HERONTWIKKELING NIEUW KEMA HOOFDKANTOOR

Transcriptie

1 REFLECTIE HERONTWIKKELING NIEUW KEMA HOOFDKANTOOR Een herontwerp voor een nieuw hoofdkantoor voor KEMA in Arnhem in een leegstaand on gewaardeerd jaren 80 gebouw. Lennart Schrama Tutor: ir. Lidy Meijers, ir. Frank Koopman

2

3 Colophon Persoonlijke informatie Naam: Lennart Schrama Student nummer: Adres: Haagweg 33b Postcode: 2321 AC Woonplaats: Leiden Telefoon nummer: adres: Studio Datum: Studio: Research Modification Intervention Transformation Thema: Design and History Tutoren: ir. W.L.E.C. Meijers Ir. F.W.A. Koopman Dr. ir. H. Zijlstra ir. I. Bernakiewicz Argument studiokeuze : Mijn hoofd interesse binnen de architectuur is het duurzaam hergebruiken van bestaande gebouwen en realistische ontwerpopgaves en ontwerplocaties. Titel afstudeerproject: Subtitel: Onderzoeksvraag: Herontwikkeling nieuw KEMA hoofdkantoor Een herontwerp voor een nieuw hoofdkantoor voor KEMA in Arnhem in een leegstaand on gewaardeerd jaren 80 gebouw. Is het mogelijk om een bestaand kantoorgebouw in het business park Arnhems Buiten te herontwikkelen als nieuw hoofdkantoor voor KEMA?

4 01. Introductie Introductie Gebouwkeuze 02. Ontwerpproces Analyse/ Thesis plan P1 Programma/ masterplan P2 Ontwerp P3 Uitwerkig P4 03. Architectonische benadering Architectonische benadering Persoonlijke ontwikkeling 04. Ontwerpbeslissingen Keuze van de vorm van het gebouw Concept voor de routing Ontwerp van het gevelsysteem 05. Onderzoeksmethode Onderzoeksmethode 06. Heritage + Toekomst Heritage development Toekomstbeeld 07. Afsluiting Aanbeveling Conclusie Illustraties rechter pagina: Rechter zijde: Foto van het gekozen gebouw bureau Hoogstede gebouwd in 1971 Inhoudsopgave

5 Introductie Vorig jaar februari begonnen met afstuderen aan de studio Rmit aan de faculteit bouwkunde TU Delft. Met de achtergrond als HTS student ben ik altijd geïnteresseerd geweest in het uitwerken van reële opdrachten waardoor deze studio voor mij als eerste keus naar voren kwam. In het eerste kwartaal van het afstudeertraject heb ik een thesis plan geschreven waarin de aanpak voor het komende jaar eruit zal zien. Op het moment van schrijven van deze reflectie ben ik mij aan het voorbereiden op de P4 peiling waar een Go of No Go wordt gegeven voor de afstudeerpresentatie P5. Op dit moment is het tijd om terug te kijken hoe mijn vooraf vastgestelde plan van invloed is geweest op het eindresultaat zoals het er nu ligt. Dit verslag geeft een overzicht van het product, het proces en de planning. snel duidelijk dat het huidige probleem binnen Arnhems buiten het verhuizen van de in losse gebouwen gehuisveste functies van Kema en TenneT in twee nieuwe hoofdkantoren leidt tot leegstand van de bestaande bebouwing. Dit kan op twee manieren opgelost worden, of door nieuwe functies te verzinnen voor de leegstaande bebouwing, of door te voorkomen dat er nieuwbouw wordt gepleegd door de huisvestingsvraag te beantwoorden in een bestaand gebouw. Gebouwkeuze Voor mij was de keuze van het programma en het gebouw al vrij snel duidelijk, en ik heb ook niet lang over deze beslissing getwijfeld. Deze keuze stond eigenlijk al vast toen we voor het eerst op het park Arnhems buiten aankwamen en tegen dit bijzondere gebouw aanliepen. Na de introducerende lezingen van TCN en de landschapsarchitect Philip Vencken was mij al 01. Introductie

