van Waterschap Hollandse Delta NL19_20, Afwatering Spijkenisse

Transcriptie

1 Watersysteemanalyse KRWwaterlichamen in het beheergebied van Waterschap Hollandse Delta NL19_20, Afwatering Spijkenisse 30 juli 2013

2

3 Verantwoording Titel Watersyteemanalyse KRW-waterlichamen Opdrachtgever Waterschap Hollandse Delta Projectleider ing. C.G. Schreuders Auteurs dr. S. (Susan) Sollie, M. (Maikel) Aragon van den Broeke MSc, E.C. (Emy) Visser MSc Projectnummer Aantal pagina's 38 (exclusief bijlagen) Datum 30 juli 2013 Handtekening Ontbreekt in verband met digitale verwerking. Dit rapport is aantoonbaar vrijgegeven. Colofon Tauw bv BU Meten, Inspectie & Advies Australiëlaan 5 Postbus GA Utrecht Telefoon Fax Watersysteemanalyse WSHD 3\38

4 Inhoud Verantwoording en colofon Inleiding Aanleiding Doelstelling Afbakening Leeswijzer Situatiebeschrijving Eigenschappen waterlichaam Verzorgingsgebied Kwelsituatie Oevers Beheer en onderhoud Onderzoek in het gebied Karakterisering en doelen Begrenzing waterlichaam Herbevestiging status Afweging KRW type GEP Vis Toetsing Ligging meetpunten KRW toetsing Doelgat per deelmaatlat Effecten maatregelen op doelgat Analyse oorzaken doelgat Aanwezig doelgat Systeem Stroming Structuur Stoffen \38 Watersysteemanalyse WSHD

5 5.6 Soorten Schoning Conclusie Ecologie Chemie Aanbevelingen Literatuur Profielen 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen 3 Begrippenlijst en afkortingen Bijlage(n) Watersysteemanalyse WSHD 5\38

6

7 1 Inleiding Dit rapport is onderdeel van een watersysteemanalyse van alle KRW waterlichamen in het beheergebied van waterschap Hollandse Delta (WSHD). In deze rapportage wordt een analyse beschreven van waterlichaam Afwatering Spijkenisse (NL19_20) liggend in deelstroomgebied Rijn-West. 1.1 Aanleiding In 2008 zijn voor het gehele beheergebied van WSHD KRW gebiedsrapportages opgesteld. In deze gebiedsrapportages zijn de huidige ecologische en chemische toestand in beeld gebracht en vergeleken met de KRW doelen. Vervolgens zijn maatregelen benoemd om dichter bij de doelen te komen. De maatregelen die gepland waren in de periode worden momenteel uitgevoerd. Daarvoor wordt echter de tijd genomen tot In 2013/2014 dient een tweede gebiedsproces uitgevoerd te worden waarin wederom het eventueel resterende doelgat moet worden bepaald en indien nodig aanvullende maatregelen moeten worden opgevoerd om het resterende doelgat te dichten. Voor de karakterisering van de oppervlaktewaterlichamen moet een waterlichaam met de status sterk veranderd of kunstmatig elke 6 jaar weer worden bevestigd (voor werkwijze: zie Rijkswaterstaat (2005)). Sinds de eerste gebiedsronde in 2008 is veel informatie verzameld en kennis ontwikkeld. Deze kennis is samengebracht in een analyse waaruit blijkt wat de belangrijkste knelpunten en oplossingsrichtingen zijn. 1.2 Doelstelling Doel van het onderzoek is inzicht te krijgen in: Aard en kwaliteit van de waterlichamen De belangrijkste oorzaken van het niet voldoen aan de KRW-normen De meest effectieve oplossingsrichtingen Dit dossier kan vervolgens de basis vormen voor het gebiedsproces 2013/2014 en daarmee ook voor het tweede stroomgebiedbeheerplan van Rijn en Maas (SGBP's). Uit dit dossier blijkt onder meer wat de grootste knelpunten zijn om vervolgens handvatten te bieden om de gebiedsprocessen in te gaan en de maatregelen te bepalen. Watersysteemanalyse WSHD 7\38

8 1.3 Afbakening Deze analyse wordt uitgevoerd met alleen de binnen het waterschap beschikbare gegevens ten aanzien van de waterlichamen, alsmede algemeen bekende literatuuronderzoeken. Er wordt alleen aanvullend meetwerk uitgevoerd, naar de bodemtoxiciteit en naleveringen vanuit de bodem in de grote waterlichamen. In deze rapportage worden oplossingsrichtingen bepaald, maar geen complete maatregelenpakketten. Dat is een belangrijk doel van het gebiedsproces zelf. 1.4 Leeswijzer Eerst volgt er een algemene kenschets (Hoofdstuk 2) waarna de status wordt heroverwogen en eventueel een nieuwe GEP en een nieuwe begrenzing (Hoofdstuk 3) worden bepaald. Ook wordt in hoofdstuk 3 het KRW-type getoetst. In Hoofdstuk 4 zijn de toetsresultaten weergegeven, inclusief het doelgat per deelmaatlat. Deze doelgaten worden geanalyseerd middels het 6S-model (Hoofdstuk 5), waarna een conclusie wordt getrokken over de oorzaken van de doelgaten (Hoofdstuk 6). In hoofdstuk 7 staan tenslotte globaal de maatregelen en oplossingsrichtingen beschreven die kunnen leiden tot het behalen van de gestelde doelen. Verder bevat het rapport een aantal bijlagen. Hierin zijn de profielen van het waterlichaam te vinden, een lijst met gemeten chemische stoffen en een begrippenlijst. 8\38 Watersysteemanalyse WSHD

9 2 Situatiebeschrijving 2.1 Eigenschappen waterlichaam Het waterlichaam Afwatering Spijkenisse ligt op Voorne-Putten in het beheergebied van Waterschap Hollandse Delta. Het waterlichaam wordt in het zuiden begrensd door gemaal de Volharding. Dit gemaal slaat het water uit op het Spui. Het waterlichaam ligt deels in landelijk en deels in stedelijk gebied. De eigenschappen van het waterlichaam staan overzichtelijk weergegeven in Tabel 2.1. Tabel 2.1 Hydromorfologische eigenschappen waterlichaam Onderdeel Naam Afwatering Spijkenisse Code NL19_20 Deelstroomgebied Rijn-West Type M30 Zwak brakke wateren Status Kunstmatig Wateronttrekking Onbekend Provincie Zuid-Holland Gemeente Spijkenisse Beschermde gebieden Geen Waterbeheergebied Hollandse Delta Gemiddelde diepte 1,0 1,5m bij zomerpeil (WSHD, 2007) Gemiddelde breedte Ca. 15 m Waterpeilen Vast peil: -3,00m NAP Werkelijk profiel zie bijlage 1 voor representatieve dwarsdoorsneden van het werkelijke profiel (uit Ideoma) Groot onderhoud Gebaggerd in 2008, gebeurt regulier Slibdikte Opp. waterlichaam %-openwater bemalingsgebied De slibdikte varieert behoorlijk over de watergang. Gemiddeld gezien ligt de slibdikte tussen 40 en 50 cm. Op enkele locaties is de slibdikte zelfs bijna 1 meter (in 2008). Op andere locaties is er sprake van een zeer kleine (<10 cm) sliblaag (in 2011). 1,1 ha Met waterlichaam: 5,75 % (mate van betrouwbaarheid 10 %) Zonder waterlichaam: 5,70 % Volgens de oppervlakte percentages is de verblijftijd groot en is er een procesgestuurde ecologie. In perioden met veel neerslag is de verblijftijd echter korter dan een week en is het systeem verblijftijdgestuurd. Watersysteemanalyse WSHD 9\38

