikt. Aan de oostzijde is onlangs een nieuwe inlaat vanuit de Binnenbedijkte Maas ontdekt (gemaal Maasdijk). Het betreft een kleine pomp in het beheer van gemeente Binnenmaas. Het is onbekend hoe groot deze inlaat is. Het water in de Binnenbedijkte Maas bevat 1,1 mg/l N en 0,06 mg/l P (zomergemiddelde 2011). De chlorideconcentratie van dit water is laag (100 mg/l). De Oude Maas bevat (ter hoogte van Puttershoek) 2,5 mg/l N en 0,14 mg/l P. Het overtollige water wordt uitgemalen door gemaal De Bosschen. 10\35 Watersysteemanalyse WSHD

11 Figuur 2.2 Stromingsrichtingen van het verzorgingsgebied van het waterlichaam. In de EMR (tabel 2.2) zijn bronnen als kwel en waterinlaat niet meegenomen. De EMR geeft daarom een indicatie van de bronnen en de omvang daarvan. De EMR-gegevens moeten in deze context beschouwd worden. De grootste bronnen van nutriënten komen volgens de EMR van uiten afspoeling van het landelijke gebied. Naast de bronnen genoemd door het EMR zijn kwel, inlaatwater en af- en uitspoeling van het stedelijk gebied waarschijnlijk ook substantiële bronnen. Momenteel is hier geen informatie over beschikbaar. In het buitengebied van het verzorgingsgebied ligt voor een deel een gescheiden rioolstelsel en voor deel drukriolering dat ook een gescheiden rioolstelsel betreft. Aan de oostkant van de kernen Oud-Beijerland en Klaaswaal ligt eveneens een gescheiden of een verbeterd gescheiden rioolstelsel. In de overige delen van de kernen ligt een gemengd rioolstelsel. Watersysteemanalyse WSHD 11\35

12 Tabel 2.2 Emissie van stoffen uit De Bosschen (RNMS_1908) Bron N (kg) P (kg) Huishoudelijk afvalwater 4,84 0,82 Meemesten sloten 84,17 2,72 Uit- en afspoeling landelijk gebied 16909, ,04 Ongezuiverd rioolwater 3,30 0,22 Atmosferische depositie 490,82 In figuur 2.3 is het verzorgingsgebied van het waterlichaam weergegeven. Het waterlichaam is met rood aangegeven. Het roze vlak geeft de grenzen van het verzorgingsgebied weer. Met gekleurde driehoekjes en vierkantjes zijn de in en uitlaatpunten aangegeven. Het verzorgingsgebied bevat 63 % agrarische grond, 17,5 % stedelijk gebied, 11,7 % grasland en 3,6 % natuur. 12\35 Watersysteemanalyse WSHD

13 Figuur 2.3 Verzorgingsgebied waterlichaam. Watersysteemanalyse WSHD 13\35

14 In tabel 2.3 is de diepte in het verzorgingsgebied weergegeven. Wanneer een groot deel van de watergangen niet aan de streefdiepte voldoet (en dus te ondiep is), wordt het waterlichaam daardoor negatief beïnvloed (omdat ondiep water onder andere sneller opwarmt en zuurstofgehaltes lager kunnen worden). In het verzorgingsgebied van het waterlichaam voldoet een groot deel van de watergangen niet aan de streefdiepte (75 %) (tabel 2.3). In Figuur 2.4 zijn de dieptes van de watergangen met een streefdiepte van 1 m weergegeven. Tabel 2.3 Streefdieptes watergangen in het verzorgingsgebied Streefdiepte Gegevens Onbekend Voldoet niet Voldoet wel Streefdiepte 0,5m Streefdiepte 1m Percentage van de lengte 76% 17% 7% Som van lengte Percentage van de lengte 13% 58% 29% Som van lengte Figuur 2.4 Watergangen in het verzorgingsgebied met een streefdiepte van 1m. 14\35 Watersysteemanalyse WSHD

15 2.3 Kwelsituatie In het verzorgingsgebied varieert de gemiddelde kwel van ca. 0,0 tot 0,5 mm/dag. In het noorden is er een kwel van 0,5 tot 1 mm/dag. In figuur 2.5 is de kwelsituatie weergegeven voor het verzorgingsgebied. De roze punten zijn de grondwatermeetpunten die aanwezig zijn in het gebied. Figuur 2.5 Kwelsituatie waterlichaam. De kwaliteit van de kwel in het verzorgingsgebied is weergegeven in Tabel 2.4. In de tabel zijn per meetpunt de gemiddelde waardes van de chloride-, stikstof- en fosfaatconcentratie van de jaren 2007 tot 2012 weergegeven. Het chloridegehalte verschilt sterk tussen de meetpunten; in het oosten is de kwel zoeter dan in het noorden en zuiden. De stikstof- en fosfaatconcentraties zijn ook hoog. Een opvallend meetpunt is B43F0133-1, waaraan te zien is dat het grondwater op één locatie soms zeer zoet is en soms brak kan zijn. Watersysteemanalyse WSHD 15\35

16 Tabel 2.4 Kwel kwaliteit de Vliet gemeten op 3 meetpunten tussen 2007 en Een opvallend meetpunt is B43F Cl (mg/l) N (mg/l) P (mg/l) Gemiddelde B37G ,8 1,53 Gemiddelde B43E ,4 1,22 Gemiddelde B43F ,1 3,33 max B43F ,0 4,60 min B43F ,0 1,01 stdev B43F ,7 0,98 16\35 Watersysteemanalyse WSHD

17 2.4 Oevers De oevers hebben een steil talud met op de waterlijn een brede rietkraag. De smalle oevers zijn aangelegd als zogenaamde technische rietoever om afkalving tegen te gaan. Aan de westkant van De Vliet is de oever voor het grootste deel voorzien van een houten (doek en palen) beschoeiing om de plasberm in stand te houden (WSHD, 2008). In grote delen van het waterlichaam ligt het waterpeil dan ook hoger dan de beschoeiing, maar soms steekt het deels boven de waterlijn uit. Buiten de beschoeiing wordt wel een diepte bereikt van ongeveer 1 m. 2.5 Beheer en onderhoud Baggeren van het waterlichaam wordt projectmatig gedaan. In 2000 is voor het laatst gebaggerd en in 2019 staat dit weer op planning. De droge en natte oevers worden om het jaar gemaaid. Het is onduidelijk in welke mate het natte profiel wordt gemaaid. Dat beheer wordt door de gemeente Oud-Beijerland uitgevoerd. 2.6 Onderzoek in het gebied In het waterlichaam zijn de volgende onderzoeken gedaan: Quickscan Groote Waard KRW onderzoek peilbeheer Visbemonstering 32 KRW waterlichamen Onderzoek emissiereductie rioolstelsel Mogelijkheid afvoer kwel uit Overwater via Land van Esche De resultaten van deze onderzoeken worden in de analyse gebruikt. Watersysteemanalyse WSHD 17\35

