van WSHD NL19_11, Kwalgat en Midden Els

Transcriptie

1 Watersysteemanalyse KRWwaterlichamen in het beheergebied van WSHD NL19_11, Kwalgat en Midden Els 25 september 2013

2

3 Verantwoording Titel Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD Opdrachtgever Waterschap Hollandse Delta Projectleider ing. C.G. Schreuders Auteur(s) dr. S. Sollie, Msc. E.C. Visser Projectnummer Aantal pagina's 40 (exclusief bijlagen) Datum 25 september 2013 Handtekening Ontbreekt in verband met digitale versie. Dit rapport is aantoonbaar vrijgegeven. Colofon Tauw bv BU Water Australiëlaan 5 Postbus GA Utrecht Telefoon Fax Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD 3\40

4 4\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

5 Inhoud Verantwoording en colofon Inleiding Aanleiding Doelstelling Afbakening Leeswijzer Situatiebeschrijving Eigenschappen waterlichaam Verzorgingsgebied Kwelsituatie Oevers Beheer en onderhoud Onderzoek in het gebied Karakterisering en doelen Begrenzing waterlichaam Herbevestiging status Afweging KRW type GEP Toetsing Ligging meetpunten KRW toetsing Doelgat per deelmaatlat Effecten maatregelen op doelgat Analyse oorzaken doelgat Aanwezig doelgat Systeem Stroming Structuur Stoffen Soorten Schoning Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 5\40

6 6 Conclusie Ecologie Chemie Aanbevelingen Literatuur Bijlage(n) 1 Profielen 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen 3 Begrippenlijst en afkortingen 6\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

7 1 Inleiding Dit rapport is onderdeel van een watersysteemanalyse van alle KRW waterlichamen in het beheergebied van waterschap Hollandse Delta (WSHD). In deze rapportage wordt een analyse beschreven van waterlichaam Kwalgat en Midden Els liggend in deelstroomgebied Rijn-West. 1.1 Aanleiding In 2008 zijn voor het gehele beheergebied van WSHD KRW gebiedsrapportages opgesteld. In deze gebiedsrapportages zijn de huidige ecologische en chemische toestand in beeld gebracht en vergeleken met de KRW doelen. Vervolgens zijn maatregelen benoemd om dichter bij de doelen te komen. De maatregelen die gepland waren in de periode worden momenteel uitgevoerd. Daarvoor wordt echter de tijd genomen tot In 2013/2014 dient een tweede gebiedsproces uitgevoerd te worden waarin wederom het eventueel resterende doelgat moet worden bepaald en indien nodig aanvullende maatregelen moeten worden opgevoerd om het resterende doelgat te dichten. Voor de karakterisering van de oppervlaktewaterlichamen moet een waterlichaam met de status sterk veranderd of kunstmatig elke 6 jaar weer worden bevestigd (voor werkwijze: zie Rijkswaterstaat (2005)). Sinds de eerste gebiedsronde in 2008 is veel informatie verzameld en kennis ontwikkeld. Deze kennis is samengebracht in een analyse waaruit blijkt wat de belangrijkste knelpunten en oplossingsrichtingen zijn. 1.2 Doelstelling Doel van het onderzoek is inzicht te krijgen in: Aard en kwaliteit van de waterlichamen De belangrijkste oorzaken van het niet voldoen aan de KRW-normen De meest effectieve oplossingsrichtingen Dit dossier kan vervolgens de basis vormen voor het gebiedsproces 2013/2014 en daarmee ook voor het tweede stroomgebiedbeheerplan van Rijn en Maas (SGBP's). Uit dit dossier blijkt onder meer wat de grootste knelpunten zijn om vervolgens handvatten te bieden om de gebiedsprocessen in te gaan en de maatregelen te bepalen. 1.3 Afbakening Deze analyse wordt uitgevoerd met alleen de binnen het waterschap beschikbare gegevens ten aanzien van de waterlichamen, alsmede algemeen bekende literatuuronderzoeken. Er wordt Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 7\40

8 alleen aanvullend meetwerk uitgevoerd, naar de bodemtoxiciteit en naleveringen vanuit de bodem in de grote waterlichamen. In deze rapportage worden oplossingsrichtingen bepaald, maar geen complete maatregelenpakketten. Dat is een belangrijk doel van het gebiedsproces zelf. 1.4 Leeswijzer Eerst volgt er een algemene kenschets (Hoofdstuk 2) waarna de status wordt heroverwogen en eventueel een nieuwe GEP en een nieuwe begrenzing (Hoofdstuk 3) worden bepaald. Ook wordt in hoofdstuk 3 het KRW-type getoetst. In Hoofdstuk 4 zijn de toetsresultaten weergegeven, inclusief het doelgat per deelmaatlat. Deze doelgaten worden geanalyseerd middels het 6S-model (Hoofdstuk 5), waarna een conclusie wordt getrokken over de oorzaken van de doelgaten (Hoofdstuk 6). In hoofdstuk 7 staan tenslotte globaal de maatregelen en oplossingsrichtingen beschreven die kunnen leiden tot het behalen van de gestelde doelen. Verder bevat het rapport een aantal bijlagen. Hierin zijn de profielen van het waterlichaam te vinden, een lijst met gemeten chemische stoffen en een begrippenlijst. 8\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

9 2 Situatiebeschrijving 2.1 Eigenschappen waterlichaam Het waterlichaam Kwalgat en Midden Els ligt in het oosten van het beheergebied van Waterschap Hollandse Delta. Het waterlichaam wordt begrensd door de Viersprong en de Nieuwe Merwedeweg. Het waterlichaam ligt in landelijk gebied en wordt omgeven door akkerland. De eigenschappen van het waterlichaam staan overzichtelijk weergegeven in Tabel 2.1. Tabel 2.1 Hydromorfologische eigenschappen waterlichaam Onderdeel Naam Kwalgat en Midden Els Code NL 19_11 Deelstroomgebied Rijn-West Type M3 Gebufferde (regionale) kanalen Status Kunstmatig Wateronttrekking Onbekend Provincie Zuid-Holland Gemeente Dordrecht Beschermde gebieden geen Waterbeheergebied Hollandse Delta Gemiddelde diepte 1,0 tot 2,0 m Breedte m Waterpeilen Winter: -1,0m NAP Zomer: -0,7m NAP Werkelijk profiel Zie bijlage 1 voor representatieve dwarsdoorsneden van het werkelijke profiel (uit Ideoma) Groot onderhoud Baggeren gebeurt regulier, uitgevoerd in 2005 Slibdikte Opp. waterlichaam %-openwater bemalingsgebied Opp. afwaterend gebied Inlaat water In de oever (25 tot 250 cm uit de kant) heeft het slib een dikte van 0 tot 30 cm op de diepere delen. Ook in het midden van het waterlichaam is relatief weinig slib aanwezig, maar op een enkele locatie tot 1 m. 3,5 ha Met waterlichaam: 3,69% (mate van betrouwbaarheid 10%) Zonder waterlichaam: 3,37% Opp % <5 dan verblijftijd klein en verblijftijd gestuurde ecologie 1099,7 ha Inlaat komt uit de Dordtse Biesbos en wordt bij gemaal Johannes Vis ingelaten op de Viersprong welke in openverbinding staat met het waterlichaam. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 9\40