10 Onderdeel Opp. afwaterend gebied 2209,07 ha Inlaat water Inlaat komt uit Spijkenisse Kwelsituatie kweldruk gemiddeld 0,0 0,5 mm/dag. Er is sprake van brakke kwel Recreatie functie - Figuur 2.1 Een representatief beeld van het waterlichaam 2.2 Verzorgingsgebied Het verzorgingsgebied van Afwatering Spijkenisse beslaat de drie bemalingsgebieden Zoetwaterboezem (RNWE_1960), Buitengebied Putten-Oost (RNWE_1974) en Putten Midden- Zuid (RNWE_1975). Bemalingsgebied Zoetwaterboezem e.d. wordt normaliter gevoed vanuit het buitenwater, het Spui. Op verschillende locaties vindt vanuit de boezem waterinlaat plaats naar de polders ten behoeve van peilhandhaving, doorspoeling en verversing. Binnen dit bemalingsgebied (het waterlichaam heeft een oppervlakte van 1,1 ha) is een vast peil van toepassing en varieert van - 10\38 Watersysteemanalyse WSHD

11 1,60 tot -3,00 m NAP. In de winterperiode zit deze max. 10 cm onder het peil, in de zomerperiode max. 10 cm hoger. Bemalingsgebied Buitengebied Putten-Oost heeft een oppervlakte van 326 ha en bestaat uit 4 peilgebieden. Het gebied wordt bemalen door gemaal De Vooruitgang (55 m 3 /min). De peilen variëren van NAP 1,35 m tot NAP 1,90 m. In het bemalingsgebied bevinden zich enkele riooloverstorten. Bemalingsgebied Putten Midden-Zuid heeft een oppervlakte van ha en bestaat uit 26 peilgebieden. Het gebied wordt bemalen door twee gemalen: De Biersum (40 m 3 /min) en De Volharding (160 m 3 /min). De peilen variëren van NAP 1,60 m tot NAP 3,00 m. In het westen van het bemalingsgebied is een waterparel aanwezig, namelijk polder Biert. Officiële zwemlocaties zijn niet aanwezig. Het landgebruik bestaat voornamelijk uit weiland en het stedelijk gebied van Spijkenisse. In het stedelijke gebied bevinden zich tientallen riooloverstorten vanuit het gemengd rioolstelsel. In Figuur 2.2 zijn de stromingsrichtingen van het water voor het afwateringsgebied van het waterlichaam NL19_20 weergegeven. Het bemalingsgebied Putten Midden-Zuid (RNWE_1975) wordt vooral gevoed door water uit bemalingsgebied RNWE_1960 (een deel wordt via bemalingsgebied Putten-Noord naar Putten-Midden Zuid gevoerd) en RNME_1974. Overtollig water in het gebied wordt voornamelijk afgevoerd via gemaal de Biersum. Gemaal de Volharding springt bij als gemaal Biersum het overtollige water niet in zijn geheel af kan voeren. Een klein deel van het overtollig water in het gebied wordt via De Leeuw van Putten uitgeslagen. De inlaat van water vindt voornamelijk plaats ten behoeve van peilbeheer, eventuele calamiteiten en op verzoek van agrariërs ten behoeve van beregening. De mate van beregening is weer afhankelijk van het type gewas dat er op dat moment geteeld wordt. Ook ten behoeve van het doorspoelen van polder Biersum wordt water ingelaten (wegspoelen zout water). Mede afhankelijk van het weer, vindt doorspoeling/verversing plaats in de periode van maart/april oktober. Watersysteemanalyse WSHD 11\38

12 Figuur 2.2 Stromingsrichtingen afwateringsgebied Afwatering Spijkenisse In het waterlichaam zelf zijn geen riooloverstorten aanwezig, maar wel in de directe omgeving. In de stedelijke kern van Spijkenisse zijn riooloverstorten aanwezig die zorgen voor een belasting van het oppervlaktewater. In de EMR (Tabel 2.2, 2.3 en 2.4) wordt gebruik gemaakt van aannames, en zijn bronnen als kwel en waterinlaat niet meegenomen. De EMR geeft daarom een indicatie van de bronnen en de omvang daarvan. De EMR-gegevens moeten in deze context beschouwd worden. Veruit de grootste bron van N en P is uit- en afspoeling vanuit het landelijk gebied. Daarnaast speelt, voor stikstof, atmosferische depositie ook een grote rol. 12\38 Watersysteemanalyse WSHD

13 Tabel 2.2 Emissie van stoffen uit Zoetwaterboezem (RNWE_1960) in 2010 Bron N (kg) P (kg) Uit- en afspoeling landelijk gebied 10136, ,17 Glastuinbouw afvalwater 103,85 13,54 Meemesten sloten 104,93 3,39 Binnenscheepvaart 0,01 - Huishoudelijk afvalwater 115,38 20,11 Ongezuiverd rioolwater 148,92 8,83 Atmosferische depositie 17741,10 - Tabel 2.3 Emissie van stoffen uit Buitengebied Putten-Oost (RNWE_1974) in 2010 Bron N (kg) P (kg) Uit- en afspoeling landelijk gebied 10412, ,99 Meemesten sloten 21,16 0,68 Huishoudelijk afvalwater 42,37 7,17 Ongezuiverd rioolwater 22,15 1,48 Atmosferische depositie 939,87 - Tabel 2.4 Emissie van stoffen uit Putten Midden-Zuid (RNWE_1975) in 2010 Bron N (kg) P (kg) Uit- en afspoeling landelijk gebied 53623, ,98 Meemesten sloten 373,64 12,07 Huishoudelijk afvalwater 44,94 7,61 Ongezuiverd rioolwater 579,24 38,84 Atmosferische depositie 3582,14 - In Figuur 2.3 is het verzorgingsgebied van het waterlichaam in roze weergegeven. Het waterlichaam zelf is met een ononderbroken rode lijn (rechts onderin) aangegeven. De totale oppervlakte van het verzorgingsgebied bedraagt ruim 3000 ha. Het verzorgingsgebied bestaat voor een groot deel uit weiland en stedelijk gebied. Watersysteemanalyse WSHD 13\38

14 Figuur 2.3 Verzorgingsgebied (roze) waterlichaam NL19_20 In Tabel 2.5 is de streefdiepte in het verzorgingsgebied weergegeven. Wanneer een groot deel van de watergangen niet aan de streefdiepte voldoet (en dus te ondiep is), wordt het waterlichaam daardoor negatief beïnvloed (omdat ondiep water o.a. sneller opwarmt en zuurstofgehaltes lager kunnen worden). In het verzorgingsgebied van het waterlichaam voldoet ongeveer één derde van de hoofdwatergangen met een streefdiepte van 1 m aan de streefdiepte 20 % voldoet niet en de helft is onbekend. Van de meeste watergangen met een streefdiepte van 0,5 m is het onbekend of wordt voldaan aan de streefdiepte (Tabel 2.5). In Figuur 2.4 zijn de watergangen met een streefdiepte van 1m te zien. Tabel 2.5 Streefdieptes van de watergangen in het verzorgingsgebied Streefdiepte Gegevens Onbekend Voldoet niet Voldoet wel Streefdiepte 0,5m Percentage van de lengte 91 % 1 % 8 % Som van lengte Streefdiepte 1m Percentage van de lengte 51 % 20 % 29 % Som van lengte \38 Watersysteemanalyse WSHD

