Bill of Rights= eerste 10 amendementen in Amerikaanse grondwet, waarmee de rechten van de burger werden vastgelegd

Transcriptie

1 Samenvatting door R woorden 2 mei keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdstuk 1: Een jonge natie en haar grondwet Paragraaf 1.1: De staatsinrichting van de VS 4 Juli 1776 onafhankelijkheid van Amerika Ontstaan uit opstand tegen Britse moederland Soevereine staten= geen staatshoofd, geen hoofdstad Nationale regering: vergaderde alleen Alleen beslissingen met ruime meerderheid stemmen 1787: centrale regering moest versterkt worden Rechten deelstaten + burgers moesten beschermd worden 55 Founding Fathers= opstellers Amerikaanse grondwet (in 1789 ingesteld) Bill of Rights= eerste 10 amendementen in Amerikaanse grondwet, waarmee de rechten van de burger werden vastgelegd Amendement zoals kiesrecht: Halverwege 19 e eeuw blanke mannen kiesrecht 1920 vrouwenkiesrecht 1960 zwartenkiesrecht VS oudste grondwet ter wereld Federatie= staat waarin de overheid federaal is en de soevereiniteit (hoogste macht) deelt met de deelstaten Hoogste macht verdeeld: federale overheid en deelstaten Deelstaten: Eigen regering Eigen parlement Rechtspraak, politie en onderwijs Federale regering Buitenlandse politiek De defensie Financiën Economisch verkeer Pagina 1 van 19

2 Organisatie federale overheid VS > gebaseerd op trias politica van Montesquieu Wetgevende macht Uitvoerende macht Rechtsprekende macht machten scheiden en elkaar controleren President: staatshoofd, regeringsleider + opperbevelhebber van strijdkrachten (uitvoerende macht) Congres (=Amerikaanse volksvertegenwoordiging) Senaat (= Amerikaans Hogerhuis met 2 afgevaardigden uit elke deelstaat) Huis van afgevaardigden (=lagerhuis met 435 leden die zijn afgevaardigd door hun deelstaat) Controleert de regering, congres met wetsvoorstellen en begrotingen goedkeuren Impeachment procedure= proces om Amerikaanse president af te zetten. Dit kan gebeuren wegens high crimes and misdemeanors (ernstige misdaden en misdragingen) President word gecontroleerd door Hooggerechtshof (hoogste rechterlijke macht) Kunnen wetten en besluiten verbieden als deze volgens hen in strijd zijn met de grondwet Imperial presidency= president na 20 e eeuw zou een soort Romeinse keizer geworden zijn (veel macht) Toch kunnen deelstaten hun eigen wetten aannemen Democratische Partij + Republikeinse partij = Tweepartijstelsel Sinds 1852 alle presidenten opgeleverd 19 e eeuw: Republikeinse partij progressiever Vanaf 1930 Democratische partij progressiever Paragraaf 1.2. Van grondwet tot burgeroorlog 1789 (invoering Amerikaanse grondwet) > VS bestond uit 13 deelstaten Samen 4 miljoen inwoners Oostkust: blanken, in de rest: indiaanse volkeren Grote agrarische meerderheid: 90% platteland 1861: begin Burgeroorlog Land had enorme ontwikkeling doorgemaakt Bevolking 7x zo groot Frontier (grens tussen het door de blanken bewoonde gebied en de dunbevolkte wildernis) snel opgeschoven hierdoor 1860 bevolkten de blanken de helft van het continent Snelle uitbreiding na 1830 > groeiende immigratie vanuit Europa Spoorwegen: 1830 eerste stoomlocomotief Dertig jaar later 50 duizend kilometer aan spoor Langs spoorlijnen: graanboeren + veehouders zodat producten snel met de trein vervoerd kon worden In steden ontstond rijke bovenlaag en arme arme arbeidersmassa Amerikaanse bevolking: liberaal + nationalistisch Pagina 2 van 19

