Deelvragen: 1a) Wat waren de belangrijkste factoren die ten grondslag lagen aan de oprichting van de NAVO?

Transcriptie

1 Boekverslag door V woorden 27 februari keer beoordeeld Vak Geschiedenis Voorwoord: De geschiedenis van Europa in de twintigste eeuw heeft mij altijd al het meeste aangesproken. De dingen die in deze tijd hebben plaatsgevonden hebben vaak nog grote, zichtbare, gevolgen voor de mensen die nú leven. Dat maakt deze tijdsperiode voor mij extra interessant. De NAVO is zo n voorbeeld van iets dat in de twintigste eeuw is opgericht, maar waar we nu nog steeds veel mee te maken hebben. Het is een grote, invloedrijke organisatie. Ik vraag me af hoe dat zat toen de organisatie net werd opgericht. Het Warschaupact is de tegenhanger van de NAVO. Door het veelgebruikte woord tegenhanger wordt gesuggereerd dat ze wel dezelfde basis hebben, maar tegenovergestelde ideeën vertegenwoordigen. Het leek me interessant om te onderzoeken of de NAVO en het Warschaupact nu wél of níet met elkaar te vergelijken zijn; of ze dezelfde doelen hadden. In de vorige periode op school is hier niet diep op ingegaan, waardoor ik nog niet veel over het onderwerp weet. Allebei zijn het samenwerkingsverdragen tussen een aantal landen. De westerse, democratische landen sloten zich aan bij de NAVO, de oosterse, communistische landen bij het Warschaupact. In eerste instantie zou je kunnen zeggen dat beide verdragen op elkaar lijken, maar is dat wel echt zo? Toen ik aan dit onderzoek begon was dat de vraag die ik mezelf stelde. Aan de hand van de volgende hoofdvraag en deelvragen onderzoek ik dit. Hoofdvraag: Zijn de NAVO en het Warschaupact vergelijkbaar? Deelvragen: 1a) Wat waren de belangrijkste factoren die ten grondslag lagen aan de oprichting van de NAVO? 1b) Wat waren de belangrijkste factoren die ten grondslag lagen aan de oprichting van het Warschaupact? 2a) Wat zijn de belangrijkste acties die de NAVO heeft uitgevoerd en wat zijn de oorzaken en gevolgen daarvan? 2b) Wat zijn de belangrijkste acties die het Warschaupact heeft uitgevoerd en wat zijn de oorzaken en gevolgen daarvan? Pagina 1 van 28

2 Op dit moment verwacht ik dat de NAVO en het Warschaupact vergelijkbaar zijn, omdat ze er allebei voor hebben gezorgd dat het veilig bleef in de lidstaten. Of dit ook echt zo is onderzoek ik met de volgende hypothese: De NAVO en het Warschaupact zijn vergelijkbaar; ze hebben allebei de veiligheid van de aangesloten landen weten te waarborgen. In de komende hoofdstukken doe ik onderzoek aan de hand van de deelvragen. In de conclusie geef ik antwoord op de hoofdvraag en toets ik mijn hypothese. Hoofdstuk 1: Oprichting van NAVO en Warschaupact 1.1: Voorgeschiedenis Kapitalisme en communisme In 1946, een jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, begint de Koude Oorlog. Tenminste dat zou gezegd kunnen worden. Het is namelijk een discutabel punt wanneer de Koude Oorlog nou precies begon. Je zou de oorlog in 1946 kunnen laten beginnen, omdat vanaf dat jaar de tegenstellingen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet Unie steeds duidelijker werden. Deze oorlog ging voornamelijk tussen deze twee landen. Naast 1946, zou de oorlog ook in 1949 kunnen zijn begonnen. In dat jaar kwam er namelijk een duidelijke scheiding tussen oost en west, namelijk door de oprichting van de BRD en DDR. De oorlog was het gevolg van de verschillende ideologieën die de landen hadden. Het kapitalistische westen de VS, Canada en de West-Europese landen - was een tegenstelling van de communistische Sovjet Unie. Het begin van dit verschil ontstond al in de 19e eeuw, door de gedachten van Karl Marx. Hij zei dat het kapitalisme ooit moest overgaan in het socialisme, een systeem waarin iedereen gelijk is. In 1917 begon het socialisme duidelijke vormen aan te nemen binnen de Sovjet Unie, waarna het uitgroeide tot het communisme. Door deze extremere vorm van het socialisme werden de verschillen tussen het oosten en het westen nog veel groter. De groepen hadden heel andere denkbeelden over bijvoorbeeld de inrichting van de staat en de bestuursvorm ervan. Het IJzeren gordijn In mei 1945 kwam de Tweede Wereldoorlog ten einde. In datzelfde jaar nog kwamen vertegenwoordigers van Duitsland, de Verenigde Staten en de Sovjet Unie bijeen in de Duitse stad Potsdam. Tijdens een latere bijeenkomst in Jalta werd er besloten dat Duitsland zou worden opgedeeld in vier stukken. De Britten, Amerikanen, Fransen en Sovjets kregen allemaal hun eigen deel, de zogenaamde bezettingszones. Tijdens een derde conferentie in datzelfde jaar werd er gepraat over de toekomst van Duitsland. Met de bezettingszones wilden de landen Duitsland weer herstellen. Het land zou op sociaal- en economisch gebied weer goed moeten gaan draaien. De samenwerking verliep echter moeilijk, waardoor de gestelde doelen niet konden worden bereikt. Een logische verklaring daarvoor is dat Frankrijk ook een bezettingszone had. Dit land had namelijk als doel dat Duitsland zwak en verdeeld zou blijven. Duitland zou namelijk een grotere bedreiging kunnen gaan vormen voor Frankrijk, dan voor de andere drie landen. Pagina 2 van 28