15 Figuur 2.4 Actuele waterdiepte in watergangen in het verzorgingsgebied met een streefdiepte van 1m. 2.3 Kwelsituatie In het verzorgingsgebied varieert de kwel van ca. 0,0 tot 1,5 mm/dag. Het grootste gedeelte van het afwateringsgebied heeft een lichte kwel van 0,0 tot 1,0 mm/dag. De stedelijke kern van Spijkenisse heeft een gemiddelde kwel van >1,5 mm/dag. Er is over het algemeen sprake van een brakke kwel. In Figuur 2.5 is de kwelsituatie voor het afwateringsgebied weergegeven. De roze punten zijn grondwater meetpunten die aanwezig zijn in het gebied. Watersysteemanalyse WSHD 15\38

16 Figuur 2.5 Kwelsituatie waterlichaam De kwaliteit van de kwel in het afwateringsgebied is weergegeven in Tabel 2.6. De metingen zijn uitgevoerd in het voorjaar. In de tabel zijn per meetpunt de gemiddelde waardes van de chloride, stikstof en fosfaat concentratie van de jaren 2007 tot 2012 weergegeven. Tabel 2.6 Kwel kwaliteit in de periode gemeten op 2 meetpunten Cl (mg/l) N (mg/l) P (mg/l) Gemiddelde B37D ,5 4,35 Gemiddelde B37G ,9 1,73 De gemiddelde chlorideconcentraties op de twee meetpunten variëren enorm (305 ml/l 4650 mg/l). De chlorideconcentraties per meetpunt vertonen geen grote verschillen over het jaar. Plaatselijk kan kwel zorgen voor een verzilting van het oppervlaktewater. Voor stikstof en fosfaat liggen de gemiddelde waardes ook hoog en kwel kan dus invloed hebben op de kwaliteit van het oppervlaktewater. 16\38 Watersysteemanalyse WSHD

17 2.4 Oevers Uit de profielen van het waterlichaam, de waterkwaliteitsrapportage (WSHD, 2007) blijkt dat de huidige situatie zich vooral kenmerkt door aanwezigheid van harde beschoeiing. De oevers zijn zeer steil (grote drooglegging) met aan de westzijde een rietkraag (voornamelijk beschoeid) en de andere zijde gras (weiland). Aan deze zijde vindt ook afkalving van de oevers plaats. In bijlage 1 is een selectie van de oevers / profielen weergegeven. De waterdiepte direct achter de beschoeiing is gemiddeld tussen de 50 en 100 cm. 2.5 Beheer en onderhoud De droge en de natte oevers van het waterlichaam Afwatering Spijkenisse worden 1x per 2 jaar (= jaarlijks om en om) gemaaid. Uit voorzorg wordt in het begin van het najaar het natte profiel gemaaid om te voorkomen dat er (bij de maaibeurt) later in het najaar overmatige planten bij het gemaal komen. Op basis van inspecties in het veld wordt er extra gemaaid indien nodig (als de waterplanten aan de oppervlakte komen). De watergang is in principe iets overgedimensioneerd, maar omdat de watergang ineens dicht kan groeien met waterplanten wordt er gemaaid. In 2008 is voor het laatst gebaggerd. Het baggeren gebeurt regulier, in principe 1x per 7 jaar. 2.6 Onderzoek in het gebied De onderstaande onderzoeken, waarbij het waterlichaam direct of indirect betrokken is, zijn recentelijk uitgevoerd: KRW onderzoek peilbeheer Onderzoek optimalisatie doorstroming Planontwikkeling Mallebos De resultaten van deze onderzoeken, en de betekenis ervan voor verdere planvorming en te treffen maatregelen, worden in de analyse gebruikt. Watersysteemanalyse WSHD 17\38

18 3 Karakterisering en doelen 3.1 Begrenzing waterlichaam In Figuur 3.1 is de begrenzing van waterlichaam NL19_20 weergegeven. Figuur 3.1 Begrenzing waterlichaam NL19_ Herbevestiging status Het waterlichaam NL19_20 (Afwatering Spijkenisse) is een gegraven hoofdwatergang en heeft derhalve (terecht) de status van kunstmatig waterlichaam. 3.3 Afweging KRW type Er is geen aanleiding om het KRW-type te herzien. De typeaanduiding is vooral gebaseerd op het chloridegehalte van het water en de kunstmatigheid van de watergang. Het KRW type is en blijft M30 (Zwak Brakke Wateren), Stilstaand water met een laag tot hoog, redelijk constant tot sterk wisselend chloridegehalte, dat vooral voorkomt in het zeekleigebied en de duinen, maar lokaal ook in het laagveengebied. 18\38 Watersysteemanalyse WSHD

19 Het chloride gehalte van het water is doorgaans boven de 300 mg/l (met pieken tot mg/l in de winter). We hebben dus te maken met een zwak brak water (Alterra, 2003; type M30). Het hogere chloride gehalte is afkomstig van brak opkwellend grondwater. De brakke kwel is extra sterk aanwezig op plaatsen met zandige ruggen. Zo n rug is bijvoorbeeld aanwezig bij de brakke wijken Vogelenzang en Vriesland in Spijkenisse. 3.4 GEP Er is aanleiding om dit waterlichaam te toetsen met een nieuwe/aangepaste GEP (Goed Ecologische Potentieel). Voor alle M30 waterlichamen wordt voor vis gebruik gemaakt van de GEP opgesteld door Scheldestromen (Grontmij Aquasense, 2006). De referentie van een M30 is gebaseerd op brakke overgangswateren. In de huidige situatie zijn de M30's veelal wel brak, maar hebben niets meer te maken met overgangswateren. Hierdoor is het voor veel soorten lastiger om zich te vestigen, omdat deze soorten dergelijke gebieden niet of nauwelijks kunnen bereiken. Het sterkst geldt dit voor vis. Voor vis is uitgezocht hoe het GEP het beste aangepast kan worden in het onderzoek 'Nut noodzaak visstandbeheer Goeree-Overflakkee' (Maandag, 2012). In mindere mate speelt dit ook voor de andere biologische parameters. Hoe het GEP daarvoor moet worden afgeleid dient nog uitgezocht te worden. Voor vegetatie staat dit op de planning, binnen het KRW-onderzoek naar actief vegetatiebeheer Vis Voor vis dienen in een natuurlijk M30 water soorten voor te komen als zeeforel, zalm, bot en haring. De meeste van deze soorten kunnen niet voorkomen in Afwatering Spijkenisse omdat dit is afgesloten van zee. Waterschap Scheldestromen heeft wateren die in dit opzicht vergelijkbaar zijn en heeft voor M30 zelf het GEP afgeleid. Voorgesteld wordt om dit GEP te volgen voor vis. Volgens dit GEP dient de visstand dan minimaal als volgt te zijn: Zoet-zout migrerende soorten + Brakwatersoorten Minimaal 2 soorten nodig Minimaal 19 % biomassa Bijvoorbeeld driedoornige stekelbaars, paling Zoetwatersoorten (Z1+Z2) Minimaal 3 soorten nodig Minimaal 30 % biomassa, maximaal 55 % Bijvoorbeeld baars, snoekbaars, karper, blankvoorn, brasem en vetje Watersysteemanalyse WSHD 19\38

20 Plantminnende soorten (Z3) Minimaal 2 nodig Minimaal 4 % biomassa Bijvoorbeeld snoek, winde, zeelt, ruisvoorn 20\38 Watersysteemanalyse WSHD