3 Vanaf 1840: katholieke immigranten > toch protestantse christendom overheersend Nieuwe Amerikanen: geloofden in Manifest Destiny (hele continent te ontsluiten en te ontwikkelen, overal vrijheid en beschaving brengen) Federale overheid sloot hierbij aan Continent verdeeld in territoria In 1830 wet waarmee Indianen gedwongen werden te verhuizen naar reservaten ten westen van de Mississippi Monroe-doctrine= het uitgangspunt van de Amerikaanse buitenlandse politiek dat Europese landen geen politieke macht mogen hebben op het Amerikaanse continent en de VS bemoeiden zich niet met Europa. Economische-politiek > liberaal Alleen als het uitkwam beschermde ze de opkomende industrie in het noordoosten met hoge invoertarieven tegen concurrentie uit Groot-Brittannië Hoge invoerrechten > spanningen tussen Noorden en Zuiden In Zuiden geen industrie Importtarieven bracht geen voordelen, alleen hogere prijzen In zuidelijke deelstaten vanaf 1800 velen katoenplantages voor Britse textielindustrie Cotton gin > machine die bruikbare katoenvezels kon scheiden van de kleverige zaden Hierdoor hoge productie Massaal zwarte slaven Vanaf 1808 > handel in slaven verboden Hoog geboortecijfer dus slaven bleef stijgen Noorden: slavernij verboden Sterke abolitionistische beweging ontstond (streefde naar afschaffing slavernij) Presidentsverkiezing 1860: Republikein Abraham Lincoln (tegenstander slavernij) won Zuidelijke deelstaten scheidde zich af 12 April 1861: gevechten braken uit Zuidelijke troepen vielen een federaal fort in havenstad Charleston Begin oorlog 4 jaar lang oorlog: doden Zuidelijke troepen gaven zich over President Lincoln in theater in Washington door toneelspeler uit het Zuiden doodgeschoten Wraak voor afschaffing slavernij Hoofdstuk 2: De VS worden een wereldmacht ( ) Paragraaf 2.1 De VS worden een industrienatie Amerikaanse burgeroorlog= tussen Noordelijke en Zuidelijke deelstaten ( ), waarbij de Zuidelijke deelstaten vochten voor onafhankelijkheid en het recht om de slavernij in stand te houden Pagina 3 van 19

4 Na burgeroorlog Onwijze groei bevolking Industriële samenleving Uitbreiding steden + landbouw breidde zich uit Spoorwegen kwamen op gang > één nationale markt waar producten werden vervoerd Communicatiemiddelen > bevorderd nationale economie 1861: telegraaf werd ontworpen die berichten kon verzenden 1876: telefoon op markt 1900 > Amerikaanse steden kregen elektrische straatverlichting en elektrische trams Corporaties=grote bedrijven. in 19 e eeuw ontstonden grote bedrijven die de markt in hun sector domineerden Kartels= samenwerking van bedrijven met het doel de markt te beheersen en concurrenten buiten te sluiten Afspraken over minimumprijzen Trusts=samenvoegingen van bedrijven onder één leiding, waarmee de concurrentie word beperkt Enorme machtsconcentraties ontstonde Veel amerikanen > profiteerden van de welvaart Miljoenen hadden alsnog karig bestaan Arbeiders werkten 60 uur of meer per week Laag loon en slechte arbeidsomstandigheden Villawijken vs. Sloppenwijken Rijkdom - geweld, alcoholisme, immigranten Immigranten uit Italië, Polen, Oost-Europa kwamen naar New York Grote weerzin voor deze buitenlanders ontstond Immigratiewet werd gecreëerd > om ongewenste vreemdelingen te weren Ellis Island (kust van New York) Alle immigranten werden grondig doorzocht Kleine ondernemingen/boeren kwamen in de knel Konden het niet opboksen tegen grote ondernemingen In 1886 ontstond overproductie Graanprijzen kelderden Boeren kwamen in geldnood Paragraaf 2.2 De overheid grijpt in Vanaf 1865 economisch liberalisme Corporaties konden zo ongestoord hun gang gaan Pagina 4 van 19

5 Maar Wanneer gunstig voor kapitalisten, van liberalisme afwijken Bijv. industrie met importtarieven beschermen Politici + Grote bedrijven > nauwe banden Corruptie : politici werd omgekocht Revolutionaire socialisten > arbeiders die het voor zichzelf opnamen met geweld Hierdoor toenemende weerzin tegen het socialisme American Federation of Labor (AFL) Geen revolutie en geweld Samuel Gompers Meer loon, kortere werktijden, betere arbeidsomstandigheden People s party= een partij die het opname voor de belangen van de boeren ontstond rond 1890 Populisme voor industriearbeiders niet aantrekkelijk Keerde zich tegen industrieel Amerika Wilden terug naar agrarisch Amerika Populisten geen succes Progressive Movement= hervormingsbeweging die door overheidsingrijpen sociale problemen en andere misstanden wilde bestrijden en in grote invloed had in de Amerikaanse politiek è Politiek moest opener en democratischer, actie voeren tegen kinderarbeid, prostitutie en drankmisbruik Theodore Roosevelt + Woodrow Wilson (opvolger) (Republikein) (Democraat) Waren beiden hervormingsgezind Machtsmisbruik van bedrijven werd tegengegaan Bescherming van individu Ontstaan van kwaliteitseisen van voedsel (Roosevelt) Er zaten schadelijke stoffen in vlees War Industries Board= een overheidsorgaan dat in de Eerste Wereldoorlog in het belang van de oorlogsvoering leiding gaf aan de industrie Er werd vastgesteld wat er geproduceerd moest worden Paragraaf 2.3 Vrij, maar achtergesteld Reconstructie ( )= tijd na burgeroorlog waarin het Noorden probeerde van de zwarten in het Zuiden gelijkwaardige burgers te maken 1866 werd het 14 e amendement door het Congres aangenomen è Gaf zwarten het Amerikaanse burgerrecht è Gelijke behandeling Pagina 5 van 19

