Tentamen 8D040 - Basis beeldverwerking. 24 juni 2011, uur

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Tentamen 8D040 - Basis beeldverwerking. 24 juni 2011, 14.00-17.00 uur"

Transcriptie

1 Tentamen 8D040 - Basis beeldverwerking 24 juni 2011, uur 1

2 Algemeen: Maak opgave 4 op een apart vel, en de overige opgaven op een andere set vellen. Alle vragen tellen even zwaar mee in het eindcijfer. Succes! Vraag 1: Histogram operaties a. Wat is het visuele doel van histogram equalisatie? Ofwel, wat beoogt histogram equalisatie te bereiken voor de visuele waarneming. Histogram equalisatie beoogt een verhoogd contrast te bereiken. Hiermee wordt een beeld verkregen waarin veel detail te herkennen is. b. Wat is het algoritmische doel van histogram equalisatie? Ofwel, wat beoogt het algoritme van histogram equalisatie te bereiken? Het algoritmische doel is om een vlak histogram te verkrijgen, wat aangeeft dat alle aanwezige grijswaarden grofweg evenveel voorkomen in het beeld. c. Voor welk van de onderstaande histogrammen (zie figuur 1) heeft het zin om histogram equalisatie toe te passen? Verklaar waarom wel of waarom niet voor elk histogram (a) (b) (c) (d) Figuur 1. Welke histogrammen zijn geschikt om histogram equalisatie op toe te passen? (a) wel, omdat de grijswaarden hier duidelijk niet gelijkmatig verdeeld zijn. (b) niet, omdat het hier een binair beeld betreft, er daardoor slechts 2 bins zijn met een waarde, en enkele bins niet opgesplitst kunnen worden door histogram equalisatie. Hierdoor zullen de pixels in deze 2 bins nooit gelijkmatig verdeeld kunnen worden. (c) wel, om dezelfde reden als bij (a) (d) niet, omdat dit histogram al gelijkmatig is verdeeld. Hier zal weinig tot geen winst in contrast behaald worden door een histogram equalisatie op dit histogram uit te voeren. d. Welke eisen worden gesteld aan de transformatiefunctie die de histogram equalisatie moet bewerkstelligen? 2

3 De transformatiefunctie moet 1. monotoon stijgend zijn 2. voor inverteerbaarheid (wanneer je ook weer terug wilt kunnen transformeren naar het originele beeld) moet de functie strict monotoon stijgend zijn (inverteerbaarheid is geen harde eis) 3. het bereik van de functie moet gelijk zijn aan het domein van de functie. Dat wil zeggen, als het grijswaardenbereik van het inputhistogram bijv. [0...L 1] is, dan moet het grijswaardenbereik van de output van de transformatie ook [0...L 1] zijn. e. Bespreek de voor- en/of nadelen van de drie onderstaande transformatiefuncties voor histogram equalisatie. Kijk heel goed naar de functies in figuur (a) (b) (c) Figuur 2. Mogelijke transformatiefuncties voor histogram equalisatie. (a) De nadelen van deze transformatiefunctie zijn dat niet het hele bereik in grijswaarden wordt gebruikt, aan de lage kant van het bereik begint de functie niet bij 0. Verder zit er een zogenaamd plateau in de functie (tussen 120 en 160 op de horizontale as), wat betekent dat meerdere grijswaarden op één enkele nieuwe grijswaarde wordt afgebeeld. Dit leidt ertoe dat de transformatie niet reversibel is. Men kan niet meer terug van het resultaatbeeld naar het originele beeld. (b) Deze transformatiefunctie heeft alle gunstige eigenschappen en voldoet aan de eisen voor histogramequalisatie. Het bereik is hetzelfde als het domein, en er zitten geen plateaus in. Deze functie zal dus een transformatie opleveren die reversibel is. Dit is overigens geen harde vereiste om een valide transformatiefunctie te zijn. Zie antwoord op vraag d. (c) Deze transformatiefunctie is niet monotoon stijgend, en voldoet daarmee dus niet aan eis 1. (en zeker niet aan eis 2.) van vraag d. Verder heeft deze transformatiefunctie een bereik dat uitstijgt boven het domein (tot 3 i.p.v. 255), en voldoet dus ook niet aan eis 3. van vraag d. 3

4 f. Schets de histogrammen die behoren bij de onderstaande transformatiefuncties voor histogram equalisatie (zie figuur 3). (a) (b) (c) (d) Figuur 3. Mogelijke transformatiefuncties voor histogram equalisatie (a) (b) (c) (d) De bijbehorende input histogrammen voor de transformatiefuncties in figuur 3.. g. Koppel de voorgaande transformatiefuncties (zie figuur 3) aan de volgende beelden in figuur 4. Welke transformatiefunctie hoort bij welk beeld om optimale histogram equalisatie te verkrijgen en waarom? 3a 4c 3b 4b 3c 4d omdat de transformatiefunctie en histogram (a) uit vraag f. laten zien dat de meeste grijswaarden in dit beeld in de lagere regionen moeten zitten. Het histogram is ook nogal compact, wat duidt op een beeld met weinig contrast. Dit histogram hoort dus bij een donker beeld, met weinig contrast 4c. omdat de transformatiefunctie en histogram (b) uit vraag f. een goede spreiding van de grijswaarden laten zien, dus het beeld een redelijk goed contrast heeft, maar ook laten zien dat de meeste grijswaarden lager dan het gemiddelde liggen. De keuze op basis van het eerste deel (contrast) leidt tot 4b of 4d. Echter het tweede argument (donkerder beeld) en de waarneming dat histogram (c) uit vraag f. een beeld met optimaal contrast representeert leiden hier tot 4b. omdat de transformatiefunctie een rechte lijn is (waarbij elke grijswaarde op zichzelf gemapt wordt) en histogram (c) uit vraag f. een vlak verloop laat zien, wat duidt op maximaal contrast. Dit moet een beeld zijn waarvan het histogram reeds is geëqualiseerd. De grijswaarden zijn dus gelijkelijk verdeeld over licht, midden en donker, en dat leidt tot 4d, waarin het beste contrast kan worden waargenomen. 4

5 3d 4a omdat de transformatiefunctie en histogram (d) uit vraag f. laten zien dat de meeste informatie in dit beeld in de hogere grijswaarden zit. Het histogram is compact, wat duidt op weinig contrast. Een licht beeld met weinig contrast leidt naar 4a. (a) (b) (c) (d) Figuur 4. Vier representaties van één beeld met verschillende histogrammen. 5

6 Vraag 2: Filtering en Fourier Transformatie a. Opscherpen van beelden kan met de volgende vergelijking beschreven worden g(x,y) = f(x,y)+c [ 2 f(x,y) ] (1) Leg uit wat elke term in vergelijking 1 hier voorstelt, dus g(x,y), f(x.y), c, en 2 f(x,y). g(x, y) dit is het resultaatbeeld, het opgescherpte beeld f(x,y) dit is het input beeld, het op te scherpen beeld c dit is een weegfactor die bepaalt hoeveel opscherping plaatsvindt 2 f(x,y) dit is de laplaciaan van het inputbeeld, gedefinieerd door 2 f + 2 f x 2 y 2 b. Hoe wordt het filter dat 2 implementeert genoemd? Laplaciaan filter c. Leidt een 3 3 kernel af voor 2 uit de kernels voor horizontale en verticale afgeleiden, respectievelijk [ 1 1] en [ 1 1] T. Beschrijf hoe je aan die kernel bent gekomen. 2 f x 2 wordt verkregen door tweemaal te convolueren met de kernel [ 1 1]. Deze kernels moeten dus met elkaar geconvolueerd worden om tot een kernel te komen die deze tweede afgeleide in één keer kan uitrekenen. Door convolutie van [ 1 1] met zichzelf, wordt (met padding van één van de kernels met een 0 aan beide zijden) [1 2 1] verkregen. Evenzo kan voor 2 f y 2 de kernel [1 2 1] T worden verkregen uit convolutie van [ 1 1] T met zichzelf. We kunnen ongestraft deze kernels naar 3 3 vergroten door er een rij of kolom met nullen aan toe te voegen aan beide zijden. Zo krijgen we dan en Wanneer we beide kernels vervolgens bij elkaar optellen ( 2 = 2 f x f y 2 ), komen we bij = Dit is de gezochte 3 3 Laplaciaan kernel. De kernel is ook goed gerekend. 6

