VERS 360 graden Vaardigheidstraining Emotie Regulatie Stoornis

Transcriptie

1 VERS 360 graden Vaardigheidstraining Emotie Regulatie Stoornis VJC VGCt 12 april 2019 Horusta Freije, Klinisch Psycholoog, Supervisor VGCt, NVP en Supervisor Register Schematherapie

2 VERS in Zorgstandaard Persoonlijkheidsstoornissen 2017 Trainingen voor patiënten met BPS Bij de psychologische behandelingen horen tenslotte ook de specifieke BPS trainingen die aangeboden kunnen worden naast een individuele behandeling. In Nederland is de VERS-training bekend (ook bekend als STEPPS ). De VERS-training kent een hoog educatief karakter, is gebaseerd op cognitief-gedragstherapeutische methoden, en is gericht op het aanleren van emotieregulatie technieken, probleemoplossingsvaardigheden en een gezonde levensstijl. Er is bewijskracht voor de effectiviteit van de VERS-training, maar alleen indien deze wordt toegepast naast een individuele behandeling. Voor toepassing gelden dezelfde uitgangspunten als voor specifieke BPS behandelingen: de training dient aangeboden te worden in dezelfde vorm als die waarvan de effectiviteit is bewezen, dus alleen in combinatie met individuele behandeling, in dosis en frequentie als getest, door erkende trainers of trainers in opleiding die supervisie ontvangen. VERS kent ook trainingen voor naasten en voor ouders met BPS gericht op de omgang met hun kinderen. Voor informatie zie: Verstraining.

3

4

5 Basis-houding Vriendelijk, open, authentiek, transparant, actief/outreachend Verder bij VERS: Limited reparenting -> toenemende autonomie Gezonde volwassene die leert hoe met problematiek om te gaan

6 Glimlach, wees vriendelijk, geef hoop, doe het samen, met alle betrokkenen

7 Kijk samen naar de stormen, neem ze niet persoonlijk

8 Dikke Duim: Bekrachtig elke millimeter in de gewenste richting

9 VERS Oorspronkelijk ontwikkeld voor BPS waarbij instabiliteit wat betreft emoties/impulsen, zelfbeeld en interpersoonlijk en maatschappelijk functioneren centraal staan Steeds meer transdiagnostisch toegepast (Bipolair, eetstoornissen, trauma) gericht op emotieregulatie Toepassing voor cluster C nog te beginnen

10 Doel van de trainingen Besef van kwetsbaarheid en hiernaar leren leven. Vergroten van emotieregulatievaardigheden en probleemoplossingsvaardigheden Meer balans in het leven aanbrengen op de diverse levensgebieden Een stabiel gevoel van eigenwaarde ontwikkelen Beter om kunnen gaan met anderen Een zinvol bestaan op kunnen bouwen

11 VERS Programma Basis-VERS - 10 lessen wekelijks Voorlichting + steungroepbijeenkomst 5 Emotie Regulatie Vaardigheden 4 Gedragsvaardigheden Emotieregulatieplan VERS I 19 lessen wekelijks + 2 steungroepbijeenkomsten + 5 ERV s met meer aandacht voor schema s + 9 Gedragsvaardigheden (ook interpersoonlijke vaardigheden) VERS II 19 lessen 2 wekelijks Blijven registreren met EIS en Checklist en GV doelen stellen, Vertrouwen en risico s durven nemen, Passies en talenten ontwikkelen, Gezonde rollen aannemen, Goede relaties opbouwen, Assertiviteit, Boosheid hanteren, Impulsiviteit hanteren, Gezonde patronen opbouwen en maatschappelijk herstel Kan worden aangevuld met BOOG ERT in kontakt met kinderen(13 lessen) ERT (adolescenten 17 lessen) Naastbetrokkenengroep (10 lessen)

12 Van BPS naar ERS: Emotie Regulatie Stoornis transdiagnostisch 1. Zeer hoge gevoeligheid voor emotionele prikkels (door schema s/patronen) 1. Zeer sterke reactie op emotionele prikkels 3. Een langzaam terugkeren naar het emotionele basisniveau na emotionele opwinding 4. Hierdoor stapelen emoties gemakkelijk