18 3 Karakterisering en doelen 3.1 Begrenzing waterlichaam In figuur 3.1 is de begrenzing van het waterlichaam weergegeven. Figuur 3.1 Begrenzing waterlichaam. 3.2 Herbevestiging status Het waterlichaam De Vliet is in het verleden gegraven. Hierdoor is de status kunstmatig te rechtvaardigen. 3.3 Afweging KRW type Er is geen aanleiding om het KRW-type te herzien. De typeaanduiding is gebaseerd op zoet water waarbij de breedte het KRW type bepaald, zijnde M6a. 3.4 GEP Vooralsnog is er geen aanleiding om dit waterlichaam te toetsen met een nieuwe/aangepaste GEP (Goed Ecologische Potentieel). 18\35 Watersysteemanalyse WSHD

19 4 Toetsing 4.1 Ligging meetpunten In figuur 4.1 zijn de meetlocaties weergegeven die in 2011 zijn bemonsterd. De bemonstering levert de input voor de toetsing van het waterlichaam. Voor dit waterlichaam is er op drie meetlocaties (HOP 0203, HOP 0204 en HOP 0232) gemeten. Tabel 4.1 Meetpunten in het waterlichaam per kwaliteitselement Kwaliteitselement Meetpunt(en) Chemie HOP 0204 Macrofyten HOP 0203, HOP 0204 Doorzicht HOP 0232 Macrofauna HOP 0203, HOP 0204 Fytoplankton HOP 0232 Extra info (niet naar EU) - Watersysteemanalyse WSHD 19\35

20 Figuur 4.1 Monsterlocaties waterlichaam. 4.2 KRW toetsing De toetsing van het waterlichaam is uitgevoerd met QBWat versie De doelwaarden voor de biologische kwaliteitselementen en voor de algemeen fysisch-chemische parameters zijn overgenomen uit maatlat documenten STOWA 31 en 34 (2012). Voor de toetsing zijn de bemonsteringsgegevens uit 2011 gebruikt en voor vis de data uit 2007 (winterbemonstering). De resultaten zijn weergegeven in tabel 4.2. Tabel 4.2 Toetsing waterlichaam (groen=goed (EKR 0,6); geel=matig (0,6 EKR 0,4); oranje=ontoereikend (0,4 EKR 0,2); rood=slecht EKR 0,2)). Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand 2012 (data 2011) Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,491 0,109 Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,244 0,356 Macrofauna EKR 0,6 0,438 0,162 Vis EKR 0,6 0,401 0,199 Algemeen fysisch-chemische parameters Totaal stikstof (Ntot) mg N/l 2,8 2,2-20\35 Watersysteemanalyse WSHD

21 Totaal fosfaat (Ptot) mg P/l 0,15 0,09 - Chloride (Cl) mg/l Zuurstofverzadiging (O 2) % ph - 5,5-8,5 7,9 - Temperatuur (T) C 25 19,0 - Doorzicht (ZICHT) m 0,65 0,44 0,21 Voor de overige chemische stoffen voldoen ammonium, barium, trifenyltin en seleen niet aan de norm. Voor metalen (barium) is er op dit moment een landelijke discussie gaande omtrent het natuurlijk voorkomen van verhoogde metaalconcentraties in relatie tot de toetsmethode. Momenteel wordt een herziening Richtlijn Monitoring en Protocol Toetsen en Beoordelen opgesteld. Wanneer die gereed is, zullen normen opnieuw getoetst worden Trifenyltin komt voor in coatings van schepen en is tevens een pesticide. Tegenwoordig zijn beide toepassingen verboden (RIVM, 2013). Trifenyltin verbindingen zijn zeer persistent en bioaccumulerend. Vooral weekdieren zijn zeer gevoelig voor trifenyltin, met als meest opvallende effect een verstoring van de hormoonhuishouding waardoor vrouwelijke dieren mannelijke eigenschappen krijgen (imposex), met onvruchtbaarheid als uiteindelijk gevolg. Selenium heeft een acuut toxisch effect op cyanobacteriën, protozoa, algen, macrofyten, rotifera, mosselen, crustacea, insecten, annelida, vis en amfibieën. Naast acute effecten heeft het ook een chronisch toxische effect voor bacteriën, cyanobacteriën, protozoa, algen, macrofyten, crustacea, insecten en vis (Vlaardingen et al., 2005). In bijlage 2 is de tabel met alle gemeten stoffen in het waterlichaam te vinden. Watersysteemanalyse WSHD 21\35

22 Tabel 4.3 Normoverschrijdingen overige chemische stoffen Prioritaire stoffen Geen Overige verontreinigende stoffen barium ammonium trifenyltin (kation) seleen 4.3 Doelgat per deelmaatlat In tabel 4.4 is per parameter het doelgat per deelmaatlat weergegeven. Hiermee wordt meer inzicht verkregen in de oorzaak van het doelgat. Fytoplankton De score voor fytoplankton wordt beoordeeld op chlorofyl-a en op bloei. Het doelgat wordt door beide deelmaatlatten veroorzaakt. Overige waterflora Voor de Overige waterflora wordt in het M6a type gekeken naar de submerse vegetatie, en drijvende en emerse vegetatie worden gezamenlijk beoordeeld. Het aandeel flab&kroos wordt niet meegenomen in de toetsing. Het begroeibaar areaal is maximaal 4 m breedte vanaf de kant en maximaal 1 m diepte. Hiervan is een bedekking nodig van minimaal: 20 % submerse vegetatie 20 % drijvende+emerse vegetatie Er is een groot doelgat voor macrofyten, veroorzaakt door zowel soortensamenstelling als door de bedekkingspercentages. Opvallend is het grote verschil tussen de twee meetlocaties, met name voor drijvend+emers. Deze laatste scoort op 1 locatie wel voldoende. Er groeien veel lelies en gele plomp en er komt steeds meer pijlkruid. Macrofauna Bij macrofauna in M6a typen wordt het EKR bepaald door een complexe formule waarbij het aantal positieve taxa wordt gedeeld door het maximum (PTmax) bij M6a zijn dit er 80. Dit wordt opgeteld bij het percentage abundantie negatief dominanten gedeeld door het maximum aanvaardbaar negatief dominanten (DN%max). Bij watertype M6a ligt dit maximum aanvaardbaar negatief dominanten op 30. Als deze waarde overschreden wordt, gaat deze een negatieve bijdrage leveren aan de EKR-score. In De Vliet zijn weinig positieve taxa aangetroffen, maar er zijn ook relatief weinig negatief dominante soorten. Beiden zorgen ervoor dat het doel voor macrofauna niet wordt gehaald. 22\35 Watersysteemanalyse WSHD