7 d. Hoe ziet deze kernel eruit als je ook nog diagonale afgeleiden zou meenemen? Wanneer ook de diagonale afgeleiden meegenomen worden, komen de kernels en er nog bij. Als we vervolgens de vier 2 e -orde afgeleide kernels bij elkaar optellen, komen we op = als de 3 3 Laplaciaan kernel. De kernel is ook goed gerekend. e. Hoe ziet dit filter er in het Fourier domein uit? Welke eigenschappen van de Fourier transformatie zijn nodig om tot deze beschrijving te komen. In het Fourier domein kan dit filter worden gerepresenteerd door 2 F ω 2 x ω2 y. De eigenschappen die hierbij worden gebruikt zijn 1. optelling in het spatiële domein is optelling in het Fourier domein 2. afgeleide in het spatiële domein komt overeen met vermenigvuldigen met iω in het Fourier domein ( F iω x x ) 3. eventueel kun je nog gebruiken: convolutie in het spatiële domein is vermenigvuldiging in het Fourier domein Dus: x x F iω x iω x = ωx 2 2. Hetzelfde kan worden opgeschreven voor. y 2 f. Stel u heeft een even beeld, maar niet noodzakelijkerwijs reëel. Wat kunt u vertellen over de Fourier getransformeerde van de x-afgeleide van dit even beeld? En wat kunt u daardoor vertellen van de x-afgeleide van dit beeld in het spatiële domein? De Fourier getransformeerde van een even beeld is reëel. Door het nemen van de x- afgeleide in het spatiële domein, wordt in het Fourier domein de Fourier getransformeerde van het beeld vermenigvuldigd met i ω. Dit leidt ertoe dat het Fourier getransformeerde van de x-afgeleide van het even beeld zelf imaginair zal zijn. Een imaginaire Fourier getransformeerde is het gevolg van een oneven spatieel beeld. De x-afgeleide van het even beeld moet dus zelf oneven zijn. 7

8 g. Beantwoordt vraag f., maar dan wanneer u het beeld filtert met het filter van vraag c. Het Laplaciaan filter is in het Fourier domein gerepresenteerd door vermenigvuldiging met ωx 2 ω2 y. De Fourier getransformeerde van het even beeld was zelf reëel. Door vermenigvuldiging van deze reële Fourier getransformeerde met ωx ω 2 y 2 is het gefilterde beeld in het Fourier domein nog steeds reëel. En dus zal het spatiële gefilterde beeld nog steeds even zijn. Vraag 3: Segmentatie a. Figuur 5 toont een linker ventrikel van het hart, verkregen met een MRI scanner. U wilt de binnencontour van het linker ventrikel segmenteren. Figuur 5. Axiale doorsnede door de thorax verkregen met black blood MRI. Het linker ventrikel is gemarkeerd met de gele rechthoek. Welke vier (4) methodes kent u om deze contour te vinden, en daarbij te garanderen dat die gesloten zal zijn? Het is niet van belang of alleen deze binnencontour gevonden wordt of nog meer contouren. Geef kort de belangrijkste stappen aan die u moet uitvoeren om tot de contour te komen. Hier is niet een uitputtende opsomming gegeven, maar 4 mogelijke antwoorden. Er zijn meer mogelijkheden. 8

9 1. Drempelen, waarna de spierwand wit is en het bloed en de longen zwart. Voer vervolgens een erosie van de voorgrond uit. Door het nemen van het verschil van de beelden vóór en na erosie kunnen de randen van de objecten verkregen worden. Zo ook de binnencontour van het linker ventrikel. Aangezien overal iets van de rand wordt afgegeten door de erosie zal de contour gesloten zijn. 2. Canny edge detector. Hierbij moeten de x- en de y-afgeleiden van het beeld verkregen worden. Vervolgens worden deze gebruikt om een gradient-magnitude-plot en een gradient-angle-plot te verkrijgen. Met deze twee wordt edge-thinning uitgevoerd, d.w.z. alleen de lokaal maximale gradient in de richting van de gradient word behouden, allen andere gradienten worden op 0 gezet. Hiermee worden edges verkregen van een enkele pixel dik. Door een tweetal drempels te gebruiken op dit laatste beeld, kunnen een beeld met sterke edges en een beeld met sterke-en-redelijk-sterke edges verkregen worden. Door de edges in het beeld met sterke edges daar waar ze eindigen te vervolgen/verlengen daar waar in het beeld met sterke-en-redelijk-sterke edges ze doorlopen, kunnen de losse stukjes edge in het laatste beeld genegeerd worden, terwijl de losse stukjes edge in het laatste beeld die gekoppeld kunnen worden aan een sterke edge aan deze sterke edges aangroeien. Door het kiezen van de juiste drempels (dit is mogelijk wat extra parameter tuning werk) kan in dit beeld een gesloten binnenwandcontour verkregen worden. 3. Region growing, met een zaadpunt in het bloedvolume en een stopcriterium gebaseerd op het verschil in grijswaarde van het mogelijk aan te groeien punt en het originele zaadpunt. De rand van het gegroeide oppervlak zal de binnencontour van het linker ventrikel vertegenwoordigen. 4. Watershed techniek. Hierbij wordt van onderaf(vanuit de laagste grijswaarden) virtueel water in het 3D landschap (dat het beeld vertegenwoordigt wanneer de grijswaarden als hoogterepresentatie worden gebruikt) gepompt. Hierdoor zullen bassins met water ontstaan vanuit de donkerste plekken in het beeld. Dat zijn hier het linker venrtrikel, de linker long, de rechter long en de aorta. Daar waar het water in de verschillende bassins elkaar zal gaan raken, worden dammen gebouwd. Deze dammen vormen de uiteindelijke segmentatie. De contour die gevonden wordt zal zeker gesloten zijn. Wel kan de kwaliteit als segmentatie van de binnenwand in twijfel worden getrokken, aangezien de contour waarschijnlijk ergens op de spierwand zal liggen. b. Figuur 6 toont een aantal frames in de tijd door de hartslag van een korte-as doorsnede van het linker ventrikel, verkregen met MRI. Aan de rechterkant van deze donkere ring van spierweefsel ziet u een verstoring een aantal horizontale lijnen binnen de gele rechthoek. Deze verstoring kan een gewenste segmentatie danig vestoren, aangezien lokaal de grijswaardenverdeling totaal anders is dan in de rest van de hartspier. Wat kunt u doen om deze verstoring zo goed mogelijk te verhelpen, om zo een automatisch segmentatiealgoritme een eerlijke kans te geven? Aangezien de herhaaldelijke horizontale lijnen een verticale frequentie in het Fourier domein vertegenwoordigen, zou u kunnen proberen deze frequentie in het Fourier domein te vinden en vervolgens te onderdrukken. Hiermee is waarschijnlijk dit artefact verdwenen en heeft u het beeld gerepareerd. 9

10 Figuur 6. Korte-as doorsnede door het linker ventrikel verkregen met MRI. c. Wanneer u in figuur 6 zowel de binnen- als de buitencontour van de ringvormige hartspier zou willen segmenteren, zouden er dan methodes die u bij a. genoemd heeft afvallen? Zoja, welke? 1. Drempeling met erosie kan nog steeds, maar zal geen gesloten buitencontour opleveren. 2. Canny edge detector kan nog steeds, maar zal ook geen gesloten buitencontour opleveren. 3. Region growing kan nog steeds, maar zal nu een zaadpunt in de spierwand vereisen, in plaats van in het bloedvolume van het linker ventrikel. 4. Watershed zal afvallen, omdat deze slechts een enkele contour zal geven (in plaats van een binnen- en een buitencontour) tussen de longen en het linker ventrikel. Zo ook voor de contouren tussen het rechter ventrikel en het linker ventrikel. Mogelijk zal een watershed techniek nog wel werken, wanneer als voorbewerking een gradientmagnitudebeeld wordt verkregen, waarop de watershed wordt uitgevoerd. d. Als u een schatting zou willen maken van de lokatie van het linker ventrikel in figuur 7, kunt u wellicht hiervoor de heldere bloedmassa in het linker ventrikel gebruiken. Geef stap voor stap aan hoe u dit zou kunnen doen. Figuur 7. Korte-as doorsnede door het linker ventrikel en de thorax verkregen met MRI. 10