13 Emotieregulatieproblematiek kijk samen met de patient en systeem wat de emoties doet oplopen en wat helpt om ze te hanteren Patronen/schema s die getriggerd worden laten de emoties oplopen Emotie Intensiteit Patronen Tijd

14 Patronen

15 Gezonde schema s en niet helpende schema s / patronen: valkuilen Gezond: Ik hoor erbij en vertrouwen bouw je op Ongezond: Laat me niet in de steek Ongezond: Ik hoor er niet bij

16 Schema s Veiligheid/verbondenheid 1. Verlating/instabiliteit: laat me niet in de steek 2. Wantrouwen/Misbruik: je zult me kwaad doen 3. Emotioneel gemis: je houdt niet van me 4. Tekortschieten/Defect/schaamte: er is iets mis met mij 5. Sociale Isolatie/vervreemding: ik hoor er niet bij Autonomie 6. Afhankelijkheid/incompetentie: ik kan het niet zelf 7. Kwetsbaarheid voor gevaar en ziekte: ik ben bang dat er iets heel er mis zal gaan 8. Kluwen/onderontwikkeld zelf: ik ben niets zonder jou 9. Mislukken / Falen: ik kan het niet, ik ben dom

17 Schema;s Grenzen en verantwoordelijkheid 10. Zichzelf speciale rechten toe-eigenen: jij moet mij geven wat ik wil, want ik ben bijzonder 11. Onvoldoende zelfdiscipline: ik breng het niet op om orde en discipline in mijn leven te brengen Gerichtheid op anderen 12. Onderwerping (uit angst voor straf) bepaal jij het maar voor mij 13. Zelfopoffering: ik let op jou behoeften (en jij op die van mij?) 14. Goedkeuring zoeken/erkenning zoeken: vind je me goed? Geremdheid en waakzaamheid 15. Emotionele geremdheid: ik durf mij niet te uiten 16. Hoge eisen/strenge normen/overmatig kritisch: het is nooit goed genoeg 17. Negativiteit/Pessimisme: het zal wel weer mis gaan, het wordt nooit wat. 18. Bestrafferigheid: fouten moeten streng bestraft worden

18 De VERS bestaat uit 4 stappen 1. Besef van Kwetsbaarheid 2. 5 Emotieregulatievaardigheden 3. 9 Gedragsvaardigheden 4. Sociaal- Maatschappelijk functioneren versterken Dit mondt uit in een persoonlijk Emotiehanteringsplan: Hoe zien mijn emoties er in het algemeen uit, en wat kan ik zelf doen en wat kunnen anderen doen om deze zo goed mogelijk te hanteren.

19 Stap 1: Besef van Kwetsbaarheid Er is een biologische kwetsbaarheid Emoties lopen snel op, het duurt lang voor ze weer tot rust komen en daardoor stapelen ze Disfunctionele Schema s/patronen triggeren de heftige emoties Het gebruik van de Emotie Intensiteit Schaal bevordert bewustwording en tijdig emoties kunnen hanteren

20 Stap 2: 5 Emotieregulatievaardigheden 1.Afstand nemen en Observeren 1.Beschrijven 1.Uitdagen van gedachten 1.Aandacht verplaatsen 1.Problemen aanpakken

21 Stap 3: 9 Gedragsvaardigheden voor meer balans op belangrijke levensterreinen 1.Relatievaardigheden 2.Eten 3.Slapen 4.Beweging 5.Lichamelijke gezondheid 6.Vermijden zelfdestructief gedrag 7.Vrije tijd en Dagbesteding 8.Werk en scholing 9.Financiën en Administratie

22 Stap 4: Sociaal Maatschappelijk functioneren versterken Naarmate programma vordert steeds meer verdieping in: Emotieregulatie Vertrouwen en risico s durven nemen Passies en talenten ontwikkelen Goede relaties opbouwen Boosheid hanteren Impulsiviteit hanteren Assertiviteit Gezonde patronen opbouwen/sociaal Maatschappelijke participatie

23 Structuur Sessies 1. VERS-schaal invullen 2. Ontspanningsoefeningen 3. Emotie Intensiteit Schaal 4. Checklist Vaardigheden 5. Doelen 6. Huiswerkopdrachten vorige les 7. Nieuwe Vaardigheid bespreken 8. Opgeven Huiswerk