6 Ontwerpproces Analyse/ thesis plan De eerste fase van het afstuderen was heel geordend, elke week bepaalde producten af, werd gedwongen om snel beslissingen te nemen en snel tot een bruikbare ontwerpopgave te komen. Dit sprak mij erg aan om dat ik het liefst zo snel mogelijk met een gebouw aan de slag ga. Hierna werd de keuze voor het verder onderzoek aan ons over gelaten. Deze eerste periode had als voordeel dat er binnen een korte tijd een duidelijk beeld van het gebied en alle bijhorende facetten hieromheen gevormd kon worden. Er zijn door iedereen erg veel bruikbare producten gemaakt waardoor iedereen zijn eigen keuze voor het verdere ontwerp heeft kunnen maken. voor het Kema Hoofdkantoor te ontvangen heb ik deze zelf samengesteld. Ook heb ik de vormstudie en ideevorming van de invulling van het gebouw in deze periode afgerond. Ontwerp P3 Voor de derde peiling heb ik me vooral bezig gehouden met het ontwerpen van de plattegronden, het klimaatsysteem en de materialisatie van het gebouw. Uitwerking P4 In de periode tot en met P4 ben ik terug gaan kijken of mijn ontwerp echt antwoord geeft op de vraag vanuit het programma, en het ik het gebouw organisatorisch en esthetisch verder uitgewerkt. Programma/ masterplan P2 Na het presenteren van de analyse en het eerste idee ben ik de opdracht verder gaan definiëren voor de P2 peiling.eerst heb ik samen met Arthur Eeuwijk een masterplan voor het gehele terrein ontworpen, en de rest van de tijd heb ik toegewijd aan het onderzoeken van het programma, doordat het nogal lastig was het officiële programma 02. Ontwerpproces

7 Illustraties linker pagina: Rechter zijde: Schets van het doorlopen proces Architectonische benadering Dit gebouw heeft op het eerste gezicht geen monumentale waarde of speciale onderdelen waarmee gewerkt kan worden. In het begin van het proces ben ik heet zakelijk te werk gegaan. Tijdens het ontwerpen ben ik toch beter de kwaliteiten van het gebouw. Onderanderen waarom de beslissingen ooit zo zijn genomen. Ik heb in het nieuwe ontwerp geprobeerd om deze kwaliteiten terug te laten komen. Dit is gelukt door binnen het interieur van het gebouw een verschil te laten zien tussen de oude constructie en de nieuwe toevoegingen. Doordat er tijdens dit afstudeerproject steeds verder ingezoomd is op het ontwerp, van masterplan tot uiteindelijke details ben ik het overzicht weleens verloren. Veel tijd en moeite zijn gaan zitten aan het daadwerkelijk oplossen van de huisvestingsvraag van KEMA waarbij ik het nodig vond om me aan een realistisch programma van eisen te houden. Hierbij ben ik het overzicht van de structureel opgezette onderzoeksmethodiek en onderzoeksvragen vanuit het thesis plan weleens uit het oog verloren. De koppeling naar de omgeving en het masterplan is na het ontwikkelen hiervan niet meer vaak aan bod gekomen wat bij een compleet plan wel de bedoeling is. Om de complexe opgaven, het complexe gebouw en ook de door mij ontworpen complexe oplossing goed uit te werken is veel tijd nodig geweest, ik ben vaak erg precies en wil een ontwerp goed en kloppend uitwerken, om dit voor het gehele gebouw nog beter te doen is waarschijnlijk nog meer tijd nodig, dus hieraan zal ik nog verder willen/ kunnen werken. Persoonlijke ontwikkeling Een ander doel wat ik voor mezelf gesteld heb tijdens het afstuderen is het leren van een nieuw tekenprogramma. Ik had het idee dat tekenen met Autocad ondertussen al achterhaald en het leren van een veel complexer BIM tekenprogramma (Bouwwerk Informatie Model) Archicad kan veel toevoegen aan mijn kwaliteiten. Dit programma was voor mij totaal nieuw, maar ik heb er veel van geleerd, en ik denk dat dit ook een toegevoegde waarde kan zijn binnen de arbeidsmarkt. Een nadeel van het werken met een programma waarin het gebouw virtueel drie dimensionaal wordt opgebouwd is dat je hierin snel kan verdrinken. In de eerste fases van het ontwerp heb ik vooral gewerkt met handschetsen en modellen, maar toen ik eenmaal met dit programma begon te tekenen zijn bijna alle ontwerpbeslissingen binnen dit model genomen. Tijdens mijn andere ontwerpprojecten heb ik veel meer gewerkt met maquettes, schetsen en simpele tekeningen, wat vaak het uitleggen van je ontwerpbeslissingen makkelijker maakt. De complexe vorm en ligging van dit ontworpen gebouw, en ook de hoogteverschillen tussen de oude structuur en de nieuw ontworpen volumes had ik niets dan liever in dit programma verwerkt. Het kost erg veel tijd om van zo n complex gebouw even snel een maquette te maken, en in deze software was het wel elke keer mogelijk voor mij om beslissingen te overzien en een keuze te kunnen maken. 03. Architectonische benardering

