VERS-programma. Vaardigheidstraining Emotie Regulatie Stoornis. Studiemiddag Voedings- en eetstoornissen CBT-E

Transcriptie

1 VERS-programma Vaardigheidstraining Emotie Regulatie Stoornis Studiemiddag Voedings- en eetstoornissen CBT-E Utrecht, 7 november 2017 Horusta Freije, Klinisch Psycholoog, Supervisor VGCt, NVP en Register Schematherapie2017 en Specialismeleider Persoonlijkheidsstoornissen PsyQ h.freije@psyq.nl

2

3

4 CBT-E Fase 3 Barrieres aanpakken Emotieregulatie als in stand houdende factor Gebeurtenissen en stemmingen triggers Gebeurtenissen: Probleemoplossing(PST) aanleren Stemmingsintolerantie > Stemmingen leren verdragen de rit uitrijden ipv neutraliserend gedrag (eten) > direct opschrijven real time en de keten doorbreken (mindset real time): afremmen observeren analyseren 5 G s) Cognitieve verstoring en versterking doorbreken, cognitieve herstructurering en gedragsexperimenten, acceptatie stemmingen, stemmingsregulatie, PST

5 Persoonlijkheidsstoornis Langdurige hinderende patronen in denken, voelen en doen (vaak getriggerd door bepaalde gebeurtenissen en hebben bepaalde gevolgen) Lijden en/of beperkingen in functioneren In de praktijk: problemen met emotie- en impulsregulatie, zelfbeeld, relaties met anderen, ineffectieve manieren van problemen oplossen en beperkt sociaal-maatschappelijk functioneren De bio-psycho-sociale theorie als verklaringsmodel In Psychologische zitten de disfunctionele patronen die zich ontwikkeld hebben tijdens het opgroeien 10 % in algemene bevolking % in poliklinische populatie Borderlinestoornis: 1,5 % bevolking / 35% psychiatrische Pat. VERS is oorspronkelijk ontwikkeld voor BPS

6 Geïntegreerde Richtlijn Behandeling (GRB)- 25 jaar geleden: persoonlijkheidsstoornis levenslang Nu: minimaal vijf effectieve psychotherapieën (zie MDR) Dialectische Gedragstherapie (DGT) / STEPPS (VERS) Mentalization Based Therapy (MBT) Schema Focused Therapy (SFT) Transference Focused Psychotherapy (TFP). Met eigen taal, methodes en technieken

7 PS: 5 Behandelgebieden 1. Emotieregulatie en crisishantering 2. Impulsregulatie 3. Zelfbeeld 4. Interpersoonlijk functioneren / therapeutische relatie 5. Sociale- en Maatschappelijke participatie

8 Behandeling PS Actuele inzichten Psychotherapie werkt en is het belangrijkst Medicatie is hieraan ondergeschikt Alle evidence based psychotherapieën werken ongeveer even goed Maar ook de Good Clinical Care doet het beter dan Treatment as usual (Livesley, Gunderson, Chanen) GRB vanuit kenniscentrumpersoonlijkheidsstoornissen Geintegreerde Richtlijn Behandeling Persoonlijkheidsstoornissen

9 Treatment as usual Breuken in het zorgtraject, ook door wantrouwen van patiënt Polyfarmacie Onproductieve en niet afgestemde houding van hulpverleners, (b.v. Negatieve tegenoverdracht) Crisis niet altijd goed aangepakt ( redden versus wegsturen ) Weinig aandacht voor naastbetrokkenen

10 Opzet 2-daagse training GRB - Modules Inleiding Persoonlijkheidsstoornissen en GRB Modules: 1. Basishouding - open, actief, samen 2. Diagnostiek, behandelplan en behandeldoelen - keten 3. Crisishantering tijdens behandeling en crisisplan 4. Herstellen van breuken, monitoren micro/macro breuken 5. Evaluatie behandeling Intervisie, supervisie, teamfunctioneren (gedeelde visie) Keuze specifieke behandelmodules die je onder de GRB kunt hangen (voor de 5 behandelgebieden) Per onderwerp: inleiding, film, oefenen

11 Glimlach, wees vriendelijk, geef hoop, doe het samen, met alle betrokkenen

12 Kijk samen naar de stormen, neem ze niet persoonlijk

13 Dikke Duim: Bekrachtig elke millimeter in de gewenste richting

14

15 VERS Oorspronkelijk ontwikkeld voor BPS Steeds meer transdiagnostisch toegepast (Bipolair, eetstoornissen, trauma) gericht op emotieregulatie Toepassing voor cluster C nog te beginnen

