van WSHD NL19_10, De Viersprong

Transcriptie

1 Watersysteemanalyse KRWwaterlichamen in het beheergebied van WSHD NL19_10, De Viersprong 25 september 2013

2

3 Verantwoording Titel Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD Opdrachtgever Waterschap Hollandse Delta Projectleider ing. C.G. Schreuders Auteur(s) dr. S. (Susan) Sollie, Msc. E.C.Visser Projectnummer Aantal pagina's 37 (exclusief bijlagen) Datum 25 september 2013 Handtekening Ontbreekt in verband met digitale verwerking. Dit rapport is aantoonbaar vrijgegeven. Colofon Tauw bv BU Water Australiëlaan 5 Postbus GA Utrecht Telefoon Fax NEN-EN-ISO 9001 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 3\37

4 4\37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

5 Inhoud Verantwoording en colofon Inleiding Aanleiding Doelstelling Afbakening Leeswijzer Situatiebeschrijving Eigenschappen waterlichaam Verzorgingsgebied Kwelsituatie Oevers Beheer en onderhoud Onderzoek in het gebied Karakterisering en doelen Begrenzing waterlichaam Herbevestiging status Afweging KRW type GEP Toetsing Ligging meetpunten KRW toetsing Doelgat per deelmaatlat Effecten maatregelen op doelgat Analyse oorzaken doelgat Aanwezig doelgat Systeem Stroming Structuur Stoffen Soorten Schoning Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 5\37

6 6 Conclusie Ecologie Chemie Aanbevelingen Literatuur Bijlage(n) 1 Profielen 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen 3 Begrippenlijst en afkortingen 6\37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

7 1. Inleiding Dit rapport is onderdeel van een watersysteemanalyse van alle KRW waterlichamen in het beheergebied van waterschap Hollandse Delta (WSHD). In deze rapportage wordt een analyse beschreven van waterlichaam de Viersprong liggend in deelstroomgebied Rijn- West. 1.1 Aanleiding In 2008 zijn voor het gehele beheergebied van WSHD KRW gebiedsrapportages opgesteld. In deze gebiedsrapportages zijn de huidige ecologische en chemische toestand in beeld gebracht en vergeleken met de KRW doelen. Vervolgens zijn maatregelen benoemd om dichter bij de doelen te komen. De maatregelen die gepland waren in de periode worden momenteel uitgevoerd. Daarvoor wordt echter de tijd genomen tot In 2013/2014 dient een tweede gebiedsproces uitgevoerd te worden waarin wederom het eventueel resterende doelgat moet worden bepaald en indien nodig aanvullende maatregelen moeten worden opgevoerd om het resterende doelgat te dichten. Voor de karakterisering van de oppervlaktewaterlichamen moet een waterlichaam met de status sterk veranderd of kunstmatig elke 6 jaar weer worden bevestigd (voor werkwijze: zie Rijkswaterstaat (2005)). Sinds de eerste gebiedsronde in 2008 is veel informatie verzameld en kennis ontwikkeld. Deze kennis is samengebracht in een analyse waaruit blijkt wat de belangrijkste knelpunten en oplossingsrichtingen zijn. 1.2 Doelstelling Doel van het onderzoek is inzicht te krijgen in: Aard en kwaliteit van de waterlichamen De belangrijkste oorzaken van het niet voldoen aan de KRW-normen De meest effectieve oplossingsrichtingen Dit dossier kan vervolgens de basis vormen voor het gebiedsproces 2013/2014 en daarmee ook voor het tweede stroomgebiedbeheerplan van Rijn en Maas (SGBP's). Uit dit dossier blijkt onder meer wat de grootste knelpunten zijn om vervolgens handvatten te bieden om de gebiedsprocessen in te gaan en de maatregelen te bepalen. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 7\37

8 1.3 Afbakening Deze analyse wordt uitgevoerd met alleen de binnen het waterschap beschikbare gegevens ten aanzien van de waterlichamen, alsmede algemeen bekende literatuuronderzoeken. Er wordt alleen aanvullend meetwerk uitgevoerd, naar de bodemtoxiciteit en naleveringen vanuit de bodem in de grote waterlichamen. In deze rapportage worden oplossingsrichtingen bepaald, maar geen complete maatregelenpakketten. Dat is een belangrijk doel van het gebiedsproces zelf. 1.4 Leeswijzer Eerst volgt er een algemene kenschets (Hoofdstuk 2) waarna de status wordt heroverwogen en eventueel een nieuw GEP en een nieuwe begrenzing (Hoofdstuk 3) worden bepaald. Ook wordt in hoofdstuk 3 het KRW-type getoetst. In Hoofdstuk 4 zijn de toetsresultaten weergegeven, inclusief het doelgat per deelmaatlat. Deze doelgaten worden geanalyseerd middels het 6S-model (Hoofdstuk 5), waarna een conclusie wordt getrokken over de oorzaken van de doelgaten (Hoofdstuk 6). In hoofdstuk 7 staan tenslotte globaal de maatregelen en oplossingsrichtingen beschreven die kunnen leiden tot het behalen van de gestelde doelen. Verder bevat het rapport een aantal bijlagen. Hierin zijn de profielen van het waterlichaam te vinden, een lijst met gemeten chemische stoffen en een begrippenlijst. 8\37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

9 2 Situatiebeschrijving 2.1 Eigenschappen waterlichaam Het waterlichaam De Viersprong ligt in het oosten van het beheergebied van Waterschap Hollandse Delta. Het waterlichaam wordt begrensd door gemaal Jonhannes Vis en het waterlichaam Kwalgat/Midden Els. Het waterlichaam ligt in landelijk gebied. De eigenschappen van het waterlichaam staan overzichtelijk weergegeven in Tabel 2.1. Tabel 2.1 Hydromorfologische eigenschappen waterlichaam Onderdeel Naam De Viersprong Code NL 19_10 Deelstroomgebied Rijn-West Type M14 Ondiepe gebufferde plassen Status Kunstmatig Wateronttrekking Onbekend Provincie Zuid-Holland Gemeente Dordrecht Beschermde gebieden Zwemlocatie met strandje Waterbeheergebied Hollandse Delta Gemiddelde diepte 1,5 tot 2,5 m Gemiddelde breedte 30 m Waterpeilen Winter:-1,0 m NAP Zomer: -0,7 m NAP Werkelijk profiel Zie bijlage 1 voor representatieve dwarsdoorsneden van het werkelijke profiel (uit Ideoma) Groot onderhoud baggeren in 2032, laatst gebaggerd in 2004 Slibdikte Opp. waterlichaam %-openwater bemalingsgebied Opp. afwaterend gebied Inlaat water Kwelsituatie In de oever (25 tot 250 cm uit de kant) heeft het slib een dikte van 0 cm. In het midden van het waterlichaam loopt de slibdikte op tot 1 m. 6,8 ha Met waterlichaam: 3,69 % (mate van betrouwbaarheid 10 %) Zonder waterlichaam: 3,07 % Opp. % <5 dan verblijftijd klein en verblijftijdgestuurde ecologie 1099,6 ha Inlaat komt uit de Merwede via het Sint Maartensgat in de Dordtse Biesbos en wordt bij gemaal Johannes Vis ingelaten. kweldruk gemiddeld 0,0 tot 0,5 mm/dag, meer in het oosten en rond het Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 9\37