24

25 Steungroep Deelnemers stellen zelf hun steungroep samen, mensen die meeleven, meedenken als het moeilijk gaat, en betrekken bij wat ze leren Er vinden steungroepbijeenkomsten plaats tijdens de training Steungroep van belang voor de training: veranderen in en met je eigen omgeving

26 Borderline samen op weg naar Balans

27 OOK DIT GAAT VOORBIJ...

28 Filmpje Danielle Flowers l2o

29 Rode Draden Schema s triggeren emoties Pannetjes: Emotie Intensiteit Schalen Checklist Vaardigheden 5 Emotieregulatievaardigheden 9 Gedragsvaardigheden Ontspanningsoefeningen

30 De Emotie Intensiteits Schaal E.I.S. het Pannetjes-model als rode draad van de VERS met de Checklist Vaardigheden

31 Emotie Intensiteit Schaal EIS Thermometer: wordt 3 * daags met een kruisje ingevuld tijdens de hele training EIS-Foto: Momentopname van een situatie wordt uitgewerkt: 1 pan (met 5 G s) EIS-Film: De film, van pan 1 tot de hoogste pan, wordt ingevuld (met de 5 G s) Emotiehanteringsplan Deel I: Hoe zien mijn pannetjes er in het algemeen uit (5 G s) EmotieHanteringsplan, Deel II: Wat kan ik doen en wat kunnen anderen doen in elke pan

32

33 Emotie Intensiteit Schaal - Foto Beschrijf van 1 pan uitgebreid (inclusief toepassing vaardigheden): Gebeurtenis Emoties en lichamelijke gewaarwordingen Gedachten Gedachten uitdagen Neiging om te doen Gedrag Welk gedrag was helpend / welk gedrag niet Aandacht verplaatsen, positief denken, problemen aanpakken toegepast? (naast observeren, beschrijven, gedachten uitdagen wat je in bovenstaande vragen hebt toegepast) Gevolgen van je reactie in deze situatie Hoe zou je de situatie een andere keer anders willen aanpakken

34

35

36

37 Basis-VERS: 10 lessen van 2,5 uur Stap 1: Psycho-educatie ook Steungroepbijeenkomst Stap 2: 5 Emotieregulatievaardigheden 1. Observeren 2. Communiceren/beschrijven 3. Gedachten uitdagen 4. Aandacht verplaatsen 5. Problemen aanpakken Mondt uit in Emotiehanterinsplan Stap 3: 4 algemene gedragsvaardigheden 1. Medicatie innemen zoals voorgeschreven 2. Emotie Intensiteit Schaal invullen 3. Contact zoeken met steungroepleden 4. Ontspanningsoefeningen doen

38 Ontspanningsoefeningen

39 Ontspanningsoefeningen indelen in soorten 1. Ademhaling en Spierspanning 2. Zintuigoefeningen 3. Geleide fantasie 4. Muziek 5. Aandacht positief verplaatsen 6. Meditatie 7. Ontspannende activiteiten 8. Zoek eigen ontspanningsoefeningen

40 Emotieregulatievaardigheid 1: Afstand nemen en Observeren Objectief observeren met al je zintuigen Zien Horen Ruiken Proeven Tast/Voelen

41 Mindfulnessoefening Observeer mild en open je (lichamelijke) gevoelens, gedachten en gedrag

42 Filmpje Alfred and his shadow ery=alfred+and+his+shadow

43

44 Emotieregulatievaardigheid 2: beschrijven Beschrijven wat er in je omgaat, aan gedachten, gevoelens, neigingen etc. en dit ook beschrijven aan anderen Wat zijn gevoelens? Innerlijke gewaarwording of emotie, goed noch slecht, worden wel vaak als meer of minder prettig ervaren - beoordeeld Onvrijwillige reactie op een gebeurtenis in of buiten ons zelf 1. Boos 2. Blij 3. Bang 4. Bedroefd 5. Beschaamd

