Inhoud. en methodologie...1

Transcriptie

1 Woord vooraf...v Inleiding. Probleemstelling, onderzoeksvragen en methodologie...1 Hoofdstuk 1. Probleemstelling en begripsafbakening...3 Afdeling 1. Algemene probleemstelling...3 Afdeling 2. Begripsafbakening Privaatrechtelijke vs. publiekrechtelijke afhandeling van strafrechtelijke conflicten Privaatrechtelijke afhandeling van strafrechtelijke conflicten Publiekrechtelijke afhandeling van strafrechtelijke conflicten Strafrechtelijke conflictafhandeling Beginpunt strafrechtelijke conflictafhandeling Misdrijven met slachtoffer Slachtofferloze misdrijven Eindpunt strafrechtelijke conflictafhandeling Hoofdstuk 2. Onderzoeksvragen Hoofdstuk 3. Onderzoeksmethode Afdeling 1. Algemeen Afdeling 2. Helikoptervisie Afdeling 3. Functionele rechtsvergelijking en internationaal/europees kader Functionele rechtsvergelijking Internationaal/Europees kader Afdeling 4. Rechtseconomie Rechtseconomie als hulpwetenschap Rechtseconomie en efficiëntie Rechtseconomie Efficiëntie in het strafrecht Conclusie Afdeling 5. Empirisch luik: stage bij vzw Suggnomè Afdeling 6. Conclusie onderzoeksmethode vii

2 Deel 1. Privaatrechtelijke vs. publiekrechtelijke afhandeling van strafrechtelijke conflicten in evolutie Hoofdstuk 1. Privaatrechtelijke wijze van geschiloplossing doorheen de geschiedenis Afdeling 1. Geen overkoepelende methodes: de primitieve gemeenschappen. 57 Afdeling 2. Een meer georganiseerde private afwikkeling: de Germanen en hun volgelingen Afdeling 3. De bestuurlijke chaos overheerst: de feodale tijd Hoofdstuk 2. Publiekrechtelijke wijze van geschiloplossing doorheen de geschiedenis Afdeling 1. De grondleggers van een publiekrechtelijk (straf)rechtssysteem: de Romeinen Afdeling 2. Een korte heropleving: de Karolingers Afdeling 3. De eerste aanzet tot een definitieve omschakeling: de opkomst van de steden Afdeling 4. De definitieve omschakeling zet zich in gang De oorzaken: veranderde samenleving en herontdekking van het Romeins recht De veranderde samenleving De herontdekking van het Romeins recht en haar gevolgen Van een accusatoire naar een inquisitoire procedure Accusatoire procedure Inquisitoire procedure Gemengd stelsel Afdeling 5. De definitieve omschakeling is een feit De oorzaken Codificatie Invloed op de sancties Afdeling 6. De problemen die het gevolg zijn van de omschakeling naar het publiekrechtelijk systeem en de reactie hierop: de Verlichting Afdeling 7. Het definitief vastleggen van het strafrechtssysteem Afdeling 8. Samengevat: de overgang van het privaatrechtelijke naar het publiekrechtelijke systeem Hoofdstuk 3. De publiekrechtelijke wijze van conflictoplossing in vraag gesteld Afdeling 1. Het publieke aspect: de maatschappij Afdeling 2. Het private aspect: het individu Afdeling 3. Terugkoppeling naar de onderzoeksvragen viii

3 Deel 2. De betrokkenheid van het slachtoffer in de verschillende fases van de strafprocedure Hoofdstuk 1. Onmiddellijk na het misdrijf: slachtofferbejegening, slachtofferonthaal en slachtofferhulp Afdeling 1. Huidig kader Slachtofferbejegening Slachtofferonthaal Slachtofferhulp Afdeling 2. Evaluatie Slachtofferbejegening Geen al te uitgebreide taak voor politiediensten: juridische argumenten Geen al te uitgebreide taak voor politiediensten: rechtseconomische argumenten Slachtofferonthaal Slachtofferhulp Problemen in verband met taakafbakening Aanbeveling: slachtofferhulp voor zowel het emotionele als het juridische aspect Juridische argumenten Rechtseconomische argumenten Afdeling 3. Terugkoppeling naar onderzoeksvragen Hoofdstuk 2. Het opstarten van de vervolging Afdeling 1. Inleiding Afdeling 2. Klachtmisdrijven Inleiding: aangifte en klacht Inhoud Terugkoppeling naar onderzoeksvragen Afbrokkeling van het publiekrechtelijk karakter? Wat is het optimale evenwicht tussen publieke interventie en private participatie? De waarde van een aangifte en een klacht Afdeling 3. Burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter Wat is een burgerlijke partijstelling? Voorwaarden Algemene ontvankelijkheidsvoorwaarden voor een rechtsvordering Grondvoorwaarden Misdaden of wanbedrijven Ontvankelijkheid van de strafvordering ix