10 Onderdeel waterlichaam zelf is sprake van infiltratie van 0,0 tot 0,5 mm/dag. Recreatie functie Zwemlocatie met strandje, wandelen (evt. met hond), paardrijden en fietsen Figuur 2.1 Een representatief beeld van het waterlichaam. 2.2 Verzorgingsgebied Het verzorgingsgebied bestaat uit het bemalingsgebied Polder de Biesbosch (RNWE_1981). Binnen het verzorgingsgebied zijn vijf verschillende peilgebieden aanwezig. Alleen in polder De Biesbosch is een verschillend zomer- en winterpeil, in de andere peilgebieden is een vast jaarrond peil (WSHD, 2008). In Figuur 2.2 zijn de stromingsrichtingen van het water naar het waterlichaam weergegeven. Bij gemaal Johannes Vis wordt water in- en uitgelaten. Aan de noordzijde wordt water doorgevoerd naar de Bovenpolder. Figuur 2.2 Stromingsrichtingen van het afwateringsgebied van het waterlichaam. De grootste bronnen van verontreiniging zijn het inlaatwater via gemaal Johannes Vis en de instroom vanuit agrarisch achterland. Uit de grafieken in Figuur 2.3 en 2.4 is te zien dat de bron van de fosfaat en stikstof seizoensafhankelijk is. Fosfaat en stikstof worden in de zomermaanden 10\37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

11 (april tot september) voornamelijk aangevoerd via inlaatwater dat bij gemaal Johannes Vis wordt ingelaten. In de winter is afwatering van het agrarische achterland een grote bron van zowel fosfaat als stikstof. Voor stikstof is droge depositie het gehele jaar rond een bron. Deze droge depositie bestaat voornamelijk uit ammoniak (41 kg/ha/jaar). In het verzorgingsgebied ligt deels nog geen riolering. Een aantal boerderijen loost via een individuele behandeling afvalwater (IBA). Ook wordt via septic tanks op het oppervlaktewater geloosd. In een studie naar het effect van ongerioleerde panden Dordrecht op De Viersprong wordt geconcludeerd dat de lozingen vanuit de ongerioleerde panden geen noemenswaardige belasting vormen voor het waterlichaam De Viersprong (WSHD (2), 2013). Bovendien zijn in 2012 de panden die direct op het waterlichaam lozen aangesloten op de riolering. Het wordt dan ook aangeraden om de belasting op 0 te stellen. Figuur 2.3 Stoffenbalans P in Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 11\37

12 Figuur 2.4 Stoffenbalans N in In Figuur 2.5 is het verzorgingsgebied van het waterlichaam weergegeven als nummer RNWE_1981 (bemalingsgebied Polder de Biesbosch). Het verzorgingsgebied bevat voor het overgrote deel akkerbouw (71,4 %) verder is er nog een groot aandeel grasland (14,0 %) en natuur (11,7 %). Er is geen stedelijk gebied en tuinbouw komt haast niet voor (0,5 %). 12\37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

13 Figuur 2.5 Verzorgingsgebied waterlichaam (RNWE_1981). In Tabel 2.2 is de streefdiepte in het verzorgingsgebied weergegeven. Wanneer een groot deel van de watergangen niet aan de streefdiepte voldoet (en dus te ondiep is), wordt het waterlichaam daardoor negatief beïnvloed (omdat ondiep water onder andere sneller opwarmt en zuurstofgehaltes lager kunnen worden). Van de watergangen met een streefdiepte van 1 m voldoet 68 % niet en 29 % wel (Figuur 2.6 en Tabel 2.2). Van de watergangen met een streefdiepte van 0,5 m is van 96 % onbekend of deze voldoen. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 13\37

14 Tabel 2.2 Streefdieptes watergangen in het verzorgingsgebied. Streefdiepte Gegevens Onbekend Voldoet niet Voldoet wel Streefdiepte 0,5m Streefdiepte 1m Percentage van de lengte 96 % 2 % 2 % Som van lengte Percentage van de lengte 3 % 68 % 29 % Som van lengte Figuur 2.6 Actuele diepte in watergangen in het verzorgingsgebied met een streefdiepte van 1m. 2.3 Kwelsituatie In het verzorgingsgebied varieert de gemiddelde kwel van ca. 0,0 tot 0,5 mm/dag meer in het oosten en rond het waterlichaam zelf is sprake van infiltratie van 0,0 tot 0,5 mm/dag. In Figuur 2.7 is de kwelsituatie weergegeven voor het verzorgingsgebied. 14\37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

15 Figuur 2.7 Kwelsituatie in het verzorgingsgebied. Uit de beschikbare stoffenbalans komt naar voren dat de kwel geen directe negatieve invloed heeft op de waterkwaliteit van het waterlichaam. De mate waarin het indirect een rol speelt via drainage van het landbouwwater is onbekend. 2.4 Oevers De meest noordelijke oever is beschoeid en de zuidelijke oever is begroeid met riet (circa 3 meter breed). Bij de zuidelijke aftakking staan op beide oevers bomen dicht op het water. Op het punt waar de vertakkingen samenkomen is het water zeer helder en hebben alle oevers een natuurvriendelijke inrichting. De oevers bij de overgang naar het Kwalgat en Midden Els zijn voornamelijk begroeid met riet en gedeeltelijk met bomen (WSHD, 2008). De profielen (Bijlage 1) laten zien dat de oevers veelal flauw zijn, eventueel met een plasberm. 2.5 Beheer en onderhoud Baggeren gebeurt projectmatig en is het laatst in 2004 gebeurd. In 2032 zal opnieuw gebaggerd worden. Het watervoerend profiel wordt onderhouden met een maaiboot. Sinds 2011 wordt als pilot alleen de middenbaan gemaaid als dit nodig is. Daarvoor was sprake van een beeldbestek, waarbinnen ook niet alles weggemaaid werd en alleen werd gemaaid als het nodig was. Aan de natte en de droge oevers vindt geen (maai)beheer en onderhoud plaats. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 15\37

16 2.6 Onderzoek in het gebied In het waterlichaam zijn de volgende onderzoeken gedaan: Onderzoek zwemwaterlocaties de Viersprong Optimalisatie doorstroming de Viersprong Pilot varend onderhoud Onderzoek bacteriologische kwaliteit polderwater Onderzoek visstand bij wijziging in- en uitlaatregime De resultaten van deze onderzoeken worden in de analyse gebruikt. In mei 2013 is de dikte van de sliblaag, de potentiële nalevering uit de bovenste bodemlaag, en de toxiciteit van de bodem op twee punten in de Viersprong gemeten. Voor de locaties van de meetpunten zie figuur 4.1. De sliblaag was op het moment van monstername cm (Tabel 2.4). Op meetpunt DWOP 0807 is de potentiële nalevering van fosfaat hoog en op meetpunt DWOP 0804 is deze gering (Tabel 2.5). De bodem heeft geen toxiciteit voor ammonium en sulfide (Tabel 2.6). Tabel 2.3 Dikte sliblaag in de Viersprong (meting mei 2013). Meetpunt Waterdiepte op meetpunt (cm) Slibdikte (cm) DWOP DWOP Tabel 2.4 Trofiegraad van de waterbodem (bovenste 10 cm). De potentie voor nalevering is hoog bij Fe/P<10, matig bij Fe/P10-20 en laag bij Fe/P>20. Bij een P gehalte <1,36 g/kg is de bodem niet eutroof en zal nalevering gering zijn (Boers en Uunk, 1990). Meetpunt P (mg/kg) Fe (mg/kg) Fe/P Potentie nalevering DWOP ,57 Hoog* DWOP ,03 Gering *Bodem is niet heel erg eutroof. Tabel 2.5 Ammonium en sulfide als maat voor toxiciteit van de bodem. Meetpunt ammonium sulfide Toxiciteit Ammonium Toxiciteit Sulfide (mg/kg) (mg/kg) (grenswaarde 14 mg/l)* (grenswaarde 1,6 mg/l)* DWOP ,58 Nee Nee DWOP ,7 Nee Nee *(Loeb, 2012) 16\37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