3 Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren de relaties tussen de VS en de Sovjet Unie sterk verbeterd. Ze hadden samen als doel het stoppen van de oorlog en Europa te verlossen van de bezetting door de Duitsers. Duitsland was de gezamenlijke vijand. Na de oorlog kwamen er weer spanningen tussen de twee landen. Het verschil tussen het kapitalisme en het communisme bleek te groot. De Sovjets wilden dat Duitsland een autoritaire bestuursvorm zou krijgen; de regering regelde alles centraal en had alle macht. Dit is ook een kenmerk van het communisme. Het democratische westen wilde dit juist niet. Volgens hen moest er juist een parlementaire bestuursvorm komen, waarin de regering het volk vertegenwoordigde. Daarnaast nam de Sovjet Unie heel veel industrie in Oost-Duitsland in beslag, om zo de opgelopen schade te kunnen betalen. Dit ging ten koste van de economische wederopbouw in Duitsland. De VS en Engeland waren hierop tegen, omdat de bezetting zo langer zou moeten duren. Dat mocht niet gebeuren, vanwege de hoge kosten. Om de economische wederopbouw toch in stand te kunnen houden, besloten de VS en Engeland om samen een economische zone te gaan zorgen. Deze Bizone ontstond in In 1948 sloot Frankrijk zich ook hierbij aan. Ook hield de Sovjet Unie zich niet aan de gemaakte afspraken, waarin stond dat de Sovjets zich terug zouden trekken uit de gebieden die ze in de Tweede Wereldoorlog hadden bezet. In plaats daarvan plaatsten ze communistische regeringen in deze landen, waardoor het communisme zich snel kon uitbreiden. De VS wilden dit niet accepteren en maakten een plan om het communisme tegen te werken. Dit resulteerde in het Marshallplan. Dit plan hield in dat de democratische landen financiële hulp zouden krijgen om op economisch gebied sneller te kunnen herstellen. Achteraf gezien was dit een zeer slimme zet van de Amerikanen; ten eerste was het erg goed voor hun imago en bovendien werd het communisme tegengewerkt. Als het in de landen namelijk goed ging met de economie was de bevolking tevreden, waardoor er minder verlangen zou zijn naar het vernietigen van de klassen. Er was dus minder verlangen naar communisme. Dit voorkwam dat het communisme een nog groter blok tegen de VS zou gaan vormen. Het Marshallplan was een onderdeel van de containment-politiek. De containment-politiek was een onderdeel van het Amerikaanse buitenlandse beleid en wordt ook wel indammingspolitiek genoemd. Dit beleid werd ontwikkeld door de toenmalige president van de VS, Truman. Hiermee wilde hij ervoor zorgen dat het communisme niet verder op kon rukken in Europa. Hij wilde dit bereiken door de democratische landen in te dammen. Hierdoor zou het communisme niet verder kunnen oprukken. Door alle politieke ontwikkelingen in Europa kwam er een duidelijke scheiding tussen oost en west. De toenmalige Engelse premier Winston Churchill noemde dit het IJzeren gordijn. Deze liep langs de scheiding tussen Oost- en West-Duitsland tot en met de grens tussen Italië en Joegoslavië. NAVO en Warschaupact De conflicten tussen het oosten en het westen namen steeds grotere vormen aan. De Amerikanen organiseerden acties tegen iedereen die communistische trekjes had. Alleen als je er al van werd verdacht om iets met het communisme te maken te hebben kreeg je zware straffen. Ook de Sovjet Unie organiseerde zulke acties, maar dan tegen de aanhangers van democratie of andere anticommunistische zaken. Een voorbeeld van de getroffen maatregelen zijn de Goelags, de werkkampen die Stalin had laten maken voor mensen die een bedreigen voor het communisme vormden. NAVO In 1948 ontstond er in Europa het idee om een defensiepolitiek te gaan voeren. Dit houdt in dat de Pagina 3 van 28

4 verschillende landen elkaar steunen als een van de landen aangevallen wordt. Daarom werd er nog in datzelfde jaar het Verdrag van Brussel gesloten. Hierin stond vast dat de landen die dit verdrag hadden ondertekend elkaar zouden steunen in zware tijden. De Verenigde Staten hadden flinke kritiek op dit verdrag, omdat hun rol te beperkt zou zijn. Daarom wilden de Amerikanen dat er een nieuw verdrag zou komen waarin de VS ook een rol speelden. Op 4 april 1949 werd de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, de NAVO, opgericht. Ook in dit verdrag was het belangrijkste onderdeel dat de aangesloten landen elkaar zouden steunen tijdens oorlogen. De NAVO moest het westen beschermen tegen de vijand in die tijd, de Sovjet Unie. Een belangrijke reden hiervoor kan zijn geweest dat de Sovjets bezig waren met het ontwikkelen van een atoombom. Echte bewijzen waren hier nog niet voor, het waren vermoedens. De eerste atoombom van de SU werd namelijk pas in september 1949 getest. Veel mensen geloofden het niet toen het nieuws naar buiten kwam; het land zou daar té onderontwikkeld voor zijn. Warschaupact In 1955 reageerde het Oostblok op de oprichting van de NAVO. Ook de Sovjets wilden een middel hebben om hun positie in Europa vast te houden. Daarom werd op 14 mei 1955 het Warschaupact opgericht. De doelen van dit verdrag kwamen overeen met die van de NAVO, wat ook blijkt uit een uitspraak van Breznjev, de Sovjetleider in die tijd: Het uitgangspunt van het Warschaupact is dat alle landen die zich vijandig gedragen tegen het communisme moeten worden bestraft door alle bondgenoten. 1.2: De Noord-Atlantische verdragsorganisatie Inleiding NAVO De NAVO is een organisatie die dient ter ondersteuning van het Noord-Atlantische Verdrag. Dit verdrag werd op 4 april 1949 ondertekend, de dag waarop ook de NAVO werd opgericht. In eerste instantie werd dit verdrag door twaalf landen ondertekend, namelijk: België, Canada, Denemarken, Frankrijk, IJsland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Portugal, Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Vanaf 1952 trad nog een aantal landen toe, waardoor de NAVO nu 26 lidstaten heeft. De oprichting Na het einde van de Tweede Wereldoorlog raakten de westerse landen steeds bezorgder over de rol van de Sovjet Unie binnen Europa. Vooral de opmars van het communisme en het militaire overwicht van de Sovjets zorgden voor deze bezorgdheid. Het westen werd duidelijk bedreigd door de communisten. De opmars van het communisme ging zo snel dat het noodzakelijk was om op zeer korte termijn een oplossing te vinden. Het mocht absoluut niet gebeuren dat het communisme de democratie zou laten verdwijnen. Het Noord-Atlantische Verdrag leek daar een perfecte oplossing voor. Dit zou de makkelijkste en misschien wel enige manier zijn om het opkomende communisme de kop in te drukken, om zo de positie van het westen te kunnen behouden. De NAVO had als doel het behouden van vrede en stabiliteit, vooral binnen Europa. De vrijheid van de westerse landen mocht in geen geval worden bedreigd door het communisme. Om dit voor elkaar te Pagina 4 van 28