21 4 Toetsing 4.1 Ligging meetpunten In Figuur 4.1 zijn de meetlocaties weergegeven die in 2011 zijn bemonsterd om de toestand van het waterlichaam te bepalen. De bemonstering levert de input voor de toetsing van het waterlichaam. Voor dit waterlichaam is er op drie meetlocaties (BOP 1801, BOP 1804, BOP 1521) gemeten. BOP 1521 ligt overigens net buiten het waterlichaam en wordt niet gebruikt voor de KRW toetsing. Figuur 4.1 Monsterlocaties binnen het waterlichaam Watersysteemanalyse WSHD 21\38

22 In Tabel 4.1 zijn bovengenoemde meetpunten per gemeten kwaliteitselement opgesomd. Tabel 4.1 Meetpunten in het waterlichaam per kwaliteitselement Kwaliteitselement Meetpunt(en) Chemie BOP 1801 Macrofyten BOP 1804 Doorzicht BOP 1801 Macrofauna BOP 1804 Fytoplankton BOP 1801 Extra info (niet naar EU) BOP KRW toetsing De toetsing van het waterlichaam is uitgevoerd met QBWat versie De doelwaarden voor de biologische kwaliteitselementen en voor de algemeen fysisch-chemische parameters zijn overgenomen uit maatlat documenten STOWA 31 en 34 (2012). Voor de toetsing zijn de bemonsteringsgegevens (BOP 1801 en BOP 1804) uit 2011 gebruikt en voor vis is de data uit 2007 handmatig getoetst. De resultaten zijn weergegeven in Tabel 4.2. Tabel 4.2 Toetsing waterlichaam (groen=goed (EKR 0,6); geel=matig (0,6 EKR 0,4); oranje=ontoereikend (0,4 EKR 0,2); rood=slecht EKR 0,2)). Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand 2012 (data 2011) Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,489 0,111 Overige waterflora (macrofyten) EKR 0, ,120 Macrofauna EKR 0,6 0,286 0,314 Vis EKR 0,6 0,717 * - Algemeen fysisch-chemische parameters Totaal stikstof (Ntot) mg N/l 1,8 2,4 ** 0,6 Totaal fosfaat (Ptot) mg P/l 0,11 0,19 ** 0,08 Chloride (Cl) mg/l Zuurstofverzadiging (O 2) % ,2 - ph - 6,0 9,0 7,7 - Temperatuur (T) C 25 22,4 - Doorzicht (ZICHT) m 0,90 0,40 0,50 * Visgegevens uit 2008 ** N/P ratio = 12,63 22\38 Watersysteemanalyse WSHD

23 Voor de categorie overige chemische stoffen voldoen Barium en Ammonium niet aan de norm (Tabel 4.3). Voor metalen is er op dit moment een landelijke discussie gaande omtrent het natuurlijk voorkomen van verhoogde metaalconcentraties in relatie tot de toetsmethode. Momenteel wordt een herziening Richtlijn Monitoring en Protocol Toetsen en Beoordelen opgesteld. Wanneer die gereed is, zullen normen opnieuw getoetst worden. In bijlage 2 is de tabel met alle gemeten stoffen in het waterlichaam te vinden. Tabel 4.3 Normoverschrijdingen overige chemische stoffen in 2011 Prioritaire stoffen Overige verontreinigende stoffen geen Ammonium (NH 4) Barium (Ba) 4.3 Doelgat per deelmaatlat In Tabel 4.4 is per parameter (van de biologische kwaliteitselementen) het doelgat per deelmaatlat weergegeven. Hiermee wordt meer inzicht verkregen in de oorzaak van het doelgat. Zowel voor fytoplankton, overige waterflora (macrofyten), macrofauna als vis is er sprake van een doelgat. Fytoplankton De score voor fytoplankton wordt beoordeeld op chlorofyl-a en op bloei. Fytoplankton is gemonitord op één meetpunt. Het doelgat (van 0,111) wordt voornamelijk veroorzaakt door de waarden van bloei. Chlorofyl-a scoort namelijk bijna 0,6. Overige waterflora Voor de Overige waterflora wordt in het M30 type gekeken naar de submerse vegetatie (inclusief drijvende vegetatie), draadwier/flab, kroos en de oevervegetatie. Het begroeibaar areaal is het gehele waterlichaam (uitzondering delen >3m diep) voor submerse vegetatie. Voor oevervegetatie is deze 1 m breed. De gewenste bedekking om aan het GEP te voldoen is: Submerse vegetatie minimaal 40 % van begroeibaar areaal Oevervegetatie minimaal 60 % van begroeibaar areaal Flab maximaal 5 % van begroeibaar areaal Kroos maximaal 5 % van begroeibaar areaal De deelmaatlat flab scoort 1 en telt daarom verder niet mee in de score. Het doelgat (van 0,120) wordt vooral veroorzaakt door de macrofyten soortensamenstelling en de hoeveelheid kroos. Watersysteemanalyse WSHD 23\38

24 Macrofauna Bij macrofauna in M30 typen wordt het EKR bepaald door een complexe formule, waarin het aandeel positieve taxa, het aandeel negatieve taxa, het aandeel kenmerkende soorten, en het aandeel kenmerkende soorten onder referentieomstandigheden wordt meegenomen. Deze laatste waarde is afhankelijk van het waterlichaamtype. Voor M30 hangt deze ook nog af van het chloridegehalte, maar omdat deze valt binnen de gewenste range ( mg/l) wordt hier niet voor gecorrigeerd. Macrofauna is gemonitord op één meetpunt (zie Tabel 4.1). Het doelgat (van 0,314) in dit waterlichaam wordt vooral veroorzaakt door het lage percentage kenmerkende taxa, en de aanwezigheid van maar 1 positieve soort (waterwants). Er komt wel een brakwatersoort voor die als kenmerkend in de score is opgenomen. Tabel 4.4 Doelgat per deelmaatlat Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand maatlaat 2012 Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,489 0, chlorophyl-a eqr EKR 0, bloei eqr EKR 0,4 Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,480 0, abundantie groeivormen eqr EKR 0, submers EKR 0, flab EKR kroos EKR 0, oever EKR 0, macrofyten soorten eqr EKR 0, waterplanten telwaarde aantal tellende soorten - 3 Macrofauna EKR 0,6 0,286 0, totaal van de abundantie-klassen positief dominanten + kenm. taxa % % 2,79 abund. 3.2 negatief dominanten % abund. % 3, kenmerkende taxa % aantal % 1, Chloride (mg/l) mg/l \38 Watersysteemanalyse WSHD

25 Vis Voor vis is het aangepaste GEP gebruikt, conform de werkwijze van Scheldestromen (Grontmij Aquasense, 2006). Hiervoor zijn alle vissoorten waarvan het niet realistisch is dat ze voorkomen in dergelijke brakke wateren geschrapt en diverse deelmaatlatten samengenomen. Tevens is gebruik gemaakt van een negatieve maatlat, indien er meer dan 55 % zoetwatervissen (m.n. brasem en karper) in het waterlichaam aanwezig is én de biomassa Brasem+Karper meer dan 50 kg/ha is. Dat is in dit waterlichaam niet het geval (Brasem+Karper 15,7 kg/ha). De score voor vis is toereikend en er is geen doelgat aanwezig. De soortsamenstelling bestaat uit 16 vissoorten. Het aantal zoetwater soorten scoort goed, maar het aandeel is vrij hoog. Omdat de biomassa van Brasem+Karper laag is, is de score voor de deelmaatlat aandeel zoetwatersoorten dan ook 1. Het aandeel plantminnende vissen is voldoende (12,65 %; norm is 4 %). Driedoornige stekelbaars komt als enige catadrome soort voor, maar in zeer lage abundantie. Tabel 4.5 Score vis volgens GEP Scheldestromen Maatlat Afwatering Spijkenisse Score Aantal soorten 0,767 CA+ER (catadrome en estuarien) 1 0,3 Z1+Z2 (zoetwater soorten) 9 1 Z3 (plantenminnende soorten) 5 1 % biomassa 0,668 CA+ER (catadrome en estuarien) 0,01 0,003 Z1+Z2 (zoetwater soorten) 86,74 1 Z3 (plantenminnende soorten) 12,65 1 Totaalscore 100 0, Effecten maatregelen op doelgat Voor het waterlichaam NL 19_20 zijn er diverse inrichtings-, onderzoeks-, en beheersmaatregelen genomen of voorgenomen. Inrichtingsmaatregelen Uitgevoerd/in uitvoering: Graven nieuw waterlichaam Ontwikkelen vispaaiplaatsen Scheiden waterstromen (zoet/zout): Welvliet, Polder Biert, wijken Spijkenisse Watersysteemanalyse WSHD 25\38