6 e amendement aangenomen è Stemrecht voor zwarten Zuidelijke staten niet eens met 14 e amendementen Congres > zuidelijke deel bezetten Federale troepen + bestuurders trokken erheen Moesten amendementen aanvaarden Ku Klux Klan (KKK) = geheime organisatie van blanken die vanaf 1865 de zwarte bevolking en activisten voor zwarte burgerrechten terrorisseerde. è Freedman (bevrijde slaven) mochten niet van hun rechten gebruikmaken 1877 werd het opgegeven door het Noorden Troepen trokken zich terug Reconstructie was voorbij Tegenstanders van de zwarte emancipatie kwamen in het Zuiden aan de macht Na 1877 > rassenscheiding (segregatie) in het Zuiden Zwarten zouden in theorie dezelfde rechten hebben als blanken In praktijk achtergesteld en gediscrimineerd Jim Crow - wetten= wetten in het Zuiden die de segregatie van blank en zwart verplicht stelden Zwarten werden geweerd uit blanke treinwagons, scholen, parken enz. Er kwamen bordjes: WHITES ONLY of COLOURED Officieel zwarten stemrecht in het zuiden > maar bij verkiezingen geweerd met een test op lezen en schrijven (onderwijs werd verwaarloosd dus 2/3 analfabeet) : duizenden zwarten gelyncht (door woedende menigtes gedood) Werkeloos door > in industrie geen kans door racisme, geen geld om grond te kopen voor boerderij Sharecroppers=pachters die een stuk land mogen gebruiken in ruil voor een deel van de oogst Veel zwarten werden sharecropper Booker T. Washington > leider zwarten Economische + politieke achterstelling kon overwonnen worden door onderwijs, goed gedrag + hard werken Washington zelf was daar een voorbeeld van Eerste zwarte ontvangen door president (Roosevelt) W.E.B. Dubois > zwarten moesten rechten opeisen - anders voor altijd vernederd National Association for the Advancement of Colored People (NAACP) Streefde naar gelijkberechting van zwarten Tot Tweede Wereldoorlog weinig succes Pagina 6 van 19

7 Paragraaf 2.4. Een wereldmacht in opkomst Isolationisme= het streven in de Amerikaanse politiek in de 19 e eeuw en de jaren om zich zo min mogelijk met de buitenwereld te bemoeien VS grootste industriële en agrarische producent Producten verkopen op buitenlandse markten Frontiers= het verlangen om nieuwe gebieden te veroveren of nieuwe doelen te bereiken Manifest Destiny= het idee in de 19 e eeuw dat de blanke bevolking was voorbestemd het gehele Amerikaanse continent te bevolken en overheersen Was eerst het plan, nu plan om macht overzee uit te breiden Modern imperialisme= het streven van westerse mogendheden vanaf 1870 naar een groot overzees rijk Economisch motief: buitenlandse markten te openen, beschermen en overheersen Politiek motief: Amerikaanse macht versterken Ideologisch motief: Amerikaanse principes overal te laten gelden 1853: VS stuurden oorlogsschepen naar Japan om handelsrechten af te dwingen Matthew Perry leiding Japan gaf toe aan Amerika > militair machteloos Na expeditie naar Japan > Amerikaanse vloot in verval Alleen houten zeilschepen In 1883 moderne oorlogsvloot > anders militair machteloos Overzees handelbelangen beschermen Overzees rijk opbouwen 1893: Hawaï bezetten 1898: Cuba + Filipijnen bezetten (resten Spaanse wereldrijk) VS > oorlogsschip naar Cuba om burgers van Amerika te beschermen die daar waren > schip ontplofte daar > 260 doden (Amerikanen) VS + Spanje: oorlog > Spaanse vloot verouderd VS: heftig debat tussen voor- en tegenstanders Imperialisten wonnen Filipijnen: kolonie Cuba: protectoraat (=staat die onder toezicht staat van een andere staat) President Roosevelt: VS zou optreden als internationale politiemacht als dat nodig was om Amerikaanse belangen veilig te stellen Pagina 7 van 19