5 kunnen krijgen was een goede samenwerking tussen de aangesloten landen op politiek en militair gebied noodzakelijk. Dit zou allemaal wel moeten gebeuren volgens de regels die in 1945 al zijn vastgelegd in het Handvest van de Verenigde Naties. Dit houdt bijvoorbeeld in dat er alles aan zal worden gedaan om de vrede te bewaren en dat militair ingrijpen pas als laatste optie wordt ingezet. Eerst moet er op politiek niveau worden geprobeerd om tot een overeenkomst met de vijand te komen, voordat er een militaire aanval als reactie plaatsvindt. Om aanvallen van een derde partij te voorkomen is het belangrijk dat de NAVO probeert om contacten te onderhouden met politieke leiders van de tegenpartij. Hierdoor konden eventuele spanningen sneller worden ontdekt en worden opgelost. Mocht het toch een keer gebeuren dat een land een lid van de NAVO aanvalt, dan zijn alle andere leden verplicht om het aangevallen land te steunen. Desnoods op militair niveau. Dit is het belangrijkste onderdeel van het Noord-Atlantisch Verdrag en staat beschreven in artikel vijf. De leden moeten er alles aan doen om de vijand zo snel mogelijk te verdrijven. In de tijd van de Koude Oorlog was dit van zeer groot belang; het communisme mocht niet worden verspreid. Het is echter nog maar één keer voorgekomen dat artikel vijf in werking is getreden, namelijk na de aanslagen van 11 september Het is dus niet nodig geweest dat de NAVO in actie kwam tijdens de Koude oorlog. Dit houdt niet in dat de organisatie in die tijd overbodig was. De NAVO heeft een belangrijke rol gespeeld, door aan het Oostblok te laten merken dat het westen goed georganiseerd en krachtig is. Dit zal er hoogstwaarschijnlijk ook toe hebben geleid dat het oosten nooit een aanval op het westen heeft gedaan tijdens de Koude Oorlog. De Sovjets wisten dat er hevige tegenstand zou zijn. De organisatie Politieke structuur In tegenstelling tot de meeste organisaties is de NAVO een intergouvernementele organisatie van soevereine staten. Dit betekent dat alle besluiten moeten worden goedgekeurd door alle leden. Als één land het ergens niet mee eens is kan het een voorstel tegenhouden. Dit is zo bepaald met als doel ervoor te zorgen dat er binnen de organisatie minder snel onenigheid ontstaat. De Noord-Atlantische Raad - de NAR - is het belangrijkste orgaan van de NAVO op het gebied van besluitvorming. Alle lidstaten van de NAVO mogen één ambassadeur van het land plaats laten nemen in de raad. Deze permanente vertegenwoordigers komen minimaal één keer per week bijeen op het hoofdkwartier in Brussel, waar zij de gang van zaken bespreken. Samen hebben de vertegenwoordigers de politieke leiding over de organisatie. De voorzitter van de NAR is de secretaris-generaal en heeft de leiding over de bijeenkomsten. Ook bepaalt hij de agenda en is hij woordvoerder. De eerst secretaris-generaal was de Engelse Lord Ismay en werd opgevolgd door de Belg Paul-Henri Spaak. Op dit moment is Jaap de Hoop Scheffer de secretarisgeneraal. Militaire structuur De NAVO heeft geen eigen leger. In plaats daarvan sturen de lidstaten als het nodig is militairen van hun eigen land. Zij vormen dan het leger en vechten namens de NAVO. Om alles goed te laten verlopen is er de Pagina 5 van 28

6 geïntegreerde militaire structuur. Hierdoor is het mogelijk om verschillende landen onder één vlag te laten vechten. Deze militaire structuur houdt ook in dat het materieel van de deelnemende landen aan dezelfde eisen moet voldoen, de procedures voor oorlogsvoering gelijk zijn en er soms ook gezamenlijk oefeningen moeten worden gehouden. Net zoals alle andere beslissingen binnen de NAVO moeten ook de militaire beslissingen unaniem worden genomen. Deze beslissingen moeten door de NAR worden genomen. De verantwoordelijkheid voor de militaire uitvoering van de genomen besluiten ligt bij het Militair Comité (MC). In dit comité zitten de hoogste militairen van de deelnemende lidstaten. Op dit moment zijn dat alle NAVO-lidstaten, behalve Frankrijk. Dit land neemt namelijk sinds 3 maart 1966 geen deel meer aan de militaire structuur. President De Gaulle had geëist dat de geallieerde strijdmachten in Frankrijk ook allemaal onder Frans bevel moesten staan. Direct daarna kwam president Johnson van de Verenigde Staten met een reactie, waarin hij zei dat de Franse regering een besluit heeft genomen dat het bondgenootschap in het hart raakt. De VS wilde niet op de eis van Frankrijk ingaan, waarna alle Amerikaanse en Canadese troepen het land verlieten. Dit laat maar weer eens zien wat een macht de Verenigde Staten hebben. Het lijkt er wel op dat hun wil wet is. Er wordt niet eens gezocht naar een oplossing; het antwoord is direct nee. Frankrijk had maar genoegen te nemen met het Amerikaanse besluit. Voor Frankrijk bleef er geen keuze over dan uit de militaire structuur te stappen. Het land bleef wel gewoon lid van de NAVO. Na een bijeenkomst van het Militair Comité in 2002 in Praag, is er een nieuwe commandostructuur ontstaan. Vanaf toen werden alle militaire acties geleid door het Allied Command Operations (ACO), vertaald het Geallieerd Commando Operaties, gevestigd in België. Traditioneel is de opperbevelhebber de Amerikaanse generaal, de Supreme Allied Commander Europe. Hij is dus de opperbevelhebber van alle NAVO-troepen. Naast het ACO is er ook het ACT, het Allied Command Transformation. Dit bestuursorgaan houdt zich bezig met de veranderingen binnen de NAVO, vooral op militair gebied. Ook zorgt het ervoor dat de leden in staat zijn om beter samen te werken. Zoals net al te lezen was hebben de Verenigde Staten een groot aandeel binnen de NAVO. Zo is de opperbevelhebber van alle NAVO troepen een Amerikaan, maar zijn ook de leiders van het ACT en het ACO Amerikaans. Dit draagt alleen maar weer bij aan de positie die de Verenigde Staten in de wereld hebben opgebouwd. Het land wordt gezien als wereldleider en alle Amerikaanse meningen en uitspraken worden dan ook goed in de gaten gehouden. Aan de ene kant is het een goede zet om de belangrijkste posten aan de Amerikanen te geven. Door hun huidige positie zullen ze veel meer druk kunnen uitoefenen op de gang van zaken op regionaal, continentaal maar ook mondiaal niveau. Aan de andere kant zou het goed zijn geweest om de belangrijkste posten eens uit handen van de VS te houden. Waarschijnlijk zou het bijdragen aan een (nog) betere samenwerking tussen de landen. Vaak komt het voor dat er veel kritiek is op de machtspositie van Amerikanen. Een voorbeeld hiervan is de al eerder genoemde uittreding van Frankrijk uit de militaire structuur. In 1995 was er even sprake van dat Frankrijk weer deel zou nemen aan deze structuur, maar dit ging uiteindelijk niet door; de VS wilden hun macht niet uit handen geven. Zie hiervoor bijlage 1: Frankrijk nog niet terug in militaire structuur NAVO. Pagina 6 van 28