4 Geen vordering aanhangig voor de burgerlijke rechtbank Geen rechtstreekse dagvaarding of verwijzing door het onderzoeksgerecht Beweren benadeeld te zijn a) Beweren b) Reële schade c) Persoonlijke schade d) Rechtstreekse schade e) Bevoegdheid van de strafrechter f) Vergoeding van de schade vragen Vormvoorwaarden Uitdrukkelijke wilsverklaring: de akte van burgerlijke partijstelling Bij de onderzoeksrechter Vertegenwoordiging van de burgerlijke partij Keuze van woonplaats Consignatie Financiële barrières Gerechtskosten Rechtsplegingsvergoeding Schadevergoeding Veroordeling wegens lasterlijke aangifte Gevolgen Inwerkingstelling van de strafvordering Het slachtoffer wordt partij in de strafprocedure Terugkoppeling naar de onderzoeksvragen Afbrokkeling van het publiekrechtelijk karakter van de strafprocedure? Op zoek naar het meest optimale evenwicht tussen publieke interventie en private participatie Het Franse systeem Het Nederlandse systeem Conclusie: hoe kan het optimale evenwicht tussen publieke interventie en private participatie het best worden bereikt? Afdeling 4. Rechtstreekse dagvaarding Wat is de rechtstreekse dagvaarding? Voorwaarden Algemene ontvankelijkheidsvoorwaarden voor een rechtsvordering Grondvoorwaarden Wanbedrijven of overtredingen x

5 Ontvankelijkheid van de strafvordering Geen vordering aanhangig voor de burgerlijke rechtbank Geen burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter of verwijzing door het onderzoeksgerecht Beweren benadeeld te zijn Vormvoorwaarden Exploot Keuze van woonplaats Consignatie Financiële barrières Gevolgen Inwerkingstelling van de strafvordering Het slachtoffer wordt partij in de strafprocedure Terugkoppeling naar de onderzoeksvragen Afbrokkeling van het publiekrechtelijk karakter van de strafprocedure? Op zoek naar het meest optimale evenwicht tussen publieke interventie en private participatie Afdeling 5. Slotbeschouwing Hoofdstuk 3. Het voeren van het onderzoek Afdeling 1. Artikel 3bis V.T.Sv.: correcte bejegening van slachtoffers Wat voorafging Commissie strafprocesrecht Krachtlijnen naar aanleiding van het werk van de Commissie strafprocesrecht Inhoud Terugkoppeling naar de onderzoeksvragen Afbrokkeling van het publiekrechtelijk karakter? Nederland a) Vroegere en huidige wetgeving b) Richtlijnen VS Belgische invulling Conclusie Afdeling 2. Artikel 5bis V.T.Sv.: de benadeelde persoon Inhoud Bespreking Terugkoppeling naar de onderzoeksvragen Geen voldoende tegemoetkoming aan de publieke taak Nederland xi

6 a) Vroegere en huidige wetgeving b) Richtlijnen VS Belgische invulling Conclusie Afdeling 3. Artikel 61ter Sv.: het inzagerecht Inhoud De situatie vooraf De redenen voor de wijziging De huidige bepaling Bespreking Geen recht op het nemen van kopies De verdediging van de burgerlijke partij en de sanctie Enkel bij gerechtelijk onderzoek De Grote Franchimont Rechten in het opsporingsonderzoek a) Titularissen van de toegekende rechten b) Enkele verschilpunten Conclusie Terugkoppeling naar de onderzoeksvragen Algemeen: opgelet voor de civilisering Civilisering en artikel 61ter Sv Negatieve effecten die kunnen voortvloeien uit de civilisering De invulling van gelijkaardige bepalingen in de buurlanden Nederland VS Conclusie Afdeling 4. Artikel 61quinquies Sv.: Het recht om te vragen bijkomende onderzoeksdaden te stellen Inhoud De situatie vooraf De redenen voor de wijziging De huidige bepaling Bespreking Mogelijkheid voor de procureur des Konings Geen mogelijkheid tot afwijzing bij klaarblijkelijke nietontvankelijke burgerlijke partijstelling Enkel bij gerechtelijk onderzoek Terugkoppeling naar de onderzoeksvragen Civilisering en artikel 61quinquies Sv Negatieve effecten die kunnen voortvloeien uit de civilisering De invulling van gelijkaardige bepalingen in de buurlanden Nederland xii

