PREVENTIE HART- EN VAATZIEKTEN VOOR WERKNEMERS IN DE BOUWNIJVERHEID

Transcriptie

1 PREVENTIE HART- EN VAATZIEKTEN VOOR WERKNEMERS IN DE BOUWNIJVERHEID Conferentieverslag d.d. 25 oktober 2002 Rapporteur: Dr. A.G.E.M. de Boer Bestelcode: April 2003

2 2

3 INHOUD DEELNEMERS 5 ACHTERGROND 6 DE CONFERENTIE 7 DISCUSSIE OVER DE (DEEL)VRAGEN 8 SAMENVATTING EN CONCLUSIES 11 AANVULLENDE REFERENTIELIJST 13 3

4 4

5 DEELNEMERS Arbo Duo Arbo Unie Nederland Arbo Unie Oost-Nederland Arbo Unie Zuidwest-Nederland Arbouw Arbouw Arbouw Bureau Richtlijnen NVAB Coronel Instituut Coronel Instituut Coronel Instituut VUmc-EMGO VUmc-EMGO NCvB Nederlandse Hartstichting NHG Dhr. K. Eckhardt, bedrijfsarts Dhr. J.H.W. Bruins Slot, lid hoofddirectie Dhr. C.P.J. Everaert, bedrijfsarts Dhr. J. Koopman, bedrijfsarts, directeur Dhr. drs. J. Golsteijn, coördinator BGZ Dhr. C.J. van Vliet, algemeen directeur Dhr. J.C. van Duivenbooden, hoofd onderzoek en ontwikkeling Dhr. dr. C.T.J. Hulshof, stafmedewerker Mw. prof. M. Frings-Dresen Dhr. prof. F.J.H. van Dijk Mw. dr. A.G.E.M. de Boer Dhr. dr. A. van der Beek Mw. dr. G. Ariëns, wetenschappelijk medewerker Dhr. T.M. Pal, bedrijfsarts Mw. ir. S.J. van Dis, beleidsmedewerker preventie en voorlichting Dhr. L. Boomsma, huisarts, wetenschappelijk medewerker 5

6 ACHTERGROND In januari 2002 ging het project: Preventie hart- en vaatziekten voor werknemers in de bouw, gekoppeld aan de bestaande PAGO van start. Het project werd uitgevoerd door het Coronel instituut in opdracht van Stichting Arbouw 1 en in nauw overleg met de ArboUnie 2. Doel van het project was om de mogelijkheden en knelpunten in kaart te brengen wat betreft actieve opsporing van risico s voor hart- en vaatziekten en daarmee verbonden interventies bij werknemers in de bouwnijverheid, gekoppeld aan een periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PAGO) uitgevoerd door arbodiensten. De verwachting is dat bij de opzet van zo n nieuwe PAGO kan worden aangesloten bij de nieuwste evidence based inzichten en bij de recente discussies in de huisartsgeneeskunde en sociale geneeskunde over het nut van screening in de huisartsenpraktijk en in (delen van) een open populatie. De bedoeling is dat gebruik kan worden gemaakt van algemene inzichten in de effectiviteit van de preventie van hart- en vaatziekten gekoppeld aan actieve opsporing zoals bijvoorbeeld tot uiting komend in richtlijnen in de USA en Canada. In het kader van dit project is ten eerste een beperkte literatuurstudie uitgevoerd. De literatuur op het gebied van risicofactoren voor hart- en vaatziekten en op het terrein van de effectiviteit van interventies gericht op primaire preventie van hart- en vaatziekten bleek zeer omvangrijk. Daarom is er nadrukkelijk niet gekozen voor een systematische review, maar voor een overzicht van de belangrijkste resultaten van de verschillende reviews die op dit gebied zijn verschenen. In de tweede plaats is tijdens dit project geïnventariseerd wat de praktijkervaringen zijn van primaire preventie van hart- en vaatziekten, met name in Nederland. Daarnaast zijn de omvang van zowel hart- en vaatziekten als de risicofactoren voor hart- en vaatziekten in kaart gebracht. Tenslotte zijn ervaringen met screening en interventie op hart- en vaatziekten in de bouwnijverheid verzameld. Al deze gegevens zijn samengevat in het rapport Preventie van hart- en vaatziekten in de bouwnijverheid. Dit rapport moet gezien worden als een beleidsmatig document. 1 De stichting Arbouw sluit voor de bouwnijverheid contracten met arbodiensten voor het leveren van bedrijfsgezondheidszorg en onderneemt op diverse manieren activiteiten ter preventie van beroepsziekten en ongevallen in de bouwnijverheid 2 de ArboUnie is de grootste landelijke arbodienst in Nederland en verzorgt een groot deel van de werknemers in de bouwnijverheid 6