7 1.3: Het Warschaupact De oprichting Op 14 mei 1955 werd in Warschau het Warschaupact opgericht. Deze tegenhanger van de NAVO was een militair bondgenootschap van communistische landen in oost-europa. Na een voorstel van de Sovjetpartijleider Nikita Chroesjtjov om een verdrag op te richten vond er een vier dagen durende conferentie plaats in Warschau. Uiteindelijk tekenden acht communistische landen het Warschaupact. Dit waren de Sovjet-Unie, Bulgarije, Roemenië, Oost-Duitsland (de DDR), Hongarije, Polen, Tsjecho-Slowakije en Albanië. Dit laatste land trok zich later terug uit het pact, vanwege de afwijkende ideologieën. De toenmalige leider van het land, Hoxha, baseerde zich op de Stalinistische denkbeelden. Toen Chroesjtjov begon met de destalinisatie binnen de Sovjet-Unie wilde Hoxha niets meer met het land te maken hebben. Daarom trok het zich terug uit het Warschaupact. Oók de lidstaten van het Warschaupact beloofden om elkaar te verdedigen indien een staat werd aangevallen. De afspraak heette het Verenigd Militair Commando. Verder beweerden de lidstaten dat het verdrag was gebaseerd op onderlinge onafhankelijkheid en respect voor nationale zelfstandigheid. Later bleek dat de landen zich niet aan deze afspraken konden houden. Voorbeelden hiervan zijn de interventies in Hongarije en Tsjecho-Slowakije. Hierover staat meer in paragraaf twee van het volgende hoofdstuk. De oprichting van het Warschaupact was een reactie op de oprichting van de NAVO. Het communistische oosten wist dat de positie van het democratische, kapitalistische westen door de oprichting van de NAVO sterk was verbeterd, doordat de krachten van de landen waren gebundeld. Om de positie van het oosten ook te kunnen waarborgen moest er een oplossing komen. Een samenwerkingscontract leek een perfecte oplossing. Hierdoor waren ook de communistische krachten gebundeld, waardoor er meer tegenstand tegen het westen kon worden geboden. De toetreding van de BRD tot de NAVO op twee oktober 1954 was ook slecht nieuws voor het oosten. Vanaf dat moment vond er herbewapening van de BRD plaats, zodat het land ook militaire steun kon geven aan andere NAVO-lidstaten. Dit was weer een extra bedreiging. Natuurlijk zat er nog wel iets anders achter de oprichting van het pact. Eerder al had de Sovjet-Unie een overeenkomst met het westen gesloten dat het land de troepen uit de bezette gebieden zou terugtrekken. Dit gebeurde niet; het was een perfecte kans om het communisme te verspreiden. Hierdoor werd er veel kritiek geleverd op de Sovjets. Het Warschaupact was hiervoor een goede oplossing. Door een overeenkomst te sluiten met de bezette gebieden, waar het communisme ondertussen al heerste, werd de aanwezigheid van Sovjettroepen in deze oost-europese gebieden gelegaliseerd. Hierdoor konden alle kritieken van het westen worden verworpen. Organisatie Het Warschaupact bestond uit twee belangrijke onderdelen, namelijk het Raadgevende Politieke Comité en het Gemeenschappelijke Opperbevel. Het gemeenschappelijke opperbevel is het onderdeel van het Warschaupact dat gaat over de beslissingen op militair gebied. Pagina 7 van 28

8 Politieke structuur Het Raadgevende Politieke Comité was het belangrijkste orgaan van het Warschaupact. Dit orgaan nam alle beslissingen op niet-militair gebied en was gevestigd in Moskou. Alle aangesloten landen hadden zitting in het comité, waar ze officieel allemaal evenveel macht hadden. Dit bleek niet altijd zo te zijn. De Sovjet-Unie nam namelijk vanaf het begin al een dominante positie in, waardoor het land in werkelijkheid veel meer macht had dan de overige lidstaten. De Sovjets vonden dat ze ook wel recht hadden op deze leidende positie, omdat hun land het grootste deel van de militairen leverde. Dit zorgde voor veel onrust tussen de aangesloten landen. De Sovjet-Unie werd ervan beschuldigd om de positie als groot land te misbruiken, waardoor de inbreng van andere landen in het pact werd verkleind. Toch boden de andere landen niet veel tegenstand tegen de Sovjet-Unie. Dit is logisch; om een sterke positie binnen Europa te kunnen behouden hadden ze de Sovjets wel nodig. Zonder hen zouden ze niet zijn opgewassen tegen het westen. Op dit moment is er bijna geen informatie te vinden over de politieke- en militaire structuur van het Warschaupact. De meest voor de hand liggende reden is dat deze informatie altijd geheim moest blijven. Informatie naar buiten brengen was natuurlijk catastrofaal voor de communistische landen. De westerse landen konden dan gemakkelijk inspelen op alle gemaakte plannen. Het is dus bijna onmogelijk om de organisatie van het Warschaupact te kunnen onderzoeken. Opheffing van het Warschaupact Vanaf de jaren 70 van de twintigste eeuw ging het steeds slechter in de communistische landen. De economische situatie was slecht; de hoge uitgaven aan de wapenwedloop eisten zijn tol. Het volk werd onderdrukt. Van vrije meningsuiting had men waarschijnlijk nog nooit gehoord. De welvaart in de landen was zo laag dat het voor veel mensen onmogelijk was om er op een normale manier te kunnen leven. Op 11 maart 1985 werd Michail Gorbatsjov secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie. Gorbatsjov zag in dat het erg slecht ging met het land. Hij wist dat er snel dingen moesten veranderen om het land er weer bovenop te kunnen helpen. Toen hij in 1988 president werd van de Sovjet- Unie begon hij zijn hervormingen in het land. In de ideologie die Gorbatsjov had stonden twee woorden centraal, namelijk Glasnost en Perestrojka, wat respectievelijk vrijheid en economische vernieuwing betekent. Hij was van mening dat de oude vorm van het communisme niet meer functioneerde. Met zijn hervormingen wilde hij de communistische landen redden van de ondergang. Door de hervormingen veranderde de Sovjet-Unie enorm. Het volk kreeg meer vrijheden en er ontstond een marktwerking waardoor de economie uit zichzelf kon groeien. Dit gaat natuurlijk helemaal in tegen de principes van het communisme. Een marktwerking is het tegenovergestelde van wat de communisten willen. Omdat de Sovjet-Unie zoveel invloed had op de omliggende landen werd het communisme in alle omliggende landen ook in hoog tempo omver geworpen. Ze zagen allemaal de noodzaak van de hervormingen in en namen deze daarom over. In 1989 waren bijna alle communistische landen in het Oostblok hervormd. Het is dus te zeggen dat het communisme zich van binnenuit heeft vernield. Door alle negatieve ontwikkelingen onder invloed van het communisme kwamen de hervormingen. Het communisme Pagina 8 van 28