17 3 Karakterisering en doelen 3.1 Begrenzing waterlichaam In Figuur 3.1 is de begrenzing van het waterlichaam weergegeven. Er is geen reden om deze begrenzing aan te passen. Figuur 3.1 Begrenzing waterlichaam. 3.2 Herbevestiging status Het waterlichaam de Viersprong is in het verleden gegraven. Hierdoor is de status kunstmatig te rechtvaardigen. 3.3 Afweging KRW type Er is geen aanleiding om het KRW-type te herzien. De typeaanduiding is gebaseerd op zoet / water waarbij de breedte het KRW type bepaalt, zijnde M14. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 17\37

18 3.4 GEP Vooralsnog is er geen aanleiding om dit waterlichaam te toetsen met een nieuw/aangepast GEP (Goed Ecologische Potentieel). 18\37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

19 4 Toetsing 4.1 Ligging meetpunten In het Figuur 4.1 zijn de meetlocaties weergegeven die in 2011 zijn bemonsterd. De bemonstering levert de input voor de toetsing van het waterlichaam. Voor dit waterlichaam is er op vijf meetlocaties (DWOP 0816, DWOP 0816F, DWOP 0817, DWOP 0818 en DWOP 0804) gemeten. Tabel 4.1 Meetpunten in het waterlichaam per kwaliteitselement. Kwaliteitselement Meetpunt(en) Chemie DWOP 0816 Macrofyten DWOP 0817, DWOP 0818 Doorzicht DWOP 0816F Macrofauna DWOP 0817, DWOP 0818 Fytoplankton DWOP 0816F Extra info (niet naar EU) DWOP 0804 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 19\37

20 Figuur 4.1 Monsterlocaties waterlichaam. 4.2 KRW toetsing De toetsing van het waterlichaam is uitgevoerd met QB wat versie De doelwaarden voor de biologische kwaliteitselementen en voor de algemeen fysisch-chemische parameters zijn overgenomen uit maatlat documenten STOWA 31 en 34 (2012). Voor de toetsing zijn de bemonsteringsgegevens uit 2011 gebruikt en voor vis de data uit Voor vis moet worden opgemerkt dat de bemonstering niet conform KRW-methodiek is uitgevoerd (Natuurwetenschappelijk Centrum, 2007). De resultaten zijn weergegeven in Tabel \37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

21 Tabel 4.2 Toetsing waterlichaam (groen=goed (EKR 0,6); geel=matig (0,6 EKR 0,4); oranje=ontoereikend (0,4 EKR 0,2); rood=slecht EKR 0,2)). Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand 2012 (data 2011) Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,559 0,041 Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,489 0,111 Macrofauna EKR 0,6 0,418 0,182 Vis EKR 0,6 0,744 - Totaal stikstof (Ntot) mg N/l 1,3 1,2 - Totaal fosfaat (Ptot) mg P/l 0,09 0,057 - Chloride (Cl) mg/l ,3 - Zuurstofverzadiging (O 2) % ,2 - ph - 5,5-8,5 7,9 - Temperatuur (T) C 25 18,7 - Doorzicht (ZICHT) m 0,90 0,77 0,13 Voor de overige chemische stoffen voldoen barium, seleen en ammonium niet aan de norm (Tabel 4.3). Voor metalen (barium) is er op dit moment een landelijke discussie gaande omtrent het natuurlijk voorkomen van verhoogde metaalconcentraties in relatie tot de toetsmethode. Momenteel wordt een herziening Richtlijn Monitoring en Protocol Toetsen en Beoordelen opgesteld. Wanneer die gereed is, zullen normen opnieuw getoetst worden. Selenium heeft een acuut toxisch effect op cyanobacteriën, protozoa, algen, macrofyten, rotifera, mosselen, crustacea, insecten, annelida, vis en amfibieën. Naast acute effecten heeft het ook een chronisch toxische effect voor bacteriën, cyanobacteriën, protozoa, algen, macrofyten, crustacea, insecten en vis (Vlaardingen et al., 2005). Ammonium vindt zijn oorsprong voornamelijk in de landbouw. Hoge concentraties ammonium kunnen toxisch zijn voor planten en dieren. In bijlage 2 is de tabel met alle gemeten stoffen in het waterlichaam te vinden. Tabel 4.3 Normoverschrijdingen overige chemische stoffen. Prioritaire stoffen Geen Overige verontreinigende stoffen Barium Seleen Ammonium Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 21\37

22 4.3 Doelgat per deelmaatlat In Tabel 4.4 is per parameter het doelgat per deelmaatlat weergegeven. Hiermee wordt meer inzicht verkregen in de oorzaak van het doelgat. Fytoplankton De score voor fytoplankton wordt beoordeeld op chlorofyl-a en op bloei. Het doelgat voor fytoplankton wordt veroorzaakt doordat er sprake is van bloei. Overige waterflora Voor de Overige waterflora wordt in het M14 type gekeken naar de submerse vegetatie, de drijvende vegetatie, de emerse vegetatie en de oevervegetatie. Het begroeibaar areaal is het gehele waterlichaam (uitzondering delen >3m diep) voor submerse vegetatie. Voor drijvende vegetatie, emerse vegetatie, flab en kroos is dit tot 1 m diep. Voor oevervegetatie geldt een 15 m brede zone. De gewenste bedekking om aan het GEP te voldoen is, minimaal: Submerse vegetatie 25 % van begroeibaar areaal Drijvende vegetatie 1 % van begroeibaar areaal Emerse vegetatie 5 % van begroeibaar areaal Oevervegetatie 60 % van begroeibaar areaal In de huidige situatie is de abundantie van submerse vegetatie en oevervegetatie onvoldoende. Ook het totaal aantal voorkomende plantensoorten is te beperkt. Macrofauna Bij macrofauna in M14 typen wordt het EKR bepaald door een complexe formule, waarin het aandeel positieve taxa, het aandeel negatieve taxa, het aandeel kenmerkende soorten, en het aandeel kenmerkende soorten onder referentieomstandigheden wordt meegenomen. Deze laatste waarde is afhankelijk van het type waterlichaam. In de huidige situatie zijn er negatief-dominante soorten aanwezig, maar de abundantie daarvan is niet zo hoog. Het aantal positief dominante soorten en kenmerkende soorten is te laag om aan het GEP te kunnen voldoen. Vis De EKR van vis is alleen beoordeeld voor de deelmaatlat abundantie voor M14 typen. Het aandeel brasem, aandeel baars/blankvoorn, aandeel plantminnende soorten en aandeel zuurstoftolerante soorten telt mee. Voor M14 wordt aanvullend gecorrigeerd voor het aandeel snoekbaars >40 cm. Dit laatste is vanwege de niet aangetroffen snoekbaars (Natuurwetenschappelijk Centrum, 2007) niet aan de orde. 22\37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