11 Hiervoor kunt u de Hough transform voor cirkels gebruiken. Hiervoor moet het volgende gedaan worden: 1. Drempel het beeld zodanig dat alleen de structuren die ongeveer even helder zijn als het bloed in het linker ventrikel boven de drempel liggen. Hierdoor wordt de zoekruimte voor de Hough Transform beperkt. 2. Bereken een contour van de rand van het bloedvolume via erosie en het nemen van het verschil van het originele gedrempelde beeld en het geërodeerde beeld. 3. Kwantiseer de parameterruimte voor de parameters a, b (middelpunt vd cirkel) en r (straal vd cirkel) in een geschikt aantal bins. 4. Initialiseer alle bins op Voor elk punt op alle gevonden contouren in het spatiële beeld, tel 1 op bij de huidige waarde in de bijbehorende bin in de parameterruimte 6. Vind het punt in de parameterruimte met de hoogste piek. Check of de bijbehorende waarde voor de straal enigszins overeenkomt met wat werd verwacht, opdat je geen hele onlogische waarden vindt. Zo ook voor het middelpunt. Deze plausibele piek in de parameterruimte vertegenwoordigt het middelpunt en de straal van de cirkel die door de rand van het bloedvolume gevormd wordt. 11

12 Vraag 4: Morfologie Maak deze opgave op een apart vel! Gegeven microscoopbeeld qdna (figuur 8). Het doel is om de gemiddelde omtrek van alle objecten (in pixels) in het beeld te bepalen. De hele procedure moet met drempeling en morfologische operaties gedaan worden. Alle deelvragen hebben gelijk gewicht. Figuur 8. Microscoop beeld a. Wat is shading? Shading is een spatieel laag-frequente verandering van de intensiteit van het beeld. Laagfrequent ten opzichte van de objecten in het beeld. Het komt vaak door ongelijke belichting van het origineel. b. Zit er shading op het beeld? Waaraan is dat te zien? Ja er zit shading op. Dit kan je zien doordat het middelste deel van het beeld veel helderder is dan de randen van het beeld. De shading is hier cirkel-vormig. c. Als er shading op dit beeld zit geef dan de procedure met grijswaarden-morfologische operaties om die shading te verwijderen. Je wilt de grijswaarde van de achtergrond schatten. De achtergrond is lichter/witter dan de voorgrond (de objecten); die zijn relatief donkerder/ zwarter. Je moet de donkere objecten dus dichtgroeien vanuit de lichtere achtergrond. Je moet de achtergrond dus dilateren in de voorgrond. Daarna moet je weer een grijswaarde erosie uitvoeren om de oorspronkelijke vorm van (in dit geval de achtergrond) te behouden. Deze operatie is dus een closing van de achtergrond; dat is een opening van de voorgrond. Omdat we standaard uitgaan van een witte voorgrond en het hier omgekeerd is moet je hiervoor dus de grijswaarde opening operatie gebruiken uit je mathematica/matlab toolkit. Nadat je 12

13 de achtergrond geschat hebt, moet je van de geschatte achtergrond nog het origineel aftrekken om de voorgrond zonder shading over te houden. Valt dat te begrijpen? Ja, want ter plekke van de objecten heeft de geschatte waarde van de achtergrond een hogere grijswaarde dan het origineel. Als je het andersom zou doen krijg je negatieve pixelwaarden. De totale operatie heet een Bottom-Hat filter. d. Hoe kunnen de groottes van de filters bepaald worden? De grijswaarde-dilatie is gelijk aan een Local Maximum operatie; je neemt uit een omgeving de maximum waarde en zet het centrale pixel op die waarde. Omdat de achtergrond altijd witter is dan de voorgrond (de objecten), zet je hiermee de objectpixels allemaal zo wit als het witste achtergrondpixel in de omgeving. Als je op het meest centrale pixel van een object staat moet er tenminste nog 1 pixel van de het filter samenvallen met een achtergrondpixel, anders werkt het filter niet. Dus de filtergrootte moet tenminste zo groot zijn als de helft van de grootste lengte van het grootste object in het beeld. NB. Een n n Lmax / Lmin filter is gelijk aan n een 3 3 filter over het beeld. e. Als het beeld geen shading (meer) heeft kan het dan gedrempeld worden met een eenvoudige drempel-procedure, of is nog steeds een complexere operatie zoals Otsu s method vereist? Ja dat kan. Otsu s methode zou nou overkill zijn. f. Hoe kan de drempel bepaald worden? Door naar het histogram te kijken, en eenmalig met de hand een drempel te kiezen die voorgrond en achtergrond van elkaar scheidt. Je gaat er hierbij van uit dat voor opvolgende / soortgelijke beelden de belichtingsomstandigheden niet veranderen. g. Randobjecten mogen niet meegenomen worden. Waarom niet? Omdat die een slechte invloed hebben op de statistiek van de omtrek, omdat niet de hele omtrek van de objecten die op de rand liggen wordt meegenomen. h. Gebuik de propagatieoperatie (= morfologische reconstructie) om randobjecten weg te halen. Hoe gaat dat in zijn werk? Geef details over het zaadbeeld. Je maakt een leeg beeld enzet de randop1(voorgrond); dit ishet zaadbeeld. Jedilateert de rand (recursief) naar binnen toe, onder de voorwaarde van het originele beeld (het maskerbeeld); je mag dus alleen dilateren waar in het maskerbeeld een 1 staat. Hierdoor zal het zaadbeeld, na 1x door het beeld gegaan te zijn, alle randobjecten bevatten. Trek dit beeld af van het originele beeld (het maskerbeeld) (of gebruik de XOR operatie) en je houdt alleen een beeld over met de objecten die niet aan de rand liggen. i. Kleine objecten wil je niet hebben. Waarom niet? Omdat dit vuil is of stukjes van een object. j. U zou een n-opening kunnen gebruiken. Wat is dat? 13

14 n keer een erosie gevolgd door n keer een dilatie; je haalt hiermee objecten weg die een grootste lengte hebben van 2n. Omdat je al gedrempeld hebt betreft het hier een binaire opening, c.q. binaire erosies en dilaties. k. Als u een n-opening zou gebruiken, hoe wordt n dan bepaald? Je schat eenmalig de grootte van de kleinste objecten die je weg wilt hebben. l. Wat is het nadeel van een n-opening als u naderhand wilt meten aan de objecten? Bij zowel de erosie als dilatie heeft de vorm van het filter (structuring element) invloed op de vorm van de objecten de uiteindelijk overblijven. Gebruikelijk is een 3 3 filter. Dit geeft bijv. een ruitvormig structurerend element voor erosie en dilatie, Hierdoor zullen de uiteindelijke objecten ruitvormig worden en is dus de lengte van de contour van de objecten aangetast. m. U kunt eigenlijk beter gebruik maken van een morfologische reconstructie. Hoe doet u dat in dit geval? Geef details over het zaadbeeld. Het beeld dat na n keer erosie overblijft is het zaadbeeld; hieruit zijn de tekleine objecten weggevallen. Dit dilateer je (recursief) met het originele beeld als voorwaarde (maskerbeeld). De zaadjes zullen dus groeien alleen daar waar objectpixels zijn; ze groeien dus terug tot hun originele vorm. n. Maaknueenstructuring element set vantwee 3 3maskers diealsudaarmee1 doorhet beeld gaat de contouren van alle objecten oplevert. NB: Neem de RESET vorm, d.w.z., als een van de maskers past wordt in het output-beeld het pixel op 0 (achtergrond) gezet. Teken de twee maskers en (met. don t care). Het eerste masker past overal in het object (1-en), maar niet aan de randen; het zorgt ervoor dat de binnenkant van een object naar achtergrond (0) wordt gezet. Het tweede masker zorgt ervoor dat overal waar er achtergrond (0-en) is dit ook achtergrond blijft, en niet naar voorgrond gezet wordt. Het resultaat is dat alleen de contourpixels voorgrond (1) gezet worden. o. Om de gemiddelde omtrek van alle objecten te weten te komen moet u de objecten in het beeld één voor één meten. Dus elk object in een apart beeld zien te krijgen. Iemand bedacht het volgende: Ik dilateer het beeld recursief een slag, en dan in een volgende slag door het beeld gebruik ik dit masker:

15 Is dit inderdaad een methode om één (1) object te selecteren uit het beeld? Verklaar óf en hoe het werkt. Welk object selecteert u? Teken inputbeeld, tussenoplossing en output beeld. Als je het beeld recursief dilateert (met een rasterscan van links boven naar rechts onder) zal het beeld vanaf het eerste object links-boven met voorgrond (1-en) gevuld worden. Bijvoorbeeld: wordt Het voorgestelde masker (voor de tweede slag) past maar op één plek in dit tussenbeeld (zwart gemaakt hierboven). Dit levert dus een outputbeeld op van de volgende vorm: Maar dit selecteert net niet het top-left-point object. Je moet het dus nog iets slims doen om het echt als zaad voor de reconstructie van het top-left object te kunnen gebruiken.(dilatie en AND met het origineel) 15