9 functioneerde dus slecht, waardoor het zichzelf uiteindelijk omver heeft gelegd. Veel mensen uit het Oostblok namen het Gorbatsjov niet in dank af. Ze wisten dat het communisme niet erg goed voor ze was, maar dat namen ze voor lief. Velen vonden het veel erger dat de positie van de Sovjet-Unie als wereldmacht hierdoor omver werd geworpen. Althans, dat dachten ze. In de rest van de wereld werd er juist zeer positief gereageerd op de hervormingen. Eindelijk zag iemand in dat het communisme niet goed was, zo zeiden de mensen. Door het verdwijnen van het communisme in Oost-Europa was het Warschaupact overbodig. Dit pact was namelijk opgericht op grond van communistische beginselen. Aangezien bijna alle aangesloten landen al democratisch waren had het Warschaupact geen waarde meer. Na de overgang van communisme naar democratie was er automatisch geen Koude Oorlog meer. Deze oorlog ging namelijk tussen het communisme en de democratische landen. Nadat er in de nieuwe democratische landen nieuwe regeringen waren gekomen, ontstond er veel tegenstand tegen het Warschaupact. In januari 1991 kondigden Tsjecho-Slowakije, Polen en Hongarije aan dat ze uit het pact zouden stappen. Een maand later deed Bulgarije hetzelfde. Hierdoor was wel duidelijk dat het Warschaupact geen macht meer zou hebben; alle steun was weggevallen. Daarom werd er besloten om het verdrag te ontbinden. Dit gebeurde officieel op 1 juli 1991 in Praag. 1.4: NAVO v.s Warschaupact In deze paragraaf zal ik een vergelijking maken tussen de NAVO en het Warschaupact, aan de hand van onderwerpen die relevant zijn voor dit hoofdstuk. Hierbij is het belangrijk om te weten dat er over het Warschaupact relatief weinig informatief beschikbaar is. De vergelijking die ik maak zal in eerste instantie gebaseerd zijn op onderwerpen waarover voor beide partijen informatie beschikbaar is. Doelen De NAVO en het Warschaupact hadden allebei hetzelfde doel: het weerbaar maken van de aangesloten landen tegen de tegenpartij. De NAVO-landen wilden voorkomen dat het communisme zou oprukken richting de democratische landen. Als dat zou gebeuren zou heel Europa worden omgevormd aan de hand van communistische denkwijzen. Om dit tegen te houden zou er veel macht nodig zijn. De enige manier waarop dit kon worden bereikt was door samen te werken met andere democratische landen. Hierdoor ontstond de NAVO. Ook het Warschaupact wilde zich weerbaar maken tegen de tegenpartij: de NAVO-landen. De NAVO was al eerder opgericht dan het Warschaupact. De landen in Oost-Europa wisten dat de NAVO een sterke positie had door de gebundelde krachten van alle landen. Dit vormde een bedreiging voor het oosten, waarna werd besloten om ook een verdrag op richten. Ook de communistische landen wilden namelijk hun positie behouden. Daarnaast heb ik de al eerder genoemde mening dat het Warschaupact ook een middel was om de aanwezigheid van troepen van de Sovjet-Unie in andere landen te legaliseren. Volgens afspraken met de Verenigde Staten moesten de troepen daar weg. Na oprichting van het Warschaupact konden ze hier echter ongestoord en legaal verblijven. Pagina 9 van 28

10 Gevolgen voor aangesloten landen Voor de NAVO-landen had het lidmaatschap geen grote gevolgen. Het enige wat er moest gebeuren was het onderhouden van relaties, zorgen voor goede afspraken en alle legers op elkaar afstemmen. Op politiek en economisch gebied waren de veranderingen relatief klein. De landen konden hun regeringen behouden. Wel moesten de legers ter beschikking van de NAVO staan als dat nodig zou zijn. Op sociaal gebied was de invloed ook niet erg groot. Sommige mensen vonden dat lidmaatschap van de NAVO geen goede zet was, omdat er te veel macht uit handen zou worden gegeven. Het grootste deel vond het echter wél goed. De mensen voelden zich veiliger doordat er meer tegenstand tegen het communisme kon worden geboden. Ook al was er niet echt een directe bedreiging, het idee dat er veel tegenstand was, zorgde voor een fijn gevoel. Voor de landen van het Warschaupact waren de veranderingen veel groter. Al snel bleek namelijk dat de macht van de Sovjet-Unie erg groot was. Alle landen hadden zich te schikken naar de wil van de Sovjets. Dit probleem was al kleiner geworden doordat de Sovjets er al eerder voor hadden gezorgd dat er communistische regeringen kwamen in deze landen. Door de macht van de Sovjet-Unie moesten de landen zich nog meer gaan schikken naar de wil van dit land. Officieel stond er in het verdrag dat alle landen evenveel hadden in te brengen, maar dat was niet het geval. Alles wat de Sovjet-Unie wilde werd uitgevoerd. Het land rechtvaardigde dit door te zeggen dat ze het grootste deel van de legers leverden. De politieke gevolgen die dit had voor de andere landen van het Warschaupact waren groot. De regeringen van die landen hadden geen andere keus dan te luisteren naar de Sovjets. Dit was enige manier om weerbaar te zijn tegen het westen. Je kunt dus zeggen dat de Sovjet-Unie de andere regeringen indirect kon besturen. Daardoor hadden deze regeringen zelf nog weinig te zeggen. Ook op economisch gebied waren de gevolgen groot. Onder druk van de SU moesten alle landen veel geld investeren in wapens en andere legermaterialen. Hierdoor ging er zoveel geld naar de bewapening, dat de nationale economieën helemaal instortten. Dit is ook weer een van de redenen van de val van het communisme, en dus ook van het ontbinden van het Warschaupact. Naast de politieke en economische gevolgen, waren er ook grote gevolgen voor de bevolking. Dit was bijna altijd negatief. Deze negatieve invloeden kwamen voort uit de economische- en politieke gevolgen. Het volk merkte dat het steeds slechter ging met de landen. De welvaart nam sterk af, waardoor de leefsituatie verslechterde. Bestuur Zoals al beschreven in paragraaf 1.2, is de NAVO verdeeld in een politieke- en militaire structuur. Ook bij het Warschaupact is dit het geval. Vanwege de geringe informatie over het Warschaupact kan ik hierover geen vergelijking maken. Wél kan ik ingaan op een ander aspect, namelijk de macht van de Verenigde Staten enerzijds, tegenover de macht van de Sovjet-Unie anderzijds. Pagina 10 van 28