8 Amerikaanse troepen op Latijns-Amerikaans gebied om te beschermen tegen Europa Europese mogendheden + Japan > in China exclusieve rechten veroveren de deur naar Chinese economie moest voor iedereen openblijven 1900: Europese + Amerikaanse troepen naar China Antiwesterse opstand in China Open Door Policy= het streven van de Amerikaanse buitenlandse politiek naar vrij toegankelijke markten in Azië en andere delen van de wereld Europeanen + Japanners > veroverde delen van China Eerste WO: Amerika lange tijd neutraal Wel verwant met de Britten VS leverden Groot-Brittannië voedsel en wapens President Wilson: bang dat Duitse overwinning Amerikaanse principes in gevaar zou brengen 1917: duikbotenoorlog Britse geheime dienst onderschepte telegram van Duitse minister Buitenlandse zaken Telegram zou Mexico verleiden tot oorlog met VS Oorlog verklaard aan Duitsland Hoofdstuk 3: Welvaart, Crisis en Oorlog ( ) Paragraaf 3.1. Welvaart in de Jaren 1920 Na 1 e WO: inflatie, recessie en stijgende werkloosheid Red Scare= uitbraak van angst voor het communisme in de VS in Duizenden linkse Amerikanen en immigranten opgepakt en gevangengezet Door Russische Revolutie Door Communistische Internationale > streefden naar communistische wereldrevolutie Amerikaanse Socialistische + communistische partijen groeiden 1919: miljoenen stakende mensen (soms geweld) Linkse activisten pleegden bomaanslage Mensen opgepakt vanwege communistische sympathieën of revolutionaire activiteiten In werkelijkheid was er geen revolutiedreiging Door deze gebeurtenis > immigratie uit Europa drastisch beperkt Economie onrustig: elektrotechnische industrie en auto industrie groeiden Autobezit nam sterk toe vanaf 1920 In jaren 20 enorme groei: Producten als wasmachine, broodrooster, stofzuiger enz. Filmindustrie Pagina 8 van 19

9 Wegennet in hoog tempo uitgebreid Suburbs= aan randen van steden groeiden buitenwijken waar mensen woonden die met de auto naar het werk gingen Rationalisatie= het efficiënter maken van de productie > hoogtepunt was de lopende band (1914) door autofabriek Henry Ford Efficiëntere productiemethodes > sterke toename welvaart Producten goedkoper Betere arbeidsomstandigheden leef nu, betaal later è Geld lenen voor huizen, auto s enz. è Hoop op later meer geld, dan aflossen New Capitalism= het idee dat het oude kapitalisme met zijn armoede, uitbuiting en crisis aan het verdwijnen was en het nieuwe kapitalisme met goede werkomstandigheden en goede welvaart Na zo n periode altijd weer economische crisis Paragraaf 3.2. De crisis van de jaren 1930 zwarte donderdag 24 oktober Aandelenhandel stortte volledig in % waarde verloren Beurskrach= plotselinge ineenstorting van de aandelenkoersen. De Amerikaanse beurskrach in 1929 liep uit op de Grote Depressie Grote Depressie=langdurige wereldwijde recessie in jaren 30 Banken, boeren + fabrieken failliet 12 miljoen arbeiders werkloos > HONGER! Hoe kon dit gebeuren? : productie groeide sterker dan inkomens (overproductie) Er werd geld geleend om toch te consumeren 1. Textielindustrie, spoorwegen + mijnbouw Landbouw in de 1 e WO > veel productie voor Groot-Brittannië Na oorlog overproductie Prijzen daalde Om inkomensverlies op te vangen meer produceren President Hoover: Het komt vanzelf goed, het marktmechanisme zou z n werk doen 1932: nogsteeds geen verbetering Banken + bedrijven hulp vragen Geen geld aan hulp voor werklozen Pagina 9 van 19

10 Democraat Franklin Delano Roosevelt ( ) Won verkiezingen in 1932 Achterneef vroegere Republikeinse president Roosevelt New Deal = het geheel van federale wetten, federale overheidsinvesteringen en federale projecten waarmee president Roosevelt de Amerikaanse economie wilde stimuleren en sociale zekerheid wilde bieden Actief overheidsingrijpen Voorbeelden: geld voor werkelozen, overschotten van de landbouw opkopen Herstellen economie > rijken betaalden via hogere belastingen mee Tweede New Deal= reactie op verzet, met nieuwe verdergaande wetten die minder gericht waren op herstel en meer op hervormingen è Versterkte de positie van de vakbonden nog meer 1936: Roosevelt won in bijna alle staten en de Democraten kregen een overweldigende meerderheid in het Congres Roosevelt besloot te bezuinigen Economie in 1937 opnieuw in recessie VS > deed mee in de Tweede Wereldoorlog Vraag naar wapens, munitie, kleding enz. Meer werk beschikbaar Zelfs een tekort aan arbeidskrachten Paragraaf 3.3: De moeizame strijd tegen rassendiscriminatie Zwarte getto s= achterstandswijk waar groepen wonen die geen of nauwelijks kans hebben aan de armoede te ontsnappen NAACP > stimuleerde zwarten in het leger voor betere positie Blanken in het Noorden voelden zich bedreigd door negerinvasie Rassenrellen braken uit 1919 in 20 steden heftige rellen Steeds meer immigratie van Zuiden naar Noorden Zwarten kregen slechtst betaalde banen Nieuwe organisaties zwarte emancipatie Rechtszaken, stakingen, demonstraties enz. New Deal Zwarten kregen veel steun Bij overheidsprojecten werk In de landbouw heel slecht Blanken > hogere uitkering dan zwarten Rechtszaak in Alabama (1931) Pagina 10 van 19