26 Nog niet uitgevoerd: Aanleggen nieuw vispasseerbaar gemaal Onderzoeksmaatregelen Uitgevoerd: Planontwikkeling Mallebos Opstellen plan Spijkenisse Zuid-Oost Onderzoek optimalisatie peilbeheer Nog niet uitgevoerd: Onderzoek naar actief biologisch visstandbeheer Beheersmaatregelen Uitgevoerd: Actief hondenpoepbeleid Spijkenisse Beperken chemische onkruidbestrijdingsmiddelen Baggeren volgens baggerplan Spijkenisse Baggeren volgens schouwcyclus Nog niet uitgevoerd: Natuurvriendelijk onderhoud / maaibeheer In Tabel 4.6 zijn de effecten van de (nog niet uitgevoerde) inrichting- en beheermaatregelen weergegeven op het doelgat. Deze effecten zijn gebaseerd op waterkwaliteitsrapportages en expert judgement. 1. Het aanleggen van een nieuw vispasseerbaar gemaal heeft vanzelfsprekend positieve effecten op vis. Soorten die niet of nauwelijks gemalen (zonder schade) kunnen passeren, zullen dan zonder problemen de watergang kunnen bereiken. Er is overigens geen doelgat voor vis aanwezig. Uiteindelijk zorgt een meer diverse soortensamenstelling van vis ook voor een beter biologisch evenwicht in de watergang. Deze maatregel heeft, vanwege de goede score voor vis, geen prioriteit. 2. Het opstellen van een plan voor Spijkenisse Zuid-Oost levert in eerste instantie nog niets op. Indien de maatregelen uit het plan worden uitgevoerd zal dat wel degelijk positief kunnen bijdragen aan bijvoorbeeld de nutriëntenbalans. Omdat nog onvoldoende duidelijk is wat de effecten van het plan (kunnen) zijn, is deze maatregel niet opgenomen in onderstaande tabel. 3. Het toepassen van natuurvriendelijk(er) onderhoud / maaibeheer van de watergang kan in theorie bijdragen aan het halen van het doel voor waterplanten en in mindere mate voor vis en overige fauna. In Afwatering Spijkenisse is deze maatregel mogelijk effectief voor het 26\38 Watersysteemanalyse WSHD

27 behalen van KRW doelstellingen, vanwege de relatief hoge abundantie van submerse vegetatie. Tabel 4.6 Effect maatregelen op doelgat (+ EKR score een klasse hoger; 0/+ EKR score verhoogt, maar geen klasse hoger; 0 geen EKR score verhoging) Kwaliteitselement / Eenheid Doelgat parameter Aanleggen nieuw vispasseerbaar gemaal Natuurvriendelijk onderhoud en maaibeheer Fytoplankton EKR 0, Overige waterflora EKR 0,120 (macrofyten) 0 + Macrofauna EKR 0, /+ Vis EKR - 0/+ 0/+ Totaal stikstof (Ntot) mg N/l 0,6 0 0 Totaal fosfaat (Ptot) mg P/l 0, Chloride (Cl) mg/l Zuurstofverzadiging (O 2) % ph Temperatuur (T) C Doorzicht (ZICHT) m 0, Watersysteemanalyse WSHD 27\38

28 5 Analyse oorzaken doelgat 5.1 Aanwezig doelgat In waterlichaam NL19_20, Afwatering Spijkenisse, is er een doelgat aanwezig voor: Fytoplankton Overige waterflora (macrofyten) Macrofauna Totaal fosfaat Totaal stikstof Doorzicht De doelgaten worden geanalyseerd met een zogenaamd 6S-model. Zes onderwerpen waarmee het gehele systeem in samenhang onder de loep genomen wordt: systeem, stroming, structuur, stoffen, soorten en schoning. Figuur 5.1 Het 6-S model. Maatregelen grijpen in op verschillende aspecten van het watersysteem. Op het hoogste niveau vinden we de systeemvoorwaarden (klimaat, geologie etc.). Maatregelen grijpen alleen in op lagere niveaus (stroming, structuren, stoffen, soorten en schonen). Bron: STOWA 28\38 Watersysteemanalyse WSHD

29 5.2 Systeem In Afwatering Spijkenisse heerst een vast peil. Een vast (zomer)peil is nadelig voor de groei van water- en oeverplanten. Er is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor een meer flexibel peilbeheer (BWZ, 2012). Daaruit blijkt dat het instellen van een meer flexibel peil in dit waterlichaam Beperkt positief effectief is voor de biologische kwaliteitselementen macrofyten (0,05) en fytoplankton (0,10). Voor vis (<0,05) en voor macrofauna (0,00) is het effect verwaarloosbaar. Daarnaast is het matig haalbaar, omdat de afwatering een kritische watergang is die vaak gemaaid moet worden en waarin de waterafvoer gegarandeerd moet blijven. Voor dit waterlichaam lijkt flexibel peilbeheer niet haalbaar. 5.3 Stroming Het waterlichaam wordt vooral gevoed door water uit de achterliggende polders. Het water in het gebied wordt uiteindelijk afgevoerd via het gemaal de Volharding en Biersum (hoofdafvoer). Doorspoeling vindt plaats in de periode maart/april oktober. In het waterlichaam zelf is de verblijftijd redelijk lang (> 1 week), echter tijdens perioden van neerslag, is de verblijftijd kort. De samenstelling van het fytoplankton, geeft echter wel aanwijzingen dat de verblijftijd kort is. De verblijftijd nabij het gemaal De Biersum (en omgeving) is kort (omdat afvoer voornamelijk via dit gemaal plaatsvindt). Een aanpassing in verblijftijd middels doorspoeling en/of flexibel peil is dan ook niet nodig. Waarschijnlijk is het zelfs zo dat er soms grote stroomsnelheden voorkomen in het waterlichaam die een negatieve invloed hebben op de opwerveling van slib en sediment. Het doorzicht is namelijk slecht. Uit de metingen in 2008 blijkt dat de sliblaag kan aanzetten tot cm. Baggeren is in 2008 nog uitgevoerd maar heeft, gezien de het feit dat de slibdiktes vaak >25 cm zijn toch prioriteit. De slibdiktes ten tijde van de toetsing waren waarschijnlijk niet zo groot. Het inlaatwater is over het algemeen van betere kwaliteit dan het drainagewater. Uit- en afspoeling vanuit de landbouw en brakke kwel zorgen voor een flinke nutriëntenvracht (en chloride) in het watersysteem. Het terugdringen van meststoffen is dan ook een belangrijke maatregel om de N en P gehalten in Afwatering Spijkenisse te verlagen (zie ook Stoffen ). Over het jaar is het chloride gehalte in het oppervlakte water relatief stabiel (zomer- en winterconcentraties verschillen niet bijzonder veel). 5.4 Structuur Uit de profielen blijkt dat de oevers een harde beschoeiing hebben en/of zeer steil zijn. Op basis van de beschikbare profielen kan worden gesteld dat er vrijwel geen ondiepe zones zijn die geschikt zijn voor submerse vegetatie (beschoeiing en steile oevertaluds). Daarnaast is het duidelijk dat het slechte doorzicht een probleem vormt. Bij het huidige doorzicht van 40 cm kan de vegetatie zich ontwikkelen tot een diepte van 64 cm (40*1,6=64). Watersysteemanalyse WSHD 29\38