10 Onderdeel Kwelsituatie kweldruk gemiddeld 0,0 tot 0,5 mm/dag, in een groot deel van het verzorgingsgebied een infiltratie van 0,0 tot 0,5 mm/dag. Recreatie functie - Figuur 2.1 Een representatief beeld van het waterlichaam. 2.2 Verzorgingsgebied Het verzorgingsgebied bestaat uit het bemalingsgebied Polder de Biesbosch (RNMS_1981). Binnen het verzorgingsgebied zijn vijf verschillende peilgebieden aanwezig. Alleen in polder de Biesbosch is een verschillend zomer- en winterpeil, in de andere peilgebieden is een vast peil (WSHD, 2008). In Figuur 2.2 zijn de stromingsrichtingen van het water naar het waterlichaam weergegeven. Het waterlichaam Kwalgat Middenels staat in open verbinding met waterlichaam de Viersprong. Bij gemaal Johannes Vis wordt water in- en uitgelaten. Aan de noordzijde wordt water doorgevoerd naar de Bovenpolder. 10\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

11 Figuur 2.2 Stromingsrichtingen van het afwateringsgebied van het waterlichaam. Voor Kwalgat/Midden Els is geen stoffenbalans opgesteld, maar verondersteld wordt dat op hoofdlijnen dezelfde bronnen gelden als voor aanliggend waterlichaam De Viersprong. Uit de grafieken in Figuur 2.3 en 2.4 blijkt dat de grootste bronnen van verontreiniging zijn het inlaatwater via gemaal Johannes Vis en de instroom van agrarisch achterland (seizoensafhankelijk). Fosfaat en stikstof worden in de zomermaanden (april tot september) voornamelijk aangevoerd via inlaatwater dat bij gemaal Johannes Vis wordt ingelaten. In de winter is afwatering van het agrarische achterland een grote bron van zowel fosfaat als stikstof. Voor stikstof is droge depositie het gehele jaar rond een bron. Deze droge depositie bestaat voornamelijk uit ammoniak (41 kg/ha/jaar). In een groot deel van het verzorgingsgebied ligt geen riolering. Een aantal aanwezige huishoudens/boerderijen loost via een individuele behandeling afvalwater (IBA) op het oppervlaktewater. Ook wordt via septic tanks op het oppervlaktewater geloosd. Net als bij de Viersprong is de verwachting dat het effect van ongerioleerde lozingen op Kwalgat/Midden Els niet noemenswaardig is. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 11\40

12 Figuur 2.3 Stoffenbalans P in de Viersprong in \40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

13 Figuur 2.4 Stoffenbalans N in de Viersprong in In Figuur 2.5 is het verzorgingsgebied van het waterlichaam weergegeven als nummer RNWE_1981 (bemalingsgebied Polder de Biesbosch). Het verzorgingsgebied bestaat voornamelijk uit akkerbouw (71,4 %). Daarnaast is er veel grasland (14 %) en natuur (11,7 %). Er is geen stedelijk gebied en glas- en tuinbouw komt nauwelijks voor (0,5 %). Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 13\40

14 Figuur 2.5 Verzorgingsgebied waterlichaam (RNWE_1981). In Tabel 2.2 is de streefdiepte in het verzorgingsgebied weergegeven. Wanneer een groot deel van de watergangen niet aan de streefdiepte voldoet (en dus te ondiep is), wordt het waterlichaam daardoor negatief beïnvloed (omdat ondiep water onder andere sneller opwarmt en zuurstofgehaltes lager kunnen worden). Van de watergangen met een streefdiepte van 1 m voldoet 68 % niet en 29 % wel (Figuur 2.6 en tabel 2.2). Van de watergangen met een streefdiepte van 0,5 m is van 96 % onbekend of deze voldoen. 14\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

15 Tabel 2.2 Streefdieptes watergangen in het verzorgingsgebied. Streefdiepte Gegevens Onbekend Voldoet niet Voldoet wel Streefdiepte 0,5m Streefdiepte 1m Percentage van de lengte 96 % 2 % 2 % Som van lengte Percentage van de lengte 3 % 68 % 29 % Som van lengte Figuur 2.6 Watergangen in het verzorgingsgebied met een streefdiepte van 1m. 2.3 Kwelsituatie In het verzorgingsgebied (inclusief het waterlichaam) varieert de gemiddelde kwel van ca. 0,0 tot 0,5 mm/dag, in een groot gedeelte van het verzorgingsgebied vindt infiltratie plaats van 0,0 tot 0,5 mm/dag. In Figuur 2.7 is de kwelsituatie weergegeven voor het verzorgingsgebied. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 15\40

16 Figuur 2.7 Kwelsituatie waterlichaam. Op grote wateren is de kwaliteit van de kwel vaak maar van weinig direct invloed omdat er maar weinig kwel op de wateren komt. De kwel van het achterliggende gebied werkt wel door via drainage. 2.4 Oevers De oevers van het kwalgat zijn voorzien van brede stroken rietbegroeiingen. Bij de Midden Els zijn de oevers eveneens begroeid met rietkragen. Recent zijn hier brede natuurvriendelijke oevers aangelegd. De oevers aan het deel van het waterlichaam dat in verbinding staat met de Viersprong bestaan vooral uit bomen en struiken, waarvan ook een gedeelte boven water hangt. Een deel daarvan is langs de zuidwest oever teruggezet (ca. 2011). Het effect hiervan zal nog moeten blijken. 2.5 Beheer en onderhoud Het waterlichaam wordt eens in de zes jaar gebaggerd, tenzij de waterdiepte eerder aanleiding geeft tot baggeren. Kwalgat/Midden Els is voor het laatst in 2005 gebaggerd. De middenbaan van het watervoerend profiel wordt vanaf 2011 volgens de pilot natuurvriendelijk onderhoud varend onderhouden. 16\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

17 Daarvoor was sprake van een beeldbestek, waarbinnen ook niet alles weggemaaid werd en alleen werd gemaaid als het nodig was. Aan de droge en natte oevers vindt verder geen onderhoud plaats. 2.6 Onderzoek in het gebied In het waterlichaam zijn de volgende onderzoeken gedaan: Pilot varend onderhoud Visfauna Kwalgat en Midden Els Onderzoek optimalisatie doorstroming Onderzoek vismigratie Polder Biesbosch (vismigratie bij gewijzigd in/uitlaat systeem) De resultaten van deze onderzoeken worden in de analyse gebruikt. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 17\40

18 3 Karakterisering en doelen 3.1 Begrenzing waterlichaam In Figuur 3.1 is de begrenzing van het waterlichaam weergegeven. Er is geen reden deze begrenzing aan te passen. Figuur 3.1 Begrenzing waterlichaam. 3.2 Herbevestiging status Het waterlichaam Kwalgat en Midden Els is in het verleden deels gegraven. Hierdoor is de status kunstmatig te rechtvaardigen. 3.3 Afweging KRW type Er is geen aanleiding om het KRW-type te herzien. De typeaanduiding is gebaseerd op zoet / water waarbij de breedte het KRW type bepaald, zijnde M3. 18\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