11 In eerste instantie zou je kunnen zeggen dat de rol van de VS binnen de NAVO te vergelijken is met de macht van de SU binnen het Warschaupact. Beide landen waren op dat moment namelijk wereldmachten en hadden het meeste geld ter beschikking. Omdat de landen zo groot waren namen ze de leiding. De Verenigde Staten deden dit, maar in veel kleinere mate dan de Sovjet-Unie. De VS namen wel de leiding, maar respecteerden daarbij ook de macht van de andere landen. De afspraken die waren gemaakt werden behoorlijk goed nageleefd. Alle landen hadden officieel evenveel in te brengen, wat ook gebeurde. Binnen het Warschaupact was dit totaal anders. Ook hier hadden de landen officieel evenveel macht, maar dit werd niet nageleefd. De Sovjet-Unie vond dat het land alle recht had om de leiding te namen,wat dus ook gebeurde. Er werd zo n grote invloed uitgeoefend op de andere landen, dat de macht van deze landen totaal werd verwaarloosd. Je kunt dus zeggen dat de landen aan de ene kant een overeenkomst hebben. Ze nemen allebei een leidinggevende rol in binnen het verdrag. Aan de andere kant verschillen ze ook weer heel erg van elkaar. De VS neemt een leidinggevende rol in, maar houdt rekening met de macht van de andere landen. Bij de Sovjet-Unie is dit niet het geval, waardoor het verdrag niet werd gehandhaafd. Hoofdstuk 2: Acties van NAVO en Warschaupact 2.1: Inleiding In dit hoofdstuk ga ik in op de belangrijkste acties die de NAVO en het Warschaupact hebben gedaan. Aangezien de NAVO op dit moment nog steeds bestaat zijn er over dit verdrag ook acties ná de opheffing van het Warschaupact te vinden. Hier ga ik echter niet op in, omdat dit niet relevant is om een vergelijking te maken tussen de NAVO en het Warschaupact. Daarnaast zijn er, zoals al eerder te lezen was in het vorige hoofdstuk, nooit confrontaties geweest tussen de NAVO en het Warschaupact. Ik kan dus niet onderzoeken of gewapende acties tegen de tegenpartij invloed hebben gehad op de veiligheid. Dit betekent niet dat de acties die ik behandel niet belangrijk zijn voor dit onderzoek. Ik verwacht namelijk dat bepaalde acties, zoals de Praagse lente, wél invloed hebben gehad op het veiligheidsdoel. De dingen die ik onderzoek hoeven niet altijd te maken te hebben met álle landen van een bepaald verdrag. Ik kijk ook naar acties van individuele landen, met een link naar de NAVO of het Warschaupact. De meeste acties zullen namelijk worden ondernomen door de grootste landen, namelijk de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Vaak hebben deze acties te maken met ideologieën van alle aangesloten landen, of heeft het invloed op deze landen. Acties die specifiek werden ondernomen door de NAVO of het Warschaupact zijn moeilijk te vinden. Ik bekijk acties die negatieve- én positieve gevolgen hebben gehad. 2.2: Acties van de NAVO of een NAVO-land en het Warschaupact of een Warschaupact-land Een directe gewapende confrontatie tussen de NAVO en het Warschaupact is er nooit geweest. Wel zijn er verschillende acties geweest die een NAVO-land of Warschaupact-land heeft gedaan. Het grootste deel hiervan is gedaan door de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Welke belangrijke acties er zijn geweest en welke invloed deze hebben gehad is te lezen in deze paragraaf. Warschaupactlanden grijpen in in Hongarije Pagina 11 van 28

12 Op 24 oktober 1956 brak er een massale opstand tegen het Stalinistische bewind uit in Hongarije. Een directe reactie van het Warschaupact volgde. De opstand begon in Boedapest. De opstandelingen daar wilden hun solidariteit met de slachtoffers van de opstanden in Polen die al eerder plaatsvonden. De opstanden werden daar namelijk op een bloedige manier beëindigd. Tijdens de demonstraties in Boedapest pleitten de mensen ervoor dat machtspositie van de Sovjet-Unie zou afnemen. In Boedapest werd alles wat maar met de Sovjet-Unie te maken had neergehaald. Het Hongaarse leger speelde hierbij een grote rol. Ook het leger was de invloed van de Sovjets namelijk meer dan zat. Er werden massaal wapens aan de burgers uitgedeeld. Rond Boedapest waren Sovjettroepen gelegerd. De Hongaarse regering riep de hulp van deze legers in, omdat het eigen leger niet meer achter de regering stond. Vanwege de afspraken van het Warschaupact schoten de legers van de Sovjet-Unie te hulp. Na een aantal dagen leek het erop dat de Hongaarse regering de situatie weer onder controle kon krijgen en de Sovjettroepen verlieten de stad weer. Het was echter een verkeerd vermoeden. Al snel na het vertrek werden de opstanden weer heviger dan ze al waren. Premier Nagy wist niet wat hij moest doen en riep de Hongaarse neutraliteit uit. Het land zou niets meer te maken hebben met de Sovjet-Unie of welk ander land dan ook. Ook stapte het land uit het Warschaupact. De Sovjet-Unie reageerde hier direct op. Op 4 november 1956, dertien dagen na het ontstaan van de opstanden in Boekarest, hebben de Sovjettroepen besloten om de opstanden met geweld te beëindigen. Er kwam een bloedig einde aan de revolutie die aan ongeveer tienduizend mensen het leven kostte. Nadat alle opstanden voorbij waren vonden er besprekingen plaats tussen de Sovjets en de Hongaren. De Hongaren zijn echter nooit teruggekeerd; ze werden gearresteerd vanwege verraad. Het uitroepen van de neutraliteit was een domme zet. Een aantal uur later vielen Sovjettroepen Boedapest nog een keer binnen. Het doel was om de hele stad kapot te maken. Deze actie van het Warschaupact benadrukt de solidariteit van de aangesloten landen. Tenminste het is natuurlijk maar de vraag of alle landen er wel echt achter stonden dat Boedapest werd aangevallen door de Sovjettroepen. Het kan ook zo zijn dat ze de Sovjet-Unie niet wilden afvallen, vanwege de enorme macht van dat land. Toch laat dit wel aan de tegenpartij zien dat het Warschaupact een krachtig verdrag is. Of de landen nou wél of niet achter de beslissingen stonden maakt niet uit, het gaat om het beeld dat de tegenpartij van het Warschaupact krijgt. Natuurlijk was het voor de Hongaren niet goed wat er gebeurde, toch zou je ook kunnen zeggen dat de actie, indirect, iets positiefs in zich had. Op deze manier werd er aan de buitenwereld namelijk getoond dat tegenstand niet werd geduld, van welke partij dan ook. Ik denk dat dit er mede voor heeft gezorgd dat het nooit tot een gewapende confrontatie tussen de NAVO en het Warschaupact is gekomen. Zolang beide partijen laten zien dat ze nergens voor terugdeinzen is de kans op een directe confrontatie kleiner. Spanning tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten rond Turkije Op tien oktober 1957 was het groot nieuws in de hele wereld: er zou een nieuwe oorlog in het Midden- Pagina 12 van 28