16 Ontstaan VERS in Nederland 1998 Persoonlijkheidsstoornissen nauwelijks behandeld Met name BPS gaf veel problemen in GGZ Via directeuren Lentis en Dimence Zagen op congres Nancee Blum en Marsha Linehan Werkgroep VERS: ontwikkeling en verspreiding

17 Waarom Nancee Blum Heldere en speelse lesklapper Psycho-educatieve training Cognitief gedragstherapeutische Waarbij het systeem intensief betrokken wordt Gemeenschappelijke, aansprekende, taal voor alle betrokkenen, patiënt, omgeving, behandelaars: het pannetjesmodel Er vindt individuele behandeling naast de training plaats de eisen hieraan zijn streng dan bij DGT

18 Doel van de training Besef van kwetsbaarheid en hiernaar leren leven. Vergroten van emotieregulatievaardigheden en probleemoplossingsvaardigheden Meer balans in het leven aanbrengen op de diverse levensgebieden Een stabiel gevoel van eigenwaarde ontwikkelen Beter om kunnen gaan met anderen Een zinvol bestaan op kunnen bouwen

19

20 Van BPS naar ERS: Emotie Regulatie Stoornis transdiagnostisch 1. Zeer hoge gevoeligheid voor emotionele prikkels (door schema s/patronen) 1. Zeer sterke reactie op emotionele prikkels 3. Een langzaam terugkeren naar het emotionele basisniveau na emotionele opwinding 4. Hierdoor stapelen emoties gemakkelijk

21 Emotieregulatieproblematiek kijk samen met de patient en systeem wat de emoties doet oplopen en wat helpt om ze te hanteren Patronen/schema s die getriggerd worden laten de emoties oplopen Emotie Intensiteit Patronen Tijd

22 Disfunctionele Patronen/Schema s leren herkennen en veranderen: Gedachten Gebeurtenissen Intern: Binnen in je Extern: Buiten je - situatie Gevoelens (4 b s,) en lichamelijke sensaties Gevolgen Werkte het? Gedrag

23

24

25 De VERS bestaat uit 4 stappen 1. Besef van Kwetsbaarheid 2. 5 Emotieregulatievaardigheden 3. 9 Gedragsvaardigheden 4. Sociaal- Maatschappelijk functioneren versterken Dit mondt uit in een persoonlijk Emotiehanteringsplan: Hoe zien mijn emoties er in het algemeen uit, en wat kan ik zelf doen en wat kunnen anderen doen om deze zo goed mogelijk te hanteren.

26 Stap 1: Besef van Kwetsbaarheid Er is een biologische kwetsbaarheid Emoties lopen snel op, het duurt lang voor ze weer tot rust komen en daardoor stapelen ze Disfunctionele Schema s triggeren de heftige emoties Het gebruik van de Emotie Intensiteit Schaal bevordert bewustwording en tijdig emoties kunnen hanteren

27 Stap 2: 5 Emotieregulatievaardigheden 1.Afstand nemen en Observeren 1.Beschrijven 1.Uitdagen van gedachten 1.Aandacht verplaatsen 1.Problemen aanpakken

28 Stap 3: 9 Gedragsvaardigheden voor meer balans op belangrijke levensterreinen 1.Relatievaardigheden 2.Eten 3.Slapen 4.Beweging 5.Lichamelijke gezondheid 6.Vermijden zelfdestructief gedrag 7.Vrije tijd en Dagbesteding 8.Werk en scholing 9.Financiën en Administratie

29 Stap 4: Sociaal Maatschappelijk functioneren versterken Naarmate programma vordert steeds meer verdieping in: Emotieregulatie Vertrouwen en risico s durven nemen Goede relaties opbouwen Assertiviteit Boosheid hanteren Impulsiviteit hanteren Gezonde patronen opbouwen Gezonde rollen aannemen

30 Structuur Sessies 1. VERS-schaal invullen 2. Ontspanningsoefeningen 3. Emotie Intensiteit Schaal 4. Checklist Vaardigheden 5. Doelen 6. Huiswerkopdrachten vorige les 7. Nieuwe Vaardigheid bespreken 8. Opgeven Huiswerk

31 Steungroep Deelnemers stellen zelf hun steungroep samen, mensen die meeleven, meedenken als het moeilijk gaat, en betrekken bij wat ze leren Er vinden steungroepbijeenkomsten plaats tijdens de training Steungroep van belang voor de training: veranderen in en met je eigen omgeving