11 Meisjes beweerden verkracht te zijn door zwarte jongens Doodstraf voor zwarten Zwarten voor de rechtbank Noorden zorgde voor nieuwe rechtszaak Jury oordeelde elke keer alsnog doodstraf 1937: einde rechtszaak > lange gevangenisstraffen Tweede Wereldoorlog Zwarten massaal in dienst Zwarte leiders: a double V, victorie op het slagveld en aan het thuisfront Rassendiscriminatie in het leger > zwarten gepest, in aparte eenheden 1943 einde rassendiscriminatie in het leger Paragraaf 3.4. Jaren van Isolationisme President Wilson > meedoen in 1 e WO A war to end all wars Programma van veertien punten Internationaal rechtssysteem Voorbeelden van veertien punten: Zelfbeschikkingsrecht Oprichting volkerenorganisatie voor vrede en rechtsorde Verdrag van Versailles= vredesverdrag van de geallieerden met Duitsland na de eerste WO Duitsland raakte kolonies kwijt Duitsland moest grondgebied afstaan en herstelbetalingen è Hierin werd de volkenbond opgenomen Volkenbond= in 1919 opgerichte volkerenorganisatie, die de vrede en orde in de wereld moest handhaven. VS, SU en Duitsland deed hieraan niet mee Reden niet meedoen van VS de lidstaten werden verplicht de territoriale integriteit en politieke onafhankelijkheid van alle leden van de Bond te beschermen Senaat hier niet mee eens Republikeinen (meerderheid in Senaat) wilde niks meer met Europa te maken hebben Plannen van Wilson > niet geaccepteerd door Amerikanen sinds 1919 Isolationisme= het streven in de Amerikaanse politiek in de 19 e eeuw en om zich zo min mogelijk met de buitenwereld te bemoeien è De isolationistische stemming werd sterker tijdens het interbellum (= periode tussen de twee oorlogen) door films en boeken uit de eerste wereldoorlog Handelspolitiek > weer protectionistisch Importtarieven fors verhogen Niet terug naar volledig isolationisme Opvolgers Wilson: open door policy Pagina 11 van 19

12 Internationale afspraken maken Om economische problemen en internationale spanningen op te lossen Maar, VS was niet verplicht in te grijpen als andere landen zich niet aan de afspraak hielden Voorbeeld: Japan + Europa beloofden Oorlogsvloot niet te vergroten, ook China niet dwarsbomen (1922) è 1931 bezette Japan Mantsjoerije in China Amerika in 1 e WO: geld geleend aan Groot-Brittannië en Frankrijk > wilde dit niet kwijtschelden Britten en Fransen grote economische problemen Duitsland kreeg de schuld 1923: Duitse economie stortte volledig in VS kwam met leningen Duitsland betaalde GB en Frankrijk > geld naar VS In 2 Midden-Amerikaanse en Caribische landen > troepen uit VS in door Roosevelt: Good Neighbour Policy (=Amerikaanse politiek om te streven naar goede relaties met Latijns- Amerika, door middel van economische samenwerking) Niet militair ingrijpen Paragraaf 3.5. De VS en de Tweede Wereldoorlog 1935: neutraliteitswet (=wet uit de jaren die de Amerikaanse neutraliteit in toekomstige oorlogen moest garanderen) > ondertekend door Roosevelt Verbood verschepen van wapens Tweede wet: ook leningen aan oorlogvoerende landen 1 nadeel: moeilijk om landen te steunen die bedreigd werden door nazi-duitsland + Japan 1937 Japan extreem nationalistisch > wrede oorlog in China 1 September 1939 Duitse troepen Polen binnengevallen GB + Frankrijk verklaarden oorlog aan nazi-duitsland Geallieerden=vechtend tegen Duitsland. Bondgenoten Amerikanen hoopte op overwinning van geallieerden Lend Lease Act= Amerikaanse wet uit 1941 die het mogelijk maakte oorlogsmateriaal te lenen aan de geallieerden Het Congres keurde dit goed VS leverde miljarden aan militaire goederen Na inval in SU > ook lend lease hulp Atlantisch handvest= Amerikaans-Britse verklaring uit 1941 waarin doelen stonden voor de naoorlogse wereld, zoals vrijhandel, zelfbeschikkingsrecht en de vorming van wereldorde Door Roosevelt en Churchill Pearl Harbour= Amerikaanse marinehaven op Hawaï, die op 7 December 1941 doelwit was van een Japanse aanval. Pagina 12 van 19

