De Haarlemmerpoort 5.2

Transcriptie

1 De Haarlemmerpoort 5.2 Een oude stadspoort getransformeerd tot horeca en congrescentrum Suzan Daalmeijer

2 PERSOONLIJKE INFORMATIE NAAM STUDIENUMMER ADRES TELEFOON Suzan Daalmeijer Korvezeestraat DB Delft STUDIO INFORMATIE STUDIO PROJECT DOCENTEN GECOMMITEERDE RMIT Amsterdam West Mixed Projects Ir. W.L.E.C. Meijers Ir. F.W.A. Koopman Ir. S.A. Bentinck AFSTUDEERTRAJECT Feb 2013

3 REFLECTIE 3

4 INTRODUCTIE Bijna een jaar geleden ben ik begonnen met afstuderen. Ik heb gekozen voor het RMIT project Mixed projects. RMIT is een specialisatie binnen de master architectuur waarin projecten worden aangeboden die gebaseerd zijn op de actualiteit binnen het onderzoeksveld van renovatiearchitectuur. De vraag die hierbij altijd speelt is; hoe kunnen de bestaande structuren in overeenstemming worden gebracht met de interventie? Het project mixed project heeft betrekken op Amsterdam West waarbinnen elf gebouwen zijn aangewezen die geschikt waren als afstudeerproject. Een daarvan was de Haarlemmerpoort, een oude stadspoort aan de Singelgracht aan de westkant van het centrum, mijn afstudeerproject. Het is de vijfde poort die door de eeuwen heen de grens van Amsterdam markeerde langs de belangrijke aanvoerroute van/naar Haarlem. Deze laatste versie is gebouw in 1837 naar een ontwerp van Bastiaan de Greef. Omdat in de 19e eeuw het gebruik van de stadsmuur kwam te vervallen werd deze gesloopt samen met vele stadspoorten. De Haarlemmerpoort werd echter opnieuw gebouwd en is nu een van de laatst overgebleven stadspoorten van Amsterdam. Het ontwerp werd uitzonderlijk groot en monumentaal vanwege het feit dat ze naast de functie van accijnshuis ook een ceremoniële functie te vervullen had bij de inauguratie van koning Willem II, waar het gebouw zijn officiële naam aan ontleend: de Willemspoort. In eerste instantie was de keus voor dit gebouw gebaseerd op het feit dat dit het kleinste gebouw was wat werd aangeboden. Vanuit mijn eigen interesse voor interieur, woningbouw en andere kleinschalige functies leek dit daarom een passende keus. Later bleek dat ook de karakteristieken van het gebouw mij blij verraste en de locatie zijn potentie heeft laten zien. Tot de dag van vandaag ben ik dan ook zeer tevreden met mijn keuze en trots op het feit dat ik hierop mag afstuderen.