Tentamen 8D040 - Basis beeldverwerking. 24 juni 2011, uur

Tentamen 8D040 - Basis beeldverwerking. 24 juni 2011, uur Tentamen 8D040 - Basis beeldverwerking 24 juni 2011, 14.00-17.00 uur 1 Algemeen: Maak opgave 4 op een apart vel, en de overige opgaven op een andere set vellen. Alle vragen tellen even zwaar mee in het

Nadere informatie

Tentamen 8D040/41 - Basis beeldverwerking. 25 juni 2010, uur

Tentamen 8D040/41 - Basis beeldverwerking. 25 juni 2010, uur Tentamen 8D040/41 - Basis beeldverwerking 25 juni 2010, 14.00-17.00 uur 1 Algemeen: Maak opgave 1 op een apart vel, en de overige opgaven op een andere set vellen. Alle vragen tellen even zwaar mee in

Nadere informatie

Tentamen 8D040 - Basis beeldverwerking

Tentamen 8D040 - Basis beeldverwerking Tentamen 8D040 - Basis beeldverwerking 6 augustus 2008, 14.00-17.00 uur Vraag 1. (1.5 punten) Gegeven het binaire beeld Components (figuur 1). De componenten in dit beeld moeten automatisch gesegmenteerd

Nadere informatie

Tentamen Beeldverwerking TI2716-B Woensdag 28 januari 2015 14.00-17.00

Tentamen Beeldverwerking TI2716-B Woensdag 28 januari 2015 14.00-17.00 Tentamen Beeldverwerking TI2716-B Woensdag 28 januari 2015 14.00-17.00 De 2D Gaussische fimctie e-' = 037 e'^ =0.14 e"'' = 0.082 e-' =0.018 deze toets bestaat uit 4 opgaven en 8 pagina's Opgave 1 en 2

Nadere informatie

Tentamen 8D040 - Basis beeldverwerking

Tentamen 8D040 - Basis beeldverwerking Tentamen 8D040 - Basis beeldverwerking 6 augustus 2008, 14.00-17.00 uur Vraag 1. (1.5 punten) Gegeven het binaire beeld Components (figuur 1). De componenten in dit beeld moeten automatisch gesegmenteerd

Nadere informatie

Computer Vision: Hoe Leer ik een Computer Zien?

Computer Vision: Hoe Leer ik een Computer Zien? Computer Vision: Hoe Leer ik een Computer Zien? Michael H.F. Wilkinson Instituut voot Wiskunde en Informatica Rijksuniversiteit Groningen 27 April 2006 Overzicht 1 of 19 Wat is Computer Vision? Wat zijn

Nadere informatie

Oefeningenles beeldverwerking

Oefeningenles beeldverwerking Oefeningenles beeldverwerking Histogram Wat is een histogram hoe kunnen we een histogram opstellen? Welke afbeelding hoort bij welk histogram? Waarom? Een histogram geeft voor elke grijswaarde het aantal

Nadere informatie

Computer Vision: Hoe Leer ik een Computer Zien?

Computer Vision: Hoe Leer ik een Computer Zien? Computer Vision: Hoe Leer ik een Computer Zien? Michael H.F. Wilkinson Instituut voor Wiskunde en Informatica Rijksuniversiteit Groningen Les voor technasium, 5 februari 2008 Informatica aan de RUG Informatica

Nadere informatie

Hertentamen 8D040 - Basis beeldverwerking

Hertentamen 8D040 - Basis beeldverwerking Hertentamen 8D040 - Basis beeldverwerking 6 augustus 203, 4:00-7:00 Opmerkingen: Maak elke opgave op een apart vel. Antwoord op vraag 4 mag gewoon in het Nederlands. Een gewone rekenmachine is toegestaan.

Nadere informatie

Zwart-wit en grijstinten

Zwart-wit en grijstinten Zwart-wit en grijstinten 1. Kleur elk vakje dat een stukje lijn bevat zwart. Opdracht 1 is een eenvoudige opdracht vergelijkbaar met wat de computer op het beeldscherm ook doet. Normaal zie je dit niet

Nadere informatie

Beeldverwerking. Beeldverwerking

Beeldverwerking. Beeldverwerking Beeldvererking Beeldverbetering, -beerking en -analyse Johan Baeten Beeldvererking Deel - Beeldvererking Beeldverbetering - Basisbegrippen Voorbeerking Filteren Segmentatie Randdetectie modellering Beeldanalyse

Nadere informatie

Oefeningenles beeldverwerking

Oefeningenles beeldverwerking Oefeningenles beeldverwerking Histogram Wat is een histogram hoe kunnen we een histogram opstellen? Welke afbeelding hoort bij welk histogram? Waarom? Een histogram geeft voor elke grijswaarde het aantal

Nadere informatie

TENTAMEN WISKUNDIGE BEELDVERWERKINGSTECHNIEKEN

TENTAMEN WISKUNDIGE BEELDVERWERKINGSTECHNIEKEN TENTAMEN WISKUNDIGE BEELDVERWERKINGSTECHNIEKEN Vakcode: 8D. Datum: Donderdag 8 juli 4. Tijd: 14. 17. uur. Plaats: MA 1.44/1.46 Lees dit vóórdat je begint! Maak iedere opgave op een apart vel. Schrijf je

Nadere informatie

Machten, exponenten en logaritmen

Machten, exponenten en logaritmen Machten, eponenten en logaritmen Machten, eponenten en logaritmen Macht, eponent en grondtal Eponenten en logaritmen hebben alles met machtsverheffen te maken. Een macht als 4 is niets anders dan de herhaalde

Nadere informatie

Vak naam : Beeldbewerking Docent : Lb Vak code : BBW1N1 Datum : Klas : NH43 Tijd : uur Aantal bladzijden : 2 Lok : T40

Vak naam : Beeldbewerking Docent : Lb Vak code : BBW1N1 Datum : Klas : NH43 Tijd : uur Aantal bladzijden : 2 Lok : T40 Vak naam : Beeldbewerking Docent : Lb Vak code : BBW1N1 Datum : 04-01-2000 Klas : NH43 Tijd : 15.05 uur Aantal bladzijden : 2 Lok : T40 Bij dit tentamen is het toegestaan gebruik te maken van dictaten,

Nadere informatie

Uitwerking tentamen Algoritmiek 10 juni :00 13:00

Uitwerking tentamen Algoritmiek 10 juni :00 13:00 Uitwerking tentamen Algoritmiek 10 juni 2014 10:00 13:00 1. Dominono s a. Toestanden: n x n bord met in elk hokje een O, een X of een -. Hierbij is het aantal X gelijk aan het aantal O of hooguit één hoger.

Nadere informatie

Onafhankelijke verzamelingen en Gewogen Oplossingen, door Donald E. Knuth, The Art of Computer Programming, Volume 4, Combinatorial Algorithms

Onafhankelijke verzamelingen en Gewogen Oplossingen, door Donald E. Knuth, The Art of Computer Programming, Volume 4, Combinatorial Algorithms Onafhankelijke verzamelingen en Gewogen Oplossingen, door Donald E. Knuth, The Art of Computer Programming, Volume 4, Combinatorial Algorithms Giso Dal (0752975) Pagina s 5 7 1 Deelverzameling Representatie

Nadere informatie

Examen HAVO. Wiskunde A1,2

Examen HAVO. Wiskunde A1,2 Wiskunde A1,2 Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Donderdag 25 mei 13.30 16.30 uur 20 00 Dit examen bestaat uit 19 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een

Nadere informatie

Verbanden en functies

Verbanden en functies Verbanden en functies 0. voorkennis Stelsels vergelijkingen Je kunt een stelsel van twee lineaire vergelijkingen met twee variabelen oplossen. De oplossing van het stelsel is het snijpunt van twee lijnen.

Nadere informatie

Informatica: C# WPO 10

Informatica: C# WPO 10 Informatica: C# WPO 10 1. Inhoud 2D arrays, lijsten van arrays, NULL-values 2. Oefeningen Demo 1: Fill and print 2D array Demo 2: Fill and print list of array A: Matrix optelling A: Matrix * constante

Nadere informatie

Examen HAVO. wiskunde B (pilot) tijdvak 2 woensdag 20 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.