30 Ondanks deze profielen en het slechte doorzicht, kan submerse vegetatie en oevervegetatie zich, qua bedekking, wel voldoende ontwikkelen. Dit is opmerkelijk. De soortensamenstelling is overigens niet voldoende. Een knelpunt voor macrofyten ligt dan ook niet zozeer in het profiel, maar meer in andere factoren (zie Soorten ). Wel is het aan te raden om de structuur van het waterlichaam aan te passen ten behoeve van macrofauna. Vooral de overgang tussen land en water t.b.v. oevervegetatie en emerse soorten zal doorwerken op macrofauna. Er is nu weinig habitat beschikbaar. Er is sprake van beoogde realisatie van een vispasseerbaar gemaal. Deze maatregel zorgt op zichzelf nauwelijks voor het verkleinen van de doelgaten, maar is een goede no-regret maatregel (geen prioriteit). 5.5 Stoffen De totaal fosfor- en stikstofgehalten zijn te hoog en voldoen beide niet aan het GEP. De grootste bron is uit- en afspoeling van landbouw, maar ook in kwel zit vrij veel fosfor en nitraat. De N/P ratio in Afwatering Spijkenisse is 12,6 waarmee het een P-gelimiteerd systeem is (omslagpunt op 7). Het is duidelijk dat er gestuurd moet worden op P, maar daarbij stikstof niet uit het oog verliezend (gezien het feit dat er in het systeem ook te veel stikstof aanwezig is). De hoge nutriëntenconcentraties in het systeem hebben slechts beperkt gezorgd voor hoge chlorofyl-a gehalten. Chlorofyl-a voldoet namelijk bijna aan het GEP. Dat het doorzicht zo slecht is, is dan ook met name het gevolg van een grote hoeveelheid zwevende stof (gesuspendeerde deeltjes van het slib). Er is een overschrijding van ammonium en barium. Over deze twee lopen op verschillende niveaus nog discussies. Vooralsnog worden de aangetroffen normoverschrijdingen niet als knelpunt beschouwd. Een mogelijke bron voor ammonium is de forse uit- en afspoeling uit landbouwgebied, als ook emissie uit de riooloverstorten in de kern van Spijkenisse. De kwel in het gebied heeft (lokaal) vrij hoge chloride gehalten. Echter, het Cl-gehalte in de watergang is goed (brak water, tussen de 300 en 3000 mg/l chloride). Ook de zomer- en winter(gemiddelde) concentraties zijn redelijk stabiel. Hierop is geen sturing nodig. 5.6 Soorten Er is een doelgat voor fytoplankton, macrofyten en macrofauna. Fytoplankton Het doelgat voor fytoplankton wordt voornamelijk veroorzaakt door de hoge bloei waarden. De chlorofyl-a concentratie is namelijk bijna goed. De aanwezige bloeien, die het doelgat veroorzaken, worden vooral veroorzaakt door de hoge nutriëntenconcentraties en de hoge troebelheid met slecht lichtklimaat tot gevolg. Het doelgat is relatief klein en naar verwachting kan 30\38 Watersysteemanalyse WSHD

31 het doelgat worden opgeheven wanneer het totaal fosfaat- en stikstofgehalte daalt tot onder de gestelde normen. Macrofauna De toestand voor macrofauna is ontoereikend. Er zijn weinig negatief dominante soorten aangetroffen. De aanwezige soort Asellus aquaticus (waterpissebed) wijst op eutrofiering van het systeem en de aanwezigheid van organisch materiaal. De waterwants is de enige positief dominante soort die is aangetroffen. Ook van de brakwatersoorten is er maar een enkele soort aangetroffen. Het is aannemelijk dat macrofauna slecht scoort door een combinatie van het gebrek aan doorzicht, hoge nutriëntenconcentraties, mogelijk lage zuurstofconcentraties (zie AqMad) en de inrichting. Opvallend is dat er vrij veel submerse vegetatie aanwezig is, maar dat macrofauna toch slecht scoort. Dat komt doordat de habitat van het macrofauna voornamelijk de oever/emerse zone bestrijkt. Macrofyten Het doelgat voor macrofyten wordt voornamelijk veroorzaakt door kroos en de oevervegetatie. Submerse soorten en flab scoren beide goed. Bovendien is de soortensamenstelling niet voldoende. De volgende factoren liggen ten grondslag aan het doelgat voor macrofyten: De steile en deels beschoeide oevers met daarachter snel een grote diepte (>50 cm) Het zeer beperkte doorzicht van 40 cm (wel op een andere locatie, dichter bij het gemaal gemeten) Vast peil in combinatie met grote doorstroming De oevervegetatie scoort nog vrij hoog gezien de steilheid van het talud en het vaste peil dat gehanteerd wordt. Tegen de verwachting in scoort ook de submerse vegetatie zeer hoog. Op basis van het slechte doorzicht was de verwachting dat er niet veel submerse vegetatie in het waterlichaam groeit. Het is dus de vraag of het meetpunt wel representatief is voor het gehele waterlichaam. De keuze van een enkel meetpunt en de ligging van dit meetpunt kunnen ten grondslag liggen aan deze tegenstrijdige resultaten. Het meetpunt voor Chemie en Doorzicht ligt namelijk ergens anders dan het meetpunt voor Macrofyten. Dat meetpunt (BOP 1804) ligt ter hoogte van profiel 105 in het midden van het waterlichaam. Op dit punt is wel een dikke sliblaag aanwezig (20 tot 100 cm). Het bodemprofiel van de watergang is hier echter minder steil. Ook de oevers hebben maar aan een zijde een steil talud de andere zijde is flauwer. Het is dus mogelijk dat dit punt beter scoort dan de rest van het waterlichaam en daardoor niet representatief is. Aqmad (Tabel 5.1) signaleert uitsluitend knelpunten voor oeverplanten op het gebied van zuurstof. Voor waterplanten zijn geen knelpunten gesignaleerd. Hierbij dient opgemerkt te worden dat er maar weinig parameters berekend zijn. Watersysteemanalyse WSHD 31\38

32 Tabel 5.1 Resultaten AqMad analyse Afwatering Spijkenisse (wit=geringe afwijking; groen=goed; rood=te hoog; blauw= te laag). Alleen significante waarden zijn weergegeven Oeverplanten Waterplanten Hydromorfologie Hydromorfologie Stroming -0,26 Diepte 0,15 Eutrofierings stoffen Eutrofierings stoffen Nitriet 0,37 Overige stoffen Bicarbonaat -0,10 Overige stoffen Bicarbonaat 0,09 Calcium 0,10 Zuurstof O2 gehalte -0,54 O2 verzadiging -0,68 Zuurstof CZV 0,11 O2 gehalte 1,37 O2 verzadiging 0,13 Helderheid CZV 0,05 Doorzicht 0,05 Chlorofyl -0,03 Helderheid Doorzicht 0,22 Overig Zuurgraad -0,55 Overig Temperatuur -0,14 Zuurgraad 0,14 Temperatuur 0,01 Vis Voor vis is geen doelgat aanwezig. Begin 2008 heeft in deze omgeving veel karpersterfte (door visegeltje) plaatsgevonden, waardoor de visstand waarschijnlijk is beïnvloed. STOWA-analyse In het waterlichaam NL 19_20 is op de locaties BOP 1521, BOP 1801, BOP 1802, BOP 2701 en BOP 1524 een STOWA-toetsing uitgevoerd. De meetpunten BOP 1521 en BOP 1801 ( zeer licht brakke tot zoete wateren ) zijn gelegen in het waterlichaam. Op deze meetpunten voor zeer licht brakke tot zoete wateren scoren alle parameters gemiddeld tot goed (score 3 tot 4). Het punt 32\38 Watersysteemanalyse WSHD