5 DE ANALYSEFASE Aan het begin van een project is informatie een vereiste. We hebben onderzoek gedaan naar de gegeven situatie in het landschap, de stad en de betreffende gebouwen op de locatie. Het begon met een bezoek aan de locatie en het verzamelen van informatie over de stad Amsterdam en het stadsdeel Amsterdam West. Toen ik eenmaal een keus had gemaakt voor het gebouw werd het onderzoek uitgebreid met het zoeken van tekeningen, foto s en ander bruikbaar materiaal in archieven en databanken en een bezoek aan het gebouw. Het onderzoek leidde uiteindelijk tot een analyse op drie schaalniveaus: stedenbouw, architectuur en bouwtechniek. Tijdens het onderzoeken en analyseren kwam ik een aantal interessante aspecten tegen. Het viel al snel op dat de stadspoort een belangrijke functie vervulde voor de stad Amsterdam en dat het gebouw een markering vormde voor de route van/naar Haarlem en daarmee een herkenningspunt voor de buurt. De passage als onderdeel van deze route is rijk gedecoreerd en uitgevoerd in luxe materialen waarmee de architect aangeeft hoe belangrijk deze ruimte is voor het gebouw. Daarmee stuiten we ook meteen op het probleem van dit gebouw, namelijk dat de passage nu geen passage meer is. In de loop van de tijd is het verkeer sterk toegenomen en was de breedte van de passage niet meer toereikend genoeg. Er is toen een nieuwe brug gebouwd naast het gebouw waarbij de routing door het gebouw kwam te vervallen. Hierdoor verloor het gebouw zijn primaire functie en tevens zijn functie binnen de stedenbouwkundige structuur van de stad. Het kwam er verloren bij te staan wat vandaag de dag zeer goed voelbaar en zichtbaar is. Mijn eerste gedachte op dit punt was dat het terugbrengen van deze primaire functie een must was voor de toekomst van het gebouw. Andere aspecten die mij hebben verrast tijdens het onderzoek zijn de eikenhouten kapconstructie op de bovenste verdieping die volledig in het zicht is gelaten en een warme sfeer brengt in dit monumentale, classicistische gebouw. Ook de boogconstructie op de begane grond die toegang biedt tot de halfronde uitbouwen aan de zijkant van het gebouw en de aanwezigheid van een dakterras die ik ontdekte tijdens een bezoek aan het gebouw hebben mij verrast. De potentie van de locatie is me langzaamaan steeds duidelijker geworden. De nabijheid van de binnenstad, het openbaar vervoer op loopafstand, de goede bereikbaarheid per auto, het water van de Singelgracht, het Westerpark en het Haarlemmerplein bieden veel mogelijkheden. Vooral mijn locatiebezoek in de zomerperiode heeft me dit laten inzien, toen de bomen vol groen waren, het zonnetje scheen en er veel mensen gebruik maakten van de openbare ruimte rond het gebouw. 5

6 De analyse vormde uiteindelijk de basis voor het maken van een waardestelling. Hierin kan aangegeven worden in welke mate je iets wel of niet waardeert. Uit het voorgaande mag blijken dat ik de onderdoorgang als belangrijkste ruimte hoog waardeer en zo ook de locatie en de constructie. Wat ik laag heb gewaardeerd zijn onder andere de verkeersader die nu het gebouw omsluit waar deze vroeger door het gebouw liep. De conclusie van de analysefase was een eerste idee om een fiets- en voetgangersbrug toe te voegen over de Singelgracht in het verlengde van de passage zodat deze weer gebruikt zou worden door langzaam verkeer en zo weer een rol zou spelen in de structuur van de stad. De onderzoeksvraag die ik me hierbij stelde was: Kan de doorgangsfunctie van de Haarlemmerpoort teruggebracht worden door het toevoegen van een nieuwe brug achter het gebouw om daarmee het Haarlemmerplein te linken aan het Westerpark en daarbij de ontbrekende schakel in te vullen in de route van Amsterdam richting Haarlem om zo het gebouw uit zijn isolement te halen? Ondersteunende vragen die hierbij opkwamen waren onder andere: - Welke functie kan de poort vervullen om het voor mensen aantrekkelijk te maken de poort als doorgang te gebruiken? - Welke houding moet er aangenomen worden richting de verkeersbarrière om de relatie tus sen het plein en de poort te herstellen?