19 3.4 GEP Vooralsnog is er geen aanleiding om dit waterlichaam te toetsen met een nieuwe/aangepaste GEP (Goed Ecologische Potentieel). Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 19\40

20 4 Toetsing 4.1 Ligging meetpunten In het Figuur 4.1 zijn de meetlocaties weergegeven die in 2011 zijn bemonsterd. De bemonstering levert de input voor de toetsing van het waterlichaam. Voor dit waterlichaam is er op twee meetlocaties (DWOP 0807, DWOP 0819) gemeten. Tabel 4.1 Meetpunten in het waterlichaam per kwaliteitselement Kwaliteitselement Meetpunt(en) Chemie DWOP 0807 Macrofyten DWOP 0807, DWOP 0819 Doorzicht DWOP 0807 Macrofauna DWOP 0807, DWOP 0819 Fytoplankton DWOP 0807 Extra info (niet naar EU) - 20\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

21 Figuur 4.1 Monsterlocaties waterlichaam. 4.2 KRW toetsing De toetsing van het waterlichaam is uitgevoerd met QBWat versie De doelwaarden voor de biologische kwaliteitselementen en voor de algemeen fysisch-chemische parameters zijn overgenomen uit maatlat documenten STOWA 31 en 34 (2012). Voor de toetsing zijn de bemonsteringsgegevens uit 2011 gebruikt en voor vis de data uit Voor vis moet worden opgemerkt dat de bemonstering niet conform KRW-methodiek is uitgevoerd (Natuurwetenschappelijk Centrum, 2007). De resultaten zijn weergegeven in Tabel 4.2. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 21\40

22 Tabel 4.2 Toetsing waterlichaam (groen=goed (EKR 0,6); geel=matig (0,6 EKR 0,4); oranje=ontoereikend (0,4 EKR 0,2); rood=slecht EKR 0,2)). Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand 2012 (data 2011) Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,565 0,035 Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,136 0,464 Macrofauna EKR 0,6 0,575 0,025 Vis EKR 0,6 0,864 - Algemeen fysisch-chemische parameters Totaal stikstof (Ntot) mg N/l 2,8 1,9 - Totaal fosfaat (Ptot) mg P/l 0,15 0,10 - Chloride (Cl) mg/l ,7 - Zuurstofverzadiging (O 2) % ,5 - ph - 5,5-8,5 7,72 - Temperatuur (T) C 25 19,4 - Doorzicht (ZICHT) m 0,65 0,68 - Voor de overige chemische stoffen voldoen ammonium en barium niet aan de norm (Tabel 4.3). Voor metalen is er op dit moment een landelijke discussie gaande omtrent het natuurlijk voorkomen van verhoogde metaalconcentraties in relatie tot de toetsmethode. Momenteel wordt een herziening Richtlijn Monitoring en Protocol Toetsen en Beoordelen opgesteld. Wanneer die gereed is, zullen normen opnieuw getoetst worden. In bijlage 2 is de tabel met alle gemeten stoffen in het waterlichaam te vinden. Tabel 4.3 Normoverschrijdingen overige chemische stoffen. Prioritaire stoffen Geen Overige verontreinigende stoffen Ammonium Barium 22\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

23 4.3 Doelgat per deelmaatlat In tabel 4.4 is per parameter het doelgat per deelmaatlat weergegeven. Hiermee wordt meer inzicht verkregen in de oorzaak van het doelgat. Fytoplankton De score voor fytoplankton wordt beoordeeld op chlorofyl-a en op bloei. De score bloei veroorzaakt het niet halen van het GEP. Overige waterflora Macrofyten worden beoordeeld op zowel soortensamenstelling als op abundantie van submerse vegetatie en drijvende+emerse vegetatie. Het begroeibaar areaal is maximaal 4 m breedte vanaf de kant en maximaal 1 m diepte Submerse vegetatie 20 % van begroeibaar areaal Drijvende+emerse vegetatie 25 % van begroeibaar areaal In de huidige situatie wordt het GEP lang niet gehaald door zowel geringe abundantie als het aantal soorten submerse en drijvende planten. Macrofauna Bij macrofauna in M3 typen wordt het EKR bepaald door een complexe formule waarbij het aantal positieve taxa wordt gedeeld door het maximum (PTmax; bij watertype M3 zijn dit er 80). Dit wordt opgeteld bij het percentage abundantie negatief dominanten gedeeld door het maximum aanvaardbaar negatief dominanten (DN%max). Bij watertype M3 ligt dit maximum aanvaardbaar negatief dominanten op 30 %. Als deze waarde overschreden wordt, gaat deze een negatieve bijdrage leveren aan de EKR-score. Macrofauna voldoet in de huidige situatie bijna aan het GEP. In de huidige situatie zijn er negatief-dominante soorten aanwezig, maar de abundantie daarvan is niet zo hoog. Het aantal positief dominante soorten en kenmerkende soorten is te laag om aan het GEP te kunnen voldoen. Vis De EKR van vis is het gemiddelde van de deelmaatlatten soortensamenstelling en abundantie. Voor M3 tellen aandeel brasem+karper, aandeel plantminnende soorten en aantal soorten plantminnende+migrerende soorten mee. Voor vis is er in de huidige situatie geen doelgat. Voor Kwalgat/Midden Els is vis in 2007 bemonsterd, maar niet conform KRW-methodiek. Dit heeft mogelijk invloed op de uitkomst van de toetsing en/of beoordeling. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 23\40

24 Tabel 4.4 Doelgat per deelmaatlat. Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand maatlaat 2012 Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,565 0, chlorophyl-a eqr EKR 0,6 0,679 0,6 1.2 bloei eqr EKR 0,6 0,45 0, bepalend bloei nummer Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,136 0, abundantie groeivormen eqr EKR 0,6 0,198 0, submers EKR 0,6 0,04-0,4 0,2-0, drijvend + emers EKR 0,6 0,08-0,22 0,38-0, macrofyten soorten eqr EKR 0,6 0,074 0, waterplanten telwaarde en aantal tellende soorten Macrofauna EKR 0,6 0,575 0, totaal van de abundantie-klassen negatief dominanten % abund. % <30% 6,79-11, positieve taxa aantal Vis EKR 0,6 0, plantminnende en migrerende srtn EKR 0, aandeel brasem en karper EKR 0,6 0,59 0, aandeel plantenminnende soorten EKR 0, aantal soorten Effecten maatregelen op doelgat Voor het waterlichaam NL 19_11 zijn diverse maatregelen genomen of gepland. Inrichtingsmaatregelen Uitgevoerd: Aanleg nvo s in Kreken de Elzen Reconstructie bestaande nvo's De Elzen (500m) Verondiepen/dempen sloten bosgebied De Elzen Nog niet uitgevoerd: Verplaatsen inlaat Aanleg zuiveringsmoeras/bezinkingsplas achter inlaat 24\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