33 BOP 1802 (buiten het waterlichaam) scoort slechter. Deze is ook getoetst op een ander type (licht brakke wateren). Opvallend is dat de STOWA-analyse (karakteristieken) voor het waterlichaam zelf geen knelpunten laat zien, ook niet voor trofiegraad. Wat wel opvalt, is dat de mate waarin de voor het watertype karakteristieke soorten aanwezig zijn, laag is. Hier zou een relatie kunnen zitten met de lagere EKR score die is gevonden. Figuur 5.2 Stowa meetpunten in en nabij het waterlichaam Tabel 5.2 Resultaten Stowa analyse Afwatering Spijkenisse 2011 Meetpunt BOP 1521 BOP 1801 BOP 1524 BOP 1802 BOP 2701 Type Karakteristiek/maatst aaf Score Klasse / niveau Score Klasse / niveau Score Klasse / niveau Score Klasse / niveau Score Klasse / niveau Licht brakke wateren ZOUTHUISHOUDING 3 Diatomeeën 2,3 2 Fytoplankton 0,1 1 Macrofauna 1 2 Macrofyten (oever) 0 2 Verloop zoutgehalte 1,3 3 Watersysteemanalyse WSHD 33\38

34 Meetpunt BOP 1521 BOP 1801 BOP 1524 BOP 1802 BOP 2701 Type Karakteristiek/maatst aaf Score Klasse / niveau Score Klasse / niveau Score Klasse / niveau Score Klasse / niveau Score Klasse / niveau Zeer licht brakke tot zoete wateren TROFIE 2 Nutriëntenhuishouding 13, 8 2 Chlorofylgehalte SAPROBIE 3 Zuurstofhuishouding 7,8 2 STRUCTUUR 4 Soortenrijkdom helofyten 2 2 Abundantie helofyten 25 3 Soortenrijkdom drijfblad pl 3 3 Abundantie drijfblad pl 16 3 Soortenrijkdom ondergedoken pl 2 2 Abundantie ondergedoken pl 30, 5 3 TROEBELHEID 2 Doorzicht 0,5 2 Gehalte zwevend stof 22 2 Chlorofylgehalte KENMERKENDHEID 3 Macrofauna 4 1 Macrofyten 4 2 Diatomeeën 30 3 Fytoplankton 18 3 ZOUTHUISHOUDING Diatomeeën 2 3 1,7 0 1, Fytoplankton 0,4 1 0,3 1 0,2 1 0,3 1 Macrofauna Macrofyten (oever) Verloop zoutgehalte 0,7 1 0,8 1 0,6 1 0,7 1 TROFIE Nutriëntenhuishouding 12,8 2 15,5 2 13, Chlorofylgehalte SAPROBIE Zuurstofhuishouding 5, ,2 2 6,2 2 STRUCTUUR Soortenrijkdom helofyten Abundantie helofyten 1 2 5, Soortenrijkdom drijfblad pl \38 Watersysteemanalyse WSHD

35 Meetpunt BOP 1521 BOP 1801 BOP 1524 BOP 1802 BOP 2701 Type Karakteristiek/maatst aaf Score Klasse / niveau Score Klasse / niveau Score Klasse / niveau Score Klasse / niveau Score Klasse / niveau Abundantie drijfblad pl 2,5 2 2, ,5 1 Soortenrijkdom ondergedoken pl Abundantie ondergedoken pl 50, ,5 1 TROEBELHEID Doorzicht 0,5 2 0,5 2 0,4 1 0,4 1 Gehalte zwevend stof Chlorofylgehalte KENMERKENDHEID Macrofauna Macrofyten Diatomeeën Fytoplankton Schoning De natte oevers worden om en om (dus één jaar wel, het andere jaar niet) gemaaid. Het natte profiel wordt tenminste eenmaal in het najaar en afhankelijk van het weer/plantengroei, vaker uitgevoerd. Baggerwerkzaamheden vonden in 2008 voor het laatst plaats. De frequentie hiervan is eens per 7 jaar. Het is aan te raden om het baggerprotocol aan te passen, zodat de sliblaag niet dikker dan 25 cm wordt. Vanaf ongeveer die dikte heeft dit negatieve gevolgen voor de worteling van waterplanten (er komen ook voornamelijk niet wortelende submerse planten voor). Daarnaast komt door opwerveling van slib nutriënten vrij en wordt het doorzicht verslechterd. Afwatering Spijkenisse is een kritische watergang. Dat betekent dat er wordt gemaaid indien de beheerder dit nodig acht om het watervoerend profiel te kunnen blijven garanderen. Het toepassen van natuurvriendelijk(er) onderhoud / maaibeheer van de watergang kan bijdragen aan het halen van het doel voor waterplanten en in mindere mate voor vis en overige fauna. Voor de oevervegetatie zal natuurvriendelijker beheer en onderhoud weinig effect hebben. Het beheer op de oevers is reeds redelijk natuurvriendelijk. De oevers zijn steil en beschoeid wat een groter knelpunt zal zijn voor de ontwikkeling van vegetatie en macrofauna dan het beheer en onderhoud aan de oevers. Watersysteemanalyse WSHD 35\38

36 6 Conclusie 6.1 Ecologie De biologische kwaliteitselementen fytoplankton, macrofyten en macrofauna voldoen niet aan het GEP. Ook totaal P en N en het doorzicht overschrijden. De volgende knelpunten kunnen worden onderscheiden: Er is veel uit- en afspoeling vanuit de landbouw en er is nutriëntrijke kwel, met hoge totaal fosfor en stikstof gehaltes tot gevolg Steile (en vaak ook beschoeide) oevers lijken de ontwikkeling van macrofyten tegen te gaan, maar dit is niet terug te zien op het meetpunt (omdat emerse planten niet worden meegenomen bij dit watertype) Het doorzicht is zeer slecht, voornamelijk veroorzaakt door zwevende delen die niet bezinken. Ook de hoeveelheid fytoplankton Er is sprake van een vast peil in combinatie met continue doorstroming, welke mogelijk de opwerveling in stand houdt. Dit is negatief voor meerdere biologische kwaliteitselementen Meetpunt BOP 1804 is mogelijk niet representatief voor het gehele waterlichaam Op basis van beschikbare gegevens lijkt er primair gestuurd te moeten worden op: Terugdringen van de hoeveelheid nutriënten (N en P). Het verbeteren van het doorzicht (doorspoelregime, slibhuishouding) Aanvullend wordt het maaibeheer aanpast (alleen de middenbaan maaien (reeds gepland). 6.2 Chemie Er is een overschrijding van ammonium en barium (metaal). Over ammonium en barium lopen nog op verschillende niveaus discussies. Vooralsnog worden de aangetroffen normoverschrijdingen niet als knelpunt beschouwd. Er hoeven dan ook geen aanvullende maatregelen genomen te worden. 36\38 Watersysteemanalyse WSHD