7 DE CONCEPTFASE - masterplan In de periode opvolgend aan de analysefase hebben we toegewerkt naar een concept voor het herontwerp van het gebouw. We zijn daartoe begonnen met een herontwerp voor de omgeving, een masterplan. Ik heb samen met een medestudent een plan opgesteld om de kades langs de Singelgracht en de Kostverlorenvaart toegankelijker en aantrekkelijker te maken door het creëren van recreatiemogelijkheden. De focus lag hierbij op de voetganger en de fietser die de ruimte moesten krijgen om zich langs het water te bewegen en hier te recreëren. Vanuit de analysefase wilde ik ook kijken naar de verkeersstructuren om te onderzoeken of de brug voor langzaam verkeer iets kon toevoegen en of er een oplossing gevonden kon worden voor de verkeersbarrière tussen de poort en het plein. Het toevoegen van een brug voor langzaam verkeer bleek voor mijzelf uiteindelijk onwenselijk. Na het zien van een nieuwsitem over het Rijksmuseum en de problematiek van de wachtrij voor de ingang in combinatie met de fietsers die in diezelfde ruimte de doorgang zoeken naar de achtergelegen wijken ging ik hier nog eens goed over nadenken. Fietsers zouden veel gebruik gaan maken van de nieuwe brug, maar daarbij ook door het gebouw heen razen zonder ernaar te kijken. Voor voetgangers zou het daarbij een gevaarlijke situatie opleveren om in de onderdoorgang te kijken naar de rijk gedecoreerde kolommen en cassette plafonds, wat wel gewenst is. Ik heb toen besloten me voor de doorgangsfunctie van de poort te gaan richten op voetgangers en hier geen doorgaande route meer te creëren voor fietsers. Dan de verkeersbarrière. Hiervoor hebben we onderzoek gedaan naar de intensiteit van het gebruik van de omliggende wegen en de mogelijkheid hier dingen in te wijzigen. Uiteindelijk hebben we ervoor gekozen een brug toe te voegen langs de spoorlijn, waardoor een enigszins logischere verbinding wordt gelegd tussen het centrum en de snelweg en daarbij de barrière komt te vervallen. Bijkomend voordeel van deze ingreep is dat de huidige brug compleet beschikbaar wordt voor het langzame verkeer, wat goed aansluit bij het gebruik en het verloop van de kades. - programma Tijdens het onderzoek van het masterplan kwamen we er achter dat er maar weinig, of eigenlijk geen, gelegenheden zijn om langs de waterkant een drankje te drinken of gewoon te genieten van het uitzicht. Gezien het feit dat de Haarlemmerpoort ook aan het water ligt kreeg ik het idee hier iets mee te doen. Een horecafunctie werd het uitgangspunt. Tijdens de programmaworkshop, waarbij we zowel hebben gekeken naar de locatie, als naar de structuur en mogelijkheden van het gebouw, het oppervlakte en de inhoud, persoonlijke interesse, etc, heb ik daar de functie van congrescentrum aan toegevoegd. Met name omdat de ligging van het gebouw daar zeer geschikt voor is. oude verkeerssituatie nieuwe verkeerssituatie auto bus tram 7

8 - concept Door de ideewijzigingen in het masterplan heb ik mijn onderzoeksvraag aangepast. De doorgangsfunctie van het gebouw blijft belangrijk, maar de vraag heeft nu meer betrekking op het gebouw zelf. Hoe kan de Haarlemmerpoort uit zijn isolement gehaald worden en weer een rol gaan spelen in zijn omgeving? Door het omleggen van de verkeersader wordt een groot deel van het probleem al weggenomen. Ook de nieuwe publieksfunctie maakt het gebouw aantrekkelijker voor zijn omgeving. Toch moet er nog aansluiting gevonden worden en moet het gebouw gaan passen in zijn nieuwe omgeving. De uitgangspunten hiervoor waren de relatie met het plein herstellen, de zichtlijnen behouden, aansluiten op de kades en het recreëren aan de waterkant en het creëren van levendigheid en interactie. De kern blijft het accentueren van de doorgang als belangrijkste ruimte van het gebouw. Met alle voorgaande informatie in gedachte ben ik aan de slag gegaan met het bedenken van een concept. In deze periode heb ik heel erg geworsteld met de mogelijkheden. Ik kon nergens een aangrijpingspunt vinden om op aan te sluiten. De functie zou qua oppervlakte al in het gebouw passen, dus uitbreiding was niet per se nodig. Binnen het veld van RMIT is een uitbreiding natuurlijk wel interessant, maar zo had ik geen aanleiding voor de grootte hiervan. Ook miste er naar mijn idee niet iets fysieks wat ik zou kunnen toevoegen, dus was het voor mij heel moeilijk een reden te vinden iets wel of niet te doen. Ik ben toen op basis van mijn uitgangspunten gaan kijken welke ruimte rond het gebouw bebouwd mocht worden en welke ik vrij wilde houden. Vervolgens ben ik hierbinnen varianten gaan schetsen en heb ik massastudies gedaan met maquettes om scherp te krijgen wat ik wel wilde en wat niet. De conclusies hebben uiteindelijk geleid tot de keuze voor het toevoegen van een dichte muur die de focus zou leggen op de onderdoorgang en tevens zou refereren naar de stadsmuur die er vroeger heeft gestaan.