13 Oosten komen. De oorlog zou ontstaan doordat de Verenigde Staten Turkije hadden aangemoedigd om een gewapende aanval op Syrië te doen. Op dat moment was Chroesjtsjov de secretaris-generaal van de communistische partij in de Sovjet-Unie. Hij zei dat de het grote onzin was wat de Verenigde Staten wilden. Turkije zou namelijk veel te zwak zijn om een aanval te doen op Syrië en zou direct omver worden gelegd door de tegenpartij. Hierop kwam direct een reactie van de minister van buitenlandse zaken van de Verenigde Staten, John Foster Dulles. Volgens hem zou het voor Turkije geen enkel probleem zijn om een aanval op Syrië te doen. Op het moment dat er namelijk een tegenaanval richting Syrië plaats zou vinden, zouden de Verenigde Staten direct militaire hulp bieden aan Turkije. Hij refereerde hierbij aan de NAVO, waar Turkije in 1952 al tot was toegetreden. Hoewel de VS ver weg liggen van Turkije, zullen wij onze verdragsverplichtingen in het kader van de NAVO niet licht opvatten, aldus Dulles. Chroesjtsjov beschuldigde de Amerikanen ervan dat ze een aanval op Syrië stimuleerden, omdat ze zouden denken dat de Arabieren communistisch waren. Volgens Chroesjtsjov was dit niet het geval en waren de Arabieren gewoon nationalistisch. Dit is een goed voorbeeld van de spanningen tussen de NAVO en het Warschaupact. De Amerikanen beweren dat het stimuleren van een aanval op Syrië niets te maken heeft met een verdenking van communisme in het land. Hier geloof ik echter niet in. In die tijd leverde de Sovjet-Unie namelijk heel veel wapens aan Syrië. Hierdoor nam ook de invloed van de Sovjet-Unie, en dus ook het communisme, toe in het land. De buurlanden van Syrië waren erg verontrust over de ontwikkelingen in het land. De hoeveelheid wapens die aanwezig zou zijn was veel groter dan de benodigde hoeveelheid om het land te verdedigen. Er werd dan ook verwacht dat het plan was om vanuit Syrië het communisme verder te verspreiden naar omliggende landen. Het lijkt mij daarom meer dan logisch dat de Verenigde Staten ook bang waren voor een verspreiding van het communisme. Een aanval vanuit Turkije op Syrië leek daarom een goede oplossing. Hieruit blijkt dat de NAVO en het Warschaupact het tegenovergestelde van elkaar waren. De Sovjet-Unie handelt namelijk namens het Warschaupact, terwijl de Amerikanen zich verschuilen achter de verdragsverplichtingen van de NAVO. Dit leidde ertoe dat de spanning tussen de twee organisaties groeide. Kernstop van de Sovjet-Unie De kernontwikkelingen in de Sovjet-Unie vormden een grote bedreiging voor het westen. Niemand wist hoe ver de Sovjets nu écht waren met hun kernproeven. Daarom werd het land ook als zeer gevaarlijk beschouwd. Dit leidde ertoe dat er grotere spanningen waren tussen het oosten en het westen. Wel hadden de westerse landen in hun achterhoofd dat ze zich niet veel konden permitteren tegenover het Warschaupact. In het geval dat er een atoombom aanwezig zou zijn, zou er in geval van nood niet worden geaarzeld om deze in te zetten. De Sovjets wisten dit. Maar ze wisten ook dat de Amerikanen plannen hadden om kernproeven te gaan doen. Als dit goed zou gaan, zou het westen een veel grotere bedreiging kunnen gaan vormen voor het oosten. Om dit te voorkomen deed het Warschaupact een slimme zet. De Sovjet-Unie verklaarde, namens het hele Warschaupact, de kernproeven stil te leggen. De reden die hiervoor werd gegeven was de mensheid te bevrijden van de dreiging van een atoomoorlog. Dit was mooie propagandapraat, want de echte redenen werden natuurlijk niet genoemd. Bij het afkondigen van Pagina 13 van 28

14 de zogenaamde kernstop werd er wel geëist dat ook andere regeringen stopten met kernproeven. Op het moment dat ze niet in zouden gaan op het initiatief van de SU, zouden er maatregelen moeten worden genomen. Het was een slimme zet van het Warschaupact; het westen had nog geen atoomwapens, waardoor er een grote voorsprong was. Ook konden de Warschaupactlanden zich nu voordoen als stichters van vrede. Er werd positief gereageerd op het besluit. De kernstop had positieve gevolgen voor de relatie tussen de NAVO en het Warschaupact. Het leek zo te zijn dat er een zekere bereidheid vanuit het oosten kwam om de relatie met het westen te verbeteren. Ook hierdoor kwam er weer een stuk ontspanning. Dit zorgde weer voor minder aanleidingen tot gewapende confrontaties, waardoor de veiligheid wederom werd gewaarborgd. Nixon bezoekt Sovjet-Unie Ondanks de strijd tussen het oosten en het westen, werd er vaak geprobeerd om de relaties tussen de gebieden te verbeteren. Door de oprichting van de NAVO en het Warschaupact werd het een stuk eenvoudiger om deze relaties te verbeteren; de landen konden vertegenwoordigers met elkaar laten praten. Aangezien de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie de grootste landen waren van beide organisaties benoemden zij zichzelf (indirect) tot leider. Zelf namen ze dan ook de positie in als vertegenwoordiger van de organisatie. Op 23 juli 1959 kwamen vice-president Nixon van de Verenigde Staten en premier Chroesjtsjov van de SU bij elkaar in het Kremlin. De discussie die ze samen voerden ging vooral over de spanningen tussen de landen. Deze discussie tussen de twee politieke leiders werd uitgezonden op de televisie. De westerse pers vond dat Nixon prima standhield tegen Chroesjtsjov. Waarschijnlijk vonden de Sovjetmedia dit ook; ze lieten delen van de uitspraken van Nixon gewoon weg. In eerste instantie leek de bijeenkomst succesvol. Ook al werden er geen concrete afspraken gemaakt, er was toch even een ontspanning. Dit is belangrijk om ervoor te zorgen dat de relaties niet verder verslechteren. Toch zaten er ook negatieve kanten aan de bijeenkomst. De Sovjets beschuldigden de Verenigde Staten er namelijk van om zich té veel te bemoeien met de binnenlandse aangelegenheden van de Sovjet-Unie. Dit zorgde ervoor dat de eerste ontmoeting tussen Nixon en Chroesjtsjov spannend was. Over het algemeen heeft deze bijeenkomst een positieve werking gehad voor de NAVO en het Warschaupact. De besprekingen hebben geen directe positieve resultaten opgeleverd, maar benadrukten wel dat besprekingen mogelijk zijn. Hierdoor namen de spanningen tussen oost en west heel even af. Chroesjtsjov bezoekt de Verenigde Staten Nog geen twee maanden na het bezoek van Nixon aan de Sovjet-Unie nodigde de president van de VS Eisenhower Chroesjtsjov uit om langs te komen in Washington. Veel Amerikanen vinden dat Eisenhower dit niet had mogen doen. Er waren dan ook veel demonstraties, waardoor er veel veiligheidsmaatregelen Pagina 14 van 28