45 Beschrijven op allerlei manieren: woorden leren geven, of beelden, of

46 Emotieregulatievaardigheid 3: Aandacht verplaatsen Als je in hogere pannen zit en verdragen niet lukt Brengt jezelf in hersennetwerk verbonden met neutrale of positieve gevoeles 1. Afleiding zoeken je aaancht verplaatsen naar leuke activiteiten en/of activiteiten die voldoening geven 2. Bemoedigende zinnen 3. Activiteiten die concentratie vragen 4. Ontspanningsoefening 5. Verbindingsschakel 6. Positieve bevestiging 7. Succes inbeelden

47 1. Afleiding zoeken: leuke dingen of dingen die voldoening geven

48 2. Bemoedigende zinnen Het gaat weer voorbij Morgen weer een dag Ik kan het aan Ik bel iemand nu

49 3. Concentratie Van 100 met 3 of 7 naar beneden tellen Jongleren Computerspel Lezen

50 4. Ontspanning

51 5. Verbindingsschakel Wat geeft je troost, een goed gevoel

52 6. Aanmoediging/positieve dingen over jezelf naar voren halen Goede persoonlijke eigenschappen Dingen die ik goed kan Dingen waar ik tevreden over ben in mijn leven, zoals ik die gedaan heb Vraag ook aan je steungroep!!!

53 7. Succes inbeelden Over hoe je wilt zijn, welk gedrag je wilt laten zien in de toekomst, je schrijft dat op alsof je het al doet.

54 Emotieregulatievaardigheid 4: Gedachten uitdagen: schema s en denkfouten Gedachten zijn geen feiten: In je automatische gedachten kunnen denkfouten en schema s verborgen zitten; 3 denkniveaus van meer naar minder bewust: 1. Automatische gedachten: zoals ze voortdurend in flarden door je hoofd gaan 1. Denkfouten: fouten in logisch redeneren: bijvoorbeeld zwart-wit denken, vooral negatieve dingen zien etc. 2. Schema s / Oude patronen / Valkuilen / Overlevingsstrategieën: onjuiste, basisovertuigingen over jezelf, anderen en de wereld..

55 Gezonde schema s en niet helpende schema s / patronen: valkuilen Gezond: Ik hoor erbij en vertrouwen bouw je op Ongezond: Laat me niet in de steek Ongezond: Ik hoor er niet bij

56 VERS I 19 lessen van 2,5 uur Psycho-educatie 5 Emotieregulatievaardigheden met meerdere lessen over schema s 9 Gedragsvaardigheden om meer balans aan te brengen op belangrijke levensgebieden, die vaak verstoord zijn geraakt Relatievaardigheden uitgebreid aandacht voor onder de belangrijke levensgebieden 2 Steungroepbijeenkomsten

57 Werkblad: Doelen en Acties Levensgebied:.. Doel Lange termijn:.... Doel 1 korte termijn:..... Doel 2 korte termijn:..... Doel 3 korte termijn:..... Houd dagelijks bij hoe je aan je doelen hebt gewerkt: Week: tm Acties doel 1 Acties doel 2 Acties doel 3 Maandag... Dinsdag... Woensdag... Donderdag... Vrijdag... Zaterdag... Zondag...

58 Balans aanbrengen op belangrijke levensgebieden Relaties, slapen, eten, bewegen, destructief gedrag, vrije tijd, werk/scholing, financiën

59 Relaties met anderen verbeteren Ongezonde relatie aanpakken en duurzame relaties opbouwen

60 Een gezond eet- en slaappatroon opbouwen

61 Voldoende bewegen en goed zorgen voor je lichaam

62 Vrije tijd: dingen doen die plezier en ontspanning geven, alleen en/of samen met anderen.

63 Werk, scholing, financiën

64 VERS II Sociaal Maatschappelijke Participatie Doorlopende groep met Modules Blijven registreren met EIS en Checklist en Gedrags Vaardigheden doelen stellen Modules: Introductie Vertrouwen en risico s durven nemen (vanuit helpende patronen experimenteren met nieuw gedrag) Passies en talenten ontwikkelen Goede relaties opbouwen Boosheid hanteren Impulsiviteit hanteren Assertiviteit Sociaal maatschappelijke participatie: Een leven opbouwen zoals bij je past, vanuit je waarden, passies en talenten. Met werk/dagelijkse bezigheiden die voldoening geven. Je nieuwe identiteit versterken. Evalueren en afscheid nemen.