23 Voor De Viersprong is vis in 2007 bemonsterd, maar niet conform KRW-methodiek. Dit heeft mogelijk invloed op de uitkomst van de toetsing en/of beoordeling. Voor vis is er in de huidige situatie geen doelgat. Er wordt ruimschoots voldaan aan het GEP. Tabel 4.4 Doelgat per deelmaatlat. Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand maatlaat 2012 Doelgat Biologische kwaliteitselementen Fytoplankton EKR 0,6 0,559 0, chlorophyl-a eqr EKR 0, bloei eqr EKR 0, bepalend bloei nummer EKR Overige waterflora (macrofyten) EKR 0,6 0,489 0, abundantie groeivormen eqr EKR 0,544 0, submers EKR 0,418-0, drijvend EKR 0, emers EKR oever EKR 0,225 0, macrofyten soorten eqr EKR 0,404-0, waterplanten telwaarde EKR aantal tellende soorten EKR 4-7 Macrofauna EKR 0,418 0, totaal van de abundantie-klassen EKR positief dominanten + kenm. taxa % EKR 16,86-24,37 abund. 3.2 negatief dominanten % abund. EKR 5,09-19, kenmerkende taxa % aantal EKR 8,24-12, positieve taxa aantal chloride (mg/l) mg/l -/- Vis EKR 0,6 0, eqr soortensamenstelling: EKR -/- 4.2 eqr abundantie: EKR -/ brasem EKR baars en blankvoorn / eurytopen EKR 0, plantenminnende soorten EKR 0, zuurstoftolerante soorten EKR 0, percentage bovenmaatse vis % -/- Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 23\37

24 Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doel Toestand maatlaat 2012 Doelgat aftrek ekr aantal soorten kg vis kg/ha percentage bovenmaatse vis (totaal) % -/- 4.4 Effecten maatregelen op doelgat Voor het waterlichaam NL 19_10 zijn diverse onderzoeken uitgevoerd. Er zijn tevens diverse inrichtings- en beheersmaatregel gepland in het Waterbeheerplan, die echter nog niet zijn uitgevoerd. Inrichtingsmaatregelen Uitgevoerd: Aanleg nvo's in kreken de Elzen (Elzen-noord) Aanleg riolering langs Oude Veerweg en Noorderelsweg Verleggen ruiterpad verder weg van zwemwater De Viersprong Nog niet uitgevoerd: Aanleg nvo's in kreken de Elzen (Elzen-noord) Verondiepen/dempen sloten bosgebied De Elzen (Elzen-noord) Reconstructie bestaande nvo's De Elzen (500m) Opheffen onderbemaling De Elzen Aanleg nieuwe natuur- en recreatiegebieden (Nieuwe Dordtse Biesbosch) Verplaatsen inlaat Aanleg zuiveringsmoeras/bezinkingsplas achter inlaat Scheiden honden van zwemmers Onderzoeksmaatregelen Uitgevoerd: Onderzoek zwemwaterlocaties de Viersprong Optimalisatie doorstroming de Viersprong Onderzoek bacteriologische kwaliteit polderwater Onderzoek visstand bij wijziging in-uitlaatregime Beheersmaatregelen 24\37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

25 Uitgevoerd/in uitvoering: Natuurvriendelijk schonen en gedifferentieerd onderhoud watergangen Nog niet uitgevoerd: Verwijderen klasse 3 bagger Verwijderen hout op oevers (Elzen-noord) Verwijderen klasse IV onderhoudsbagger Opstellen plan optimaliseren natuurvriendelijk beheer en onderhoud Buiten gebruik stellen inlaat gemaal Johannes Vis Handhaven hondenverbod in zwemwater Met inrichtings- en beheersmaatregelen is op korte termijn de ecologische kwaliteit van de waterlichamen te verbeteren. Het gaat om reconstructie en aanleg van natuurvriendelijke oevers, verwijderen van opgaande oeverbegroeiing, en het dempen van sloten in het aangrenzende bosgebied en het opheffen van de onderbemaling van Elzen Noord. Voor het verder verlagen van het nutriëntenniveau (vooral fosfor) dienen de restlozingen direct op het waterlichaam (Noorderelsweg) te worden opgeheven. Dit is uitgevoerd in In het verzorgingsgebied zijn nog een aantal panden niet aangesloten op de riolering. Nader onderzoek heeft uitgewezen dat de panden vooralsnog geen belemmering zijn voor het bereiken van de KRW doelstellingen in de waterlichamen. Mogelijk levert het nieuwe mestbeleid (evenwichtsbemesting fosfaat in 2015) nog een beperkte bijdrage aan het verminderen van het fosforgehalte. Het opheffen van restlozingen vermindert tevens eventuele risico s op bacteriologische besmetting van het zwemwater Viersprong (Hogeschool Zeeland, 2010). Voor verdere bescherming van het zwemwater is voorzien in het beter handhaven van het hondenzwemverbod en het creëren van een alternatieve zwemplaats voor honden (WSHD, 2008). Tenslotte leveren ook enkele reeds voorgenomen - maatregelen in het Strategisch Groenproject Eiland van Dordrecht (SGP) naar verwachting een verbetering op voor de waterkwaliteit (nutriënten). Deze maatregelen vinden plaats in het verzorgingsgebied. Het gaat onder meer om het herinrichten van het noordelijk deel van de Polder de Biesbosch en de Hania s en Zuidbuitenpolder (landbouwgebied natuur- of recreatiegebied). Ook is voorzien in de aanleg van een zuiveringsmoeras (helofytenfilter) achter de nieuw aan te leggen waterinlaat bij Oosthaven. Verwacht wordt dat met de uitvoering van het SGP ook de uitwisseling van planten en dieren verbeterd tussen de waterlichamen en het verzorgingsgebied (WSHD, 2008). In Tabel 4.5 is een inschatting weergegeven van de effecten die het meest van belang zijn. Deze effecten zijn gebaseerd op waterkwaliteitsrapportages en expert judgement. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 25\37

26 Tabel 4.5 Effect maatregelen op doelgat (+ EKR score een klasse hoger; 0/+ EKR score verhoogt, maar geen klasse hoger; 0 geen EKR score verhoging). Kwaliteitselement / parameter Eenheid Doelgat Verplaatsen inlaat Pilot varend onderhoud Aanpak de Elzen Verwijderen bagger klasse 3 Fytoplankton EKR 0, /+ 0 0/+ Overige waterflora (macrofyten) EKR 0, /+ Macrofauna EKR 0, /+ 0 + Vis EKR Totaal stikstof (Ntot) mg N/l - 0/+ 0 0/+ 0 Totaal fosfaat (Ptot) mg P/l - 0/+ 0 0/+ 0 Chloride (Cl) mg/l Zuurstofverzadiging (O 2) % /+ 0 ph Temperatuur (T) C Doorzicht (ZICHT) m 0, \37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