9 DE ONTWERPFASE Na een vrij lange onderbreking heb ik na de zomervakantie mijn conceptidee er weer bij gepakt en ben ik weer aan de slag gegaan. Ik ben begonnen met het aanscherpen van de uitbreiding. Ik ben met maquettes gaan onderzoeken welke vorm ik wilde dat de dichte bouwmassa zou hebben. Ik heb daarbij gelet op de zichtbaarheid ervan op verschillende afstanden van het gebouw en ook heb ik aansluiting proberen te vinden met de omliggende gebouwen. Vervolgens ben ik ook het programma gaan aanscherpen en heb ik een programma van eisen opgesteld. Zo heb ik langzaamaan mijn plattegronden en doorsneden ontwikkeld. Hierbij heb ik mij af en toe verdiept in literatuur om inspiratie en kennis op te doen, bijvoorbeeld voor het gebruik van ruimten, de geleding van ruimten en alles over daglicht, uitzicht en vormgeving van openingen. Met deze informatie ben ik voor de gevelindeling weer met maquettes aan de slag gegaan en heb ik verschillende varianten getest om tot een keuze te komen. Hetzelfde geldt voor het toegepaste materiaal. Met behulp van een 3D model in Sketchup heb ik verschillende materialen getest die voldeden aan de gestelde voorwaarden. Uiteindelijk heb ik ervoor gekozen natuursteen toe te passen op de gevel van de uitbreiding, maar de maat, kleur, compositie, afwerking etc bleek nog een onderzoek op zich. Deze heb ik uitgevoerd door het zoeken van referenties. Bij de technische uitwerking werd het me duidelijk dat de onderzoeksresultaten uit de analysefase niet toereikend genoeg waren en heb ik aanvullend onderzoek gedaan naar de huidige fundering en kelder van het gebouw. Hiervoor heb ik contact gezocht met het bedrijf die zich bezig houdt met de fundering en de renovatie van de Haarlemmerpoort en zo wat aanvullende informatie vergaard. In eerste instantie was mijn idee om de interventie met een staalconstructie te maken om de belasting op het oude gebouw zo laag mogelijk te houden. Na de P3 en met de extra informatie bleek het een beter idee om de fundering te vervangen en te kiezen voor een betonconstructie, welke beter aan zou sluiten bij het beeld dat ik wilde bereiken en beter in het verhaal zou passen. Deze keus, samen met het toevoegen van een trappenhuis als verbindend element tussen de verschillende verdiepingen, maakten dat ik na P3 een paar grote stappen heb kunnen nemen om mijn ontwerp naar een hoger niveau te tillen. Deze hebben beiden ook weer invloed gehad op de verdere uitwerking van ruimten, plattegrond en gevel. Voor het toepassen van materialen en klimaatinstallaties heb ik mijn kennis moeten vergroten via literatuur en internet. Met veel informatie verzamelen en mezelf ertoe zetten te puzzelen tot het klopte ben ik ook hiervoor tot oplossingen gekomen. Door dit en het voorgaande vervolgens weer te verwerken in het ontwerp is het geworden tot wat het nu is. 9