32 De Emotie Intensiteits Schaal E.I.S. het Pannetjes-model als rode draad van de VERS met de Checklist Vaardigheden

33 Emotie Intensiteit Schaal EIS Thermometer: wordt 3 * daags met een kruisje ingevuld tijdens de hele training EIS-Foto: Momentopname van een situatie wordt uitgewerkt: 1 pan (met 5 G s) EIS-Film: De film, van pan 1 tot de hoogste pan, wordt ingevuld (met de 5 G s) Emotiehanteringsplan Deel I: Hoe zien mijn pannetjes er in het algemeen uit (5 G s) EmotieHanteringsplan, Deel II: Wat kan ik doen en wat kunnen anderen doen in elke pan

34

35 Emotie Intensiteit Schaal - Foto Beschrijf van 1 pan uitgebreid (inclusief toepassing vaardigheden): Gebeurtenis Emoties en lichamelijke gewaarwordingen Gedachten Gedachten uitdagen Neiging om te doen Gedrag Welk gedrag was helpend / welk gedrag niet Aandacht verplaatsen, positief denken, problemen aanpakken toegepast? (naast observeren, beschrijven, gedachten uitdagen wat je in bovenstaande vragen hebt toegepast) Gevolgen van je reactie in deze situatie Hoe zou je de situatie een andere keer anders willen aanpakken

36

37

38 Ontspanningsoefeningen

39 Ontspanningsoefeningen indelen in soorten 1. Ademhaling en Spierspanning 2. Zintuigoefeningen 3. Geleide fantasie 4. Muziek 5. Aandacht positief verplaatsen 6. Meditatie 7. Ontspannende activiteiten 8. Zoek eigen ontspanningsoefeningen

40 Emotieregulatievaardigheid 1: Afstand nemen en Observeren Objectief observeren met al je zintuigen Zien Horen Ruiken Proeven Tast/Voelen

41 Mindfulnessoefening Observeer mild en open je (lichamelijke) gevoelens, gedachten en gedrag

42

43 OOK DIT GAAT VOORBIJ...

44 Emotieregulatievaardigheid 2: beschrijven Beschrijven wat er in je omgaat, aan gedachten, gevoelens, neigingen etc. en dit ook beschrijven aan anderen Wat zijn gevoelens? Innerlijke gewaarwording of emotie, goed noch slecht, worden wel vaak als meer of minder prettig ervaren - beoordeeld Onvrijwillige reactie op een gebeurtenis in of buiten ons zelf 1. Boos 2. Blij 3. Bang 4. Bedroefd 5. Beschaamd

45 Beschrijven op allerlei manieren: woorden leren geven, of beelden, of

46 Emotieregulatievaardigheid 3: Aandacht verplaatsen Als je in hogere pannen zit en verdragen niet lukt Brengt jezelf in hersennetwerk verbonden met neutrale of positieve gevoeles 1. Afleiding zoeken leuke activiteiten en activiteiten die voldoening geven 2. Bemoedigende zinnen 3. Activiteiten die concentratie vragen 4. Ontspanning 5. Verbindingsschakel 6. Positieve bevestiging 7. Succes inbeelden

47 1. Afleiding zoeken: leuke dingen of dingen die voldoening geven

48 2. Bemoedigende zinnen Het gaat weer voorbij Morgen weer een dag Ik kan het aan Ik bel iemand nu

49 3. Concentratie Van 100 met 3 of 7 naar beneden tellen Jongleren Computerspel Lezen

50 4. Ontspanning

51 5. Verbindingsschakel Wat geeft je troost, een goed gevoel

52 6. Aanmoediging/positieve dingen over jezelf naar voren halen Goede persoonlijke eigenschappen Dingen die ik goed kan Dingen waar ik tevreden over ben in mijn leven, zoals ik die gedaan heb Vraag ook aan je steungroep!!!

53 7. Succes inbeelden Over hoe je wilt zijn, welk gedrag je wilt laten zien in de toekomst, je schrijft dat op alsof je het al doet.

54 Emotieregulatievaardigheid 4: Gedachten uitdagen: schema s en denkfouten Gedachten zijn geen feiten: In je automatische gedachten kunnen denkfouten en schema s verborgen zitten; 3 denkniveaus van meer naar minder bewust: 1. Automatische gedachten: zoals ze voortdurend in flarden door je hoofd gaan 1. Denkfouten: fouten in logisch redeneren: bijvoorbeeld zwart-wit denken, vooral negatieve dingen zien etc. 2. Schema s / Oude patronen / Valkuilen / Overlevingsstrategieën: onjuiste, basisovertuigingen over jezelf, anderen en de wereld..