8 Ontwerpbeslissingen Tijdens het ontwerpproces zijn uiteraard veel verschillende ontwerpbeslissingen genomen. Sommige van deze ontwerpbeslissingen zijn zeer doorgrondig onderzocht en onderbouwd, op maar andere beslissingen zijn zeer intuïtief genomen, gewoon omdat het nodig was om iets op papier te krijgen en knopen door te hakken. Hierdoor zijn bepaalde beslissingen beter onderbouwd dan andere, maar in een opgave zo complex als deze is het onmogelijk om alles rationeel te onderbouwen. Keuze van de vorm van het gebouw (vormstudie) voor P2 Na het vaststellen van het programma van eisen en het analyseren van het bestaande gebouw was het tijd om de eerste stappen van het ontwerpen van de nieuwe functie voor het gebouw. Omdat de bestaande structuur van het gebouw zich zeer eenvoudig laat gebruiken voor flexibele kantoren was het al snel duidelijk dat dit deel van de functie hierin gehuisvest kon worden, een probleem hierbij was alleen het gebrek aan daglicht omdat het gebouw zeer diep is en zich aan de achterzijde twee bouwlagen in de grond bevinden. Het tweede en het derde deel van het programma, Parkeren en Laboratorium was door de specifieke eisen aan de stramien maat en de hoogste van het bestaande gebouw onmogelijk om hierin te passen. Door deze plus en min punten logisch te koppelen aan de ruimte en maat welke voor de functies nodig is heb ik besloten dat voor het parkeren en het laboratorium een aanbouw gemaakt moet worden. De vorm en het concept van deze aanbouw heb ik gekozen door een vormstudie. Eerst heb ik samen met Arthur Eeuwijk een situatie maquette gemaakt waarin ik vele modellen heb gemaakt waarin ik het ruimtegebrek en het gebrek aan daglicht heb geprobeerd op te lossen. In veel van deze modellen werd de massa van het gebouw te massief, en was de nieuw te bouwen massa bijna nog groter dan het bestaande gebouw. Door een studie te doen naar de efficiëntst mogelijke manier van het doorbreken van de bestaande constructie heb ik mijn kader van keuzes kleiner gemaakt door al te beslissen welk gedeelte van het gebouw gesloopt moet worden. De ingreep voor het bestaande gebouw lag vast, nu nog de nieuwbouw hierop laten aansluiten. Door de nieuwbouw grotendeels in de stijlwand te verdiepen is de massa van dit volume niet meer zo zichtbaar en ontstaat er een evenwichtig geheel tussen oud en nieuw. Door deze voor mij zeer duidelijke en gestructureerde opbouw heb ik later aan dit idee ook niet veel meer moeten veranderen. De gebruikte verhoudingen, schaal en maat van de vormstudie heeft later goed aangesloten bij het indelen van het gebouw doordat ik eerst een studie heb gedaan naar welke maten er voor de verschillende functies nodig zijn. 04. Ontwerpbeslissingen