7 VS Conclusie Afdeling 5. Artikel 44 Sv.: recht om het lichaam van de overledene te zien in geval van autopsie Inhoud Beperkte appreciatiebevoegdheid Ratio legis Bespreking Terugkoppeling naar de onderzoeksvragen Afdeling 6. Artikel 90bis Sv.: rechten van de persoon die onderworpen wordt aan een onderzoek aan het lichaam Inhoud Terugkoppeling naar de onderzoeksvragen Afdeling 7. Terugkoppeling naar de onderzoeksvragen Positie van het slachtoffer: afbrokkeling van het publiekrechtelijk karakter in de strafrechtelijke conflictafhandeling? Artikel 3bis V.T.Sv Artikel 5bis V.T.Sv Artikel 61ter Sv Artikel 61quinquies Sv Artikel 44 Sv Artikel 90bis Sv Wat is het optimale evenwicht tussen publieke interventie en private betrokkenheid? Inleiding Bijkomende onderzoekshandelingen gevraagd door het slachtoffer: een taak voor de private sector? Bijkomende onderzoekshandelingen vragen in de private sector Beperkingen aan het uitvoeren van onderzoekshandelingen in de private sector Actiemogelijkheden voor de privédetective in het kader van bijkomende onderzoeksdaden Conclusie Conclusie: Het optimale evenwicht tussen publieke interventie en private participatie in het vooronderzoek Hoofdstuk 4. Alternatieve en klassieke (buiten)gerechtelijke afdoening Afdeling 1. De onderhandelde conflictoplossingen De Belgische seponering, praetoriaanse probatie en het Nederlandse voorwaardelijk sepot De Belgische seponering en de praetoriaanse probatie Het Nederlandse voorwaardelijk sepot xiii

8 1.3. Terugkoppeling naar de eerste onderzoeksvraag De Belgische minnelijke schikking en bemiddeling in strafzaken, de Nederlandse transactie en strafbeschikking en de Amerikaanse plea bargaining De Belgische minnelijke schikking (art. 216bis Sv.) De Belgische bemiddeling in strafzaken (art. 216ter Sv.) De Nederlandse transactie De Nederlandse OM-afdoening/strafbeschikking De Amerikaanse plea bargaining Terugkoppeling naar de eerste onderzoeksvraag Restorative justice en de verschillende veruiterlijkingen hiervan Restorative justice in België, Nederland en de VS De Belgische herstelbemiddeling (art. 3ter V.T.Sv.) Wettelijk kader Observatiestage vzw Suggnomè: bevindingen en opmerkingen a) Criteria a.1. Direct belang a.2. In het kader van de gerechtelijke procedure a.3. Minimale bekentenis dader en identificeerbaar slachtoffer a.4. Grenzen afgeleid uit de praktijk a.5. Zowel lichte als zware feiten b) Herstelbemiddeling: de cijfers b.1. Meer dan enkel bemiddelen b.2. Objectieve factoren c) Conclusie De Nederlandse slachtoffer-dadergesprekken Terugkoppeling naar de eerste onderzoeksvraag Op zoek naar het optimale evenwicht tussen publieke interventie en private participatie Argumenten pro Argumenten contra Conclusie Rechtstreekse bemiddeling tussen dader en slachtoffer Onderhandelde conflictoplossingen met publieke instantie in de hoofdrol Afdeling 2. De klassieke gerechtelijke procedure Uitgangspunt Sancties en de rol van het slachtoffer De Belgische geldboete en de Nederlandse geldboete en schadevergoedingsmaatregel De Belgische geldboete xiv