7 DE CONFERENTIE Op 25 oktober 2002 werd de invitational conference Preventie van hart- en vaatziekten voor werknemers in de bouw gekoppeld aan het bestaande PAGO (periodiek medisch onderzoek) gehouden. De volgende vraag stond centraal tijdens de conferentie: Is het zinvol en haalbaar om werknemers in de bouw met een hoog risico op hart- en vaatziekten op te sporen en een interventie aan te bieden, te organiseren vanuit arbodiensten in samenwerking met Arbouw, mede tegen de achtergrond van de opvattingen en mogelijkheden in de rest van de gezondheidszorg? Het rapport Preventie van hart- en vaatziekten in de bouwnijverheid stond centraal tijdens de conferentie. Dhr. drs. C. van Duivenbooden gaf een korte introductie over het doel van de conferentie en daarna gaf mw. dr. A. de Boer een korte toelichting op het rapport. Uit het genoemde rapport kwamen een aantal conclusies en discussiepunten naar voren die de basis vormden voor de discussie tijdens de conferentie. Het doel van de conferentie was om antwoord te krijgen op of consensus te bereiken over de volgende (deel)vragen: Wat is de omvang van hart- en vaatziekten, met name bij bouwvakkers? Wat zijn de risicofactoren, met name bij bouwvakkers? Welke doelgroepen en welke risicofactoren moeten worden geselecteerd? Welke vormen van screening en interventie zijn zinvol? Wat is de haalbaarheid in de huidige praktijk; wat is de bereidheid tot inspanning? Is samenwerking met huisartsen en cardiologen te realiseren? Wat zou de opzet van een eventueel evaluatie-onderzoek kunnen zijn? 7

8 DISCUSSIE OVER DE (DEEL)VRAGEN 1. Wat is de omvang van hart- en vaatziekten, met name bij bouwvakkers? De omvang van hart- en vaatziekten is binnen de Nederlandse populatie aanzienlijk. De omvang van hart- en vaatziekten onder werknemers in de bouwnijverheid blijkt in dezelfde orde van grootte te liggen als binnen de Nederlandse mannelijke beroepsbevolking. Uit de discussie kwam naar voren dat niet alleen cijfers over mortaliteit maar ook bijvoorbeeld over ziekenhuisopnames voor bypasses en over poliklinische behandelingen, meegenomen zouden moeten worden. Daarnaast werd er voorgesteld om wellicht nog secundaire analyses uit te voeren op oude data over verzuim en hart- en vaatziekten bij werknemers in de bouw en op nieuwe data uit de nieuwe Wet Verbetering Poortwachter (ca. 6 weken na begin verzuim, eventueel sample met goede diagnoses). De vergrijzing in de bouwsector heeft positieve gevolgen voor de bereidheid om preventie-programma s in te voeren. Ouderen zijn ook een belangrijke doelgroep. 2. Wat zijn de risicofactoren, met name bij bouwvakkers? De belangrijkste risicofactoren zijn leeftijd, sexe, roken, bloeddruk, cholesterol, overgewicht, diabetes mellitus, bewegingsarmoede. De risicofactoren voor de werknemers in de bouwnijverheid bleken grossomodo gelijk aan die voor de rest van Nederland, zowel wat betreft belang als prevalentie. Er werd opgemerkt dat er recentelijk reviews over overgewicht en beweging zijn verschenen en aanvullende literatuur over ploegendiensten en cardiovasculaire aandoeningen (zie aanvullende referentielijst). De Hartstichting heeft verscheidene risicofactoren gebundeld in zogenaamde risicokaarten. De vraag wierp zich op of een preventieprogramma voor werknemers tevens gebruik zou moeten maken van deze risicokaarten. Een argument voor het gebruik van deze kaarten was dat het gebruik zou aansluiten bij de huisartsenpraktijk, de curatieve sector en specialistische bureaus. Een nadeel zou echter kunnen zijn dat risicokaarten het risico laten zien om binnen 10 jaar een hartof vaatziekte te krijgen en er dus onder het 40e levensjaar bijna geen risico zichtbaar is bij deze presentatie. Wellicht zou een risicokaart die de kans op het krijgen van een hart- of vaatziekte binnen 20 jaar meer geschikt zijn voor gebruik binnen de arbodiensten. Een argument tegen het gebruik van de risicokaarten zoals ontworpen door de Hartstichting zou kunnen zijn dat de risicofactoren gewicht en beweging niet in de bestaande risicokaarten zijn opgenomen en dat er dus zelf een nieuwe risicokaart ontworpen zou moeten worden. 8