10 REFLECTIE PER PERIODE Voor een groot gedeelte lag het te volgen proces van tevoren al vast. We zouden beginnen met het maken van een analyse in het eerste kwartaal. In het tweede kwartaal zou een masterplan gemaakt worden en een keus worden gemaakt voor het programma wat een vliegende start heeft gekregen door de georganiseerde programmaworkshop. Na dit moment en in het derde en vierde kwartaal was het ieder voor zich en zou er een persoonlijk ontwerpproces volgen tot het eind van het afstudeertraject. Als ik terug kijk op het afgelopen jaar dan kan ik concluderen dat ik een vrij rechtlijnig proces heb doorgemaakt. Ik ben inderdaad begonnen zoals was vastgelegd en heb in de msc 4 mijn ontwerp uitgewerkt van groot tot klein, steeds verder ingezoomd en uitgewerkt. Het verloop hiervan ging echter niet altijd hetzelfde. Het eerste kwartaal ging voortvarend. Alle kennis die ik opdeed over het gebouw en de locatie maakte mij enthousiast en gemotiveerd om nog meer te weten te komen. Ik heb in deze periode heel hard moeten werken om de wekelijkse deadlines te halen, ook omdat mijn geschiedenisscriptie nog niet was afgerond, maar omdat ik er zoveel plezier in had ging dit zonder moeite. Het leek wel alsof ik er juist energie van kreeg! Ik denk wel dat als de deadlines er niet waren geweest ik minder had bereikt in deze periode. Vaste inlevermomenten leveren voor mij naar verwachting dus een hogere productiviteit op. In het tweede kwartaal vielen de deadlines weg en werd de werkdruk minder. Ik merkte toen ook aan mezelf dat ik daar wel even tevreden mee was en heb in de eerste weken op een lekker werktempo het masterplan uitgewerkt. Naarmate de tweede peiling dichterbij kwam nam de druk weer wat toe. Op dat moment moest er een concept ontwikkeld worden waarvoor ik geen houvast kon vinden. Dit was een moeilijke periode die enigszins demotiverend werkte omdat de geïnvesteerde tijd geen noemenswaardige resultaten opleverde. Voor de peiling moest er toch een keuze gemaakt worden waar ik tot het eind toe mee heb gewacht. Het was wel een keus geworden waar ik op dat moment achterstond en het is een bruikbaar concept gebleken in volgende perioden. Ook hier heeft de deadline dus uiteindelijk resultaat geleverd. In de derde periode ben ik vol goede moed begonnen en ging het ook goed. Na een maand volgde een tussenpresentatie waaruit bleek dat er nog wat tegenstrijdigheden in het plan zaten. Hier ben ik mee aan de slag gedaan en heb mezelf per week taken gegeven om aan te werken. Overdag zou ik met ontwerpen bezig gaan, in de avonduren zou ik literatuur kunnen lezen om inspiratie op te doen of een 3d model maken. Dit was zeer goed vol te houden en de gestelde doelen bleken ook haalbaar wat een goed gevoel gaf. Dit heeft er ook voor gezorgd dat ik soms langer doorging om het af te