25 Onderzoeksmaatregelen Uitgevoerd: Onderzoek optimalisatie doorstroming Onderzoek visstand bij wijziging in-uitlaatregime Beheersmaatregelen Uitgevoerd/in uitvoering: Verwijderen hout op oevers Lopend: uitvoeren pilot natuurvriendelijk beheer en onderhoud (alleen middenbaan maaien) Nog niet uitgevoerd: Verwijderen klasse IV onderhoudsbagger Buiten gebruik stellen inlaat gemaal Johannes Vis Natuurvriendelijk schonen/gedifferentieerd onderhoud watergangen Met inrichtings- en beheersmaatregelen is op korte termijn de ecologische kwaliteit van de waterlichamen te verbeteren. Het gaat om reconstructie en aanleg van natuurvriendelijke oevers langs het waterlichaam, verwijderen van opgaande oeverbegroeiing, een natuurvriendelijker (maai)beheer en onderhoud van de watergang, en ook het dempen van sloten in het aangrenzende bosgebied (WSHD, 2008). Tenslotte leveren ook enkele reeds voorgenomen - maatregelen in het Strategisch Groenproject Eiland van Dordrecht (SGP) naar verwachting een verbetering op voor de waterkwaliteit (nutriënten). Deze maatregelen vinden plaats in het verzorgingsgebied. Het gaat onder meer om het herinrichten van het noordelijk deel van de Polder de Biesbosch en de Hania s en Zuidbuitenpolder (landbouwgebied natuur- of recreatiegebied). Ook is voorzien in de aanleg van een zuiveringsmoeras (helofytenfilter) achter de nieuw aan te leggen waterinlaat bij Oosthaven. Verwacht wordt dat met de uitvoering van het SGP ook de uitwisseling van planten en dieren verbetert tussen de waterlichamen en het verzorgingsgebied (WSHD, 2008). In Tabel 4.5 is een inschatting weergegeven van de effecten die het meest van belang zijn. Deze effecten zijn gebaseerd op waterkwalteitsrapportages en expert judgement. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 25\40

26 Tabel 4.5 Effect maatregelen op doelgat (+ EKR score een klasse hoger; 0/+ EKR score verhoogt, maar geen klasse hoger; 0 geen EKR score verhoging). Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doelgat Verondiepen/ dempen sloten De Elzen Verwijderen klasse 4 bagger Buitengebruik stellen gemaal Johannes Vis Natuurvriende -lijk onderhoud Fytoplankton EKR 0, /+ Overige waterflora EKR 0, Macrofauna EKR 0, /+ Vis EKR Totaal stikstof (Ntot) mg N/l /+ 0 Totaal fosfaat (Ptot) mg P/l /+ 0 Chloride (Cl) mg/l Zuurstofverzadiging % ph Temperatuur (T) C Doorzicht (ZICHT) m \40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

27 5 Analyse oorzaken doelgat 5.1 Aanwezig doelgat In waterlichaam is er een doelgat aanwezig voor: Fytoplankton Macrofauna Macrofyten Temperatuur De doelgaten worden geanalyseerd met een zogenaamd 6S-model. Zes onderwerpen waarmee het gehele systeem in samenhang onder de loep genomen wordt: systeem, stroming, structuur, stoffen, soorten en schoning. Figuur 5.1 Het 6-S model. Maatregelen grijpen in op verschillende aspecten van het watersysteem. Op het hoogste niveau vinden we de systeemvoorwaarden (klimaat, geologie etc.). Maatregelen grijpen alleen in op lagere niveaus (stroming, structuren, stoffen, soorten en schonen). Bron: STOWA. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 27\40

28 5.2 Systeem Kenmerkend en ook deels beperkend in dit waterlichaam is de aanwezigheid van bomenrijen direct langs het waterlichaam. Deze zorgen voor beschaduwing en, via bladval, voor baggeraanwas en daarmee ook voor organische en nutriëntenbelasting. Hoewel het waterlichaam in open verbinding staat met waterlichaam De Viersprong, is hiermee (deels) sprake van een locatiespecifieke invloed die deels bepalend is voor de toestand en de ontwikkelingsmogelijkheden in het waterlichaam. Eind 2011 is het bos teruggezet. Dit is echter nog niet terug te zien in de toetsresultaten. Bladval en beschaduwing is in de toekomst een blijvend aandachtspunt. Een ander mogelijk knelpunt is het vaste tegennatuurlijke zomer- en winterpeil. Dit is vaak een belemmering voor de ontwikkeling van oevervegetatie en emerse vegetatie, met name in combinatie met steile oevers. 5.3 Stroming Het systeem is meestentijds verblijftijdgestuurd. In perioden van waterinlaat is de verblijftijd mogelijk echter aanzienlijk korter, en is er sprake van een procesgestuurd systeem. De waterinlaat bepaalt in de zomerperiode sterk de waterkwaliteit qua belasting met nutriënten. Vanwege deze reden, en omdat het inlaatwater bij gemaal Johannes Vis van slechtere kwaliteit is dan het water in de Kwalgat/Midden Els zelf, is een onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om de in- en uitlaat te scheiden. Dit is namelijk mogelijk in het project Nieuwe Dordtse Biesbosch (WSHD (2) (2013)). Inlaat vindt dan voortaan plaats via Oosthaven. WSHD heeft uit het onderzoek de volgende conclusies getrokken; Het inlaatwater bevat 0,14 mg P/l i.p.v. 0,24 mg P/l in de huidige situatie De fosfaatconcentratie daalt van gemiddeld 0,19 mg P/l naar 0,09 mg P/l (dit geldt voor de gehele Polder de Biesbosch; in Kwalgat is de huidige fosfaatconcentratie 0,11 mg P/l)) Er is een halvering van de P-belasting (1 mg/m 2 /dag i.p.v. 2,32 mg P/m 2 /dag) De negatieve invloed van de rivier verdwijnt nagenoeg Een nadeel is dat de verblijftijd verlengd wordt en daarmee de kritische belasting verlaagd wordt De positieve effecten op het waterlichaam zal het grootst zijn wanneer de hoofdstroom niet via het Kwalgat of de Noorderels loopt, aangezien daar een lokale onbekende bron zit. De meest voor de hand liggende route is via de Midden Els, met een (beperkte) aanvoermogelijkheid via de bufferzone in het noorden. De verwachting is dat deze maatregel een groot deel van de aanwezige doelgaten in Kwalgat/Midden Els zal opheffen. 28\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