Examen HAVO. wiskunde B (pilot) tijdvak 2 woensdag 20 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Eamen HAV 0 tijdvak woensdag 0 juni 3.30-6.30 uur wiskunde B (pilot) Bij dit eamen hoort een uitwerkbijlage.. Dit eamen bestaat uit 0 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 8 punten te behalen. Voor elk vraagnummer

Nadere informatie

Beeldverwerking. Deel 2. Segmentatie. Segmentatie

Beeldverwerking. Deel 2. Segmentatie. Segmentatie Beeldverwerking Deel 2 Segmentatie Johan Baeten Beeldverwerking Deel2-1 Segmentatie Doel: Beeld opsplitsen in gebieden Objecten onderscheiden van achtergrond Sementatie is in het algemeen moeilijk Johan

Nadere informatie

Artificiële Intelligentie, les 9: Visuele perceptie

Artificiële Intelligentie, les 9: Visuele perceptie Artificiële Intelligentie, les 9: Visuele perceptie Borremans Gert Charles Herzeel Van den Broeck Michaël Van Poppel Roel Verborgh David 28 november 2002 1 Inleiding Perceptie is het waarnemen van de staat

Nadere informatie

Eindexamen havo wiskunde B pilot II

Eindexamen havo wiskunde B pilot II Het gewicht van een paard Voor mensen die paarden verzorgen figuur 1, is het belangrijk om te weten hoe zwaar hun paard is. Het gewicht van een paard kan worden geschat met behulp van twee afmetingen:

Nadere informatie

IJkingstoets burgerlijk ingenieur juni 2014: algemene feedback

IJkingstoets burgerlijk ingenieur juni 2014: algemene feedback IJkingstoets burgerlijk ingenieur 30 juni 2014 - reeks 1 - p. 1 IJkingstoets burgerlijk ingenieur juni 2014: algemene feedback In totaal namen 716 studenten deel aan de ijkingstoets burgerlijk ingenieur

Nadere informatie

HDR- FOTOGRAFIE. Inleiding. Het digitale beeld - Bijlage

HDR- FOTOGRAFIE. Inleiding. Het digitale beeld - Bijlage HDR- FOTOGRAFIE Inleiding Wanneer je door de zoeker van je al dan niet spiegelreflex camera kijkt en een prachtige scène hebt waargenomen en vastgelegd, dan is er naderhand soms enige teleurstelling wanneer

Nadere informatie

mailgroep photoshop Copyright Lesje: Stel je eigen kamer samen -

mailgroep photoshop Copyright Lesje: Stel je eigen kamer samen - Lesje: Stel je eigen kamer samen - http://www2.hku.nl/~fotoshop/img-tutorial5 In deze les gaan we een drie-dimensionale ruimte bouwen, in dit geval een gezellige woonkamer. Uiteraard mag je deze zelf in

Nadere informatie

Handleiding Japanse puzzels

Handleiding Japanse puzzels Handleiding Japanse puzzels versie : 1.0 wijziging : 26-4-2010 Inhoud 1.Japanse puzzel...4 1.1.Speler...4 1.2.Kleur...4 1.3.Groep...4 1.4.Favoriet...4 1.5.Puzzel...4 1.6.Prima...5 1.7.Spel...5 1.8.Stap

Nadere informatie

1.3 Rekenen met pijlen

1.3 Rekenen met pijlen 14 Getallen 1.3 Rekenen met pijlen 1.3.1 Het optellen van pijlen Jeweetnuwatdegetallenlijnisendat0nochpositiefnochnegatiefis. Wezullen nu een soort rekenen met pijlen gaan invoeren. We spreken af dat bij

Nadere informatie

STATISTIEK. Een korte samenvatting over: Termen Tabellen Diagrammen

STATISTIEK. Een korte samenvatting over: Termen Tabellen Diagrammen STATISTIEK Een korte samenvatting over: Termen Tabellen Diagrammen Modus De waarneming die het meeste voorkomt. voorbeeld 1: De waarnemingen zijn 2, 3, 4, 5, 5, 5, 6, 6, 7 en 8. De waarneming 5 komt het

Nadere informatie

Gaap, ja, nog een keer. In één variabele hebben we deze formule nu al een paar keer gezien:

Gaap, ja, nog een keer. In één variabele hebben we deze formule nu al een paar keer gezien: Van de opgaven met een letter en dus zonder nummer staat het antwoord achterin. De vragen met een nummer behoren tot het huiswerk. Spieken achterin helpt je niets in het beter snappen... 1 Stelling van

Nadere informatie

Samenhang in Morfologische Beeldanalyse

Samenhang in Morfologische Beeldanalyse Samenhang in Morfologische Beeldanalyse Michael H. F. Wilkinson Instituut voor Wiskunde en Informatica Rijksuniversiteit Groningen Overzicht Wat is mathematische morfologie? Connected Filters Basis idee

Nadere informatie

Magidoku s en verborgen symmetrieën

Magidoku s en verborgen symmetrieën Uitwerking Puzzel 92-6 Magidoku s en verborgen symmetrieën Wobien Doyer Lieke de Rooij Een Latijns vierkant van orde n, is een vierkante matrix, gevuld met n verschillende symbolen waarvan elk precies

Nadere informatie

CAMERA EN ACCESSOIRES

CAMERA EN ACCESSOIRES HISTOGRAM Het histogram Het histogram bestaat uit een grafiek die over het algemeen vaak in de vorm van een heuvel is getekend. Hij is voor elke foto anders en laat zien hoe de verdeling van licht en donker

Nadere informatie

1 Delers 1. 3 Grootste gemene deler en kleinste gemene veelvoud 12

1 Delers 1. 3 Grootste gemene deler en kleinste gemene veelvoud 12 Katern 2 Getaltheorie Inhoudsopgave 1 Delers 1 2 Deelbaarheid door 2, 3, 5, 9 en 11 6 3 Grootste gemene deler en kleinste gemene veelvoud 12 1 Delers In Katern 1 heb je geleerd wat een deler van een getal

Nadere informatie

Examen HAVO. wiskunde B (pilot) tijdvak 2 donderdag 18 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.

Examen HAVO. wiskunde B (pilot) tijdvak 2 donderdag 18 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Examen HAVO 05 tijdvak donderdag 8 juni 3.30-6.30 uur wiskunde B (pilot) Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 0 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 78 punten te behalen. Voor

Nadere informatie

Uitleg van de Hough transformatie

Uitleg van de Hough transformatie Uitleg van de Hough transformatie Maarten M. Fokkinga, Joeri van Ruth Database groep, Fac. EWI, Universiteit Twente Versie van 17 mei 2005, 10:59 De Hough transformatie is een wiskundige techniek om een

Nadere informatie

http://vector.tutsplus.com/tutorials/illustration/how-to-create-a-curious-owl-in-illustrator-cs4/

http://vector.tutsplus.com/tutorials/illustration/how-to-create-a-curious-owl-in-illustrator-cs4/ http://vector.tutsplus.com/tutorials/illustration/how-to-create-a-curious-owl-in-illustrator-cs4/ Uil tekenen Deze oefening werd geschreven voor Adobe Illustrator CS4 - omgezet naar Photoshop (of toch

Nadere informatie

Uitwerkingen van de opgaven bij het vormen van ruimte: van Poincaré tot Perelman

Uitwerkingen van de opgaven bij het vormen van ruimte: van Poincaré tot Perelman Uitwerkingen van de opgaven bij het vormen van ruimte: van Poincaré tot Perelman Roland van der Veen Inleiding Deze reeks opgaven is bedoeld voor de werkcolleges van de vakantiecursus Wiskunde in Wording,

Nadere informatie

Wiskunde 2 september 2008 versie 1-1 - Dit is een greep (combinatie) van 3 uit 32. De volgorde is niet van belang omdat de drie

Wiskunde 2 september 2008 versie 1-1 - Dit is een greep (combinatie) van 3 uit 32. De volgorde is niet van belang omdat de drie Wiskunde 2 september 2008 versie 1-1 - Op hoeveel verschillende manieren kun je drie zwarte pionnen verdelen over de 32 zwarte velden van een schaakbord? (Neem aan dat op elk veld hooguit één pion staat.)