27 5 Analyse oorzaken doelgat 5.1 Aanwezig doelgat In waterlichaam de Viersprong is er een doelgat aanwezig voor: Fytoplankton Macrofyten Macrofauna Doorzicht De doelgaten worden geanalyseerd met een zogenaamd 6S-model. Zes onderwerpen waarmee het gehele systeem in samenhang onder de loep genomen wordt: systeem, stroming, structuur, stoffen, soorten en schoning. Figuur 5.1 Het 6-S model. Maatregelen grijpen in op verschillende aspecten van het watersysteem. Op het hoogste niveau vinden we de systeemvoorwaarden (klimaat, geologie etc.). Maatregelen grijpen alleen in op lagere niveaus (stroming, structuren, stoffen, soorten en schonen). Bron: STOWA. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 27\37

28 5.2 Systeem Op systeemniveau zijn er weinig beperkingen voor het behalen van het doelgat. Het vast tegennatuurlijk peil is een belemmering voor de ontwikkeling van oevervegetatie, met name in combinatie met steile oevers. Het voornemen voor het verondiepen/dempen van de wateren in bosgebied De Elzen heeft waarschijnlijk een beperkt positief effect doordat daarmee een bron van hoogbelast water wegvalt. 5.3 Stroming Het systeem is meestentijds verblijftijdgestuurd. In perioden van waterinlaat is de verblijftijd echter aanzienlijk korter, en is er sprake van een procesgestuurd systeem. De waterinlaat bepaalt in de zomerperiode sterk de waterkwaliteit qua belasting met nutriënten. Vanwege deze reden, en omdat het inlaatwater bij gemaal Johannes Vis van slechtere kwaliteit is dan het water in de Viersprong zelf, is een onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om de in- en uitlaat te scheiden. Dit is namelijk mogelijk in het project Nieuwe Dordtse Biesbosch (WSHD, 2012). Inlaat vindt dan voortaan plaats via Oosthaven. WSHD heeft uit het onderzoek de volgende conclusies getrokken; Het toekomstige inlaatwater bevat momenteel 0,14 mg P/l i.p.v. 0,24 mg P/l De fosfaatconcentratie daalt van gemiddeld 0,19 mg P/l naar 0,09 mg P/l (dit geldt voor de gehele Polder de Biesbosch; in De Viersprong is de fosfaatconcentratie al laag (0,06 mg P/l)) Er is een halvering van de P-belasting (1 mg/m 2 /dag i.p.v. 2,32 mg P/m 2 /dag) De negatieve invloed van de rivier verdwijnt nagenoeg Een nadeel is dat de verblijftijd verlengd wordt en daarmee de kritische belasting verlaagd wordt De positieve effecten op de waterlichamen zullen het grootst zijn wanneer de hoofdstroom niet via het Kwalgat of de Noorderels loopt, aangezien daar een lokale onbekende bron zit. De meest voor de hand liggende route is via de Midden Els, met een (beperkte) aanvoermogelijkheid via de bufferzone in het noorden. De verwachting is dat deze maatregel een groot deel van de aanwezige doelgaten in De Viersprong zal opheffen. 5.4 Structuur Het waterlichaam kent relatief veel diversiteit in structuur, zowel door de dimensies als door de aanwezige vegetatie. Ook op de oevers is over het algemeen veel structuur aanwezig (al scoort de deelmaatlat oevers niet goed). De visstand (geen doelgat) profiteert hiervan, evenals macrofauna. Voor submerse vegetatie lijken er voldoende mogelijkheden om de bedekking te vergroten en daarmee het GEP te halen. Meer bepalend hierbij zullen het doorzicht en het maaibeheer zijn. Aangezien het waterlichaam qua chlorofyl-a voldoet aan de norm, wordt verondersteld dat het doorzicht (doelgat) beperkt wordt door zwevende stof. Het is niet geheel duidelijk welke oorzaak ten grondslag ligt aan dit zwevend stof in de waterkolom. De maatregel om het systeem te baggeren zal opwerveling van slib verminderen. 28\37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

29 Er zijn maatregelen gepland die de structuur in het waterlichaam en de omgeving verder zullen verbeteren. Deze maatregel zijn in principe niet noodzakelijk, maar bij uitvoering ervan worden de condities geschapen voor verdere ontwikkeling van vegetatie. 5.5 Stoffen De belasting met nutriënten leidt niet tot overschrijding van N en P in het waterlichaam. Desondanks is er periodiek sprake van algenbloei (zie Soorten ). Mogelijk is de norm voor P niet streng genoeg. Verdere reductie van de nutriëntenbelasting zal algenbloei beperken. De N/P ratio is 21,1 en daarmee is het een P-gelimiteerd systeem. Bij het nemen van maatregelen zal de nadruk dus ook moeten liggen op het (verder) terugdringen van fosfor. Hierbij speelt het landelijke, generieke mestbeleid een voorname rol, maar ook de al voorgenomen maatregelen (scheiden in- en uitlaat, baggeren van verontreinigd slib, handhaven lozingsbesluit) zullen hieraan bijdragen. De nalevering van fosfaat vanuit de bodem is relatief laag, het slib is dan ook geen grote bron voor nutriënten. Het onderzoek naar het scheiden van in- en uitlaat heeft geconcludeerd dat de verblijftijd vergroot en algenbloei mogelijk toeneemt. De verwachting is echter dat een lagere belasting hier (meer dan) voldoende tegenwicht voor biedt. In het waterlichaam is zowel niet-verspreidbare en nooit-verspreidbare waterbodem aanwezig. In de nooit-verspreidbare gebieden zijn zink en arseen bepalend. In de niet-verspreidbare delen gaat het om mspaf. MsPaf staat voor meer stoffen Potentieel Aangetaste Fractie : het percentage aan soorten dat bij de gegeven gehalten of concentraties aan diverse stoffen in bodem en/of water onbeschermd is en dus effecten kan ondervinden. MsPAF is dus een graadmeter voor hoeveel soorten negatief worden beïnvloed door de bodemverontreiniging. Het is zeer aannemelijk dat de verontreinigde sliblaag een toxisch effect op macrofauna en op waterplanten heeft (zie: Soorten ). In de huidige situatie is het gebied van waaruit water wordt ingelaten ook verontreinigd. Bij het verplaatsen van de inlaat, en het baggeren van de watergangen, zal de situatie verbeteren. Het is opvallend dat bovengenoemde verontreinigingen niet gemeten zijn in het oppervlaktewater. De normoverschrijdingen van de overige chemische stoffen barium, seleen en ammonium worden vooralsnog niet als probleem beschouwd, aangezien discussies over de normstelling voor deze stoffen nog lopen. 5.6 Soorten Fytoplankton In De Viersprong is in 2011 twee keer een bloei geweest van Cryptomonas. Deze algemene flagelaten zijn kenmerkend voor troebel water en/of veel ondergedoken vegetatie, omdat ze daar bovenuit kunnen zwemmen. Hierboven ( Stoffen ) is al stilgestaan bij het beperken van de bloei van algen door het verder terugdringen van de nutriëntenbelasting (waarbij het verplaatsen van de inlaat een belangrijke maatregel is). Het doelgat wordt daarmee waarschijnlijk opgeheven. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 29\37