23 Vis De EKR van vis is het gemiddelde van de deelmaatlatten soortensamenstelling en abundantie. Voor M6a tellen aandeel brasem+karper, aandeel plantminnende soorten en aantal soorten plantminnende+migrerende soorten mee. In de Hoekse Waard zijn de meeste gegevens verzameld in de winterperiode, afwijkend van de methodiek die voor KRW is opgesteld. De gegevens zijn ook weinig gedetailleerd; er is niet bekend waar gevist is, welke inspanning is geleverd en hoe de data zijn verzameld. Het zijn dan ook schattingen (Grontmij, 2010). Alle deelmaatlatten hebben ongeveer een gelijk aandeel in het veroorzaken van het doelgat. Tabel 4.4 Doelgat per deelmaatlat Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand maatlaat 2012 Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,491 0, chlorophyl-a eqr EKR 0, bloei eqr EKR 0, bepalend bloei nummer Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,244 0, abundantie groeivormen eqr EKR 0, submers EKR 0,2-0, drijvend+emers EKR 0,08-0, macrofyten soorten eqr EKR 0, waterplanten telwaarde aantal tellende soorten Macrofauna EKR 0,6 0,438 0, totaal van de abundantie-klassen negatief dominanten % abund. % 1,1-16, positieve taxa aantal Vis EKR 0,6 0,401 0, plantminnend+migrerende soorten EKR 0, aandeel brasem en karper EKR 0, aandeel plantenminnende soorten EKR 0, percentage bovenmaatse vis % aftrek ekr EKR aantal soorten aantal exemplaren snoekbaars Effecten maatregelen op doelgat Voor het waterlichaam NL 19_03 diverse maatregelen en onderzoeken uitgevoerd of gepland. Watersysteemanalyse WSHD 23\35

24 Inrichtingsmaatregelen Uitgevoerd: Aanleg diverse nvo s Vlietproject Project Agroranden Onderzoeksmaatregelen Uitgevoerd: Onderzoek evaluatie visstandsbeheer Onderzoek effectiviteit akkerrandenbeheer Onderzoek emissiereductie rioolstelsel Onderzoek mogelijkheid flexibel peilbeheer Nog niet uitgevoerd: Onderzoek noodzaak doorspoelen vanuit Haringvliet Onderzoek invloed inlaatwater+mogelijkheid zuivering (niet meer nodig) Onderzoek aanpassen legger aan kwaliteitsbaggeren Onderzoek opheffen ongerioleerde lozingen panden Beheersmaatregelen Nog niet uitgevoerd: Natuurvriendelijk beheer en onderhoud Het onderzoek emissiereductie rioolstelsels heeft geleid tot een project Integrale sturing afvalwaterketen en watersysteem Hoeksche Waard. Hierdoor is meer inzicht ontstaan in het werkelijk functioneren van de afvalwaterketen en zijn er maatregelen getroffen voor het reduceren van de emissie op het oppervlaktewater. In dit gebied heeft dit geresulteerd tot een reductie van 666 kg CZV dat er jaarlijks minder wordt geloosd vanuit de afvalwaterketen. De enige opgenomen maatregel die nog niet uitgevoerd is, is natuurvriendelijk beheer en onderhoud / maaibeheer. Het toepassen van dit beheer kan in theorie bijdragen aan het halen van het doel voor waterplanten en in mindere mate voor vis en overige fauna. Het is goed mogelijk dat het huidig maaibeheer ervoor zorgt dat vegetatie een lage bedekkingsgraad heeft. Meer natuurvriendelijk beheer zal een positieve uitwerking hebben op de ontwikkeling van vegetatie en het behalen van KRW doelstellingen. In tabel 4.5 zijn de effecten van de maatregelen weergegeven op het doelgat. Deze effecten zijn gebaseerd op waterkwaliteitsrapportages en expert judgement. 24\35 Watersysteemanalyse WSHD

25 Tabel 4.5 Effect maatregelen op doelgat (+ EKR score een klasse hoger; 0/+ EKR score verhoogt, maar geen klasse hoger; 0 geen EKR score verhoging) Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doelgat Natuurvriendelijk beheer en onderhoud Fytoplankton EKR 0,109 0 Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,356 + Macrofauna EKR 0,162 0/+ Vis EKR 0,199 0/+ Totaal stikstof (Ntot) mg N/l - 0 Totaal fosfaat (Ptot) mg P/l - 0 Chloride (Cl) mg/l - 0 Zuurstofverzadiging (O 2) % - 0 ph Temperatuur (T) C - 0 Doorzicht (ZICHT) m 0, Analyse oorzaken doelgat 5.1 Aanwezig doelgat In waterlichaam de Vliet is er een doelgat aanwezig voor: Fytoplankton Macrofyten Macrofauna Vis Doorzicht De doelgaten worden geanalyseerd met een zogenaamd 6S-model. Zes onderwerpen waarmee het gehele systeem in samenhang onder de loep genomen wordt: systeem, stroming, structuur, stoffen, soorten en schoning. Watersysteemanalyse WSHD 25\35

26 Figuur 5.1 Het 6-S model. Maatregelen grijpen in op verschillende aspecten van het watersysteem. Op het hoogste niveau vinden we de systeemvoorwaarden (klimaat, geologie etc.). Maatregelen grijpen alleen in op lagere niveaus (stroming, structuren, stoffen, soorten en schonen). Bron: STOWA. 5.2 Systeem In De Vliet heerst een tegennatuurlijk peil. Een tegennatuurlijk zomer- en winterpeil is nadelig voor de groei van water- en oeverplanten. Er is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor flexibel peilbeheer. Daaruit blijkt dat het instellen van een meer flexibel peil beperkt positief effectief en matig haalbaar is. De verwachting is dat het positieve effect op macrofyten +0,20 is, fytoplankton (+0,10), macrofauna (+0,10) en vis (+0,10) (BWZ, 2012). Vanwege de matige haalbaarheid is De Vliet niet verder uitgewerkt. 5.3 Stroming In de zomer wordt water ingelaten vanuit de Oude Maas voor peilhandhaving. De kwaliteit van het waterlichaam is dan direct gerelateerd aan de kwaliteit van de Oude Maas. In de winter wordt het water bijna volledig beïnvloed door afstromend water vanuit de polders. De verblijftijd in het waterlichaam is waarschijnlijk, gezien het percentage open water in het verzorginggebied, klein. Toch krijgen algen de tijd om tot ontwikkeling te komen (zie Soorten ) en is het doorzicht matig. Het aanpassen van het doorspoelregime (in combinatie met waterlichaam Oud-Beijerlandse Kreek) is een optie en werkt mogelijk positief door op de waterkwaliteit in De Vliet. 26\35 Watersysteemanalyse WSHD