37 7 Aanbevelingen Met de realisatie van het nieuwe gemaal Putten zal deze locatie als waterlichaam vervallen en de afwatering naar het nieuwe gemaal het nieuwe waterlichaam worden. De maatregelen t.a.v. lokale inrichting hebben alleen effect op de huidige locatie. De overige maatregelen zullen ook op de nieuwe locatie van belang zijn. Ecologie Met de huidige geplande beheer- en inrichtingsmaatregelen zullen KRW doelen niet gehaald worden. Aanvullende maatregelen en/of onderzoeksmaatregelen zijn nodig: Uitvoeringsmaatregelen: Terugdringen van de hoeveelheid nutriënten (met name P) Landelijke maatregelen (terugdringen mestgift) Verdiepen van watergangen in het (oostelijk deel van het) verzorgingsgebied Vergroten oeverareaal verzorgingsgebied (t.b.v. denitrificatie) Aanpassen van het profiel Aanleggen natuurvriendelijke oevers voor vergroten soortenrijkdom, stimuleren oevervegetatie en macrofauna, en verbeteren doorzicht Op nieuwe locatie van het waterlichaam verdient het aanbeveling bij de inrichting oevers aan te planten zodat deze snel tot ontwikkeling kunnen komen, ondanks ongunstige omstandigheden. Natuurvriendelijk onderhoud (reeds gepland) Watervoerend profiel minder intensief maaien (reeds gepland) Oever t.b.v. aantal soorten (mogelijk intensiever) Tijdige baggeren (voorkomen dat sliblaag dikker wordt dan 25 cm) Onderzoeksmaatregelen: Nagaan of het punt BOP 1804 representatief is voor het toetsen van macrofyten en macrofauna in het waterlichaam. Eventueel aanvullen met extra meetpunt. Bovendien het doorzicht op dezelfde locatie meten als de macrofyten. Chemie Voor chemie dient eerst de herziening van de normen afgewacht te worden alvorens hier maatregelen op genomen kunnen worden. Watersysteemanalyse WSHD 37\38

38 8 Literatuur BWZ Ingenieurs (2012). KRW-maatregelen optimalisatie peilbeheer Elbersen J.W.H., Verdonschot P.F.M., Roels B. en Hartholt J.G. (2003). Definitiestudie Kader Richtlijn Water (KRW).I. Typologie Nederlandse Oppervlaktewateren. Grontmij Aquasense (2006) Aanzet tot MEP-GEP vis voor brakke wateren van waterschap Zeeuwse Eilanden. Maatlatten op maat voor 5 Zeeuwse binnendijkse wateren. Rapportnummer (M30 wateren) Rijkswaterstaat (2005) Handreiking GEP/MEP. Handreiking voor vaststellen van status, ecologische doelstellingen en bijpassende maatregelenpakketten voor niet-natuurlijke wateren. RIZA rapport STOWA rapport Stowa (2012) Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water Rapportnummer Stowa (2012) Omschrijving MEP en maatlatten voor sloten en kanalen voor de kaderrichtlijn water Rapportnummer WSHD (2008) Wateropgave waterkwaliteit cluster 6: Voorne-Putten. Uitwerking van doelen, maatregelen en kosten in het gebied Hollandse Delta (KRW Fase 3) Concept. WSHD (2013) Factsheet per waterlichaam. 38\38 Watersysteemanalyse WSHD

39 Bijlage 1 Profielen

40

41 <<Start enclosure text>>

42

43 Bijlage 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen

44

45 Tabel 8.1 Gemeten overige chemische stoffen in Gemeten prioritaire stoffen Gemeten overige stoffen 4-tertiair-octylfenol chloordaan barium som aldrin, dieldrin, endrin en isodrin metolachloor ethylazinfos diuron ethylparathion 4-chlooraniline naftaleen ethylbenzeen metazachloor 4,4'-dichloordifenyltrichloorethaan disulfoton propoxur kwik vanadium cis-heptachloorepoxide pentachloorbenzeen triazofos abamectine cadmium 1,2-xyleen molybdeen som 2,4'-DDT, 4,4'-DDT, 4,4'-DDD en 4,4'-DDE monolinuron heptachloor hexachloorbenzeen chloorprofam carbendazim isoproturon fenthion alachloor imidacloprid bis(2-ethylhexyl)ftalaat (DEHP) 1,1,2,2-tetrachloorethaan ethylchloorpyrifos pirimicarb endosulfan (som alfa- en betaisomeer) seleen som a-, b-, c- en d-hch tolclofos-methyl simazine tolueen 4-nonylfenol heptenofos atrazine trifenyltin (kation) benzeen chloridazon trifluraline malathion chloorfenvinfos tin hexachloorbutadieen methylparathion lood methylazinfos diazinon dimethoaat ammonium linuron methylpirimifos chloortoluron chlooretheen (vinylchloride) pyridaben

46

47 Bijlage 3 Begrippenlijst en afkortingen

48

49 Begrippenlijst Afkoppelen Afwentelen Beoordelingssysteem Chemie ten behoeve van de ecologie Diffuse bronnen Doelgat Ecologisch doel Ecologische KwaliteitsRatio (EKR) Ecologische parameters Generieke maatregelen Goed Ecologisch Potentieel (GEP) Goede Ecologische Toestand (GET) Hydromorfologische maatregelen Verharde oppervlakken niet meer aansluiten op het riool maar rechtstreeks lozen op oppervlaktewater of in de bodem Maatregelen nemen bovenstrooms, die ten koste gaan van doelrealisatie benedenstrooms Een systeem dat gebruikt wordt om de ecologische toestand en voor de ecologie relevante chemische toestand van een water te beoordelen. Er zijn verschillende systemen gebruikt. Deze term wordt in KRW verband gebruikt voor verschillende natuurlijke chemische stoffen die bepalend zijn voor de planten en dieren. Het gaat hier vooral om nutriënten, zoutgehalten en de zuurgraad. Het waterschap gaat uit van de landelijke werknormen. Hierbij gaat het om verontreinigingen die niet via een te controleren weg maar diffuus en via diverse transportroutes het oppervlaktewater verontreinigen (voorbeeld uitspoeling van mest;verontreiniging via neerslag) Het verschil tussen de huidige situatie en het ecologische of chemische doel (GET of GEP). Het ecologisch doel van de KRW is de Goede Ecologische Toestand (natuurlijke wateren) of het Goed Ecologische Potentieel (kunstmatige en sterk veranderde wateren) in alle wateren. Getal tussen 0 en 1 waarmee de kwaliteit van een ecologische parameter wordt aangegeven. 0 is zeer slecht, 1 is zeer goed. De grens voor het GEP wordt gewoonlijk bij een EKR van 0,6 gelegd. Een ecologische groep planten of dieren waarmee de situatie van het waterlichaam wordt beoordeeld. Gebruikt worden: fytoplankton en diatomeeën (algen), waterplanten, macrofauna (waterdieren) en vissen Landelijke maatregelen voor heel Nederland met betrekking tot mest,bouwstoffen, bestrijdingsmiddelen en andere diffuse bronnen. De ecologische situatie bij een lichte afwijking van het Maximaal Ecologisch Potentieel. Het Goed Ecologisch Potentieel wordt als doel gesteld in sterk veranderde en kunstmatige wateren De Goede Ecologische Toestand is het doel in natuurlijke wateren en is omschreven als: een lichte afwijking van de onverstoorde referentiesituatie. Deze situatie wordt ook wel aangeduid als de Zeer Goede Ecologische Toestand. Ingrepen in de waterhuishoudkundige structuur of de fysieke structuur van de waterlichamen (bijvoorbeeld stuwen plaatsen of profielen verrruimen)