9 Illustraties linker pagina: Verspreid: Foto s gemaakt tijdens de vormstudie van verschillene mogelijkheden. Illustraties rechter pagina: Rechts boven: Schets gemaakt tijdens de vormstudie welke later heeft geleid tot een nieuw idee voor de routing. Rechts onder: Diagrammen welke aangeven welke relaties de nieuwe volumes hebben met de omgeving. Concept idee voor de routing voor P3 Een tweede grote ingreep welke ik binnen het gebouw is geweest is het idee van een straten door het gehele gebouw welke op elke verdieping in een andere richting liggen en hierdoor de publieke ondersteunende functies, de verschillende toegangen, en alle kantoorafdelingen toegankelijk maken voor iedereen met een brede hal waar een dynamische sfeer hangt. De hoofdentree en een entree vanaf de parkeergarage voor de dagelijkse gebruik, beide op een ander niveau kunnen door deze straten gekoppeld worden. Door de grote functies zoals het kantoor en het auditorium eerst op de plekken te plaatsen welke hier het meest geschikt voor zijn heb ik de keuzes voor de indelingen gelimiteerd. Vanaf hier wist ik niet meer hoe ik verder moest. Totdat ik na het opruimen van mijn oude schetsen weer een tekening tegenkwam welke ik tijdens de vormstudie heb gemaakt waarin ik binnen het gebouw op elke vloer een nieuw volume heb aangegeven wat uitzicht bied op een interessant element van de omgeving. Na het zien van deze schets was het voor mij gelijk duidelijk, ik moet het oplossen door dit oude idee nieuw leven in te blazen en toe te passen op het ontwerp zoals het op dat moment uitgewerkt was. Dit laat zien dat het terugkijken op ideeën die je eigenlijk al lang een keer verzonnen hebt en vanuit je intuïtie even op papier hebt gezet kunnen leiden tot een oplossing.

10 Gevelsysteem Het ontwerpen van het gevelsysteem is begonnen tijdens een workshop van Frank Koopman op 27 september. Hier was ik nog zeer voorzichtig in het benaderen van het herontwerpen van de gevel om de bestaande structuur. Het liefst wilde ik alle elementen welke sprekend waren voor deze gevel behouden. Uiteindelijk kwam het erop neer dat dit niet mogelijk was als ik een duurzaam en technisch kloppende gevel wilde maken met een moderne uitstraling. De esthetische en technische staat van de bestaande gevel vraagt om het totaal strippen en opnieuw invullen. Mijn concept voor de gevel is dat ik het bestaande volume hier in het geheel mee wil omhullen, en deze gevel niet in verschillende vlakken of volumes wil opdelen maar alleen een horizontale geleding mee te geven. Op deze manier ontstaat er een contrast tussen de bestaande complexe vorm en de nieuwe toevoegingen. Ook moet het nieuwe gebouw een duurzaam herontwerp worden. Binnen het ontwerpen van de gevel was het duurzame klimaatsysteem en het integreren van zonwering en een ventilatie unit in de gevel essentieel. Door al deze onderdelen los van elkaar te onderzoeken heb ik losse besluiten kunnen nemen voor het materiaalgebruik, de profilering en het maatsysteem en ben ik tot het huidige gevelontwerp gekomen. Illustraties linker pagina: Boven: Conceptschetsen gevelsysteem en installatie. Onder: Eerder uitwerking van het gevelsysteem. Illustraties rechter pagina: Rechts onder: Diagram research by design.