65 YES I CAN Ik kan mijn gevoelens hanteren Ik erken mijn behoeften en belangen en sta ervoor Ik heb compassie met mezelf en anderen Ik ben ok Ik bouw een leven op dat bij mij past Ik leef vanuit gezonde ideeen over mijzelf, anderen en de wereld Ik heb goede contacten met anderen, gebaseerd op wederkerigheid Ik zoek werk, opleiding en activiteiten waarin ik plezier heb

66 Ontspanningsoefeningen door deelnemers laten inbrengen

67 De Wijde Wereld in Jij bepaalt waar je naar toe wilt! Op basis van je waarden, passies en talenten Ook in de training heb je regie!

68 Rollenspelen Doel Strategie

69 Emotie Intensiteit Schaal - Foto Beschrijf van 1 pan uitgebreid (inclusief toepassing vaardigheden): Gebeurtenis Emoties en lichamelijke gewaarwordingen Gedachten Gedachten uitdagen Neiging om te doen Gedrag Welk gedrag was helpend / welk gedrag niet Aandacht verplaatsen, positief denken, problemen aanpakken toegepast? (naast observeren, beschrijven, gedachten uitdagen wat je in bovenstaande vragen hebt toegepast) Gevolgen van je reactie in deze situatie Hoe zou je de situatie een andere keer anders willen aanpakken

70

71

72 Werkblad: Doelen en Acties Levensgebied:.. Doel Lange termijn:.... Doel 1 korte termijn:..... Doel 2 korte termijn:..... Doel 3 korte termijn:..... Houd dagelijks bij hoe je aan je doelen hebt gewerkt: Week: tm Acties doel 1 Acties doel 2 Acties doel 3 Maandag... Dinsdag... Woensdag... Donderdag... Vrijdag... Zaterdag... Zondag...

73 Les 1 en 2: Introductie Introductie in VERS II, kan individueel en in groep: Overzicht van de training: wat gaan we doen en hoe: sociaal maatschappelijk herstel, je leven invullen zoals bij je past, betekent in de training ook meer regie tijdens de training Schemalijst opnieuw invullen Gedragsvaardighedenlijst opnieuw invullen Emotiehanteringsplan actualiseren Emotie Intensiteit Schalen en Checklist Vaardigheden worden weer dagelijks ingevuld

74 Les 3 en 4 : Vertrouwen en risico s nemen WB: Beoordeel je niveau van vertrouwen WB: Cirkel van vertrouwen (leren nuanceren ipv zwart-wit) Vanuit helpende schema s nieuw gedrag gaan uitproberen: voor en nadelen van hierin een risico nemen Draaiboeken schrijven voor situaties die je lastig vind: hoe doe je nu, oude patroon, en hoe zou je willen doen.

75 Leren vertrouwen en risico s nemen: vanuit nieuwe, helpende schema s gezonde patronen opbouwen

76 Gedicht Wanneer je altijd gelooft, wat je altijd hebt geloofd, zul je je altijd voelen, zoals je je altijd hebt gevoeld. Je zult altijd denken zoals je altijd hebt gedacht. Je zult altijd doen, wat je altijd hebt gedaan. Als je altijd doet, wat je altijd hebt gedaan zul je altijd krijgen, wat je altijd hebt gekregen. Als er geen verandering is, is er geen verandering

77 Helpend schema: Ik hoor erbij!!

78 Schema s Veiligheid/verbondenheid 1. Verlating/instabiliteit: laat me niet in de steek 2. Wantrouwen/Misbruik: je zult me kwaad doen 3. Emotioneel gemis: je houdt niet van me 4. Tekortschieten/Defect/schaamte: er is iets mis met mij 5. Sociale Isolatie/vervreemding: ik hoor er niet bij Autonomie 6. Afhankelijkheid/incompetentie: ik kan het niet zelf 7. Kwetsbaarheid voor gevaar en ziekte: ik ben bang dat er iets heel er mis zal gaan 8. Kluwen/onderontwikkeld zelf: ik ben niets zonder jou 9. Mislukken / Falen: ik kan het niet, ik ben dom