27 5.4 Structuur De oevers van De Vliet zijn vrijwel overal beschoeid. De beschoeiing ligt over het algemeen net iets onder de waterlijn, maar ten dele steekt het er iets bovenuit. Op sommige delen is aan de landzijde van de beschoeiing een plasberm aanwezig met een waterdiepte tot 40 cm. Op andere delen is de overgang van land naar water steil. Dit bemoeilijkt de groei van oevervegetatie, maar ook van emergente vegetatie die droge bodem nodig heeft om te kunnen ontkiemen/uitbreiden. Bij het gemaal is er sprake van afkalving van de oever. Om deze afkalving tegen te gaan, liggen er veel technische rietoevers in het waterlichaam: een smalle strook met riet. Deze oevers vormen een probleem voor de ontwikkeling van soortenrijke oevers. De structuur is niet gunstig voor de groei van emerse en submerse vegetatie. Zeker in combinatie met het doorzicht van ongeveer 44 cm wordt de groei van waterplanten belemmerd. Er is een doorzicht van ongeveer 63 cm (1,6*62,5=100 cm) nodig voor bodemzicht in het hele begroeibaar areaal. Met het huidige doorzicht kunnen planten zich ontwikkelen tot een diepte van ongeveer 70 cm (44*1,6= 70). Omdat er buiten de beschoeiing direct een diepte van cm wordt bereikt (zie ter illustratie Figuur 5.2), is het doorzicht dan ook niet voldoende om met het huidige profiel 20 % van het begroeibaar areaal op de oevers te bereiken. Om beter inzicht te krijgen in ruimte voor de groei van waterplanten wordt aanbevolen om het hydraulisch profiel te bepalen. Figuur 5.2 Voorbeeld van een profiel in De Vliet. De beschoeiing ligt net rond de waterlijn. Op deze locatie wordt buiten de beschoeiing direct een diepte van 85 cm bereikt. Recentelijk zijn er enkele natuurvriendelijke oevers aan het waterlichaam gerealiseerd. Het effect van deze oevers op de macrofytenmaatlat zal eerst afgewacht moeten worden alvorens extra maatregelen te treffen met betrekking tot het profiel van De Vliet. Watersysteemanalyse WSHD 27\35

28 Het slib op de bodem is waarschijnlijk geen probleem voor de ontwikkeling van macrofyten. Bij de in-meting voor de laatste baggerronde had het slib in het midden van de watergang een dikte van 50cm, maar aan de oevers (tot 250 vanaf de waterlijn) was geen slib aanwezig. Het is wel aan te raden om de baggercyclus aan te passen zodat slib niet dikker wordt dan 25 cm, zodat macrofyten ook verder van de kant niet gehinderd worden te wortelen en slibopwerveling (=afname doorzicht) beperkt wordt. 5.5 Stoffen Nutriënten voldoen aan de norm, maar algenbloei en hoge chlorofyl-a concentraties zijn in het waterlichaam wel een probleem. AqMad geeft ook een knelpunt voor eutrofiërende stoffen. In de winter wordt het waterlichaam voornamelijk gevoed door de achterliggende polders. Mestuitspoelingen zijn in deze periode het voornaamste probleem (voornamelijk voor N). In de zomer periode is het nutriëntrijke water uit de Oude Maas een grote bron van nutriënten. De N/P ratio in het waterlichaam is 2,4 waarmee het systeem N-gelimiteerd is. Het is opvallend dat het totaal P gehalte veel lager is dan in het aanliggende waterlichaam (de Oud-Beijerlandse Kreek (Pgelimiteerd systeem)). Dit kan te maken hebben met de ligging van het meetpunt, dicht bij gemaal de Bosschen, waar water in- en uitgelaten wordt. Omdat de nutriënten reeds aan de norm voldoen, zijn maatregelen met betrekking tot het verminderen van nutriënten geen prioriteit. Het is aan te raden om af te wachten welke effecten er zijn van de reeds aangelegde natuurvriendelijke oevers en de overige aanbevolen maatregelen. Er is een overschrijding van ammonium, barium, tifenyltin en seleen. Over de eerste twee lopen op verschillende niveaus nog discussies. Vooralsnog worden de aangetroffen normoverschrijdingen niet als knelpunt beschouwd. Een mogelijke bron voor ammonium is de forse uit- en afspoeling uit landbouwgebied, maar ook emissie vanuit de effluentlozing van AWZI Strijen. Seleen bereikt het oppervlaktewater via uit- en afspoeling van de landbouw, maar ook industrie. Te hoge seleenconcentraties kunnen ziekte en/of sterfte onder organismen veroorzaken. Trifenyltin is afkomstig uit coatings van schepen en is tevens een pesticide. Deze verbindingen zijn zeer persistent en bioaccumulerend en zorgt voor veranderingen in de hormoonhuishouding van macrofauna en vis. Beide toepassingen zijn verboden. Voor zowel seleen als trifenyltin geldt dat een bronnenonderzoek nodig is alvorens maatregelen te treffen. 5.6 Soorten Fytoplankton Fytoplankton scoort niet goed en dat wordt veroorzaakt door zowel hoge chlorofyl-a concentraties en bloei. Ook al voldoen N en P aan de norm, de beschikbaarheid van nutriënten voor algen is toch te groot. De verwachting is wanneer er meer waterplanten komen dat door concurrentie het chlorofylgehalte afneemt. Vis Het visbestand is in de winter bepaald. De matige score is waarschijnlijk te wijten aan het gebrek aan waterplanten. Er is een geschatte biomassa van 238 kg/ha (twee keer zo weinig als in de Oud-Beijerlandse Kreek). In totaal zijn 11 verschillende soorten aangetroffen. 28\35 Watersysteemanalyse WSHD