30 Macrofyten De score voor de maatlat macrofyten past niet bij de beleving van WSHD over dit waterlichaam. Voor submerse vegetatie is in 2011 een bedekking van 5 % aangegeven, terwijl er op basis van eerdere veldwaarnemingen verwacht wordt dat het zeker wel hoger is dan 25%. Mogelijk heeft dit te maken met het jaar en/of tijdstip van de opname. De huidig ingezette Pilot Varend Onderhoud, en de geplande maatregelen om natuurvriendelijke oevers aan te leggen, nutriënten terug te dringen middels een verlegde inlaat, en te baggeren zal de omstandigheden voor macrofyten verder verbeteren. Hierbij wordt verwacht dat het baggeren de grootste bijdrage zal leveren. De geplande maatregelen zullen het doelgat verkleinen, en mogelijk dichten. In lijn met de gedachte dat de omstandigheden reeds (bijna) voldoende zijn, laat de AqMad-analyse (tabel 5.1) ook geen knelpunten zien voor de ontwikkeling van (emerse en submerse) vegetatie. Tabel 5.1 Resultaten AqMad analyse de Viersprong (wit=geringe afwijking; groen=goed; rood=te hoog; blauw= te laag). Alleen significante waarden zijn weergegeven. Oeverplanten Hydromorfologie Waterplanten Hydromorfologie Stroming -0,24 Eutrofierings stoffen Eutrofierings stoffen Totaal-Stikstof 0,71 Totaal-Stikstof 0,61 Kjeldahl N 0,43 Kjeldahl N 0,21 Nitriet 0,37 Overige stoffen Bicarbonaat 0,48 Overige stoffen Calcium 0,25 Bicarbonaat 0,64 Calcium 0,68 Zuurstof O2 verzadiging -0,82 BZV -0,02 Zuurstof CZV -0,21 O2 gehalte 0,68 O2 verzadiging 0,62 Helderheid BZV 0,54 Doorzicht -0,67 CZV 0,13 Bodemzicht -0,32 Helderheid Chlorofyl 0,55 Doorzicht 0,34 Overig Zuurgraad 0,04 30\37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

31 Oeverplanten Waterplanten Overig Temperatuur -0,28 Zuurgraad 0,69 Temperatuur 0,09 Macrofauna De relatief hoge abundantie van negatief dominante soorten en de te lage abundantie van kenmerkende taxa hangt waarschijnlijk grotendeels samen met de aanwezigheid van een verontreinigde sliblaag (klassen III en IV; met name zink en arseen) in het waterlichaam en (waarschijnlijk ook) het verzorgingsgebied. De sliblaag zelf is niet beperkend voor macrofauna; er zijn geen indicerende soorten voor een slibrijke watergang aangetroffen. Wel is het zo dat de verontreinigingen in het slib een negatieve invloed op macrofauna hebben. Het is ook goed mogelijk dat bestrijdingsmiddelen de gewenste soorten belemmeren, maar deze zijn niet gemeten in De Viersprong. Tenslotte zorgt een grote bedekking van waterplanten (wel waargenomen door WSHD, maar niet in de toetsing berekend) voor lokale zuurstofarme omstandigheden, wat het voorkomen van negatieve soorten vergroot. Toename van de structuur (begroeide oeverzone) (zie 5.1) zal ook bijdragen aan een hogere macrofaunascore, door betere score op kenmerkende taxa. Vis Er is geen doelgat voor vis in De Viersprong. Wel is de soortensamenstelling anders dan in Kwalgat/Midden Els (daar is meer Brasem). Aandachtspunt bij de score voor vis is echter wel dat de bemonstering niet volgens KRW-methodiek heeft plaatsgevonden. Waarschijnlijk is de bemonstering te veel gericht geweest op leuke soorten. Gezien de goede omstandigheden in het waterlichaam is het echter wel aannemelijk dat ook volgens de KRW-bemonstering geen of een klein doelgat aanwezig zou zijn. In 2013 is opnieuw bemonsterd, waaruit blijkt in hoeverre dit inderdaad klopt. Uit de eerste resultaten blijkt al dat de visstand vermoedelijk toch minder gunstig is dan gedacht. In 1 van de 5 zegentrekken zijn namelijk ruim 800 grote brasems (>50kg) gevangen. Dit strookt wel met de hoeveelheid bagger en het weinig voorkomen van wortelende waterplanten. STOWA analyse In het waterlichaam de Viersprong is op locaties DWOP 0804 (overige ondiepe plas), DWOP 0806 (kleisloot) en DWOP 0807 (kleikanaal) een STOWA-toetsing uitgevoerd. Meetpunt DWOP0804 ligt in de watergang zelf. Ook deze toetsing geeft aan dat De Viersprong een goede kwaliteit heeft. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 31\37

32 Figuur 5.2 Stowa meetpunten in het waterlichaam. Tabel 5.2 Resultaten Stowa analyse de Viersprong 2011 Waterlichaam Meetpunt NL19_10 DWOP0804 Type Overige (harde) ondiepe plassen Karakteristiek/maatstaaf Score Klasse/ niveau VARIANT-EIGEN KARAKTER 3 Hard 60 2 TROFIE 4 Chlorofyl/Fytoplankton 12 3 Macrofyten 40 2 VERZURING 5 Zuurgraad \37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

33 Tabel 5.3 Resultaten Stowa analyse verzorgingsgebied de Viersprong Waterlichaam NL19_11 - Meetpunt DWOP0807 DWOP0806 Type Kleikanalen (DWOP 0807) Kleisloten (DWOP 0806) Karakteristiek/maatstaaf Score Klasse/ niveau Karakteristiek/maatstaaf TROFIE 3 TROFIE 4 Macrofyten 50 2 Macrofyten 0 3 Fytoplankton 87 1 Diatomeeen 7 3 Chlorofyl-a 17 3 Nutriëntenhuishouding 20,5 2 Nutriëntenhuishouding 18 3 SAPROBIE 3 SAPROBIE 3 Macrofauna 53 2 Macrofauna 98 1 Diatomeeen 9 2 Diatomeeen 57 2 Zuurstofhuishouding 7 2 Zuurstofhuishouding 4,5 3 BRAKKARAKTER 5 BRAKKARAKTER 5 Macrofauna 0 3 Macrofauna 0 3 Diatomeeen 0 3 Diatomeeen 14 3 Chloriniteit 79 3 Chloriniteit 71 3 ZUURKARAKTER 5 WATERCHEMIE 3 Zuurgraad 7,5 3 % Bicarbonaat abiotisch 62 3 WATERCHEMIE 2 % Chloride abiotisch 29 3 % Bicarbonaat macrofyten 10 2 Score Klasse/ niveau % Sulfaat abiotisch 9 3 % Chloride macrofyten ,41 IR/EGV 2 1 % Sulfaat macrofyten 3 2 HABITATDIVERSITEIT 2 % Bicarbonaat abiotisch 65 3 Rijkdom hydrofyten 2 1 % Chloride abiotisch 28 3 Abundantie hydrofyten 0,2 1 % Sulfaat abiotisch 7 3 Rijkdom helofyten 3 1 IR/EGV 0,359 1 Abundantie helofyten 3,2 1 PERMANENTIE 5 Structuur macrofyten 64 2 Droogval 0 3 % Substraatbewoners macrofauna 64 2 TOXICITEIT 5 % Kolombewoners macrofauna 5 1 Gevoeligheid 30 3 % Sedimentbewoners macrofauna 31 3 STRUCTUUR 2 Kanaalprofiel* Soortenrijkdom hydrofyten 2 1 VARIANT-EIGEN KARAKTER 3 Abundantie hydrofyten 5,1 1 Zand macrofyten 3 3 Soortenrijkdom helofyten 6 2 Klei macrofyten 0 1 Abundantie helofyten 5,5 1 Veen macrofyten 0 3 Slootprofiel* VARIANT-EIGEN KARAKTER 5 *: Het kanaal/slootprofiel is niet gemeten zodat een oordeel ontbreekt. Klei 47 3 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 33\37