11 krijgen, wat het werktempo op pijl heeft gehouden. Tegen de tijd dat de derde peiling eraan kwam zocht ik alle resultaten van die weektaken weer bij elkaar om ze te verwerken in de presentatie. Helaas viel dit resultaat me erg tegen, onverwachts. Ik had hard gewerkt, alle vrije tijd die ik had erin gestoken en met plezier ook, maar het had me niet gebracht wat ik zocht. Er zat geen spanning in het ontwerp en voor mijn gevoel ontbrak er nog iets. Er waren nog veel dingen die niet klopten. Problemen die ik blijkbaar niet had opgelost, maar voor me uit had geschoven. Ik was gewoon niet tevreden, wat ook bleek uit mijn presentatie en het commentaar van de docenten. Na dit moment voelde ik pas hoeveel energie het me had gekost er zoveel tijd in te steken en heb ik twee dagen vrij genomen. Hierna met een frisse blik weer naar het ontwerp gekeken en vrijwel meteen de oplossing gevonden waar ik naar op zoek was. Achteraf zou ik mezelf willen meegeven dat ik niet te snel ideeën moet verwerken in autocad. Het kost veel tijd en het veranderd toch wel weer. Veel dingen zijn ook een investering geweest voor de uitwerking later, maar het had efficiënter gekund. De vierde en laatste periode heeft een vliegende start gehad. Met de nieuwe ideeën die het ontwerp geven wat eraan ontbrak had ik weer nieuwe energie gekregen. Ik was veel meer problemen aan het tackelen tot er een oplossing was en alles leek als een puzzel in elkaar te vallen. Voor mijn gevoel begon alles samen te komen en wordt het een geheel. De P4 was dan ook positief. Met name de aansluiting oud-nieuw riepen nog vragen op en deze zone verdiende dan ook nog wat aandacht. Hier ben ik na de P4 mee aan de slag gegaan, samen met de voorbereidingen voor de eindmaquette. Na het definitief maken van mijn gevelopeningen en de detaillering afronden ben ik volledig gaan focussen op het maken van de maquette. Ik vind het maken van maquettes de leukste bezigheid die bouwkunde me geboden heeft de afgelopen jaren. Tijdens dit afstudeerjaar heb ik dan ook verscheidene maquettes gemaakt, maar deze laatste moest echt een pronkstuk worden. Op het moment dat ik dit schrijf is de maquette af. Helaas heeft het me heel wat meer tijd gekost dan de bedoeling was en heb ik toe moeten geven op andere aspecten die ik ook nog graag wat aandacht had gegeven. Misschien dus niet de goede keus, maar wel wie ik ben en wat ik graag van mezelf wil laten zien aan vrienden en familie. 11

12 REFLECTIE OP PROCES Uit de jaren die ik op bouwkunde heb doorgebracht kan ik concluderen dat de projecten waarbij ik gebruik heb moeten maken van varianten ik uiteindelijk een beter resultaat heb bereikt dan wanneer ik mijn eigen proces kon volgen waarbij de eerste ideeën vaak de enige ideeën waren. Daarom heb ik voor mijn afstuderen gesteld dat ik meer out-of-the-box wilde denken en met varianten wilde werken om mijn ontwerp tot een hoger niveau te krijgen. Om dit te bereiken wilde ik mijzelf stimuleren bij ieder probleem die zich voor zou doen met verschillende oplossingen te komen om daar vervolgens de beste variant uit te kiezen om verder te ontwikkelen. Het proces zou dan een divergerende en convergerende beweging volgen. Eerst verbreden, varianten maken, informatie verzamelen, ideeën opdoen. Dan informatie filteren en keuzes maken uit alternatieven. Als zich een probleem voor zou doen waar ik weinig kennis over had dan zou onderzoek nieuwe kennis moeten bieden om zo alsnog met alternatieven te kunnen komen. Op deze manier zou het onderzoek ook een integraal onderdeel zijn van het proces tot het eindresultaat is bereikt. Ik kan stellen dat ik me goed heb gehouden aan het proces wat ik van tevoren voor ogen had. Ik heb heel veel met varianten gewerkt, bijvoorbeeld voor het concept, het materiaal en de gevelopeningen. Ook heb ik tussentijds literatuur geraadpleegd om extra informatie te verzamelen. Het ontwerp heeft zich ontwikkelend en is zeker niet gebleven bij het eerste idee. Zelf vind ik het proces zeer geslaagd en hoop ik dat ik hiermee het uiterste uit mezelf heb gehaald. Misschien had ik het zelfs nog meer toe moeten passen. Af en toe had ik een beeld in mijn hoofd wat ik graag wilde bereiken en ben dit dan gaan uitwerken zonder andere alternatieven te onderzoeken. Uiteindelijk blijkt dan dat je het idee toch verwerpt omdat het ergens tekort schiet. Dit had voorkomen kunnen worden door meteen varianten te maken en dan pas een keuze te maken. PROBLEEM PROBLEEM FASE IDEE FASE ONTWERP FASE OPLOSSING