29 De biomassa wordt gedomineerd door brasem (59 %), snoek (18 %), snoekbaars (10 %) en karper (9 %). Er zijn slechts 2 plantminnende soorten gevangen, maar daarentegen ook driedoornige stekelbaars en paling (Grontmij, 2010). De visstand is qua soortensamenstelling redelijk vergelijkbaar met de Oud-Beijerlandsche Kreek. Alhoewel de beschoeiing deels boven de waterlijn uitkomt (en vis niet optimaal gebruik kan maken van de aanwezige structuur in de oevers), is een groot deel wel beschikbaar voor vis. Daar ligt de beschoeiing onder water, maar het is aan te raden om na te gaan hoe hoog de beschoeiing precies ligt en over welke lengte de vissen daadwerkelijk gebruik kunnen maken van de oevers. Indien dit onvoldoende is, is het naar beneden drukken van de beschoeiing een mogelijkheid. Echter wordt aangeraden, alvorens maatregelen te treffen, de laatste visbemonstering in 2013 (conform KRW) af te wachten. Macrofauna Macrofauna scoort niet goed. Het aantal positieve soorten is relatief laag, waarschijnlijk door gebrek aan structuur in de oevers. Het percentage negatief dominanten is hoog op locatie HOP 0203, waarschijnlijk hoge organische belasting. Ook het totaal aantal macrofaunasoorten is op deze locatie veel hoger dan op de andere locatie (HOP 0204). Dit heeft waarschijnlijk te maken met de hoge score voor drijvende en emerse soorten op locatie HOP De score voor macrofauna is niet heel slecht waarschijnlijk ook in verband met de aanwezige plasbermen. Door het verbeteren van de structuur langs de oevers en het aanpakken van de nutriënten zal de macrofaunamaatlat beter scoren. Ook de hoge seleen- en trifenyltinconcentraties kunnen negatieve effecten op de macrofauna hebben en aanpak van deze stoffen is noodzakelijk. Macrofyten Macrofyten ontwikkelen zich slecht door een combinatie van: Slecht doorzicht / weinig areaal met bodemzicht Tegennatuurlijk peil Bodemwoelende vis Het is duidelijk dat het doorzicht ten opzichte van de gemiddelde diepte beperkend is en dat dit een groot knelpunt is voor de ontwikkeling van submerse en emerse vegetatie. Dit moet dus eerst verbeteren. In het verbeteren van het doorzicht zijn de algenbloei, zwevende stof en grote hoeveelheid bodemwoelende vis de sleutelfactoren (zie ook Vis ). Het verbeteren van het profiel en daarmee het verbeteren van het begroeibaar areaal (meer ondiepe zones tot maximaal 70cm, zodat er bodemzicht is) draagt (mits het begroeid raakt) ook bij aan de score voor macrofyten. Het tegennatuurlijk zomer- en winterpeil is ook een knelpunt voor de groei en ontwikkeling van vegetatie. De kieming en vegetatieve ontwikkeling van emerse vegetatie wordt hierdoor sterk negatief beïnvloed. Zie hiervoor ook Systeem. Flexibel peilbeheer kan hier verbetering in brengen, maar is maar matig haalbaar in dit waterlichaam. Watersysteemanalyse WSHD 29\35

30 AqMad laat duidelijk knelpunten zien in eutrofiërende stoffen en overige stoffen, met name voor oeverplanten. Deze knelpunten zijn inherent aan de inkomende nutriëntenvracht uit het kwel. Het feit dat er zoveel knelpunten zijn voor de oevervegetatie en niet voor waterplanten geeft aan dat het probleem waarschijnlijk in de bodem zit. Tabel 5.1 Resultaten AqMad analyse De Vliet (wit=geringe afwijking; groen=goed; rood=te hoog; blauw= te laag). Alleen significante waarden zijn weergegeven. Oeverplanten Waterplanten Hydromorfologie Hydromorfologie Diepte -0,89 Diepte -0,04 Eutrofierings stoffen Eutrofierings stoffen Totaal-Fosfaat 4,32 Ortho-Fosfaat 4,88 Kjeldahl N -0,15 Totaal-Stikstof 2,32 Ammonium 0,49 Kjeldahl N 2,34 Nitriet 0,87 Ammonium 3,83 Overige stoffen Nitriet 1,21 Bicarbonaat 0,18 Overige stoffen Calcium 0,28 Bicarbonaat 3,77 Sulfaat 0,21 Calcium 4,61 IJzer 1,11 Sulfaat 6,10 Kalium 0,08 Kalium 3,30 Zuurstof Magnesium 4,99 O2 gehalte 0,28 Zink 1,53 O2 verzadiging -0,23 Zuurstof BZV -0,22 O2 gehalte -0,10 CZV -0,50 O2 verzadiging 0,21 Helderheid BZV 1,85 Doorzicht -0,15 CZV -0,81 Bodemzicht -0,28 Helderheid Chlorofyl -0,19 Doorzicht -1,27 Zwevende stof 0,02 Bodemzicht -0,75 Overig Zwevende stof 1,93 Zuurgraad -0,40 Overig Temperatuur -0,04 EGV 5,79 Zuurgraad 1,03 Temperatuur -0,65 30\35 Watersysteemanalyse WSHD

31 STOWA-analyse In het waterlichaam de Vliet is op locaties HOP 0203 en HOP 0204 een Stowa-toetsing uitgevoerd. In het verzorgingsgebied is er op de punten HOP 0227, HOP 0205, HOP 0206, HOP 0211 en HOP 0310 een STOWA toetsing gedaan. HOP 0203 ( kleisloot ) en HOP 0204 ( kleikanaal ) liggen in het waterlichaam zelf (Tabel 5.2). Deze resultaten van het verzorgingsgebied zijn in bijlage 3 te vinden. Het brede deel van het waterlichaam is beoordeeld als een kleikanaal. Met name de habitatdiversiteit wordt niet voldoende beoordeeld. Ook in de smallere zijarm (beoordeeld als kleisloot) is structuur op laagste niveau beoordeeld. Daar is echter ook trofie een knelpunt, ook al voldoen stikstof en fosfor aan de norm. Dit komt wel overeen met de (te) hoge chlorofylgehalten die gemeten zijn. Figuur 5.3 Stowa meetpunten in het waterlichaam. Watersysteemanalyse WSHD 31\35