Nadere informatie

opgaven formele structuren deterministische eindige automaten

opgaven formele structuren deterministische eindige automaten opgaven formele structuren deterministische eindige automaten Opgave. De taal L over het alfabet {a, b} bestaat uit alle strings die beginnen met aa en eindigen met ab. Geef een reguliere expressie voor

Nadere informatie

Hoe Shiny, Vector Dice in Illustrator te maken

Hoe Shiny, Vector Dice in Illustrator te maken Hoe Shiny, Vector Dice in Illustrator te maken door Joshua Bader In deze zelfstudie laat ik je zien hoe je een set vectordobbelstenen maakt met Adobe Illustrator en de Gradient Mesh Tool. De Gradient Mesh

Nadere informatie

Examen HAVO. wiskunde B. tijdvak 2 woensdag 20 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.

Examen HAVO. wiskunde B. tijdvak 2 woensdag 20 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Examen HAVO 2012 tijdvak 2 woensdag 20 juni 13.30-16.30 uur wiskunde B Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.. Dit examen bestaat uit 21 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 79 punten te behalen. Voor

Nadere informatie

Broodje bakken in Photoshop

Broodje bakken in Photoshop http://psd.tutsplus.com/tutorials/drawing/create-a-realistic-loaf-of-bread-in-photoshop/ Broodje bakken in Photoshop Stap 1 Nieuw document = 1000 x 550 px. Nieuwe groep maken, je noemt die BG of background.

Nadere informatie

Foto s verbeteren met enkele eenvoudige bewerkingen

Foto s verbeteren met enkele eenvoudige bewerkingen Foto s verbeteren 1 Computerclub Volwassenen, Jeugd en Informatica vzw www.vji.be Fotogroep VJI Digitale fotografie Foto s verbeteren met enkele eenvoudige bewerkingen Stefan Cruysberghs www.scip.be Juli

Nadere informatie

1 Binaire plaatjes en Japanse puzzels

1 Binaire plaatjes en Japanse puzzels Samenvatting Deze samenvatting is voor iedereen die graag wil weten waar mijn proefschrift over gaat, maar de wiskundige notatie in de andere hoofdstukken wat te veel van het goede vindt. Ga er even voor

Nadere informatie

Correcties en verbeteringen Wiskunde voor het Hoger Onderwijs, deel A.

Correcties en verbeteringen Wiskunde voor het Hoger Onderwijs, deel A. Wiskunde voor het hoger onderwijs deel A Errata 00 Noordhoff Uitgevers Correcties en verbeteringen Wiskunde voor het Hoger Onderwijs, deel A. Hoofdstuk. 4 Op blz. in het Theorieboek staat halverwege de

Nadere informatie

Photoshop CS6. Foto s bewerken en aanpassen in Photoshop. Een onderwaterscene maken. Pijl om tussen de voor en achtergrondkleur.

Photoshop CS6. Foto s bewerken en aanpassen in Photoshop. Een onderwaterscene maken. Pijl om tussen de voor en achtergrondkleur. Een onderwaterscene maken. Begin met het maken van een nieuw bestand. Bestand -> Nieuw. Vul vervolgens de gegevens in die je hiernaast ziet. Let op: Resolutie pixels/ inch ingesteld staat. Verloop maken

Nadere informatie

OPTIKA - Maken van selecties in Photoshop

OPTIKA - Maken van selecties in Photoshop 1. Maken van selecties Door het maken van selecties kunnen we bewerkingen uitvoeren op een gedeelte van de foto. Zoals in de meeste computertoepassingen kan je ook in Photoshop selecties kopiëren (Ctrl+C)

Nadere informatie

Appendix Inversie bekeken vanuit een complex standpunt

Appendix Inversie bekeken vanuit een complex standpunt Bijlage bij Inversie Appendix Inversie bekeken vanuit een complex standpunt In dee paragraaf gaan we op een andere manier kijken naar inversie. We doen dat met behulp van de complexe getallen. We veronderstellen

Nadere informatie

1. REGELS VAN DEELBAARHEID.

1. REGELS VAN DEELBAARHEID. REKENEN VIJFDE KLAS Luc Cielen 1. REGELS VAN DEELBAARHEID. Deelbaarheid door 10, 100, 1000 10: het laatste cijfer (= cijfer van de eenheden) is 0 100: laatste twee cijfers zijn 0 (cijfers van de eenheden

Nadere informatie

Meisje en schil. http://www.creativepro.com/article/create-amazing-escher-face-photoshop

Meisje en schil. http://www.creativepro.com/article/create-amazing-escher-face-photoshop http://www.creativepro.com/article/create-amazing-escher-face-photoshop Meisje en schil Hieronder de eindoplossing. De oefening kan met om het even welke versie van Adobe Photoshop gemaakt worden. Stap

Nadere informatie

Netwerkdiagram voor een project. AON: Activities On Nodes - activiteiten op knooppunten

Netwerkdiagram voor een project. AON: Activities On Nodes - activiteiten op knooppunten Netwerkdiagram voor een project. AON: Activities On Nodes - activiteiten op knooppunten Opmerking vooraf. Een netwerk is een structuur die is opgebouwd met pijlen en knooppunten. Bij het opstellen van

Nadere informatie

Uitwerkingen tentamen 8C080 - april 2011

Uitwerkingen tentamen 8C080 - april 2011 Uitwerkingen tentamen 8C8 - april 211 Opgave 1. Mutual information Gegeven zijn twee 3D datasets van dezelfde patient, nl. een CT scan en een MRI scan van het hoofd. Grid im1 RandomInteger 1, 4, 5, 5,

Nadere informatie

http://psd.tutsplus.com/tutorials/photo-effects-tutorials/its-time-to-create-a-neo-constructivistposter-with-photoshop/ Poster maken in Photoshop

http://psd.tutsplus.com/tutorials/photo-effects-tutorials/its-time-to-create-a-neo-constructivistposter-with-photoshop/ Poster maken in Photoshop http://psd.tutsplus.com/tutorials/photo-effects-tutorials/its-time-to-create-a-neo-constructivistposter-with-photoshop/ Poster maken in Photoshop Poster blz 1 Stap 1 Open Photoshop, nieuw document: breedte

Nadere informatie

4.1 Negatieve getallen vermenigvuldigen [1]

4.1 Negatieve getallen vermenigvuldigen [1] 4.1 Negatieve getallen vermenigvuldigen [1] Voorbeeld 1: 5 x 3 = 15 (3 + 3 + 3 + 3 + 3 = 15) Voorbeeld 2: 5 x -3 = -15 (-3 +-3 +-3 +-3 +-3 = -3-3 -3-3 -3 = -15) Voorbeeld 3: -5 x 3 = -15 Afspraak: In plaats

Nadere informatie

Contrasten. Contrast verhogen

Contrasten. Contrast verhogen Curven in Photoshop Curven is in Photoshop een krachtig stukje gereedschap. Het stelt je bijvoorbeeld in staat om in een handomdraai kleuren te corrigeren of contrasten aan te passen. Maar het is een filter

Nadere informatie

Dupliceer foto, Dupliceer laag, Filters Mediaan en Gaussiaans vervagen, Laag masker, Penseel, Overvloeimodus en Voor- Achtergrond kleur.

Dupliceer foto, Dupliceer laag, Filters Mediaan en Gaussiaans vervagen, Laag masker, Penseel, Overvloeimodus en Voor- Achtergrond kleur. Slechte scan Gebruikte technieken: Dupliceer foto, Dupliceer laag, Filters Mediaan en Gaussiaans vervagen, Laag masker, Penseel, Overvloeimodus en Voor- Achtergrond kleur. Om de bijwerkingen of juist de

Nadere informatie

Netwerkdiagram voor een project. AOA: Activities On Arrows - activiteiten op de pijlen.