79 Schema;s Grenzen en verantwoordelijkheid 10. Zichzelf speciale rechten toe-eigenen: jij moet mij geven wat ik wil, want ik ben bijzonder 11. Onvoldoende zelfdiscipline: ik breng het niet op om orde en discipline in mijn leven te brengen Gerichtheid op anderen 12. Onderwerping (uit angst voor straf) bepaal jij het maar voor mij 13. Zelfopoffering: ik let op jou behoeften (en jij op die van mij?) 14. Goedkeuring zoeken/erkenning zoeken: vind je me goed? Geremdheid en waakzaamheid 15. Emotionele geremdheid: ik durf mij niet te uiten 16. Hoge eisen/strenge normen/overmatig kritisch: het is nooit goed genoeg 17. Negativiteit/Pessimisme: het zal wel weer mis gaan, het wordt nooit wat. 18. Bestrafferigheid: fouten moeten streng bestraft worden

80 Beschrijf een situatie waarin je een risico zou willen nemen om vanuit een helpend schema nieuw gedrag te gaan uitproberen. Welk gezond schema zou dan helpen? En welk gedrag zou je dan willen uitproberen?

81 Draaiboek schrijven: Hoe wil ik doen als ik vanuit het gezonde schema, ik hoor erbij, naar een verjaardag ga?

82 Les 5 en 6: Waarden, Passies en Talenten Waarden zijn als het ware stippen op de horizon, daar wil je heen, zo wil je worden. Dat helpt je om koers te houden. Je bereikt het nooit helemaal, maar de reis zelf is het leven. Je kunt op allerlei terreinen (denk aan de gebieden van de gedragsvaardigheden) waarden hebben. Bijvoorbeeld op het terrein hoe je met je naasten om wilt gaan, binnen je familie, gezin, vrienden, collega s, buren. Of op het gebied van dagelijkse bezigheden, huishouding, werk en opleiding. Op of het gebied van religie en spiritualiteit. Of op het gebied van hobby s, of gezondheid. Passies zijn gebieden die je van nature interesseren, je aantrekken, die je energie geven, waar je opgewonden en blij van wordt, waarin je je verder wilt ontwikkelen, die kenmerkend zijn voor jou. Je kunt bijvoorbeeld een gepassioneerde sporter, of danser, of lezer, of vogelaar zijn etc.. Je kunt in de loop van je leven ook nieuwe passies ontdekken. Talenten zijn mogelijkheden die je hebt om ergens goed in te kunnen presteren. Zoals goed kunnen rekenen, lenig of snel of sterk zijn, een talenknobbel hebben, sociaal vaardig zijn, muzikaal zijn. Talenten zie je vaak terug in je passies. Wat je van nature goed kunt doe je vaak ook graag en ontwikkel je je verder in.

83 Waarden zijn als een baken in zee Op weg naar een zinvol leven..

84 1. Maak een collage van de dingen die je graag doet, wat je passies zijn, waar je blij van wordt, dingen die je leven zin geven 2. Geef een presentatie over een van je passies

85 Les 7, 8, 9 Relaties: Duurzame vriendschappen opbouwen, conflicten hanteren, een gezonde intieme relatie

86 Inhouds- en betrekkingsniveau oefenen Nee hoor, ik ben helemaal niet boos

87 Onderhouden en verbeteren van contacten Leer je relaties te waarderen: Vertel wat je voelt en bezighoudt Spreek je wensen en verwachtingen uit Nee durven zeggen Steun vragen Onderken en beheers je schuldgevoelens Luister naar de ander Doe samen dingen die beiden voldoening geven:

88 Vriendschappen onderhouden 1. Wat verbindt jullie aan elkaar? 2. Geef jezelf bloot 3. Accepteer elkaars unieke eigenschappen 4. Verplaats je in de problemen van de ander 5. Toon respect voor zijn of haar mening en werkwijze 6. Blijf werken aan de basis van jullie vriendschap 7. Maak tijd voor een goed gesprek 8. Wees betrouwbaar en attent 9. Eerlijkheid 10. Waardering Oefening: een warme brief schrijven aan een vriend