9 De Nederlandse geldboete en schadevergoedingsmaatregel Terugkoppeling naar de eerste onderzoeksvraag De Belgische werkstraf en de Nederlandse taakstraf De Belgische werkstraf De Nederlandse taakstraf Terugkoppeling naar de eerste onderzoeksvraag Bijzondere verbeurdverklaring met teruggave/toewijzing aan de burgerlijke partij (art. 43bis, derde lid Sw.), teruggave (art. 44 Sw.) en het woonverbod De Belgische bijzondere verbeurdverklaring met teruggave/toewijzing aan de burgerlijke partij en de teruggave Het woonverbod Terugkoppeling naar de eerste onderzoeksvraag Bestraffingsmodaliteiten De Belgische opschorting van de uitspraak van de veroordeling en uitstel van de tenuitvoerlegging van de straf, al dan niet gekoppeld aan probatie De Nederlandse voorwaardelijke veroordeling (art. 14 NSw.) De Amerikaanse probation Terugkoppeling naar de eerste onderzoeksvraag Vrijheidsberovende straffen Het Nederlandse spreekrecht Het Amerikaanse spreekrecht Conclusie: spreekrecht in België? Op zoek naar het optimale evenwicht tussen publieke interventie en private participatie Hoofdstuk 5. De strafuitvoering Afdeling 1. Algemeen kader Afdeling 2. Uitvoering niet-vrijheidsberovende straffen Geldboete Werkstraf Bijzondere verbeurdverklaring Probatievoorwaarden Afdeling 3. Uitvoering vrijheidsberovende straffen De strafuitvoeringsmodaliteiten De strafuitvoeringsmodaliteiten in België Huidige regelgeving Recente initiatieven in het kader van de strafuitvoering De strafuitvoeringsmodaliteiten in Nederland xv

10 1.3. De strafuitvoeringsmodaliteiten in de VS De rol van het slachtoffer bij het toekennen van strafuitvoeringsmodaliteiten Vroegere wetgeving: wet van 5 maart 1998 betreffende de voorwaardelijke invrijheidstelling Huidige wetgeving: wet van 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie Toepassingsgebied: wie is slachtoffer? Betrokkenheid van het slachtoffer a) Houding t.o.v. slachtoffer als contra-indicatie b) Recht op informatie c) Hoorrecht Overgangsregime Afdeling 4. Terugkoppeling naar de onderzoeksvragen Afbrokkeling van het publiekrechtelijk karakter? Betrokkenheid van het slachtoffer in het licht van de onderzoeksvraag Conclusie Op zoek naar het optimale evenwicht tussen publieke interventie en private participatie Vergelijking met andere rechtsstelsels Nederland VS Het optimale evenwicht in de strafuitvoering Strafuitvoeringsfase is niet gelijk te stellen met straftoemetingsfase Beslissingsfactoren bij het toekennen van strafuitvoeringsmodaliteiten a) Inleiding b) Risicoanalyse in de strafuitvoering c) Analyse toegepast op de wet van 17 mei d) Risico s na herstelbemiddeling e) Conclusie Spreek- en informatierecht moet wel behouden blijven 615 Deel 3. Conclusie Hoofdstuk 1. Principes ter verantwoording van het optreden van de staat en de inmenging van het slachtoffer Hoofdstuk 2. Welke rechten dient het slachtoffer te krijgen? Afdeling 1. Actief en passief informatierecht Passief informatierecht xvi

11 1.1. Het huidige passieve informatierecht Voorstel: uitbreiding van het passief informatierecht Actief informatierecht Het huidige actieve informatierecht Voorstel: uitbreiding van het actief informatierecht door toekenning spreekrecht Afdeling 2. Opstarten van de vervolging als correctiemechanisme Klachtmisdrijven Klacht met burgerlijke partijstelling bij de onderzoeksrechter en rechtstreekse dagvaarding De rechtvaardiging Voorstel: aanpassingen Afdeling 3. Toetsing aan Europese en internationale instrumenten Algemeen regelgevend kader Toetsing van de voorstellen tot wijziging Uitbreiding van het passief en actief informatierecht Beperking in het kader van het recht om via klacht met burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter de strafprocedure op gang te brengen Hoofdstuk 3. Hoe dient het strafrechtelijk systeem te evolueren? Afdeling 1. Communicatieve en participatieve justitie binnen een publiekrechtelijk kader Binnen een publiekrechtelijk kader Het slachtoffer als participant Afdeling 2. Het slachtoffer als gebruiker van dienstverlening van de staat De organisatie van slachtofferzorg Privatisering voor bijkomende onderzoeksdaden Hoofdstuk 4. Slotbeschouwing Bibliografie Trefwoordenregister xvii

12