Netwerkdiagram voor een project. AOA: Activities On Arrows - activiteiten op de pijlen. Netwerkdiagram voor een project. AOA: Activities On Arrows - activiteiten op de pijlen. Opmerking vooraf. Een netwerk is een structuur die is opgebouwd met pijlen en knooppunten. Bij het opstellen van

Nadere informatie

wiskunde B pilot havo 2015-II

wiskunde B pilot havo 2015-II wiskunde B pilot havo 05-II Veilig vliegen De minimale en de maximale snelheid waarmee een vliegtuig veilig kan vliegen, zijn onder andere afhankelijk van de vlieghoogte. Deze hoogte wordt vaak weergegeven

Nadere informatie

Poolcoördinaten (kort)

Poolcoördinaten (kort) Poolcoördinaten (kort) WISNET-HBO update juli 2013 Carthesiaanse coördinaten In het algemeen gebruiken we voor de plaatsbepaling in het platte vlak de gewone (Carthesiaanse) coördinaten voor, in een rechthoekig

Nadere informatie

Face detection in color images Verslag. Domien Nowicki 0522689 Bjorn Schobben 0522953

Face detection in color images Verslag. Domien Nowicki 0522689 Bjorn Schobben 0522953 Face detection in color images Verslag Domien Nowicki 0522689 Bjorn Schobben 0522953 Inhoudstabel Inleiding... 3 Gezichtsdetectiealgoritme...3 Gezichtsmasker aanmaken...4 Belichting compensatie... 5 Niet-lineaire

Nadere informatie

Adres boekje met Ringen

Adres boekje met Ringen http://psdtuts.com/tutorials/designing-tutorials/create-a-custom-mac-osx-style-ring-binder-addressbook-icon/ Adres boekje met Ringen Stap 1 Nieuw Document : 1024 pixels op 1024 pixels. Ons boekje zal 512px

Nadere informatie

mailgroep photoshop Copyright

mailgroep photoshop Copyright http://psd.fanextra.com/tutorials/photo-effects/photo-manipulate-a-surreal-apple-habitat-scene/ Appelhuisje Nodig: achtergrond ; boomstronk ; appel ; oud venster1 ; oud venster2 ; ladder ; licht penselen

Nadere informatie

1 Rekenen met gehele getallen

1 Rekenen met gehele getallen 1 Inhoudsopgave 1 Rekenen met gehele getallen... 1.1 De gehele getallen... 1. Optellen... 1. Opgaven... 1. Aftrekken... 1. Opgaven... 1. Vermenigvuldigen... 1. Opgaven... 1.8 Delen... 9 1.9 Opgaven...9

Nadere informatie

Antwoorden. Magische vierkanten Vierkant voor Wiskunde Doeboek 8

Antwoorden. Magische vierkanten Vierkant voor Wiskunde Doeboek 8 Antwoorden Magische vierkanten Vierkant voor Wiskunde Doeboek 8 1 6 1 8 7 5 3 2 9 4 2 De getallen 1 tot en met 9. 3 15. 15 en 15. De som van de getallen van elke rij is 15. 4 15. De som van de getallen

Nadere informatie

Opgave 1 - Uitwerking

Opgave 1 - Uitwerking Opgave 1 - Uitwerking Om dit probleem op te lossen moeten we een zogenaamd stelsel van vergelijkingen oplossen. We zetten eerst even de tips van de begeleider onder elkaar: 1. De zak snoep weegt precies

Nadere informatie

3.1 Negatieve getallen vermenigvuldigen [1]

3.1 Negatieve getallen vermenigvuldigen [1] 3.1 Negatieve getallen vermenigvuldigen [1] Voorbeeld 1: 5 3 = 15 (3 + 3 + 3 + 3 + 3 = 15) Voorbeeld 2: 5-3 = -15 (-3 +-3 +-3 +-3 +-3 = -3-3 -3-3 -3 = -15) Voorbeeld 3: -5 3 = -15 Voorbeeld 4: -5 3 9 2

Nadere informatie

II. ZELFGEDEFINIEERDE FUNCTIES

II. ZELFGEDEFINIEERDE FUNCTIES II. ZELFGEDEFINIEERDE FUNCTIES In Excel bestaat reeds een uitgebreide reeks van functies zoals SOM, GEMIDDELDE, AFRONDEN, NU enz. Het is de bedoeling om functies aan deze lijst toe te voegen door in Visual

Nadere informatie

Prijsvraag Pythagoras Aad van de Wetering, Driebruggen

Prijsvraag Pythagoras Aad van de Wetering, Driebruggen Prijsvraag Pythagoras 2016-2017 Aad van de Wetering, Driebruggen Pythagons Inleiding In september 2016 schreef Pythagoras een prijsvraag uit over pythagons, figuren bestaande uit een vierkant en twee halve

Nadere informatie

Het gebruik van filters bij landschapsfotografie. Myriam Vos

Het gebruik van filters bij landschapsfotografie. Myriam Vos Het gebruik van filters bij landschapsfotografie Waarom zijn er filters nodig? Het dynamisch bereik van een camera is de verhouding van het felste licht tot het zwakste licht dat nog kan worden waargenomen.

Nadere informatie

Gemiddelde: Het gemiddelde van een rij getallen is de som van al die getallen gedeeld door het aantal getallen.

Gemiddelde: Het gemiddelde van een rij getallen is de som van al die getallen gedeeld door het aantal getallen. Statistiek Modus De waarneming die het meeste voorkomt. voorbeeld 1: De waarnemingen zijn 2, 3, 4, 5, 5, 5, 6, 6, 7 en 8. De waarneming 5 komt het meeste (driemaal) voor, dus de modus is 5. (Kijk maar:

Nadere informatie

mailgroep photoshop Copyright

mailgroep photoshop Copyright http://psdtuts.com/tutorials/drawing/how-to-create-a-classic-guitar-from-scratch-in-photoshop/ Gitaar tekenen In deze les leer je een Klassieke Gitaar tekenen. Iedere vorm en effect wordt in Photoshop

Nadere informatie

(iii) Enkel deze bundel afgeven; geen bladen toevoegen, deze worden toch niet gelezen!

(iii) Enkel deze bundel afgeven; geen bladen toevoegen, deze worden toch niet gelezen! Examen Wiskundige Basistechniek, reeks A 12 oktober 2013, 13:30 uur Naam en Voornaam: Lees eerst dit: (i) Naam en voornaam hierboven invullen. (ii) Nietje niet losmaken. (iii) Enkel deze bundel afgeven;

Nadere informatie

Ook de volledige spiraal van de stroken van lengte 1, 3, 5,, 99 past precies in een rechthoek.

Ook de volledige spiraal van de stroken van lengte 1, 3, 5,, 99 past precies in een rechthoek. Een spiraal In deze opgave bekijken we rechthoekige stroken van breedte en oneven lengte:, 3, 5,..., 99. Door deze stroken op een bepaalde manier aan elkaar te leggen, maken we een spiraal. In figuur is

Nadere informatie

WISKUNDE-ESTAFETTE 2015 Uitwerkingen

WISKUNDE-ESTAFETTE 2015 Uitwerkingen WISKUNDE-ESTAFETTE 2015 Uitwerkingen 1 (20 punten) Omdat de som van a en c deelbaar is door 4 en kleiner is dan 12, is deze som 4 of 8. Daarom zijn a en c ofwel de getallen 1 en 3 ofwel de getallen 3 en

Nadere informatie

Rekenen aan wortels Werkblad =

Rekenen aan wortels Werkblad = Rekenen aan wortels Werkblad 546121 = Vooraf De vragen en opdrachten in dit werkblad die vooraf gegaan worden door, moeten schriftelijk worden beantwoord. Daarbij moet altijd duidelijk zijn hoe de antwoorden

Nadere informatie

Appendix: Zwaartepunten

Appendix: Zwaartepunten Appendi: Zwaartepunten Enkele opmerkingen vooraf: Maak altijd eerst een schets van het betreffende gebied (en dat hoeft heus niet zo precies te zijn als de grafieken die ik hier door de computer kan laten

Nadere informatie

Noordhoff Uitgevers bv

Noordhoff Uitgevers bv Voorkennis V-1a 4 8 + 4 1,80 + 4 0,60 = 32 + 7,20 + 2,40 = 41,60. Ze is 41,60 kwijt. 4 (8 + 1,80 + 0,60) = 4 10,40 = 41,60. Ze krijgt hetzelfde edrag. c 8 + 1,80 + 0,60 4 = 8 + 1,80 + 2,40 = 12,20. Je

Nadere informatie

3.1 Procenten [1] In 1994 zijn er 3070 groentewinkels in Nederland. In 2004 zijn dit er nog 1625.

3.1 Procenten [1] In 1994 zijn er 3070 groentewinkels in Nederland. In 2004 zijn dit er nog 1625. 3.1 Procenten [1] In 1994 zijn er 3070 groentewinkels in Nederland. In 2004 zijn dit er nog 1625. Absolute verandering = Aantal 2004 Aantal 1994 = 1625 3070 = -1445 Relatieve verandering = Nieuw Oud Aantal

Nadere informatie

Morenaments Ornamenten met symmetrie. Werkblad vooraf met begeleidende tekst en oplossingen