15 nodig waren. Ook de Amerikaanse pers reageerde vel op de uitnodiging van Eisenhower. Zo schreef de New York Daily News: Kom binnen, moordenaar! Ook wordt hij de slachter van Hongarije en Oekraïne genoemd. Uiteindelijk verliep het bezoek rustig. Natuurlijk kwam Chroesjtsjov niet voor de gezelligheid; er moesten weer dingen besproken worden. Eisenhower wilde het onder andere hebben over Berlijn, atoomproeven en ontwapening. De besprekingen verliepen veel soepeler dan twee maanden eerder. Chroesjtsjov gaat in op de punten die Eisenhower wilde bespreken en wil zelfs de handel tussen de twee landen vergroten. Hij wijst iedereen er echter wel op dat het onmogelijk is om de relaties na jaren van Koude Oorlog opeens te veranderen. Wel wordt de president van de Verenigde Staten uitgenodigd om weer langs te komen in de Sovjet-Unie. Ook bij deze bespreking is er niet direct sprake van handelen namens de hele NAVO en het Warschaupact. Wel heeft dit gevolgen voor de relatie tussen de twee organisaties. Door een verbetering van de relatie tussen de twee grootmachten zullen de relaties tussen de andere landen ook gemakkelijker verbeteren. Ook nu weer hebben de besprekingen voor een stuk ontspanning gezorgd. Hierdoor is er minder aanleiding voor een gewapende confrontatie, waardoor de veiligheid van de landen beter wordt behouden. Dit geldt voor alle aangesloten landen. Als de leiders van de twee organisaties geen directe aanleiding hebben om een aanval te doen, zullen de andere landen dit ook niet doen. Alle landen van de NAVO en het Warschaupact hebben dus profijt van de besprekingen. Daarom zie ik het ook als een belangrijke actie van de Amerikanen om Chroesjtsjov uit te nodigen. Sovjets schieten Amerikaans vliegtuig neer Op vijf mei 1960 schoten Sovjets een Amerikaans spionagetoestel neer. Dit gebeurde in het Oeralgebied. De regering van de Verenigde Staten was woedend. Zij verklaarde dat het ging om een onbemand vliegtuig voor het waarnemen van weersomstandigheden. De premier van de Sovjet-Unie, Chroesjtsjov, beweerde daarentegen dat het vliegtuig was volgeladen met meetinstrumenten en camera s. Deze zouden als doel hebben het verkrijgen van informatie over militaire installaties en het vastleggen van radarsignalen. Hoogstwaarschijnlijk had hij gelijk; de piloot werd namelijk opgepakt, waardoor de verklaring van de Amerikanen dat het om een onbemand vliegtuig zou gaan al kon worden verworpen. Ook konden foto s, afkomstig van de camera s aan boord van het vliegtuig, worden getoond. Door het voorval ging een bijeenkomst in Parijs met onder andere de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie niet door. Het vertrouwen van de Sovjets was volledig verdwenen. Er was geen goede sfeer om te praten. Het neerhalen van het vliegtuig heeft voor grote onrust gezorgd. Het Warschaupact was meer dan ooit op zijn hoede voor het westen; het spionagevliegtuig beloofde niet veel goed. De relaties werden hierdoor in één klap instabiel. De veiligheid kwam even in gevaar; de Sovjet-Unie en daardoor het hele Warschaupact was in staat om een aanval te doen. Het kwam echter niet zo ver. Bouw van de Berlijnse muur In de nacht van twaalf op dertien augustus 1961 werd er begonnen met de bouw van de Berlijnse muur. De Sovjet-Unie zag Berlijn als een doorn in het oog. Er was té veel invloed vanuit het westen. Daarom werd er Pagina 15 van 28

16 besloten om de stad helemaal in twee stukken te delen. De reden die de Sovjet-Unie noemde voor de bouw van de Berlijnse muur was dat het oosten moest worden beschermd tegen de invloeden vanuit het westen. Deze zou namelijk erg negatief zijn. De werkelijke reden zal waarschijnlijk zijn geweest dat de Sovjets de leegloop van het oosten wilden beperken. Steeds meer mensen vluchtten namelijk naar de westelijke kant van de stad, waar het beter voor ze was. De bouw van De Muur is een negatief hoogtepunt in de relatie tussen het oosten en het westen. Het was een teken dat er geen enkele verdraagzaamheid meer was tussen de NAVO- en Warschaupactlanden. Veel mensen dachten dat de Muur een teken was voor het begin van een gewapende strijd. De NAVOlanden kwamen hierdoor extra vaak bijeen om betere afspraken te maken. Er werd vanaf dat moment veel meer geld geïnvesteerd in defensie. Een gewapende strijd leek namelijk dichtbij. Ook het oosten nam maatregelen. Zo werden de kernproeven weer gestart. De spanningen tussen oost en west was enorm. De Cubacrisis Op 22 oktober 1962 vertelde president Kennedy van de Verenigde Staten aan het volk dat er een gedeeltelijke blokkade van Cuba zou komen. De Amerikaanse regering vond dit van zeer groot belang, op Cuba waren namelijk militaire bases van de Sovjets aanwezig. Hier stonden grote aantallen lanceerinrichtingen van raketten die waren gericht op Amerikaans grondgebied. Dit vormde een grote bedreiging voor de Verenigde Staten. De reactie van de Amerikanen was dan ook heftig. Op bron 2.5 is een satellietfoto te zien waarop de raketinstallaties zichtbaar zijn. Alle raketten die vanaf dat moment zouden worden afgevuurd vanaf Cuba, zouden worden beschouwd als een aanval van de Sovjets richting de Verenigde Staten. Hierop zou dan een gepast antwoord van de NAVO komen. Dit hield natuurlijk in dat de Sovjet-Unie zou worden aangevallen. Ook internationaal is er veel kritiek op de raketinstallaties van de Sovjet-Unie. Veel landen uit Latijns- Amerika voelden zich ook bedreigd door de aanwezige wapens. Daarom werd het als zeer noodzakelijks gezien dat de wapenstroom vanuit de Sovjet-Unie richting Cuba zo snel mogelijk tot een stop zou worden gebracht. De Sovjet-Unie reageerde daarnaast ook nog eens erg fel op de reacties van de Verenigde Staten. De Amerikanen worden ervan beschuldigd om alle landen op te roepen vijandig te zijn tegenover de Sovjets. De Verenigde Staten worden gewaarschuwd dat ze met vuur spelen en dat ze beter kunnen stoppen met het blokkeren van Cuba. Als de Verenigde Staten vragen om opheldering over de raketten die in de richting van het land staan, is het antwoord dat de wapens slechts defensief zijn. Op aandringen van 45 neutrale landen besluiten de Amerikanen en de Sovjets om de zaak te kalmeren. Chroesjtsjov besluit de wapenzendingen stil te leggen, op voorwaarde dat de Amerikanen Cuba niet meer zullen blokkeren. Vervolgens stemt Chroesjtsjov ook in met de ontmanteling van de raketbases op Cuba. Deze zouden nu overbodig zijn geworden, omdat de VS tegenover de Verenigde Naties hadden verklaard dat ze Cuba niet zouden binnenvallen. De SU was hier namelijk bang voor, omdat Cuba ook een communistisch land is. Er werd verwacht dat de Verenigde Staten Cuba wilden straffen voor het bieden van hulp aan de Sovjet-Unie. Dit gebeurde echter Pagina 16 van 28