34 5.7 Schoning Het huidige maaibeheer vormt geen belemmering voor een goede ontwikkeling van de biologische kwaliteitselementen. Sinds 2011 wordt meer natuurvriendelijk onderhoud toegepast. Hiervoor wordt alleen de middenbaan gemaaid als dit nodig is. Daarvoor werd via het beeldbestek gemaaid. Volgens dit systeem hoefde ook niet alle vegetatie weggemaaid en werd alleen gemaaid als de bedekking te hoog dreigde te worden. De resultaten van de nieuwe pilot zijn nog niet in de toetsgegevens te zien, maar de verwachting is dat dit een positief effect zal hebben op de soortensamenstelling en abundantie van macrofyten. In het verlengde hiervan zal ook macrofauna hiervan profiteren. Baggeren is in De Viersprong noodzakelijk, om de verontreinigde sliblaag te verwijderen. Het wordt aanbevolen om baggeren eerder dan 2032 uit te voeren, direct nadat de sanering buiten het waterlichaam gereed is. Negatieve effecten op macrofyten en macrofauna worden dan zo snel mogelijk verminderd. 34\37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

35 6 Conclusie 6.1 Ecologie Alle biologische kwaliteitselementen voldoen bijna aan het GEP, en vis voldoet zelfs helemaal aan het GEP. Het doorzicht is te laag en de (begroeide) oeverzone te klein. De volgende knelpunten kunnen worden onderscheiden in De Viersprong: Er is een verontreinigde sliblaag aanwezig. Dit heeft negatieve effecten op de ontwikkeling van macrofauna en macrofyten. Hoewel de nutriëntenconcentraties voldoen aan het GEP, is het aannemelijk dat het verder terugdringen van fosfor het watersysteem verder kan verbeteren. Het inlaatwater is van slechtere kwaliteit dan het water in De Viersprong zelf. Het doorzicht is niet voldoende, voornamelijk veroorzaakt door zwevende stof. Het gehalte zwevende stof is waarschijnlijk hoog door de vele brasems (zoals aangetroffen in 2013) en de grote hoeveelheid bagger. Het totale maatregelenpakket voor dit waterlichaam wordt op dit moment voldoende geacht om de doelgaten te dichten. 6.2 Chemie Er is een overschrijding van ammonium, barium en seleen. Over de eerste twee lopen op verschillende niveaus nog discussies. Vooralsnog worden de aangetroffen normoverschrijdingen niet als knelpunt beschouwd. Er hoeven geen aanvullende maatregelen genomen te worden. Indien het verbeteren van het toetsen van metalen gereed is, dient opnieuw bepaald te worden of er voor De Viersprong nog een overschrijding voor barium aanwezig is. Een mogelijke bron voor ammonium is de uit- en afspoeling uit landbouwgebied, maar de verwachting is dat dit afneemt bij het verplaatsen van de inlaat en wanneer macrofyten toenemen. Voor seleen dient een bronnenonderzoek te worden uitgevoerd. Het wordt aanbevolen om baggeren eerder dan 2032 uit te voeren, direct nadat de sanering buiten het waterlichaam gereed is. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 35\37

36 7 Aanbevelingen Ecologie Met de huidige geplande beheer- en inrichtingsmaatregelen zullen KRW doelen grotendeels gehaald worden. Belangrijk daarvoor zijn: Voortzetten pilot varend onderhoud (meer natuurvriendelijk onderhoud) (lopend) Verplaatsen van de inlaat (gepland, trekker is gemeente Dordrecht) Baggeren en verwijderen van verontreinigde baggerspecie Voor een goede score op macrofyten is het volgende nodig: Vergroten oeverareaal Aanpassen GEP op deelmaatlat oever aan maximaal haalbare breedte van een oever Aanvullend verdient het aanbeveling om het tijdstip van de macrofyten opname goed af te stemmen op het varend onderhoud. In 2013 is extreem veel grote brasem aangetroffen. Indien het effect van de maatregelen uitblijft of de vegetatiescore afneemt, dan verdient het aanbeveling om de rol van de visstand onder de loep te nemen. Chemie De aanvullende maatregelen worden aanbevolen: Bronnenonderzoek seleen en aanvullend gerichte maatregelen in handhaving en/of communicatie/voorlichting Daarnaast dient het baggeren van de verontreinigde waterbodem zo snel mogelijk te worden uitgevoerd. 36\37 Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD

37 8 Literatuur Boers, P. en Uunk, J. (1990). Methode voor het schatten van de nalevering van fosfaat door de waterbodem na vermindering van de externe belasting. DBW/RIZA Lelystad afdeling AOCH nota nr Hogeschool Zeeland (2010). Zwemwateronderzoek De Viersprong. Loeb, R (2012) Toxiciteit van onderwaterbodems op potentiele locaties voor de aanleg van natuurvriendelijke oevers in het beheergebied van waterschap Hollandse Delta. B-Ware research centre rapportnummer: Natuurwetenschappelijk Centrum (2007) Visfauna in de KRW-gebieden Het Diep en Kwalgat/Midden Els in Polder de Biesbosch te Dordrecht. Rijkswaterstaat (2005) Handreiking GEP/MEP. Handreiking voor vaststellen van status, ecologische doelstellingen en bijpassende maatregelenpakketten voor niet-natuurlijke wateren. RIZA rapport STOWA rapport STOWA (2012) Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water Rapportnummer STOWA (2012) Omschrijving MEP en maatlatten voor sloten en kanalen voor de kaderrichtlijn water Rapportnummer WSHD (2008) Wateropgave waterkwaliteit cluster 2: Dordrecht landelijk gebied. Uitwerking van doelen, maatregelen en kosten in het gebied Hollandse Delta (KRW Fase 3) Concept. WSHD (2011). Pilot varend onderhoud, aangepast onderhoud op drie locaties. WSHD (2012). KRW-maatregel optimalisatie doorstroming Dordt landelijk WSHD (2013) Factsheets per waterlichaam. WSHD (2) (2013) Advies aansluiten ongerioleerde panden Dordrecht. Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van WSHD 37\37

38

39 Bijlage 1 Profielen

40

41

42

43 Bijlage 2 Lijst met prioritaire, ecologische en overige gemeten stoffen

44

45 Gemeten prioritaire stoffen Gemeten overige stoffen 4,4'-dichloordifenyltrichloorethaan chloorprofam carbendazim som aldrin, dieldrin, endrin en isodrin koper 1,1,2,2-tetrachloorethaan pentachloorbenzeen molybdeen metazachloor chloorfenvinfos pirimicarb chloortoluron 4-tertiair-octylfenol disulfoton ammonium som 2,4'-DDT, 4,4'-DDT, 4,4'-DDD en 4,4'-DDE propoxur tolclofos-methyl trifluraline ethylazinfos methylazinfos som a-, b-, c- en d-hch chlooretheen (vinylchloride) abamectine benzeen methylpirimifos vanadium diuron heptachloor seleen ethylchloorpyrifos chloordaan pentachloorfenol metolachloor naftaleen 4-chlooraniline atrazine methylparathion alachloor malathion cadmium ethylbenzeen bis(2-ethylhexyl)ftalaat (DEHP) monolinuron lood imidacloprid endosulfan (som alfa- en beta-isomeer) diazinon simazine linuron 4-nonylfenol mevinfos isoproturon cis-heptachloorepoxide kwik fenthion hexachloorbutadieen pyridaben hexachloorbenzeen 1,2-xyleen triazofos tin dimethoaat kobalt chloridazon ethylparathion barium heptenofos trifenyltin (kation)