32 Tabel 5.2 Resultaten Stowa analyse de Vliet 2011 Waterlichaam NL19_03 Meetpunt HOP 0204 HOP 0203 Type Kleikanalen (HOP 0204) Kleisloten (HOP 0203) Karakteristiek/maatstaaf Score Klasse/ Niveau Score Klasse/ niveau TROFIE 3 TROFIE 2 Macrofyten 50 2 Macrofyten 86 1 Fytoplankton 75 1 Diatomeeen 31 2 Chlorofyl-a 37 2 Nutrientenhuishouding 21,2 2 Nutrientenhuishouding 19 3 SAPROBIE 3 SAPROBIE 3 Macrofauna 70 2 Macrofauna 99 1 Diatomeeen 35 2 Diatomeeen 21 3 Zuurstofhuishouding 5 3 Zuurstofhuishouding 4,2 3 BRAKKARAKTER 5 BRAKKARAKTER 4 Macrofauna 1 3 Macrofauna 0 3 Diatomeeen 15 3 Diatomeeen 39 2 Chloriniteit Chloriniteit ZUURKARAKTER 5 WATERCHEMIE 3 Zuurgraad 7,9 3 % Bicarbonaat abiotisch 53 3 WATERCHEMIE 3 % Chloride abiotisch 39 3 % Bicarbonaat macrofyten 98 3 % Sulfaat abiotisch 8 3 % Chloride macrofyten 2 2 IR/EGV 0,252 1 % Sulfaat macrofyten 0 2 % Bicarbonaat HABITATDIVERSITEIT 2 abiotisch 55 3 Rijkdom hydrofyten 2 1 % Chloride abiotisch 38 3 Abundantie hydrofyten 2 1 % Sulfaat abiotisch 7 3 Rijkdom helofyten 1 1 IR/EGV 0,209 1 Abundantie helofyten 0,3 1 PERMANENTIE 5 Structuur macrofyten 60 2 Droogval 0 3 % Substraatbewoners macrofauna 33 3 TOXICITEIT 5 % Kolombewoners macrofauna 11 2 Gevoeligheid 18 3 % Sedimentbewoners macrofauna 56 2 STRUCTUUR 2 Kanaalprofiel Soortenrijkdom hydrofyten 4 1 VARIANT-EIGEN KARAKTER 3 Abundantie hydrofyten 7,1 1 Soortenrijkdom Zand macrofyten 0 3 helofyten 3 1 Klei macrofyten 0 1 Abundantie helofyten 30,2 3 Veen macrofyten 0 3 Slootprofiel VARIANT-EIGEN KARAKTER 2 Klei \35 Watersysteemanalyse WSHD

33 5.7 Schoning Schoning is mogelijk een knelpunt in de De Vliet. Het is onduidelijk hoe het huidig beheer van de het watervoerend profiel er uit ziet, maar gezien de bedekkingsgraad van bijvoorbeeld drijvende en emerse vegetatie (lokaal EKR-0,82) is het waarschijnlijk dat maaien plaatsvindt. De voorgenomen maatregel om beheer en onderhoud meer natuurvriendelijk te maken, kan dan ook bijdragen aan de ontwikkeling van waterplanten. Echter, ook het profiel en het doorzicht zijn op dit moment een groot knelpunt. Het wordt aanbevolen om een pilot uit te voeren met betrekking tot het beheer en onderhoud van De Vliet. Het is daarnaast aan te raden om de baggeraanwas in de gaten te houden. In de profielen is te zien dat de baggerlaag in de watergang op veel plekken (in de diepste delen van de watergang) kan oplopen tot >25cm dik. Boven deze dikte wordt de ecologie op meerdere fronten belemmerd (o.a. door nutriënten, opwerveling). 6 Conclusie 6.1 Ecologie Voor De Vliet zijn de volgende knelpunten te onderscheiden: Het doorzicht is slecht, zowel door hoge chlorofylgehalten als door zwevende stof. Meer doorspoelen is mogelijk positief om dit te verbeteren Macrofyten komen in zeer lage bedekking voor, waarschijnlijk vooral door slecht doorzicht. De plasbermen zijn wel begroeid, maar oevervegetatie telt niet mee in de beoordeling van macrofyten. Plasbermen, of eigenlijk oeverzones, zijn wel van belang voor macrofauna en vis Oevers zijn veelal beschoeid en steil. De technische rietoevers belemmeren de ontwikkeling van soortenrijke oevervegetatie Doordat de beschoeiing het open water scheidt van de oever, kan emerse vegetatie niet goed ontwikkelen Er is veel bodemwoelende vis en er is weinig plantminnende vis aanwezig. Er is echter twijfel of de bemonstering voldoende representatief was, omdat de visstand in de winter is bepaald (niet conform KRW-methodiek Er heerst een vast tegennatuurlijk zomer- en winterpeil Nutriëntgehalten voldoen aan de norm, maar de ontoereikende score voor fytoplankton duidt erop dat nutriënten mogelijk nog te hoog zijn Op basis van beschikbare gegevens lijkt er primair gestuurd te moeten worden op: Verbetering van het doorzicht Verbetering van ontwikkelmogelijkheden van oevervegetatie, door aanpassingen van het oeverprofiel, binnen of buiten het bestaande natte profiel 6.2 Chemie Voor de overige chemische stoffen voldoen ammonium, barium, trifenyltin en seleen niet aan de norm. De eerste twee worden niet als knelpunt beschouwd. Een mogelijke bron voor ammonium is de uit- en afspoeling uit landbouwgebied. Watersysteemanalyse WSHD 33\35

34 De verwachting is dat de ammoniumconcentratie afneemt wanneer macrofyten toenemen, en wanneer de uitspoelingen uit de landbouw worden aangepakt. Voor seleen en trifenyltin dient een bronnenonderzoek te worden uitgevoerd. 7 Aanbevelingen Ecologie Met de huidige geplande beheermaatregelen (natuurvriendelijk beheer en onderhoud) zullen KRW doelen niet gehaald worden. Aanvullende maatregelen en/of onderzoeksmaatregelen zijn nodig in De Vliet: Uitvoeringsmaatregelen: Verbetering doorzicht Meer doorspoelen (in combinatie met waterlichaam Oud-Beijerlandse Kreek) Eventueel maatregelen treffen met betrekking tot bodemwoelende vis, nadat bemonstering vis conform KRW is uitgevoerd (uitgevoerd 2013) Aanpassen baggerfrequentie zodat de slibdikte niet meer dan 25 cm wordt Aanpassen van de structuur Verondiepen begroeibaar areaal zodat er bodemzicht ontstaat (samen met verbetering van het doorzicht). Dit is ten behoeve van de ontwikkeling van emerse en submerse vegetatie. Pilot natuurvriendelijk beheer en onderhoud (reeds gepland) Wanneer bovenstaande maatregelen zijn genomen en de omstandigheden (doorzicht, profiel) goed zijn, kunnen eventueel de volgende ingrepen aanvullend worden toegepast: Aanplant emerse vegetatie (ook ter compensatie van het huidig peilbeheer) Daarnaast is de verwachting dat de nutriëntenconcentraties verder afnemen wanneer het landelijk mestbeleid wordt aangepast. Dit zal de ecologische toestand op termijn verbeteren. Onderzoeksmaatregelen: Nagaan oorzaak slecht doorzicht in relatie tot zwevend stof en slibhuishouding Nagaan of vis optimaal gebruik kan maken van de oevers, of dat er aanpassingen aan de beschoeiing gedaan moeten worden. Bepalen hydraulisch profiel om ruimte voor macrofyten vast te stellen. Chemie Specifiek voor chemie geldt dat de normoverschrijdingen voor (voornamelijk seleen en trifenyltin) aangepakt moeten worden. De bron van het aangetroffen seleen en trifenyltin is niet duidelijk. Aanbevolen wordt dit te onderzoeken en vervolgens gerichte maatregelen te treffen in handhaving en/of communicatie/voorlichting. 34\35 Watersysteemanalyse WSHD