29 5.4 Structuur Het waterlichaam kent ten opzichte van waterlichaam De Viersprong minder structuur, zowel door de dimensies als door de aanwezige vegetatie. Dit heeft direct effect op macrofauna (zie Soorten ). Voor submerse vegetatie lijken er qua profielen voldoende mogelijkheden om de bedekking te vergroten en daarmee het GEP te halen. Hoewel een diepte van meer dan een meter snel wordt gehaald, is het begroeien tot een diepte van 1 m voldoende voor de KRW. Bij een doorzicht van 73 cm kunnen planten tot op die diepte wel voorkomen. Er zijn echter aanvullende maatregelen gepland die de structuur in het waterlichaam en de omgeving verder zullen verbeteren. Wanneer bij de uitvoering hiervan speciaal gelet wordt op het creëren van omstandigheden voor submerse, drijvende en emerse vegetatie, zal dit positief bijdragen aan de verdere ontwikkeling van vegetatie. 5.5 Stoffen De belasting met nutriënten leidt niet tot hoge concentraties aan N en P in het waterlichaam. Desondanks is er periodiek sprake van algenbloei (zie Soorten ). Opmerkelijk is overigens dat dit niet leidt tot een heel slecht doorzicht (geen doelgat). Verdere reductie van de nutriëntenbelasting zal de kans op bloei beperken. De N/P ratio is 19,1 en daarmee is het een P-gelimiteerd systeem. Bij het nemen van maatregelen zal de nadruk dus ook moeten liggen op het (verder) terugdringen van fosfor. Hierbij speelt het landelijke, generieke mestbeleid een voorname rol, maar ook de al voorgenomen maatregelen (scheiden in- en uitlaat, baggeren van verontreinigd slib, handhaven lozingsbesluit) zullen hieraan bijdragen. Het onderzoek naar het scheiden van in- en uitlaat heeft geconcludeerd dat de verblijftijd vergroot en algenbloei mogelijk toeneemt. De verwachting is echter dat een lagere belasting hier (meer dan) voldoende tegenwicht voor biedt. In het waterlichaam is zowel niet-verspreidbare (Kwalgat en Midden Els) en nooit-verspreidbare (Kwalgat) slib aanwezig. In de nooit-verspreidbare gebieden zijn zink en arseen bepalend. In de niet-verspreidbare delen gaat het om mspaf. MsPaf staat voor meer stoffen Potentieel Aangetaste Fractie : het percentage aan soorten dat bij de gegeven gehalten of concentraties aan diverse stoffen in bodem en/of water onbeschermd is en dus effecten kan ondervinden. MsPAF is dus een graadmeter voor hoeveel soorten negatief worden beïnvloed door de bodemverontreiniging. De verontreinigde sliblaag heeft waarschijnlijk een toxisch effect op macrofauna en mogelijk op waterplanten (zie Soorten ). In de huidige situatie is het gebied van waaruit water wordt ingelaten ook verontreinigd. Bij het verplaatsen van de inlaat, en het baggeren van de watergangen, zal de situatie verbeteren. De normoverschrijdingen van de overige chemische stoffen barium en ammonium worden vooralsnog niet als probleem beschouwd, aangezien discussies over de normstelling voor deze stoffen nog lopen. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 29\40

30 5.6 Soorten Fytoplankton In Kwalgat/Midden Els komen kleine groen- en blauwwiertjes voor (geen blauwalgen) die kenmerkend zijn voor een lange verblijftijd en hoog nutriëntgehalten. Dit geeft aan dat het verder reduceren van nutriënten gewenst is (zie Stoffen ), ook al voldoen zowel N als P aan het GEP. Het is goed mogelijk dat het chlorofyl-a gehalte goed is, omdat door beschaduwing algen niet goed kunnen groeien. Mogelijk zal de score voor deze deelmaatlat verslechteren door het terugzetten van het bos. De effecten van deze uitgevoerde maatregel zullen in de volgende meetronde zichtbaar worden. Het verplaatsen van de inlaat, en daarmee het verkleinen van de belasting, zal het doelgat voor fytoplankton waarschijnlijk opheffen. Maar er blijft een onzekerheid met betrekking tot de afgenomen beschaduwing. Daarnaast zal het verbeteren van waterplanten bijdragen aan de fytoplankton score. Macrofyten Voor submerse vegetatie geldt dat de waterdiepte in relatie tot het doorzicht niet beperkend is voor de groei- en ontwikkelingsmogelijkheden. De gerealiseerde aanleg van natuurvriendelijke oevers zal de vestigings-/uitbreidingsmogelijkheden voor emerse en in mindere mate ook submerse vegetatie echter verder verbeteren, omdat flauwe oevers immers betere mogelijkheden vinden voor een diversiteit aan soorten. Opvallend is overigens dat de AqMad-analyse (Tabel 5.1) geen knelpunten laat zien voor de ontwikkeling van submerse vegetatie, maar wel voor emerse vegetatie. Deze knelpunten richten zich met name op chemische parameters. Organische belasting lijkt een knelpunt te vormen, te zien aan onder andere N-Kjeldahl en BZV. Dit is onder meer terug te herleiden naar de aanwezige sliblagen en naar bladval vanaf de bomenrijen (zie Structuur ). Aanvullend speelt de (verontreinigde) sliblaag waarschijnlijk een beperkende rol in de ontwikkelingsmogelijkheden voor zowel emerse als submerse vegetatie. De geplande beheersmaatregelen ten aanzien van baggeren zullen bijdragen aan betere groei- /ontwikkelmogelijkheden voor zowel submerse als emerse planten. Het beperkte aantal soorten emerse en submerse vegetatie zorgt voor een onvoldoende score voor de macrofyten. Er is sprake van slechts enkele soorten. Bovengenoemde maatregelen zullen bijdragen aan meer vestigingsmogelijkheden voor aanvullende emerse en submerse plantensoorten. Ook het terugzetten van het bos zal een positief effect hebben op de soortensamenstelling. Bij het verleggen van de inlaat is het tevens de verwachting dat er meer aanvoer van bronmateriaal zal zijn. Het is daarom aan te raden om met het nemen van extra maatregelen te wachten tot de effecten van de genomen, en de nog te nemen maatregelen, zichtbaar zijn. Vanwege het tegennatuurlijke peilbeheer zal de emerse vegetatie vermoedelijk niet spontaan ontwikkelen. Aanplant lijkt hier daarom wenselijk. 30\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

31 Tabel 5.1 Resultaten AqMad analyse Kwalgat en Midden Els (wit=geringe afwijking; groen=goed; rood=te hoog; blauw= te laag). Alleen significante waarden zijn weergegeven. Oeverplanten Hydromorfologie Eutrofierings stoffen Waterplanten Hydromorfologie Eutrofierings stoffen Totaal-Stikstof 0,59 Totaal-Stikstof 0,68 Kjeldahl N 1,64 Kjeldahl N 0,20 Ammonium 1,07 Ammonium 0,74 Nitriet 0,56 Nitriet 0,87 Overige stoffen Bicarbonaat 0,53 Overige stoffen Calcium 0,38 Bicarbonaat 1,63 Zink 0,51 Calcium 1,60 Kalium 1,17 Zuurstof O2 verzadiging -0,35 BZV -0,01 Zuurstof CZV -0,12 O2 gehalte 0,55 O2 verzadiging 0,78 Helderheid BZV 1,48 Doorzicht -0,34 CZV -0,27 Bodemzicht -0,35 Helderheid Chlorofyl 0,36 Doorzicht -0,34 Bodemzicht -0,48 Overig Zuurgraad 0,43 Overig Temperatuur 0,13 Zuurgraad 0,87 Temperatuur 0,12 Macrofauna De aanwezigheid van negatief dominante soorten en de net te lage aantallen positieve taxa hangt waarschijnlijk grotendeels samen met de aanwezigheid van een verontreinigde sliblaag in het waterlichaam en (waarschijnlijk ook) het verzorgingsgebied. Zowel de sliblaag als de sterke verontreinigingen (klassen III en IV) zijn beperkend voor macrofauna. De meest voorkomende macrofauna (Asellus) is kenmerkend voor een organisch rijke bodem. Dit komt overeen met de vele bladval. Er zijn maatregelen gepland om deze sliblaag te verwijderen (zie Schoning ). Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 31\40