13 Dit leidde tot de Amerikaanse deelname aan de Tweede Wereldoorlog Samen met SU en GB de grote drie (=drie sterkste geallieerde mogendheden in de 2 e WO) è Samen het fascisme (extreem nationalisme, voor totalitaire staat) bestrijden Verenigde Naties= in 1945 opgerichte opvolger van de volkenbond (VS, SU + GB, China en Frankrijk) Vrede en orde handhaven VN onder leiding van Veiligheidsraad(=alle beslissingen worden genomen over politieke en militaire conflicten) Jalta=vergadering van 4 t/m 11 februari 1945 waarop de geallieerde leiders Stalin, Roosevelt en Churchill afspraken maakten over de toekomst van Europa Meningsverschillen tussen Stalin en Westerse leiders Stalin > eiste veroverde gebieden te houden en de rest van Oost-Europa als invloedsfeer(=buitenlands gebied waarin een staat overheersende invloed heeft, zoals de VS in Latijns-Amerika en SU tijdens de Koude oorlog in Oost-Europa) Duitsland en Berlijn verdeeld tussen: Frankrijk, Sovjet-Unie, Verenigde Staten en Groot-Brittannië Stalin > wilde herstelbetalingen van Duitsland Roosevelt + Churchill werkten hier niet aan mee (leidt namelijk tot grote problemen) Hoofdstuk 4: Consumptie, Consensus en Koude Oorlog ( ) Paragraaf 4.1. Welvaart en Wantrouwen Na 2 e WO: angst op weer economische inval Tijdens oorlog gigantische militaire productie (veel inkomsten) Terugkerende militairen moesten ook weer een baan Gebeurde niet: i.p.v. tanks: auto s Krachtige vraag Veel geld verdiend in de oorlog, nu het geld rollen GI Bill= wet die oorlogsveteranen uit de Tweede Wereldoorlog hielp om hun plaats in de Amerikaanse maatschappij terug te vinden. Bijv. goedkope leningen, geld voor studie Hierdoor liep economie soepel Vele studenten sterke economische groei Miljoenen Amerikanen verhuisden van stad naar buitenwijken Enorm huis, garage, grote tuin Vaatwassers, muziekinstallaties, televisies enz. werden aangeschaft babyboom: hierdoor scholen, huizen en gezinsauto s nodig tussen 1946 en 1970: boeren productie verdubbelde, maar boerenbevolking halveerde è Productie geautomatiseerd Pagina 13 van 19

14 Wapenindustrie+leger > belangrijk in Amerikaanse economie Groei van militair industrieel complex=bundeling van belangen van politici, hoge militairen en de wapenindustrie. Eisenhouwer verzon dit begrip in 1961 Goede verdeling rijkdom > instellen van minimumlonen, pensioen en werkloosheidsuitkeringen Roosevelt: overleed voor het einde 2 e WO > opvolger (vicepresident) Harry S. Truman Uitbreiding New Deal Congres hier niet mee eens Presidentenverkiezingen 1948: Truman won weer Dankzij zijn verzet tegen de afbraak van de New Deal Democraten herwonnen meerderheid in Congres Truman verzon Fair Deal= uitgebreidde New Deal met algemene ziektekostenverzekeringen en investeringen in het onderwijs è Conservatieve democraten en Republikeinen in het Congres lieten de grote veranderingen niet doorgaan Republikeinse senator: Joseph McCarthy communisten hebben belangrijke posities op het ministerie van Buitenlandse Zaken Hierdoor snelle overname van SU van atoombom McCarthyisme= anticommunistische heksenjacht in de VS ( ) waarbij de meeste slachtoffers onterecht werden beschuldigd Democraten deden mee Niet soft en communism Velen raakten hun baan kwijt door valse beschuldigingen Paragraaf 4.2. Consumptiemaatschappij: consensus en kritiek Dwight D. Eisenhouwer ( ) è Republikein met verzet tegen New Deal Congres wilden overheidsuitgaven verlagen, volk minder afhankelijk van overheid (Republikeinen) Eisenhouwer: gematigde Republikein Geen terugdraaiing New/Fair- Deal 1954: Congres weer onder de Democraten 1956: Eisenhouwer herkozen Republikeinen wilden New/Fair Deal behouden Amerika beste samenleving American way of life > auto, televisie, groot huis, veel eten Tientallen miljoenen armen Straatarme immigranten uit Latijns-Amerika Bejaarden en alleenstaande moeders Pagina 14 van 19