89 Relaties opbouwen en onderhouden: Samen dingen doen die je beiden leuk vindt

90 Conflicten hanteren: Gericht op eigen resultaat: Ervoor weglopen Doordrukken/aanvallen Gericht op de relatie met de ander Bedekken of toegeven omwille van de relatie Samenwerken en onderhandelen Conflict beheersing

91 Analyse van je relatienetwerk 1 Neem een blanco vel en zet in het midden een stip, dat ben jij. Teken daaromheen een ruime cirkel. 2 Verdeel de cirkel in een aantal taartpunten. Elke taartpunt geeft een deel van je relaties weer, bijvoorbeeld familie, vrienden, collega s, sportclub etc. Benoem deze ook. 3 Geef nu alle mensen met wie je contact hebt een plek in de cirkel door middel van stippen. Zet bij de stip de initialen van de persoon. De afstand tot het midden (jezelf) geeft aan hoe nabij het contact voor je is. Meer afstandelijke contacten komen dus dichter bij de rand van de cirkel. 4 Bekijk je relatie netwerk eens goed. Geef bij ieder contact weer welke aspecten en eigenschappen jij in dit contact belangrijk vindt. In hoeverre voldoet dit contact aan jou verwachtingen? Zijn deze verwachtingen realistisch? Zo niet, kun je je verwachtingen bijstellen? Is er iets in dit contact wat je anders wilt? (zie bovenstaande tekst over relaties) Wat is daarvoor nodig? Wat vind je van je relatie netwerk, waarover ben je tevreden, waarover niet? Wat kun je hieraan doen? 5 Benoem waar je aan wilt gaan werken in welke relatie.

92 Relatievaardigheden dagelijks oefenen: Luisteren, inhoud en betrekking hanteren, complimenten geven, iets leuks doen samen, nee zeggen, steun vragen Luisteren Inhoud en betrekking Complimenten geven Iets leuks doen samen Nee zeggen Steun vragen Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag

93 Partnerrelaties en niet helpende patronen veranderen

94 Een partnerrelatie opbouwen

95

96

97 Les 10 en 11: Boosheid Hanteren Ik ben heel boos Hulpbeeld: vrienden zijn met mijn gevoelens

98 Les 10 en 11: Hanteren van Boosheid 1 Uitleg over boosheid Observeren: Bewust worden van situaties die boosheid oproepen en wat de triggers hiervoor zijn, observeren van je boosheid en je reactie daarop Observeren: Cirkel van vermijden (rond emotie boosheid) uit lessen rond observeren gebruiken Observeren: lichaamsgerichte oefeningen gebruikt Beschrijven van gevoelens, gedachtes en lichamelijke reacties (Collage maken van je boosheid, maar ook van een hulpbeeld. Uitdagen van negatieve en vervormde gedachtes over boosheid, Aandacht verplaatsen als boosheid te overspoelend is Probleemhantering om het probleem te omschrijven en de gewenste oplossing te vinden.

99 Schone pijn en vuile pijn: Boosheid

100 Les 12 en 13: Impulsiviteit

101 Les 12 en 13: Hanteren van Impulsiviteit Uitleg over impulsiviteit Observeren: Bewust worden van situaties die impulsiviteit oproepen en wat de triggers hiervoor zijn Observeren: Cirkel van vermijden (rond impulsiviteit) uit lessen rond observeren gebruiken Beschrijven van gevoelens, gedachtes en lichamelijke reacties Beschrijven: Foto s nemen van je impulsieve gedrag Uitdagen van negatieve en vervormde gedachtes over boosheid Voor en nadelen analyse van impulsief gedrag Gedrag ter vervanging van het impulsieve gedrag Aandacht verplaatsen als boosheid te overspoelend is Probleemhantering om het probleem te omschrijven en de gewenste oplossing te vinden.