46

47 Bijlage 3 Begrippenlijst en afkortingen

48

49 Begrippenlijst Afkoppelen Afwentelen Beoordelingssysteem Chemie ten behoeve van de ecologie Diffuse bronnen Doelgat Ecologisch doel Ecologische KwaliteitsRatio (EKR) Ecologische parameters Generieke maatregelen Goed Ecologisch Potentieel (GEP) Goede Ecologische Toestand (GET) Hydromorfologische maatregelen Kaderrichtlijn Water (KRW) KRW- beoordelingssysteem Verharde oppervlakken niet meer aansluiten op het riool maar rechtstreeks lozen op oppervlaktewater of in de bodem Maatregelen nemen bovenstrooms, die ten koste gaan van doelrealisatie benedenstrooms Een systeem dat gebruikt wordt om de ecologische toestand en voor de ecologie relevante chemische toestand van een water te beoordelen. Er zijn verschillende systemen gebruikt. Deze term wordt in KRW verband gebruikt voor verschillende natuurlijke chemische stoffen die bepalend zijn voor de planten en dieren. Het gaat hier vooral om nutriënten, zoutgehalten en de zuurgraad. Het waterschap gaat uit van de landelijke werknormen. Hierbij gaat het om verontreinigingen die niet via een te controleren weg maar diffuus en via diverse transportroutes het oppervlaktewater verontreinigen (voorbeeld uitspoeling van mest;verontreiniging via neerslag) Het verschil tussen de huidige situatie en het ecologische of chemische doel (GET of GEP). Het ecologisch doel van de KRW is de Goede Ecologische Toestand (natuurlijke wateren) of het Goed Ecologische Potentieel (kunstmatige en sterk veranderde wateren) in alle wateren. Getal tussen 0 en 1 waarmee de kwaliteit van een ecologische parameter wordt aangegeven. 0 is zeer slecht, 1 is zeer goed. De grens voor het GEP wordt gewoonlijk bij een EKR van 0,6 gelegd. Een ecologische groep planten of dieren waarmee de situatie van het waterlichaam wordt beoordeeld. Gebruikt worden: fytoplankton en diatomeeën (algen), waterplanten, macrofauna (waterdieren) en vissen Landelijke maatregelen voor heel Nederland met betrekking tot mest,bouwstoffen, bestrijdingsmiddelen en andere diffuse bronnen. De ecologische situatie bij een lichte afwijking van het Maximaal Ecologisch Potentieel. Het Goed Ecologisch Potentieel wordt als doel gesteld in sterk veranderde en kunstmatige wateren De Goede Ecologische Toestand is het doel in natuurlijke wateren en is omschreven als: een lichte afwijking van de onverstoorde referentiesituatie. Deze situatie wordt ook wel aangeduid als de Zeer Goede Ecologische Toestand. Ingrepen in de waterhuishoudkundige structuur of de fysieke structuur van de waterlichamen (bijvoorbeeld stuwen plaatsen of profielen verruimen) Europese richtlijn die is overgenomen in nationale wetgeving met als doel in 2015 een goede kwaliteit van oppervlaktewater en grondwater te bereiken. Voor de KRW is het nodig dat voor er voor de verschillende watercategorieën op verschillende ecologische parameters beoordeeld wordt. De reeds bestaande systemen voldoen niet aan de eisen van de KRW omdat deze niet altijd op voor KRW verplichte parameters toetsen. Ook zijn de eisen van

50 Kunstmatig water Maatlat Maatschappelijke Kosten-Baten Analyse (MKBA) Maximaal Ecologisch Potentieel (MEP) Mitigerende maatregelen MTR-norm Natura 2000 Natuurlijk water Natuurlijke referentie Overig gebied Prioritaire stoffen Riool overstort Rijn-West Status van een waterlichaam Sterk veranderd water huidige beoordelingssystemen soms te laag. Water dat door toedoen van mensen ontstaan is op een plaats waar voorheen geen water was. Een schaal die gebruikt wordt om de situatie van een ecologische parameter te beoordelen. De uitkomst is in een aantal gevallen een EKR-score. Op rijksniveau uitgevoerde analyse op het maatregelenpakket waarbij de meest kosteneffectieve maatregelen prioriteit krijgen. De maximaal haalbare ecologische situatie in een kunstmatig of sterk veranderd waterlichaam. Maatregelen die getroffen kunnen worden in een kunstmatig of sterk veranderd waterlichaam om de huidige situatie dichterbij de situatie van de natuurlijke referentie te brengen. Het gaat hierbij specifiek om hydromorfologische maatregelen Maximaal Toelaatbaar Risico. Dit is een landelijke norm voor concentraties van chemische stoffen. Deze zijn ontleend aan de Vierde Nota Waterhuishouding. In Europees verband zijn deze normen voor een aantal stoffen aangescherpt. De verzameling van Nederlandse natuurgebieden die in Europees verband een beschermde status genieten. (Vogel- en habitatrichtlijngebieden) Water dat hooguit in beperkte mate door mensen is veranderd Beschrijving van de voorkomende dieren- en plantensoorten in onverstoorde natuurlijke voorbeelden van bepaalde watertypen. Gebied dat noch een waterlichaam is, noch hoort bij het verzorgingsgebied van een waterlichaam. Stoffen die door Brussel aangemerkt zijn als gevaarlijk voor de aquatische ecosystemen en de volksgezondheid( bijvoorbeeld zware metalen, Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) Tijdens zware regenbuien kunnen veel rioolstelsels het aangevoerde regenwater niet verwerken. Via zogenaamde riooloverstorten wordt dan het teveel aan rioolwater op het oppervlaktewater geloosd. Het meest westelijke deel van het stroomgebied Rijndelta, waarin de verschillende bestuursorganen gezamenlijk de KRW-opgave bepalen. Indeling van waterlichamen in natuurlijk, sterk verandert of kunstmatig. De status heeft invloed op de ecologische doelen die gesteld worden. Voor natuurlijke watertypen zijn er referenties opgesteld. Een natuurlijk waterlichaam dient aan de Goede Ecologische Toestand te voldoen zoals deze is aangeduid in de bijbehorende referentie. Voor sterk veranderde en kunstmatige wateren geldt dat wordt getoetst aan het meest gelijkende watertype. Voor deze wateren is er wel de ruimte om op basis van onomkeerbare ingrepen of significante schade aan gebruiksfuncties de ecologische doelen bij te stellen. Voor het beheersgebied van WSHD geldt dat alle waterlichamen de status kunstmatig of sterk veranderd hebben. Water dat van natuurlijke oorsprong is maar in zekere mate door mensen is veranderd. Het is niet mogelijk is of niet wenselijk i.v.m significante schade aan de huidige gebruiksfuncties dat het water weer in de natuurlijke staat