9 3. Welke doelgroepen en welke risicofactoren moeten worden geselecteerd? Consensus werd bereikt over het wel of niet meenemen van de volgende risicofactoren: Wel screenen en preventie richten op: roken en meeroken, overgewicht, diabetes mellitus (met discussie over HbA 1-c als de preferente indicator versus glucose), cholesterol, voorkomen van hart- en vaatziekten in de familie, bewegingsarmoede, bloeddruk, overwerk/nachtdiensten, de verhouding werkdruk, regelmogelijkheden en sociale steun (Karasek-model), en alcoholgebruik. Misschien screenen en een interventie richten op: toxicologische risico s op het werk (bv. wegwerkers, roetdeeltjes, CO), ECG, depressie/angst, lengte van de werkdag en bijklussen. Een probleem bleek dat een aantal vragen over lifestyle uit het PAGO voor de bouw verdwenen zijn. Deze zouden weer moeten worden toegevoegd wanneer men wil screenen. 4. Welke vormen van screening en interventie zijn zinvol? Een belangrijke vraag die uit de discussie naar voren kwam was of preventie gericht op de meest voorkomende risicofactoren vanuit een bedrijf collectief programmatisch aangeboden zou moeten worden aan alle werknemers in de bouw, zoals met publiciteitscampagnes. Of dat de preventie de vorm zou moeten aannemen van een screeningsprogramma gericht op het individu en diens specifieke risicofactoren, gevolgd door een maatwerk interventie. Het leek het meest zinvol om de meest voorkomende risicofactoren programmatisch mee te nemen met als doel een gezonde populatie werknemers, en andere risicofactoren te detecteren in de risicopopulatie en daarop een individuele interventie (counseling) te richten. De focus zou moeten liggen op veelvoorkomende risicofactoren en op het veranderen van gedrag. Daarbij is het wel noodzakelijk dat er een implementatieplan wordt opgesteld. Alleen folders verstrekken blijkt niet effectief en een planmatige, meer intensieve aanpak is onmisbaar. 5. Wat is de haalbaarheid in de huidige praktijk; wat is de bereidheid tot inspanning? De mening was dat de werkbelasting in de arbodiensten zal meevallen hoewel de huidige schaarste aan bedrijfsartsen en verpleegkundigen een probleem zou kunnen zijn. De bedrijfsarts kan minimale interventies uitvoeren bijvoorbeeld op het gebied van roken en overgewicht. De screening op en de preventie van hart- en vaatziekten moet echter serieuzer worden uitgevoerd dan nu het geval is, bv op de vaak voorkomende factoren. Daarnaast zouden de bedrijfartsen moeten aansluiten bij landelijke richtlijnen van CBO, NHG, en de Hartstichting. Als er besloten wordt om het te doen, dan moet het 9

10 grondig gedaan worden, inclusief een goede opleiding van bijvoorbeeld verpleegkundigen op de arbodienst. De NVAB kan hierin meewerken. 6. Is samenwerking met huisartsen en cardiologen te realiseren? Vervolgacties zouden moeten plaatsvinden in overleg met met name huisartsen met als agenda: wie doet welke taken. Deze groep potentiële hart- en vaatpatiënten onttrekt zich aan het zicht vanuit de huisartsenpraktijk. Arbocuratieve samenwerking is belangrijk. De screening en interventies van de bedrijfsartsen zouden moeten aansluiten bij de bestaande richtlijnen. De risicokaarten moeten correct gebruikt worden zodat er niet foutief wordt doorverwezen. 7. Wat zou de opzet van een eventueel evaluatie-onderzoek kunnen zijn? Vanwege tijdgebrek was het niet mogelijk om tijdens de conferentie op deze laatste vraag in te gaan. 10