32 Toename van de structuur in de vorm van emerse en submerse planten zal ook bijdragen aan een hogere macrofaunascore, door een betere score op kenmerkende taxa. Vis Er is geen doelgat voor vis in Kwalgat/Midden Els. Wel is de soortensamenstelling anders dan in De Viersprong (er is meer Brasem). Het is opvallend dat er wel plantminnende soorten voorkomen, gezien de lage bedekking waterplanten. Aandachtspunt bij de score voor vis is wel dat de bemonstering niet volgens KRW-methodiek heeft plaatsgevonden. Waarschijnlijk is de bemonstering te veel gericht geweest op leuke soorten. In 2013 is opnieuw bemonsterd, waarna een toetsing conform KRW kan worden uitgevoerd. STOWA analyse In het waterlichaam Kwalgat en Midden Els is op locaties DWOP 0805, DWOP 0807 en DWOP 0806 een STOWA-toetsing uitgevoerd. DWOP 0807 (kleikanaal) ligt in het waterlichaam zelf. Deze analyse geeft al aan dat de diversiteit in het waterlichaam laag is, net als uit de toetsing van macrofyten en macrofauna naar voren komt. Voor de overige karakteristieken scoort het waterlichaam minimaal op basisniveau. Figuur 5.2 Stowa meetpunten in het waterlichaam. 32\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

33 Tabel 5.2 Resultaten Stowa analyse Kwalgat en Midden Els 2011 (deel 1). Waterlichaam Meetpunt NL19_10 DWOP0804 Type Overige (harde) ondiepe plassen Karakteristiek/maatstaaf Score Klasse/ niveau VARIANT-EIGEN KARAKTER 3 Hard 60 2 TROFIE 4 Chlorofyl/Fytoplankton 12 3 Macrofyten 40 2 VERZURING 5 Zuurgraad 9 3 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 33\40

34 Tabel 5.3 Resultaten Stowa analyse Kwalgat en Midden Els 2011 (deel 2). Waterlichaam NL19_11 - Meetpunt DWOP0807 DWOP0806 Type Kleikanalen (DWOP 0807) Kleisloten (DWOP 0806) Karakteristiek/maatstaaf Score Klasse/ niveau Karakteristiek/maatstaaf TROFIE 3 TROFIE 4 Macrofyten 50 2 Macrofyten 0 3 Fytoplankton 87 1 Diatomeeen 7 3 Chlorofyl-a 17 3 Nutrientenhuishouding 20,5 2 Nutrientenhuishouding 17, 3 SAPROBIE 3 8 SAPROBIE 3 Macrofauna 53 2 Macrofauna 98 1 Diatomeeen 9 2 Diatomeeen 57 2 Zuurstofhuishouding 7 2 Zuurstofhuishouding 4,5 3 BRAKKARAKTER 5 BRAKKARAKTER 5 Macrofauna 0 3 Macrofauna 0 3 Diatomeeen 0 3 Diatomeeen 14 3 Chloriniteit 79 3 Chloriniteit 71 3 ZUURKARAKTER 5 WATERCHEMIE 3 Zuurgraad 7,5 3 % Bicarbonaat abiotisch 62 3 WATERCHEMIE 2 % Chloride abiotisch 29 3 % Bicarbonaat macrofyten 10 2 Score Klasse/ niveau % Sulfaat abiotisch 9 3 % Chloride macrofyten ,41 IR/EGV 2 1 % Sulfaat macrofyten 3 2 HABITATDIVERSITEIT 2 % Bicarbonaat abiotisch 65 3 Rijkdom hydrofyten 2 1 % Chloride abiotisch 28 3 Abundantie hydrofyten 0,2 1 % Sulfaat abiotisch 7 3 Rijkdom helofyten 3 1 IR/EGV 0,359 1 Abundantie helofyten 3,2 1 PERMANENTIE 5 Structuur macrofyten 64 2 Droogval 0 3 % Substraatbewoners macrofauna 64 2 TOXICITEIT 5 % Kolombewoners macrofauna 5 1 Gevoeligheid 30 3 % Sedimentbewoners macrofauna 31 3 STRUCTUUR 2 Kanaalprofiel* Soortenrijkdom hydrofyten 2 1 VARIANT-EIGEN KARAKTER 3 Abundantie hydrofyten 5,1 1 Zand macrofyten 3 3 Soortenrijkdom helofyten 6 2 Klei macrofyten 0 1 Abundantie helofyten 5,5 1 Veen macrofyten 0 3 Slootprofiel* VARIANT-EIGEN KARAKTER 5 *: Het kanaal/slootprofiel is niet gemeten zodat een oordeel ontbreekt. Klei \40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

35 5.7 Schoning Mogelijk is het huidige maaibeheer beperkend voor de ontwikkelingsmogelijkheden voor submerse vegetatie. Dit is nu echter niet geheel bekend. Sinds 2011 wordt de pilot varend onderhoud toegepast. Hiervoor wordt alleen de middenbaan gemaaid. De resultaten hiervan zijn nog niet in de toetsgegevens te zien, maar de verwachting is dat dit een positief effect zal hebben op de soortensamenstelling en abundantie van macrofyten. In het verlengde hiervan zal ook macrofauna hiervan profiteren. Voor 2011 was sprake van een beeldbestek waarbinnen eveneens vegetatie mocht blijven staan en alleen beperkt werd gemaaid als dit nodig was. Baggeren is in Kwalgat/Midden Els noodzakelijk, om de verontreinigde sliblaag te verwijderen. Het wordt aanbevolen om baggeren zo snel mogelijk uit te voeren. Negatieve effecten op macrofyten en macrofauna worden dan zo snel mogelijk verminderd. Specifiek voor dit waterlichaam zijn de vele bomen langs de watergangen. Het bos is eind 2011 deels teruggezet, maar het wordt aanbevolen om te onderzoeken of er geen/nauwelijks invallend blad meer is. Afhankelijk daarvan kan ingezet worden op bladvissen en/of aanvullende maatregelen omtrent het terugzetten van het bos. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 35\40