11 Onderzoeksmethode In het thesis plan heb ik omschreven dat ik mijn afstudeer ontwerp specifiek wilde ontwerpen volgens de methode research by design. Bij deze ontwerpmethode welke ons in de studio is aangeleerd door Machiel Dorst tijdens verschillende lezingen komen de onderzoeksvraagstukken naar voren tijdens het ontwerpproces. Bij elke stap waarin het ontwerp zich verder vordert komen elke keer weer vragen naar voren. Aan het begin van het traject zijn de vragen heel groot en is het ontwerp nog maar voor een klein deel ontwikkeld, naarmate het ontwerp beter wordt gedefinieerd word het onderzoeksgebied steeds kleiner. De antwoorden van het onderzoek kunnen worden teruggevonden in het ontwerp. Tijdens het ontwerpproces heb ik er niet specifiek op gelet dat ik bij elke ontwerpbeslissing deze methode heb aangehouden, maar als ik terug kijk op het proces komt deze methode wel overeen met mijn werkwijze. Zoals in het vorige hoofdstuk staat omschreven heb ik met veel ontwerpbeslissingen eerst afgevraagd wat het probleem is wat door deze oplossing opgelost moet worden, hierna ben ik de factoren voor deze vraagstelling gaan onderzoeken en hiervan de beste oplossing voor deze situatie toegepast op het ontwerp. In het thesis plan stond ook omschreven dat de gereedschappen welke ik zou gaan gebruiken, Drawning, moddeling, mapping en literatuur zouden zijn, dit had ik afgeleid uit eerder projecten welke ik al heb doorlopen. Voor het masterplan en de stedenbouwkundige analyse heb ik samen met Arthur Eeuwijk veel verschillende kaarten gemaakt met informatie, welke we zeer bruikbaar zijn geweest in het verder ontwerpproces. Mijn plan was ook om veel te gaan werken met maquettes, hier ben ik, buiten de vormstudie om helaas niet meer aan toe gekomen. De vorm en de schaal van dit gebouw maakte het voor mij bijna onmogelijk om hier snel vormstudies voor te doen. Wel heeft het gebruik van het tekenprogramma Archicad er toe geleid dat ik vanaf het begin af aan het ontwerp driedimensionaal heb uitgewerkt, en deze studies eigenlijk virtueel in dit model heb verwerkt. Het was alleen vaak lastig om dit duidelijk aan de begeleiders te laten zien omdat ik bij het nemen van een beslissing vaak verschillende versies tekent en dan gelijk de knoop door hakt. Ik heb uiteindelijk ook minder literatuur gebruikt dan wat van te voren mijn uitgangspunt was. Ik vind het vaak lastig om theorieën te verwerken in mijn ontwerp, en haal vaak mijn ontwerpideeën uit verhalen van andere mensen en beelden die ik opzoek of zelfs al in mijn hoofd heb. Zo heb ik voor mijn visie voor het flexwerken veel met vrienden en familie gepraat wie op een kantoor werken en ook in de laatste jaren steeds meer met deze vorm van werken te maken krijgen, hieruit heb ik veel van mijn ideeën kunnen halen. 05. Onderzoeksmethode