11 SAMENVATTING EN CONCLUSIES Hart- en vaatziekten zijn een relevant gezondheidsprobleem voor de werknemers in de bouw en voor de sector als geheel. De vergrijzing in de sector en de weer toenemende aandacht voor de gezondheid geven ruimte voor primaire preventieve activiteiten zoals voor hart- en vaataandoeningen. In de bouwsector zijn de risicofactoren gelijk aan die in de bevolking in het algemeen. Bijzondere aandacht geldt voor risicofactoren die voor bepaalde groepen in de bouwsector gelden zoals bij blootstelling aan chemische stoffen die leiden tot een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, een hoge werkdruk en lange werkdagen. Bestaande interventieprogramma s zijn beoordeeld als matig effectief. Er bestond desondanks een zeker optimisme omtrent de te behalen effectiviteit mits aan voorwaarden wordt voldaan. Eén voorwaarde is een intensief interventieprogramma gericht op met name gedragsveranderingen. Een praktische oplossing is een op de hele werkpopulatie gerichte intensieve beïnvloedingsstrategie (folders, concrete maatregelen op de werkplek, cursussen, voedingaanbod, fitnessfaciliteiten) bij veelvoorkomende risicofactoren zoals roken en bewegingsarmoede. Daarnaast kunnen via een screeningsprogramma maatwerk-interventies worden aangeboden aan werknemers met een hoog risico zoals bij hypercholesterolemie. Samenwerking met huisartsen voor wat betreft bijvoorbeeld medicatie leek geen groot probleem, mits werd aangesloten bij vigerende standaarden. Inzet van risicokaarten als middel voor de maatwerk-interventie werd positief beoordeeld vanwege de aansluiting bij de huisartsen en cardiologen. Toch werden serieuze kanttekeningen gemaakt: 1) Het risico is slechts voor tien jaar in kaart gebracht en dit leidt tot een verkeerd signaal aan de jongere werkende bevolking. Verlenging tot 20 jaar lijkt derhalve beter; 2) Overgewicht en bewegingsarmoede ontbreken als risicofactoren. Gesuggereerd werd een eigen risicokaart te ontwikkelen. Dit lijkt evenwel niet erg realistisch. Een alternatief is een verlaging van de interventiedrempel zoals weergegeven in de huidige risicokaarten. Een programma preventie hart- en vaatziekten in de bouwsector is aan te bevelen en vermoedelijk ook haalbaar. Hierbij is te denken aan een brede campagne voor de hele beroepsbevolking in de bouwnijverheid voor veelvoorkomende risicofactoren, al is er weinig evidentie te vinden voor directe effecten op mortaliteit en morbiditeit, maar wel op de interveniërende risicofactoren. Daarnaast is het aan te bevelen via 11

12 een screeningsprogramma een intensieve interventie aan te bieden aan werknemers met een hoog risico op minder frequent voorkomende danwel alleen via een screeningsprogramma op te sporen risicofactoren. Aanbevolen wordt dat de Stichting Arbouw opdracht geeft om een preventieprogramma te ontwerpen waarbij voldoende draagvlak en deskundigheid noodzakelijk zijn van arbodiensten, NVAB (richtlijnenbureau bedrijfsartsen), huisartsen (NHG), cardiologen, het CBO, en de Hartstichting. 12

13 AANVULLENDE REFERENTIELIJST: Proper KI, Staal BJ, Hildebrandt VH, van der Beek AJ, van Mechelen W. Effectiveness of physical activity programs at worksites with respect to work-related outcomes. Scand J Work Environ Health 2002;28: Proper KI, Koning M, van der Beek AJ, Hildebrandt VH, Bosscher RJ, van Mechelen W. The effectiveness of worksite physical activity programs on physical activity, physical fitness and health. Accepted for publication. Dishman RK, