Slachtoffer-daderbemiddeling: wie is partij in een strafrechtelijke context? Ivo Aertsen Leuvens Instituut voor Criminologie

Transcriptie

1 Slachtoffer-daderbemiddeling: wie is partij in een strafrechtelijke context? Ivo Aertsen Leuvens Instituut voor Criminologie

2 Vragen Is bemiddeling tussen slachtoffer en dader wel mogelijk? Wenselijk? Wie zijn de partijen in het conflict = misdrijf? Zijn dat gelijke partijen? En andere addertjes onder het gras Wat zal blijken: bemiddeling in een strafrechtelijke context = door én voor de overheid

3 Van waar die aandacht? Legitimiteitscrisis van het strafrechtssysteem Vervreemdend, schadelijk en kostelijk Wedergeboorte van het slachtoffer Neo-liberaal samenlevingsklimaat: Van een bevels- naar een onderhandelingshuishouding (horizontaliteit) New governance/soft power Voortdurende spanning tussen repressie/veiligheid en emancipatie/participatie

4 Situering binnen het herstelrecht Bemiddeling is méér dan een instrument Herstelrecht = een benadering van criminaliteit en maatschappelijk/strafrechtelijk reageren op basis van bepaalde principes en waarden, die oriënterend (kunnen) zijn voor al wie een rol speelt in/rond de strafrechtsbedeling Prototypes van het herstelrecht: Bemiddeling Family Group Conferences (vb. Hergo) Peacemaking Circles/Sentencing Circles En tal van herstelgerichte praktijken

5 België: een ruim herstelrechtelijk aanbod Wettelijk geregeld: Wet 10 februari 1994 (nieuw art. 216 ter Sv): bemiddeling in strafzaken Wet 17 juni 2004: bemiddeling in het kader van de gemeentelijke administratieve sancties Wet 22 juni 2005 tot invoering van bepalingen inzake de bemiddeling in de Voorafgaande Titel van het Wetboek van Strafvordering en in het Wetboek van Strafvordering: herstelbemiddeling Wet 13 juni 2006 tot wijziging van de wetgeving betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd: bemiddeling en hergo

6 Niet wettelijk geregeld: Schadebemiddeling op politieniveau ( lokale bemiddeling ) Misdrijven van relationele aard of met beperkte maatschappelijke impact: verzoening voor de vrederechter (Prorela) Initiatieven i.k.v. herstelgerichte detentie (herstelfonds e.d.)

7 Inzoomen op herstelbemiddeling Wet 22 juni uitvoeringsbesluiten: K.B. van 26 januari 2006 tot regeling van de samenstelling en de werking van de Deontologische Commissie Bemiddeling ( ), B.S. 1 februari K.B. van 26 januari 2006 tot bepaling van de erkenningscriteria van de bemiddelingsdiensten ( ), B.S. 1 februari K.B. van 26 januari 2006 tot wijziging van het K.B. van 17 december 2003 betreffende de subsidiëring van instellingen die voorzien in een gespecialiseerde begeleiding ( ), B.S. 1 februari M.B. s 10 maart 2006: erkenning Médiante en Suggnomè (B.S. 24 maart 2006).

8 Wettelijke bepalingen Art. 3 ter Voorafg.T.Sv.: Aan de personen die een direct belang hebben ( ) wordt de mogelijkheid geboden om beroep te doen op bemiddeling, ( ) Bemiddeling is een proces dat Artt. 163 en 195 Sv.: Indien er door een bemiddeling elementen ( ) aan de rechter ter kennis worden gebracht, wordt dit in het vonnis vermeld. De rechter kan hiermee rekening houden en vermeldt dit in voorkomend geval in het vonnis.

9 Art. 553 Sv.: 1. Onder voorbehoud van art. 216ter van dit Wetboek, kan elkeen die een direct belang heeft in elke fase van de strafprocedure en tijdens de strafuitvoering verzoeken om bemiddeling 2. Het openbaar ministerie, de onderzoeksrechter, de onderzoeksgerechten en de rechter zien erop toe dat de personen betrokken in een gerechtelijke procedure worden geïnformeerd over de mogelijkheid een bemiddeling te vragen. Voor zover ( ) opportuun ( ) zelf aan de partijen een bemiddeling voorstellen. 3. De vraag tot bemiddeling wordt gericht aan een dienst bedoeld in artikel 554, De partijen kunnen tijdens de bemiddeling worden bijgestaan door een advocaat.

10 Art. 554 Sv.: 1. Bemiddelaars maken deel uit van een dienst ( ) die door de Minister van Justitie is erkend. De erkenningscriteria worden door de Koning ( ) bepaald en hebben betrekking op de rechtspersoonlijkheid ( ), de activiteiten van de dienst, de multidisciplinaire samenstelling ( ) en ( ) aangepaste vorming en een gespecialiseerde ondersteuning. De koning bepaalt ( ) tevens de procedures voor de toekenning, schorsing en intrekking van de erkenning evenals de regeling van de financiering van deze diensten. 2. Bij de Federale Overheidsdienst Justitie wordt ( ) een deontologische commissie bemiddeling opgericht. ( ) deontologische code ( ). Bestaat uit 12 leden ( )

11 Art. 555 Sv.: 1. De documenten ( ) en de mededelingen ( ) in het kader van de tussenkomst van de bemiddelaar zijn vertrouwelijk, met uitzondering van ( ). ( ) kunnen niet worden aangewend ( ) en zijn niet toelaatbaar als bewijs ( ). 2. Vertrouwelijke documenten ( ) ambtshalve uit de debatten geweerd. 3. ( ) Artikel 458 van het Strafwetboek is van toepassing op de bemiddelaar.

12 Toepassingsgebied en doelen Strafbemiddeling: Een diversiemaatregel voor lichtere misdrijven Hybride doelstelling: herstel/hulpverlening/straf Bemiddeling/hergo minderjarigen: Theoretisch een ruim toepassingsgebied Hoofdzakelijk pedagogische inslag Herstelbemiddeling: Voor alle misdrijven, in alle fasen Een faciliterende dienstverlening

13 De rol van Europese regelgeving Raad van Europa: Aanbeveling R(99)19 on Mediation in Penal Matters I. Definitie van bemiddeling II. III. IV. Algemene principes Wettelijke basis Strafrechtspleging m.b.t. bemiddeling V. Functioneren van de bemiddelingsdiensten VI. Voortdurende ontwikkeling

14 Europese Unie: Richtlijn 2012/29/EU (vervangt Kaderbesluit ): Herstelrechtvoorzieningen zoals ( ) kunnen zeer nuttig zijn voor het slachtoffer, maar moeten met de nodige waarborgen worden omgeven Art. 2 (d): Herstelrecht : een proces waarbij het slachtoffer en de dader in staat worden gesteld, indien zij er vrijwillig mee instemmen, actief deel te nemen aan het oplossen, met de hulp van een onpartijdige derde, van zaken die het gevolg zijn van het strafbare feit.

15 Art. 12: Recht op waarborgen in het kader van herstelrechtvoorzieningen Maatregelen nemen om slachtoffer te vrijwaren van secundaire en herhaalde victimisatie, intimidatie en vergelding, met oog op toegang tot veilige en competente diensten, mits: Diensten alleen in het belang van het slachtoffer Volledige en objectieve informatie Dader moet feiten erkend hebben Overeenkomst: op basis van vrijwilligheid, en mag later in strafprocedure in aanmerking worden genomen Vertrouwelijkheid Doorverwijzing vergemakkelijken (opstellen van procedures en richtlijnen)

16 De praktijk Bemiddeling minderjarigen (Vlaanderen) ,620 2,147 3,449 4,349 4,050 3,770 3,998 3,244 Bemiddeling in strafzaken (België) ,393 6,765 6,583 6,012 6,107 6,377 6,304 6,616 6,732 Herstelbemiddeling (Vlaanderen) Aanmeldingen ,232 1,329 1,316 1,860 2,065 3,035 3,060 Gestart ,104 1,191 1,196 1,685 1,882 1,838 1,733

17 Discussiepunten Bemiddelingspraktijk Oriëntatie op proces of uitkomst? Directe of indirecte bemiddeling? Betrekken van de omgeving/samenleving? Bemiddelingsorganisatie Veralgemeend aanbod? Professionalisering? Bovenbouw?

18 Terug naar de uitgangsvragen: Wie zijn de partijen? Slachtoffer dader samenleving justitiële actoren De uitdaging van een nieuw type gemeenschapsjustitie Bemiddeling: Een faciliteit door de overheid In het belang van diezelfde overheid

19 Wetenschappelijk onderzoek Onderzochte thema s: Bereidheid tot deelname Mate van tevredenheid Bereiken van een overeenkomst en uitvoering Recidive Financiële kost Maar ook: Procedurele rechtvaardigheid Betekenis van herstel De rol van rituelen

20 Leuvens onderzoek Theoretisch en toegepast onderzoek Doctoraatsprojecten (10) De rol van actie-onderzoek Evaluatief onderzoek over de Belgische praktijk: beperkt! Europese en internationale projecten Verruiming werkvormen: conferencing, peacemaking circles Verruiming toepassingsgebied: seksuele misdrijven, massavictimisatie, terrorisme Praktijk en opleiding: toegang tot bemiddeling, vorming bemiddelaars en magistraten, rol van het slachtoffer, desistance from crime, maatschappelijk draagvlak FP7-project ALTERNATIVE ( Een kunstenproject:

21 Verdere bronnen Tijdschriften Tijdschrift voor Herstelrecht: Restorative Justice: An International Journal: Organisaties Suggnomè, Forum voor herstelrecht en bemiddeling v.z.w.: European Forum for Restorative Justice: LINC onderzoekslijn Herstelrecht en victimologie :