55 Gezonde schema s en niet helpende schema s / patronen: valkuilen Gezond: Ik hoor erbij en vertrouwen bouw je op Ongezond: Laat me niet in de steek Ongezond: Ik hoor er niet bij

56 Hoge eisen schema: Ik moet het perfect doen..ik moet ik moet..

57 Wat hebben kinderen nodig 5 Schemadomeinen (Young) 1. Basisveiligheid en verbondenheid met anderen 2. Autonomie / zelfstandig functioneren 3. Realistische grenzen /verantwoordelijkheid 4. Behoeften uiten en innerlijke richting / eigen koers ontwikkelen 5. Spontaniteit, plezier, zelfwaardering Hieronder vallen 18 disfunctionele schema s, die ontstaan wanneer er iets misgaat deze gebieden

58 1. Onverbondenheid en afwijzing 1. Verlating/instabiliteit: laat me niet in de steek 2. Wantrouwen/Misbruik: je zult me kwaad doen 3. Emotioneel gemis: je houdt niet van me 4. Tekortschieten/Defect/schaamte: er is iets mis met mij 5. Sociale Isolatie/vervreemding: ik hoor er niet bij

59 2. Verzwakte autonomie en verminderd functioneren 6. Afhankelijkheid/incompetentie: ik kan het niet zelf 7. Kwetsbaarheid voor gevaar en ziekte: ik ben bang dat er iets heel er mis zal gaan 8. Kluwen/onderontwikkeld zelf: ik ben niets zonder jou 9. Mislukken / Falen: ik kan het niet, ik ben dom

60 3. Verzwakte grenzen 10. Zichzelf speciale rechten toe-eigenen: jij moet mij geven wat ik wil, want ik ben bijzonder 11. Onvoldoende zelfdiscipline: ik breng het niet op om orde en discipline in mijn leven te brengen

61 4. Gerichtheid op anderen Onderwerping (uit angst voor straf) bepaal jij het maar voor mij Zelfopoffering ik let op jou behoeften (en jij op die van mij?) Goedkeuring zoeken/erkenning zoeken: vind je me goed?

62 5. Overmatige waakzaamheid en inhibitie Emotionele geremdheid: ik durf mij niet te uiten Hoge eisen/strenge normen/overmatig kritisch: het is nooit goed genoeg Negativiteit/Pessimisme: het zal wel weer mis gaan, het wordt nooit wat. Bestrafferigheid: fouten moeten streng bestraft worden

63 1 Schemabevestiging Schemaprocessen Verwijst naar processen waarmee schema s zichzelf in stand houden (Selectieve waarneming) 2. Schemavermijding Verwijst naar manieren waarop mensen proberen te vermijden schema s te activeren: 3. Schemacompensatie Op een tegenovergestelde manier je gedragen om te voorkomen dat het schema geactiveerd wordt

64 Emotieregulatievaardigheid 5 Problemen aanpakken (PST) Alleen als lager dan 3 pan Is het is echt een probleem, of alleen in gedachten 1. Probleem beschrijven in max 10 woorden 2. Doel in max 10 woorden 3. Wat zou er veranderen als je doel bereikt 4. Actiepunten met voor en nadelen 5. Actieplan kiezen met consequenties 6. Wat ga je doen, welke stappen te nemen, hoe weet je dat uitgevoerd is 7. Voer uit 8. Bespreek hoe het is verlopen

65 Stap 3: 9 Gedragsvaardigheden 1. Relatievaardigheden 2. Eten 3. Slapen 4. Beweging 5. Lichamelijke gezondheid 6. Vermijden zelfdestructief gedrag 7. Vrije tijd en Dagbesteding 8. Werk en scholing 9. Financiën en Administratie Hoe is het nu op elk gebied en waar wil je naar toe. Bij verandergebieden: Doelen stellen en acties monitoren

66 Stap 4: Sociaal Maatschappelijk functioneren versterken Naarmate programma vordert steeds meer verdieping in: Emotieregulatie Vertrouwen en risico s durven nemen Goede relaties opbouwen Assertiviteit Boosheid hanteren Impulsiviteit hanteren Gezonde patronen opbouwen Gezonde rollen aannemen

67 VERS Programma Basis-VERS - 10 lessen wekelijks Voorlichting 5 Emotie Regulatie Vaardigheden Emotieregulatieplan VERS I 19 lessen wekelijks + Meer aandacht voor schema s + 9 Gedragsvaardigheden (ook interpersoonlijke vaardigheden) VERS II 19 lessen 2 wekelijks Blijven registreren met EIS en Checklist, doelen stellen, nieuwe dingen proberen, boosheid hanteren impulsiviteit controleren, een draaiboek schrijven, assertiviteit, keuzes maken en op het spoor blijven Kan worden aangevuld met BOOG ERT in kontakt met kinderen(13) ERT (adolescenten 17) Naastbetrokkenengroep (10)

68