36 6 Conclusie 6.1 Ecologie De score voor macrofyten is slecht. Fytoplankton en macrofauna voldoen bijna aan het GEP, en vis voldoet helemaal aan het GEP. De volgende knelpunten kunnen worden onderscheiden in Kwalgat/Midden Els: Er zijn veel bomen nabij het waterlichaam. Beschaduwing en bladinval (veroorzaakt een dikke organische laag) hebben een negatief effect op macrofyten en macrofauna Er is een verontreinigde sliblaag aanwezig. Dit heeft waarschijnlijk negatieve effecten op de ontwikkeling van macrofauna en macrofyten Hoewel de nutriëntenconcentraties voldoen aan het GEP, is het aannemelijk dat het verder terugdringen van fosfor het watersysteem kan verbeteren. Het inlaatwater is van slechtere kwaliteit dan het water in Kwalgat/Midden Els zelf Omdat het watersysteem een goede basiskwaliteit heeft is de verwachting dat het totale maatregelenpakket voor dit waterlichaam op dit moment voldoende is om de doelgaten te dichten. 6.2 Chemie Er is een overschrijding van ammonium en barium en seleen. Over deze stoffen lopen op verschillende niveaus nog discussies. Vooralsnog worden de aangetroffen normoverschrijdingen niet als knelpunt beschouwd. Er hoeven geen aanvullende maatregelen genomen te worden. 36\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

37 7 Aanbevelingen Ecologie Met de huidige geplande beheer- en inrichtingsmaatregelen zullen KRW doelen waarschijnlijk gehaald worden: Aanleg natuurvriendelijke oevers (reeds uitgevoerd) Verplaatsen inlaat naar Oosthaven Verwijderen verontreinigde bagger Natuurvriendelijk onderhoud / varend onderhoud (reeds ingezet) Wanneer blijkt dat er onvoldoende effect wordt bereikt van bovenstaande maatregelen, kan aanvullend: Bos verder terug zetten en bladvissen, of indien dat niet mogelijk is, het GEP aanpassen voor macrofyten en macrofauna Introduceren ontbrekende emerse en eventueel ook drijvende soorten Chemie Er worden geen aanvullende maatregelen en/of onderzoeksmaatregelen aanbevolen. Wel dient het baggeren van de verontreinigde waterbodem zo snel mogelijk te worden uitgevoerd. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 37\40

38 8 Literatuur Natuurwetenschappelijk Centrum (2007) Visfauna in de KRW-gebieden Het Diep en Kwalgat/Midden Els in Polder de Biesbosch te Dordrecht. Rijkswaterstaat (2005) Handreiking GEP/MEP. Handreiking voor vaststellen van status, ecologische doelstellingen en bijpassende maatregelenpakketten voor niet-natuurlijke wateren. RIZA rapport STOWA rapport STOWA (2012) Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water Rapportnummer STOWA (2012) Omschrijving MEP en maatlatten voor sloten en kanalen voor de kaderrichtlijn water Rapportnummer WSHD (2008) Wateropgave waterkwaliteit cluster 2: Dordrecht landelijk gebied. Uitwerking van doelen, maatregelen en kosten in het gebied Hollandse Delta (KRW Fase 3) Concept. WSHD (2011). Pilot varend onderhoud, aangepast onderhoud op drie locaties. WSHD (2012). KRW-maatregel optimalisatie doorstroming Dordt landelijk WSHD (2013) Factsheets per waterlichaam. WSHD (2) (2013) Advies aansluiten ongerioleerde panden Dordrecht. 38\40 Watersysteemanalyse KRW-waterlischamen in het beheergebied van WSHD

39 Bijlage 1 Profielen

40

41

42

43 Bijlage 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen

44

45 Tabel 8.1 Gemeten overige chemische stoffen in Gemeten prioritaire stoffen Gemeten overige stoffen trifluraline koper imidacloprid alachloor ethylparathion abamectine naftaleen 1,2-dichloorbenzeen mevinfos 4-tertiair-octylfenol vanadium ethylazinfos trichloorbenzeen linuron molybdeen endosulfan (som alfa- en beta-isomeer) methylparathion 1,1,2,2-tetrachloorethaan 4,4'-dichloordifenyltrichloorethaan barium metolachloor bis(2-ethylhexyl)ftalaat (DEHP) cis-heptachloorepoxide heptachloor benzeen chlooretheen (vinylchloride) chloordaan 4-nonylfenol chloorprofam carbendazim hexachloorbenzeen fenthion tolueen hexachloorbutadieen dimethoaat tin ethylchloorpyrifos triazofos pirimicarb diuron methylpirimifos diazinon chloorfenvinfos propoxur chloridazon som 2,4'-DDT, 4,4'-DDT, 4,4'-DDD en 4,4'-DDE ethylbenzeen isoproturon metazachloor pentachloorbenzeen tolclofos-methyl simazine 1,4-dichloorbenzeen atrazine methylazinfos som aldrin, dieldrin, endrin en isodrin heptenofos som a-, b-, c- en d-hch pyridaben disulfoton 1,3-dichloorbenzeen trifenyltin (kation) ammonium monolinuron chloorbenzeen kobalt 1,2-xyleen seleen chloortoluron 4-chlooraniline malathion

46

47 Bijlage 3 Begrippenlijst en afkortingen

48

49 Begrippenlijst Afkoppelen Afwentelen Beoordelingssysteem Chemie ten behoeve van de ecologie Diffuse bronnen Doelgat Ecologisch doel Ecologische KwaliteitsRatio (EKR) Ecologische parameters Generieke maatregelen Goed Ecologisch Potentieel (GEP) Goede Ecologische Toestand (GET) Hydromorfologische maatregelen Kaderrichtlijn Water (KRW) KRW- beoordelingssysteem Verharde oppervlakken niet meer aansluiten op het riool maar rechtstreeks lozen op oppervlaktewater of in de bodem Maatregelen nemen bovenstrooms, die ten koste gaan van doelrealisatie benedenstrooms Een systeem dat gebruikt wordt om de ecologische toestand en voor de ecologie relevante chemische toestand van een water te beoordelen. Er zijn verschillende systemen gebruikt. Deze term wordt in KRW verband gebruikt voor verschillende natuurlijke chemische stoffen die bepalend zijn voor de planten en dieren. Het gaat hier vooral om nutriënten, zoutgehalten en de zuurgraad. Het waterschap gaat uit van de landelijke werknormen. Hierbij gaat het om verontreinigingen die niet via een te controleren weg maar diffuus en via diverse transportroutes het oppervlaktewater verontreinigen (voorbeeld uitspoeling van mest;verontreiniging via neerslag) Het verschil tussen de huidige situatie en het ecologische of chemische doel (GET of GEP). Het ecologisch doel van de KRW is de Goede Ecologische Toestand (natuurlijke wateren) of het Goed Ecologische Potentieel (kunstmatige en sterk veranderde wateren) in alle wateren. Getal tussen 0 en 1 waarmee de kwaliteit van een ecologische parameter wordt aangegeven. 0 is zeer slecht, 1 is zeer goed. De grens voor het GEP wordt gewoonlijk bij een EKR van 0,6 gelegd. Een ecologische groep planten of dieren waarmee de situatie van het waterlichaam wordt beoordeeld. Gebruikt worden: fytoplankton en diatomeeën (algen), waterplanten, macrofauna (waterdieren) en vissen Landelijke maatregelen voor heel Nederland met betrekking tot mest,bouwstoffen, bestrijdingsmiddelen en andere diffuse bronnen. De ecologische situatie bij een lichte afwijking van het Maximaal Ecologisch Potentieel. Het Goed Ecologisch Potentieel wordt als doel gesteld in sterk veranderde en kunstmatige wateren De Goede Ecologische Toestand is het doel in natuurlijke wateren en is omschreven als: een lichte afwijking van de onverstoorde referentiesituatie. Deze situatie wordt ook wel aangeduid als de Zeer Goede Ecologische Toestand. Ingrepen in de waterhuishoudkundige structuur of de fysieke structuur van de waterlichamen (bijvoorbeeld stuwen plaatsen of profielen verruimen) Europese richtlijn die is overgenomen in nationale wetgeving met als doel in 2015 een goede kwaliteit van oppervlaktewater en grondwater te bereiken. Voor de KRW is het nodig dat voor er voor de verschillende watercategorieën op verschillende ecologische parameters beoordeeld wordt. De reeds