15 John Kenneth Galbraith (econoom) Boek the affluent society Economische groei zal vaart voor iedereen brengen Kritiek hierop (teveel geld naar luxegoederen) Consumptiemaatschappij= samenleving die gericht is op het produceren, verkopen en gebruiken van grote hoeveelheden consumptiegoederen Kwaliteit van het bestaan ging achteruit > gezondheidszorg, onderwijs, OV, milieu verwaarloost John F. Kennedy in 1960 president Ideeën van John Kenneth Galbraith New Frontier(=politiek programma om via overheidsuitgaven armoede en achterstelling te bestrijden en de Amerikaanse samenleving en politiek nieuwe doelen te geven è Meer geld naar onderwijs, nationale ziektekostenverzekering Door Congres, niks van deze plannen kwamen terecht MOORD KENNEDY! Vicepresident Lyndon B. Johnson opvolger (democraat, aanhanger New Deal) Maakte het idee van Kennedy waar Door schok moord Kennedy geen tegen stemmen 1964: Johnson groot hervormingsprogramma: Great Society Fair Deal voltooien + flink uitbreiden Johnson > met grote meerderheid herkozen Republikeinen + Conservatieve democraten konden geen wet meer stoppen, in Congres de Democraten in meerderheid Ziektekostenverzekering, veel geld naar onderwijs en milieuwetten ingevoerd è Betaald door omhoogschietende belastingsinkomsten 1967: Vietnamoorlog (veel geld) Johnson moest bezuinigen op hervormingsprogramma Hierna ging alles met Johnson bergafwaarts Paragraaf 4.3. Burgerrechten: succes en frustratie Truman > vóór gelijke zwarte rechten Verbood rassendiscriminatie In Fair Deal voorstellen om in heel Amerika de rassen discriminatie tegen te gaan miljoenen zwarten van Zuidelijke platteland naar industriesteden Zwarte middenklasse Langzamerhand werden zwarten geaccepteerd NAACP won belangrijke rechtzaken Rassenscheiding in het onderwijs > zo snel mogelijk voorbij Pagina 15 van 19

16 Bepaald door Hooggerechtshof Zuidelijke staten: weigerde dit Arkansas (1957) > in het plaatsje Little Rock Blanke school accepteerden zwarten Rellen op straat Eisenhouwer stuurde federale troepen om zwarten te beschermen Civil Rights Movement (burgerrechtenbeweging)= streefde naar gelijkberechting van de zwarte bevolking. Vanaf 1955 onder leiding van Martin Luther King een beweging die actie voerde in het Zuiden Montgomery, Alabama > Rosa Parks werd gearresteerd omdat ze weigerde haar zitplaats af te staan aan een blanke Busboycot= meer dan een jaar lieten de zwarten in Montgomery de bus staan è Maakte Martin Luther King beroemd Martin Luther King Wilde zonder geweld verzet tonen Protestmarsen Sit-ins (zo lang mogelijk in de weg zitten totdat ze weggesleept werden of hun zin kregen) In cafés, restaurants, hotels enz. Ku Klux Klan herleefden door deze zwarten demonstraties Door geweld werden zwarte betogers sterker Kennedy: Civil Rights Act= gelijkberechting van zwarten werd afgedwongen. Discriminatie werd verboden Congres onder druk: een Mars in Washington Kwart miljoen demonstranten (ook blanken) Toespraak king: I have a dream Hoopte op zwarten en blanken die vreedzaam leefden 1965 King: kiesrechtdemonstratie in Alabama King werd opgepakt en in gevangenis gegooit Johnson: Voting Right Act= wet uit 1965 die zwarten ook kiesrecht gaf, officieel einde aan wettelijke achterstelling zwarten In praktijk: nog steeds racisme + discriminatie Zwarten aangesloten bij: Nation of Islam(= zwarte islamitische beweging die zich afzette tegen de blanken. Wilden eigen natie voor de zwarten. Malcolm X (leider) zag zwarten als superieur ras. Blanken zouden duivels zijn Malcolm X vanaf 1964 wees opeens elke vorm van racisme af Vermoord door drie leden van de Nation Black Panthers (1966)= beweging van zwarten die de blanke heerschappij met geweld wilde stoppen. Pleegde moorden op poliite einde 1965 LA tienduizenden zwarte jongeren plunderen en brandstichten Veel rassenrellen in opeenvolgende jaren Pagina 16 van 19