35 8 Literatuur BWZ Ingenieurs (2012). KRW-maatregelen optimalisatie peilbeheer Elbersen J.W.H., Verdonschot P.F.M., Roels B. en Hartholt J.G. (2003). Definitiestudie Kader Richtlijn Water (KRW).I. Typologie Nederlandse Oppervlaktewateren. Grontmij (2010) KRW-bemonstering vissen in 32 waterlichamen van WSHD visstandbemonstering Pot, R. (2012) Herziene maatlatten voor de beoordeling van macrofyten voor de KRW; Roelf Pot, Oosterhesselen Postma J.F. en Keijzers C.M. (2012) Macrofauna langs akkerranden. Is deze KRW-maatregel effectief? Rijkswaterstaat (2005) Handreiking GEP/MEP. Handreiking voor vaststellen van status, ecologische doelstellingen en bijpassende maatregelenpakketten voor niet-natuurlijke wateren. RIZA rapport STOWA rapport RIVM (2013). Factsheets prioritarie stoffen Nederland. STOWA (2012) Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water Rapportnummer STOWA (2012) Omschrijving MEP en maatlatten voor sloten en kanalen voor de kaderrichtlijn water Rapportnummer Van Vlaardingen P.L.A., Posthumus R. en Posthuma-Doodeman C.J.A.M. (2005). Environmetal Risk Limits for Nine Trace Elements. RIVM report WSHD (2008) Wateropgave waterkwaliteit cluster 11: Binnenmaas en Oud-Beijerland. Uitwerking van doelen, maatregelen en kosten in het gebied Hollandse Delta (KRW Fase 3) Concept. WSHD (2013) Factsheet per waterlichaam. Watersysteemanalyse WSHD 35\35

36

37 Bijlage 1 Profielen

38

39 Bijlage 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen

40

41 Tabel B2.1 Gemeten overige chemische stoffen in 2011 Gemeten overige Gemeten prioritaire stoffen stoffen trichloorbenzeen som a-, b-, c- en d- HCH vanadium methylparathion zink nikkel ethylchloorpyrifos chroom methylpirimifos 1,4- dichloorbenzeen atrazine pentachloorbenzeen chloorbenzeen triazofos kobalt 1,2-dichloorethaan trifluraline chloordaan imidacloprid chloridazon naftaleen fluorantheen benzo(a)antraceen heptenofos tetrachlooretheen (per) chloorfenvinfos 1,1,1-trichloorethaan malathion benzo(a)pyreen kwik carbendazim 1,1-dichloorethaan hexachloorbenzeen trichloormethaan (chloroform) chryseen trifenyltin (kation) lood diazinon tolclofos-methyl trichlooretheen (tri) metolachloor monolinuron som benzo(b)fluorantheen en benzo(k)fluorantheen 1,2-dichloorbenzeen fenantreen antraceen heptachloor chloorprofam 4,4'-dichloordifenyltrichloorethaan pyridaben abamectine dichloormethaan barium 1,2-xyleen hexachloorbutadieen mevinfos fenthion 4-nonylfenol ethylparathion ammonium cadmium 1,1,2-trichloorethaan methylazinfos tetrachloormethaan (tetra) metazachloor cisheptachloorepoxide som 2,4'-DDT, 4,4'-DDT, 4,4'-DDD en 4,4'-DDE koper chloortoluron diuron disulfoton dibutyltin (kation) bis(2-ethylhexyl)ftalaat (DEHP) pirimicarb 4-chlooraniline 4-tertiair-octylfenol 1,3-dichloorbenzeen tin som benzo(ghi)peryleen en indeno(1,2,3-cd)pyreen propoxur ethylbenzeen tributyltin (kation) tolueen arseen benzeen 1,2-dichlooretheen dimethoaat simazine linuron seleen endosulfan (som alfa- en betaisomeer) ethylazinfos molybdeen

42

43 Bijlage 3 STOWA tabel

44

45 Tabel B3.1 Resultaten Stowa analyse de Vliet 2011 verzorgingsgebied Waterlichaam NL19_04 - Meetpunt HOP 0227 HOP 0205 HOP 0206 HOP 0211 HOP 0310 Type Kleikanale n Karakteristiek/maatstaaf Score Klasse/ niveau Score Klasse/ niveau TROFIE 3 4 Macrofyten Fytoplankton Chlorofyl-a Nutrientenhuishouding 19,8 3 18,2 3 SAPROBIE 3 3 Macrofauna Diatomeeen Zuurstofhuishouding 4,8 3 4,2 3 BRAKKARAKTER 5 5 Macrofauna Diatomeeen Chloriniteit WATERCHEMIE 3 3 % Bicarbonaat abiotisch % Chloride abiotisch % Sulfaat abiotisch ,23 0,21 IR/EGV HABITATDIVERSITEIT 2 2 Rijkdom hydrofyten Abundantie hydrofyten 2,2 1 3,2 1 Rijkdom helofyten Abundantie helofyten 5, Structuur macrofyten % Substraatbewoners macrofauna % Kolombewoners macrofauna % Sedimentbewoners macrofauna Kanaalprofiel VARIANT-EIGEN KARAKTER 3 3 Zand macrofyten Klei macrofyten Score Klasse/ niveau Score Klasse/ niveau Veen macrofyten Kleisloten TROFIE Macrofyten Diatomeeen Nutrientenhuishouding 23, SAPROBIE Macrofauna Diatomeeen Score Klasse/ niveau

46 Waterlichaam NL19_04 - Meetpunt HOP 0227 HOP 0205 HOP 0206 HOP 0211 HOP 0310 Type Karakteristiek/maatstaaf Score Klasse/ niveau Score Klasse/ niveau Score Klasse/ niveau Score Klasse/ niveau Zuurstofhuishouding 6,5 2 6,2 2 8,2 2 BRAKKARAKTER Macrofauna Diatomeeen Chloriniteit ZUURKARAKTER Zuurgraad 7,7 3 7,6 3 7,6 3 WATERCHEMIE % Bicarbonaat macrofyten % Chloride macrofyten % Sulfaat macrofyten % Bicarbonaat abiotisch % Chloride abiotisch % Sulfaat abiotisch ,23 0,26 0,21 IR/EGV PERMANENTIE Droogval TOXICITEIT Gevoeligheid STRUCTUUR Soortenrijkdom hydrofyten Abundantie hydrofyten 10, ,1 3 Soortenrijkdom helofyten Abundantie helofyten 5, ,3 1 Slootprofiel VARIANT-EIGEN KARAKTER Klei Score Klasse/ niveau