12 Heritage development In mijn essay voor het vak heritage development heb ik mijn standpunt voor interventie in bestaande gebouwen heel duidelijk en zakelijk omschreven. In de inleiding heb ik verteld dat bestaande bebouwing met monumentale waarde voor mij belangrijk is omdat je hierin de geschiedenis van de omgeving, maar ook de geschiedenis van de bouwkunst kunt zien. Mensen waarderen de monumentale, gedetailleerde manier van bouwen, en deze gebouwen geven mensen vaak ook een speciaal gevoel. In dit essay heb ik ook omschreven dat het bij het door mij gekozen gebouw vooral gaat om het duurzaam hergebruiken van een gebouw om nieuwbouw te voorkomen. Er staan veel lege kantoorpanden in Nederland welke architectonisch vaak niet worden gewaardeerd. Ik heb in mijn ontwerp geprobeerd om dit gebouw te moderniseren naar de huidige standaard. Mijn standpunt waarin ik omschrijf dat de waarde van het gebouw soms moet wijken voor de functie welke hier nieuw in komt. Het is niet altijd mogelijk om alle waardevolle elementen binnen een gebouw te behouden, gebouwen moeten gebruikt worden. Dit standpunt heb ik niet kunnen toepassen in mijn ontwerp omdat het gebouw geen waardevolle onderdelen heeft welke ik had willen behouden maar alleen maar een hoop mogelijkheden bied. Wel heb ik in mijn ontwerp geprobeerd om een verschil zichtbaar te houden tussen de bestaande structuur en de nieuwe toevoegingen zodat het gebouw leesbaar blijft voor de bezoekers, en het niet lijkt alsof het gebouw is gebouwd en ontworpen als één geheel. 06. Heritage + Toekomst Toekomstbeeld In mijn thesis plan had ik ook al gereflecteerd naar mijn vorige ontwerpprojecten. Hierin had ik mijn werkmethode als volgt omschreven: Normaal start ik door zoveel mogelijk informatie te verzamelen, op dit moment is het nog niet duidelijk wat ik wil gaan doen met het project. Als ik deze informatie ga organiseren raak ik vaak aangetrokken tot een specifiek idee. Door modellen en tekeningen te maken ontwikkel ik dit idee verder. Hierna ga ik al snel onderzoeken hoe het mogelijk is om dit idee daadwerkelijk te bouwen en werk ik het gebouw verder technisch uit, wat voor mij de interessantste en meest uitdagende onderdeel is van het ontwerpen van een gebouw. In deze reflectie waarschuwde ik mezelf er al voor dat ik me niet te snel moest gaan hechten aan een bepaald concept. Bij dit ontwerp heb ik de vorm van het gebouw redelijk snel bepaald, maar het concept heb ik pas laat vlak voor de P3 presentatie gevonden, hierdoor heb ik wel meer mogelijkheden afgewogen voordat ik de beslissing heb genomen. Hierdoor is er wel een grote tijdruk ontstaan op het uitwerken van de plattegronden. In dit ontwerp is voor mij de technische uitwerking verder op de achtergrond gebleven maar heb ik de ruimtelijke ervaring en de organisatie binnen het gebouw dieper ontwikkeld wat ik wel een verbeterpunt vind op mijn vorige ontwerpen. Illustraties rechter pagina: Gehele pagina: Schema van reflectie op voorgaande projecten gemaakt voor het Thesis plan.

13

14 Aanbeveling Ik zal aankomende Rmit studenten adviseren om niet een te groot gebouw te kiezen, voor mij is het problematisch geweest om ervoor te zorgen dat het gebouw organisatorisch en programmatisch geheel klopt. Ik ben ook niet de persoon die dit bijvoorbeeld alleen voor een klein gedeelte van het gebouw had willen uitwerken. Voor mij is dit een heel leerzaam project geweest, maar als je de focus meer had willen leggen op de architectonische uitwerking en concept is een kleiner gebouw met een simpele opgave voldoende, ook omdat het afstuderen is bedoeld om het gebouw technisch tot in het detail kloppend te krijgen is het voldoende om een enkele of misschien twee principes uit te werken in plaats van de vele complexe gevelsystemen welke zich in dit gebouw bevinden. Conclusie Achteraf is het heel leerzaam geweest om specifiek dit programma in dit gebouw te passen. Door het toevoegen van volume, en het efficiënt gebruiken van de huidige structuur is het een geslaagd ontwerp geworden. Doordat ik aan het begin van het proces snel de keuze voor dit gebouw en programma heb gemaakt valt het misschien af te vragen of dit samen wel een goede combinatie is geweest. Tijdens het publiek debat in Arnhem met Rudy Stroink en Herman Hertzberger kwam dit probleem ook naar voren, hier werd door de heer Stroink aan mij verteld dat zij methodes hadden ontwikkeld om heel snel te zien of een bepaald gebouw potentie heeft voor een bepaalde functie, het lijkt mij zeer interessant om hier in de toekomst meer mee te doen en meer over te leren. De ervaring welke ik tijdens dit ontwerpproces heb opgedaan kan hierbij zeer goed van pas komen. 07. Afsluiting

15 Reflectie version 2, Naam: Adres: Lennart Schrama Haagweg 33b 2321 AC Leiden Telefoonnummer: +31 (0) Tutor architecture: Tutor Building technology: ir. Lidy Meijers ir. Frank Koopman