17 Martin Luther King > vermoord door blanke racist (1968) Paragraaf 4.4. De eerste jaren van de Koude Oorlog ( ) Na 2 e WO > VS & SU : Supermachten In oorlog bondgenoten, nu vijanden Elkaar bestrijden, zonder militaire confrontatie Koude oorlog=vijandschap zonder regelrechte oorlog tussen de VS en de SU vanaf de Tweede Wereldoorlog tot 1989 Vrije wereld (kapitalisme) VS. Het communisme Roosevelt: probeerde basis te leggen > naoorlogse samenwerking Roosevelt overlijdt, Truman komt Vervolgconferentie Juli 1945 (Conferentie van Potsdam) Truman nieuwe president, kon het niet vinden met Stalin Geen duidelijke afspraken ontstonden Amerika had de atoombom > Rusland bang Augustus 1945 > atoombommen op Japan Hiroshima en Nagasaki Na een paar dagen Capituleerde Japan Stalin > communistische dictaturen in Oost-Europa ijzeren gordijn : scheiding tussen het Oostblok en het Westen Amerika: bang voor communistische wereldrevolutie Eerder optreden tegen fascisme Turkije + Griekenland > bedreigd door communisme 1947 Trumandoctrine= het uitgangspunt dat de VS landen helpen in de strijd tegen het communisme (containmentpolitiek) Marshallhulp= economische en financiële hulp voor economische wederopbouw van West-Europa. Onderdeel van containmentpolitiek Door Amerikaanse minister van Buitenlandse zaken: George Marshall Omdat armoede voedingsbodem van het communisme was 1948: crisis in Berlijn Westerse bezetters nieuwe munt in Duitsland è Stalin sloot wegen naar Berlijn af (blokkade van Berlijn ) Amerikanen bevoorraden West-Berlijn via de lucht Mei 1949: Stalin gaf blokkade op Westelijke zones samengevoegd: democratische en kapitalistische Bondesrepubliek Duitsland Oostzone: Communistische DDR Pagina 17 van 19

18 Mei 1949 : militair bondgenootschap NAVO (Noord Atlantische verdragsorganisatie) VS, Canada, Turkije en vele europese landen Een aanval op één van hen is een aanval op allen Paragraaf 4.5. Wereldwijde Koude Oorlog ( ) SU: had atoombom 1949 China: Mao (communist) greep de macht Juni 1950: communistische Noord-Korea valt Zuid-Korea binnen Amerikanen verjoegen de Zuid-Koreanne Korea-oorlog= oorlog tussen Noord-Korea en China (met hulp van de SU) en de VS, Zuid Korea en Westerse bondgenoten. In 1945 was Korea verdeeld in een Amerikaanse zone in het Zuiden en een Sovjet zonde in het Noorden Eindigde in 1953 met wapenstilstand Vietnam: Ho Chi Minh in 1945 onafhankelijkheid uitgeroepen Frankrijk probeerde kolonie te heroveren Frankrijk vs. Vietminh (gewapende communistische beweging in Vietnam onder leiding van Ho Chi Minh) Amerikanen waren vóór dekolonisatie, maar niet onder communistische leiding VS steunde Frankrijk met geld en wapens 1954 Frankrijk gaf op VS ging door: president Eisenhouwer dacht dat als je de eerste laat vallen dat de rest razendsnel zou omgaan Vietnam: Communistische Noord en VS gesteunde Zuid Dominotheorie(= het idee dat een communistische overwinning in een gebied ook zou leiden dat andere gebieden rondom ook in communistische handen kon vallen) vanaf 1954 uitgangspunt Amerika Wapenwedloop tussen wereldmachten Steeds meer en steeds krachtigere wapens Vanaf 1955: intercontinentale raketten Zo konden ze elkaars hele grondgebied bestoken Wedloop in de ruimte 1957: SU als eerste satelliet in een baan rond de aarde 1961: SU als eerste bemande ruimtereis 1969: Neil Armstrong (VS) 1 e man op de maan 13 Augustus 1961: DDR in Berlijn: Berlijnse muur= zwaarbewaakte grensversperring rond West-Berlijn Pagina 18 van 19

19 Kennedy legde zich hierbij neer 1962: Amerikanen ontdekten kernraketten op Cuba Kennedy eiste dat de SU deze weg moest halen Cuba: eerste communistische bondgenoot van de SU Chroesjtsjov: trok zich niets aan van Kennedy Een week bijna kernoorlog Uiteindelijk verwijdering van kernwapens op Cuba Na Cubacrisis > spanning nam af Vietnam: onrustig Zuid-Vietnam werd aangevallen door communisten Meer hulp vanuit VS aan Zuid-Vietnam Na Kennedy s dood: President Johnson Na zogenaamde aanval op Amerikaanse oorlogsschepen harde militaire aanpak in Zuid-Vietnam Half miljoen amerikanen in Zuid-Vietnam Tonkinresolutie= gaf president Johnson toestemming om tegen Vietnam alle noodzakelijke maatregelen te nemen om elke gewapende aanval tegen Amerika te vergelden Pagina 19 van 19