50 Kunstmatig water Maatlat Maatschappelijke Kosten-Baten Analyse (MKBA) Maximaal Ecologisch Potentieel (MEP) Mitigerende maatregelen MTR-norm Natura 2000 Natuurlijk water Natuurlijke referentie Overig gebied Prioritaire stoffen Riool overstort Rijn-West Status van een waterlichaam bestaande systemen voldoen niet aan de eisen van de KRW omdat deze niet altijd op voor KRW verplichte parameters toetsen. Ook zijn de eisen van huidige beoordelingssystemen soms te laag. Water dat door toedoen van mensen ontstaan is op een plaats waar voorheen geen water was. Een schaal die gebruikt wordt om de situatie van een ecologische parameter te beoordelen. De uitkomst is in een aantal gevallen een EKR-score. Op rijksniveau uitgevoerde analyse op het maatregelenpakket waarbij de meest kosteneffectieve maatregelen prioriteit krijgen. De maximaal haalbare ecologische situatie in een kunstmatig of sterk veranderd waterlichaam. Maatregelen die getroffen kunnen worden in een kunstmatig of sterk veranderd waterlichaam om de huidige situatie dichterbij de situatie van de natuurlijke referentie te brengen. Het gaat hierbij specifiek om hydromorfologische maatregelen Maximaal Toelaatbaar Risico. Dit is een landelijke norm voor concentraties van chemische stoffen. Deze zijn ontleend aan de Vierde Nota Waterhuishouding. In Europees verband zijn deze normen voor een aantal stoffen aangescherpt. De verzameling van Nederlandse natuurgebieden die in Europees verband een beschermde status genieten. (Vogel- en habitatrichtlijngebieden) Water dat hooguit in beperkte mate door mensen is veranderd Beschrijving van de voorkomende dieren- en plantensoorten in onverstoorde natuurlijke voorbeelden van bepaalde watertypen. Gebied dat noch een waterlichaam is, noch hoort bij het verzorgingsgebied van een waterlichaam. Stoffen die door Brussel aangemerkt zijn als gevaarlijk voor de aquatische ecosystemen en de volksgezondheid( bijvoorbeeld zware metalen, Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) Tijdens zware regenbuien kunnen veel rioolstelsels het aangevoerde regenwater niet verwerken. Via zogenaamde riooloverstorten wordt dan het teveel aan rioolwater op het oppervlaktewater geloosd. Het meest westelijke deel van het stroomgebied Rijndelta, waarin de verschillende bestuursorganen gezamenlijk de KRW-opgave bepalen. Indeling van waterlichamen in natuurlijk, sterk veranderd of kunstmatig. De status heeft invloed op de ecologische doelen die gesteld worden. Voor natuurlijke watertypen zijn er referenties opgesteld. Een natuurlijk waterlichaam dient aan de Goede Ecologische Toestand te voldoen zoals deze is aangeduid in de bijbehorende referentie. Voor sterk veranderde en kunstmatige wateren geldt dat wordt getoetst aan het meest gelijkende watertype. Voor deze wateren is er wel de ruimte om op basis van onomkeerbare ingrepen of significante schade aan gebruiksfuncties de

51 Sterk veranderd water STOWA-beoordelingssysteem Stroomgebiedbeheersplan (SGBP) Verzorgingsgebied Vogel- en habitatrichtlijngebied Waterlichaam Watertype (Natuurlijk) (Alterra 2003) Zwemwater ecologische doelen bij te stellen. Voor het beheersgebied van WSHD geldt dat alle waterlichamen de status kunstmatig of sterk veranderd hebben. Water dat van natuurlijke oorsprong is maar in zekere mate door mensen is veranderd. Het is niet mogelijk is of niet wenselijk i.v.m significante schade aan de huidige gebruiksfuncties dat het water weer in de natuurlijke staat hersteld wordt Landelijk in opdracht van STOWA ontwikkeld beoordelingssysteem voor oppervlaktewater waarbij verschillende aspecten afzonderlijk worden beoordeeld. Het plan waarin lidstaten volgens de KRW verplicht zijn om elke zes jaar aan de Europese Commissie te rapporteren wat de huidige toestand is van de waterlichamen en waarin het maatregelenpakket staat opgenomen om de doelen te bereiken. Het eerste stroomgebiedbeheersplan dient Nederland eind 2009 te rapporteren Het gebied van waaruit het water terechtkomt in een waterlichaam. Gebied met een officiële Europese beschermde status in het kader van de vogelrichtlijn of de habitatrichtlijn. Een waterlichaam is een oppervlaktewater binnen één beschrijvingsgebied dat van eenzelfde type en status is. Het heeft een redelijk uniforme toestand en er geldt eenzelfde doelstelling. De KRW verplicht om een watergang die water afvoert uit een gebied van ten minste 1000 ha of een water dat een oppervlakte heeft van ten minste 50 ha aan te wijzen als waterlichaam. Voor de KRW is het nodig dat alle waterlichamen ingedeeld worden in watertypen. Deze indeling gebeurt op basis van verschillende criteria. Eerst wordt gekeken in welk hoofdtype een waterlichaam valt. Er zijn vier hoofdtypen te weten: Rivieren, Meren, Overgangswateren en Kustwateren. Vervolgens wordt binnen deze hoofdtypen weer een onderverdeling gemaakt op basis van o.a. het zoutgehalte, de diepte en breedte van een water. In het beheersgebied van WSHD vallen de meeste waterlichamen onder het hoofdtype Meren. Een officieel in Brussel aangemelde locatie, waar in oppervlaktewater gezwommen wordt en die moet voldoen aan de Europese zwemwaterrichtlijn

52 Afkortingen EKR GEP GET KRW MEP SGBP STOWA WSHD ZGET Ecologische KwaliteitsRatio Goed Ecologisch Potentieel Goede Ecologische Toestand Kaderrichtlijn Water Maximaal Ecologisch Potentieel Stroomgebiedsbeheersplan Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer Waterschap Hollandse Delta Zeer Goede Ecologische Toestand (zie ook Goede Ecologische Toestand)