47 Bijlage 4 Begrippenlijst en afkortingen

48

49 Begrippenlijst Afkoppelen Afwentelen Beoordelingssysteem Chemie ten behoeve van de ecologie Diffuse bronnen Doelgat Ecologisch doel Ecologische KwaliteitsRatio (EKR) Ecologische parameters Generieke maatregelen Goed Ecologisch Potentieel (GEP) Goede Ecologische Toestand (GET) Hydromorfologische maatregelen Kaderrichtlijn Water (KRW) Verharde oppervlakken niet meer aansluiten op het riool maar rechtstreeks lozen op oppervlaktewater of in de bodem Maatregelen nemen bovenstrooms, die ten koste gaan van doelrealisatie benedenstrooms Een systeem dat gebruikt wordt om de ecologische toestand en voor de ecologie relevante chemische toestand van een water te beoordelen. Er zijn verschillende systemen gebruikt. Deze term wordt in KRW verband gebruikt voor verschillende natuurlijke chemische stoffen die bepalend zijn voor de planten en dieren. Het gaat hier vooral om nutriënten, zoutgehalten en de zuurgraad. Het waterschap gaat uit van de landelijke werknormen. Hierbij gaat het om verontreinigingen die niet via een te controleren weg maar diffuus en via diverse transportroutes het oppervlaktewater verontreinigen (voorbeeld uitspoeling van mest;verontreiniging via neerslag) Het verschil tussen de huidige situatie en het ecologische of chemische doel (GET of GEP). Het ecologisch doel van de KRW is de Goede Ecologische Toestand (natuurlijke wateren) of het Goed Ecologische Potentieel (kunstmatige en sterk veranderde wateren) in alle wateren. Getal tussen 0 en 1 waarmee de kwaliteit van een ecologische parameter wordt aangegeven. 0 is zeer slecht, 1 is zeer goed. De grens voor het GEP wordt gewoonlijk bij een EKR van 0,6 gelegd. Een ecologische groep planten of dieren waarmee de situatie van het waterlichaam wordt beoordeeld. Gebruikt worden: fytoplankton en diatomeeën (algen), waterplanten, macrofauna (waterdieren) en vissen Landelijke maatregelen voor heel Nederland met betrekking tot mest,bouwstoffen, bestrijdingsmiddelen en andere diffuse bronnen. De ecologische situatie bij een lichte afwijking van het Maximaal Ecologisch Potentieel. Het Goed Ecologisch Potentieel wordt als doel gesteld in sterk veranderde en kunstmatige wateren De Goede Ecologische Toestand is het doel in natuurlijke wateren en is omschreven als: een lichte afwijking van de onverstoorde referentiesituatie. Deze situatie wordt ook wel aangeduid als de Zeer Goede Ecologische Toestand. Ingrepen in de waterhuishoudkundige structuur of de fysieke structuur van de waterlichamen (bijvoorbeeld stuwen plaatsen of profielen verrruimen) Europese richtlijn die is overgenomen in nationale wetgeving met als doel in 2015 een goede kwaliteit van oppervlaktewater en grondwater te bereiken.

50 KRW- beoordelingssysteem Kunstmatig water Maatlat Maatschappelijke Kosten-Baten Analyse (MKBA) Maximaal Ecologisch Potentieel (MEP) Mitigerende maatregelen MTR-norm Natura 2000 Natuurlijk water Natuurlijke referentie Overig gebied Prioritaire stoffen Riool overstort Rijn-West Status van een waterlichaam Voor de KRW is het nodig dat voor er voor de verschillende watercategorieën op verschillende ecologische parameters beoordeeld wordt. De reeds bestaande systemen voldoen niet aan de eisen van de KRW omdat deze niet altijd op voor KRW verplichte parameters toetsen. Ook zijn de eisen van huidige beoordelingssystemen soms te laag. Water dat door toedoen van mensen ontstaan is op een plaats waar voorheen geen water was. Een schaal die gebruikt wordt om de situatie van een ecologische parameter te beoordelen. De uitkomst is in een aantal gevallen een EKR-score. Op rijksniveau uitgevoerde analyse op het maatregelenpakket waarbij de meest kosteneffectieve maatregelen prioriteit krijgen. De maximaal haalbare ecologische situatie in een kunstmatig of sterk veranderd waterlichaam. Maatregelen die getroffen kunnen worden in een kunstmatig of sterk veranderd waterlichaam om de huidige situatie dichterbij de situatie van de natuurlijke referentie te brengen. Het gaat hierbij specifiek om hydromorfologische maatregelen Maximaal Toelaatbaar Risico. Dit is een landelijke norm voor concentraties van chemische stoffen. Deze zijn ontleend aan de Vierde Nota Waterhuishouding. In Europees verband zijn deze normen voor een aantal stoffen aangescherpt. De verzameling van Nederlandse natuurgebieden die in Europees verband een beschermde status genieten. (Vogel- en habitatrichtlijngebieden) Water dat hooguit in beperkte mate door mensen is veranderd Beschrijving van de voorkomende dieren- en plantensoorten in onverstoorde natuurlijke voorbeelden van bepaalde watertypen. Gebied dat noch een waterlichaam is, noch hoort bij het verzorgingsgebied van een waterlichaam. Stoffen die door Brussel aangemerkt zijn als gevaarlijk voor de aquatische ecosystemen en de volksgezondheid( bijvoorbeeld zware metalen, Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) Tijdens zware regenbuien kunnen veel rioolstelsels het aangevoerde regenwater niet verwerken. Via zogenaamde riooloverstorten wordt dan het teveel aan rioolwater op het oppervlaktewater geloosd. Het meest westelijke deel van het stroomgebied Rijndelta, waarin de verschillende bestuursorganen gezamenlijk de KRW-opgave bepalen. Indeling van waterlichamen in natuurlijk, sterk veranderd of kunstmatig. De status heeft invloed op de ecologische doelen die gesteld worden. Voor natuurlijke watertypen zijn er referenties opgesteld. Een natuurlijk waterlichaam dient aan de Goede Ecologische Toestand te voldoen zoals deze is aangeduid in de bijbehorende referentie. Voor sterk veranderde en kunstmatige wateren geldt dat wordt getoetst aan het meest gelijkende