Morenaments Ornamenten met symmetrie. Werkblad vooraf met begeleidende tekst en oplossingen Morenaments Ornamenten met symmetrie Fien Aelter, Liesje Knaepen en Kristien Vanhuyse, studenten SLO wiskunde KU Leuven Werkblad vooraf met begeleidende tekst en oplossingen Dit werklad is een voorbereiding

Nadere informatie

3. Structuren in de taal

3. Structuren in de taal 3. Structuren in de taal In dit hoofdstuk behandelen we de belangrijkst econtrolestructuren die in de algoritmiek gebruikt worden. Dit zijn o.a. de opeenvolging, selectie en lussen (herhaling). Vóór we

Nadere informatie

Een combinatorische oplossing voor vraag 10 van de LIMO 2010

Een combinatorische oplossing voor vraag 10 van de LIMO 2010 Een combinatorische oplossing voor vraag 10 van de LIMO 2010 Stijn Vermeeren (University of Leeds) 16 juni 2010 Samenvatting Probleem 10 van de Landelijke Interuniversitaire Mathematische Olympiade 2010vraagt

Nadere informatie

Combinatoriek groep 1 & 2: Recursie

Combinatoriek groep 1 & 2: Recursie Combinatoriek groep 1 & : Recursie Trainingsweek juni 008 Inleiding Bij een recursieve definitie van een rij wordt elke volgende term berekend uit de vorige. Een voorbeeld van zo n recursieve definitie

Nadere informatie

Het gewicht van een paard

Het gewicht van een paard Het gewicht van een paard Voor mensen die paarden verzorgen figuur 1, is het belangrijk om te weten hoe zwaar hun paard is. Het gewicht van een paard kan worden geschat met behulp van twee afmetingen:

Nadere informatie

DEC SDR DSP project 2017 (2)

DEC SDR DSP project 2017 (2) DEC SDR DSP project 2017 (2) Inhoud: DSP software en rekenen Effect van type getallen (integer, float) Fundamenten onder DSP Lezen van eenvoudige DSP formules x[n] Lineariteit ( x functie y dus k maal

Nadere informatie

klas 3 beeldende vormgeving buitentekenen

klas 3 beeldende vormgeving buitentekenen ZOEKEN Weet jij wat een zoeker is? Hierboven is er een getekend. Hij wordt gebruikt bij het zoeken naar een geschikt gedeelte om te tekenen. Zo n zoeker heeft brede randen en geeft je als het ware een

Nadere informatie

TENTAMEN ELEKTROMAGNETISME

TENTAMEN ELEKTROMAGNETISME TENTMEN ELEKTROMGNETISME 23 juni 2003, 14.00 17.00 uur Dit tentamen bestaat uit 4 opgaven. OPGVE 1 Gegeven is een zeer dunne draad B waarop zch een elektrische lading Q bevindt die homogeen over de lengte

Nadere informatie

Verscherpen in Photoshop

Verscherpen in Photoshop Verscherpen in Photoshop Je ontkomt er bijna zelden aan om een foto nog net iets te verscherpen in Photoshop. Of je de foto nu afdrukt of dat het puur voor internet bedoeld is, een verscherpte foto oogt

Nadere informatie

Basisles in het gebruik van de Filter Perspectiefpunt Vanaf versie CS2. Deel1 : gebouw groter maken

Basisles in het gebruik van de Filter Perspectiefpunt Vanaf versie CS2. Deel1 : gebouw groter maken http://psd.tutsplus.com/tutorials/photo-effects-tutorials/getting-to-grips-with-the-vanishing-pointfilter/ Basisles in het gebruik van de Filter Perspectiefpunt Vanaf versie CS2 Deel1 : gebouw groter maken

Nadere informatie

Voorbereiding toelatingsexamen arts/tandarts. Wiskunde: goniometrie en meetkunde. 22 juli 2015. dr. Brenda Casteleyn

Voorbereiding toelatingsexamen arts/tandarts. Wiskunde: goniometrie en meetkunde. 22 juli 2015. dr. Brenda Casteleyn Voorbereiding toelatingsexamen arts/tandarts Wiskunde: goniometrie en meetkunde 22 juli 2015 dr. Brenda Casteleyn Met dank aan: Atheneum van Veurne (http://www.natuurdigitaal.be/geneeskunde/fysica/wiskunde/wiskunde.htm),

Nadere informatie

Aanvullende tekst bij hoofdstuk 1

Aanvullende tekst bij hoofdstuk 1 Aanvullende tekst bij hoofdstuk 1 Wortels uit willekeurige getallen In paragraaf 1.3.5 hebben we het worteltrekalgoritme besproken. Dat deden we aan de hand van de relatie tussen de (van tevoren gegeven)

Nadere informatie

Je moet nu voor jezelf een overzicht zien te krijgen over het onderwerp Complexe getallen. Een eigen samenvatting maken is nuttig.

Je moet nu voor jezelf een overzicht zien te krijgen over het onderwerp Complexe getallen. Een eigen samenvatting maken is nuttig. 6 Totaalbeeld Samenvatten Je moet nu voor jezelf een overzicht zien te krijgen over het onderwerp Complexe getallen. Een eigen samenvatting maken is nuttig. Begrippenlijst: 21: complex getal reëel deel

Nadere informatie

Opgaven bij het vormen van ruimte: van Poincaré tot Perelman

Opgaven bij het vormen van ruimte: van Poincaré tot Perelman Opgaven bij het vormen van ruimte: van Poincaré tot Perelman Roland van der Veen Inleiding Deze reeks opgaven is bedoeld voor de werkcolleges van de vakantiecursus Wiskunde in Wording, Augustus 2013. 1

Nadere informatie

Naam: Klas: Toets Holografie VWO (versie A) Opgave 1 Geef van de volgende beweringen aan of ze waar (W) of niet waar (NW) zijn. Omcirkel je keuze.

Naam: Klas: Toets Holografie VWO (versie A) Opgave 1 Geef van de volgende beweringen aan of ze waar (W) of niet waar (NW) zijn. Omcirkel je keuze. Naam: Klas: Toets Holografie VWO (versie A) Opgave 1 Geef van de volgende beweringen aan of ze waar (W) of niet waar (NW) zijn. Omcirkel je keuze. Bij het maken van een reflectiehologram zijn de eisen

Nadere informatie

Tentamen Inleiding Meten Vakcode 8E020 22 april 2009, 9.00-12.00 uur

Tentamen Inleiding Meten Vakcode 8E020 22 april 2009, 9.00-12.00 uur Tentamen Inleiding Meten Vakcode 8E april 9, 9. -. uur Dit tentamen bestaat uit opgaven. Indien u een opgave niet kunt maken, geeft u dan aan hoe u de opgave zou maken. Dat kan een deel van de punten opleveren.

Nadere informatie

Sum of Us 2014: Topologische oppervlakken

Sum of Us 2014: Topologische oppervlakken Sum of Us 2014: Topologische oppervlakken Inleiding: topologische oppervlakken en origami Een topologisch oppervlak is, ruwweg gesproken, een tweedimensionaal meetkundig object. We zullen in deze tekst

Nadere informatie

4.1 Cijfermateriaal. In dit getal komen zes nullen voor. Om deze reden geldt: 1.000.000 = 10 6

4.1 Cijfermateriaal. In dit getal komen zes nullen voor. Om deze reden geldt: 1.000.000 = 10 6 Voorbeeld 1: 1 miljoen = 1.000.000 4.1 Cijfermateriaal In dit getal komen zes nullen voor. Om deze reden geldt: 1.000.000 = 10 6 Voorbeeld 2: 1 miljard = 1.000.000.000 In dit getal komen negen nullen voor.

Nadere informatie

7 a patroonnummer a patroonnummer a h = z

7 a patroonnummer a patroonnummer a h = z Hoofdstuk 3 FORMULES 3.1 PATRONEN EN FORMULES 3 a 10 22 c? d De beweringen a b = b a en a + b = b + a zijn juist. e 15 a 12 a 18 a f a + 8 10 + a a + 14 b zijde vierkant 3 4 5 6 7 aantal gekleurde hokjes

Nadere informatie

Transformaties van grafieken HAVO wiskunde B deel 1

Transformaties van grafieken HAVO wiskunde B deel 1 Transformaties van grafieken HAVO wiskunde B deel Willem van Ravenstein 500765005 Haags Montessori Lyceum (c) 06 Inleiding In de leerroute transformaties van grafieken gaat het om de karakteristieke eigenschappen

Nadere informatie