102 Schone pijn en vuile pijn: Impulsiviteit

103

104 Les 14, 15, 16 Assertiviteit:

105 Assertiviteit Agressief gedrag / Manipulatief gedrag Subassertief gedrag Assertief gedrag Welke stijl heb jij meestal? In welke situaties/bij welke mensen vindt je het lastig assertief te zijn? Welke schema s spelen hierbij een rol? Wat is assertief gedrag en hoe doe je dat. Oefening: Afstand en Nabijheid Algemene sociale vaardigheden en assertieve vaardigheden Oefenen in rollenspelen: Doel - Strategie

106

107 Algemene Sociale Vaardigheden Non-verbaal en verbaal gedrag onderscheiden Mentaliseren: Empathie tonen Compassie tonen Luisteren Een praatje maken Complimenten geven Reageren om complimenten

108 Onderhandelen Wensen uiten Nee zeggen Kritiek geven Assertieve Vaardigheden Reageren op kritiekboosheid uiten Boosheid uiten Reageren op boosheid

109 Les 17, 18, 19: Sociaal Maatschappelijke participatie Een leven opbouwen zoals bij je past op alle belangrijke levensterreinen beschrijven hoe je wilt zijn (uit ACT): Huwelijk/intieme relaties, familierelaties, sociale contacten, werk, opleiding/persoonlijke ontwikkeling, vrije tijd/hobbies, spiritualiteit/religie, maatschappelijk, gezondheid Wat zijn je kwaliteiten/talenten/passies Vertel 3 succesverhalen

110 Ons licht Onze diepste angst is niet dat we ontoereikend zijn Onze diepste angst is dat we oneindig machtig zijn Het is ons licht, niet onze duisternis Waar we het allerbangst voor zijn We vragen ons af: Wie ben ik dat ik briljant, buitengewoon aantrekkelijk, getalenteerd en geweldig ben Maar waarom eigenlijk niet? Je bent toch een kind van God? Dat je je kleiner voordoet dan je bent Komt de wereld niet ten goede Er is niets verheffends aan je kleiner voor te doen dan je bent Opdat de mensen om je heen zich vooral niet onzeker gaan voelen Wij zijn geboren om de luister van God uit te dragen die in ons woont Niet in slechts enkelen van ons maar in ons allemaal Als wij ons licht laten schijnen, geven we anderen onbewust toestemming dat ook te doen Als wij bevrijd zijn van onze angst Bevrijd onze aanwezigheid automatisch anderen Nelson Mandela, Inaugurele rede 1994

111 Orientatie op werk/levensinvulling Presentatie door een medewerker op het gebied van re-integratie, en/of een ervaringsdeskundige Een CV maken PITCH: een korte presentatie geven over jezelf Maak een ontwikkelingsplan

112 Oude identiteit Ik ben doodsbang om mensen te verliezen en doe wat ik denk dat je wilt dat ik doe. Ik ben ziek van de spanning door alles wat ik van mezelf moet. Pfffff. Het wordt nooit wat met mij. Ik ga nergens meer naartoe, want ik schaam me voor mezelf. Ik ben waardeloos, een mislukkeling. Ik zorg voor mijn kinderen, maar dat is het dan ook wel. Ik vind het leven moeilijk. Nieuwe Identiteit Ik ben niet voor de poes, ok al kan ik zacht en lief zijn! Ik zeg duidelijk wat mijn behoeften zijn en als ik iets niet wil of vervelend vind zeg ik dat gewoon. Ik vertrouw op mezelf en mag fouten maken, ik hoef het niet zo krampachtig goed te doen. Ik kijk wat ik leuk vindt aan iemand, wat ik met diegene kan doen, hoe die een verrijking is voor mijn leven Ik mag heel graag anderen helpen en ik ga daarom een verzorgende opleiding doen, ik vind oudere mensen heel fijn om mee om te gaan. Ik zou het fijn vinden als ik daarin iets van mijn creatieve talenten kwijt kan, ik zing graag, speel ook gitaar en teken graag. Als moeder wil ik meer op school meedoen. En als partner zou ik graag gewoon leuke dingen doen samen. Spelletjes, wandelen, terrasje pakken.

113 Evalueren Vorderingen in doelen Vorderingen in gedragsdoelen/balans in je leven Veranderingen in schema s/patronen Veranderingen in Emotie Intensiteit Veranderingen in toepassen emotieregulatievaardigheden Lange termijn maatregelen om je zo goed mogelijk te blijven voelen Plannen voor de toekomst: Hoe ziet je nieuwe identiteit er uit, hoe kom je aan jou behoeftes tegemoet

114