13 REFLECTIE OP METHODE Voor het maken van varianten heb ik veel verschillende methodes gebruikt. Ik heb gewerkt met schetsen, maquettes, renders, autocad en referentiebeelden. Voor ieder probleem heb ik de manier gekozen die het best paste en waaruit ik vervolgens het best een keus kon maken. Ik ben hierover zeer tevreden en zou dat een volgende keer net zo doen. Om mezelf te inspireren heb ik literatuur geraadpleegd, internet afgezocht naar referentiebeelden en zijn we met de groep en de docenten op excursie geweest naar inspirerende projecten in Antwerpen en Mechelen. Met name de excursie heeft veel toegevoegd. Zo had ik bijvoorbeeld al het idee grote glasstroken toe te gaan passen in mijn ontwerp. Tijdens het lopen door Antwerpen en Mechelen ben ik hiervan een aantal voorbeelden tegengekomen die me ervan hebben overtuigd dat het een mooi beeld oplevert en dat grote stukken dichte gevel (het gevolg) helemaal niet overweldigend hoeven te zijn. Ook de problematiek in de bezochte projecten gaven mij stof om over na te denken en dus de mogelijkheid om dergelijke problemen te voorkomen in mijn eigen ontwerp, zoals opslagruimte. Goed om je heen kijken als je weet waar je naar moet kijken werkt heel goed mij en spreken met mensen over hun ervaring binnen een project is ook erg leerzaam gebleken. REFLECTIE OP RESULTAAT Het is bijna zover. Over enkele dagen ga ik afstuderen en wat het nu is, dat is het. Ergens onwijs jammer, want ik zou nog zoveel meer willen doen. Ik had mezelf als doel gesteld dit gebouw uit te werken tot op interieur niveau. Helaas is dit maar gedeeltelijk gelukt. De voornaamste reden hiervoor is het tijdgebrek vanwege de eindmaquette. Buiten dat vind ik het een heel goed project geworden. De analyse, het masterplan en het ontwerp sluiten naar mijn idee volledig op elkaar aan. Ook is de gedachte achter het concept in de detaillering, materiaalkeuzes en beleving van ruimte terug te vinden. Voor mij is wat dat betreft het plaatje compleet. Wat het nog beter had kunnen maken is een volledige uitwerking van de buitenruimte: de recreatiezone aan de waterkant inclusief het paviljoen. Helaas is dit er ook bij ingeschoten en blijft het bij ideeen zonder uitwerking. Ik weet van mezelf dat ik de lat altijd hoog leg en je kunt nou eenmaal niet alles, dus ik accepteer dat het niet meer gaat worden dan het nu is en daar ben ik zeer tevreden mee. Ik heb een antwoord gevonden op de vraag en daar ging het om. CONCLUSIE Uit het voorgaande mag blijken dat ik zeer tevreden ben over het verloop van mijn afstuderen tot nu toe en daarbij het behaalde resultaat. De derde periode was de minste uit het proces, maar heeft er alleen maar voor gezorgd dat het eindresultaat beter is geworden. Het was een leermoment voor mezelf die ik mee neem voor de toekomst. Ook kan ik concluderen dat deadlines voor mij goed werken. Ze brengen wel stress en onzekerheid, maar zorgen er ook voor dat je keuzes maakt. Ook presentaties zijn voor mij zeer belangrijk gebleken, vooral P3. Je kijkt terug op wat je hebt gedaan, brengt alles samen en maakt het verhaal. Zo krijg je zelf een goed overzicht van het geheel, wat mij bij de derde peiling heeft doen inzien dat er echt iets moest gebeuren, ook al had ik het idee dat ik goed bezig was. Het divergerende en convergerende proces dat ik heb gevolgd is mij goed bevallen en levert naar mijn idee ook een beter resultaat op. In de toekomst zal ik dit zeker ook gaan gebruiken, wat in de praktijk waarschijnlijk ook noodzakelijker is, omdat je dan werkt voor een opdrachtgever die je er wel toe zal dwingen. Een soort van win-win situatie dus! Als laatste zou ik aan mezelf en ieder ander willen meegeven: houd je ogen open, kijk om je heen en geniet! 13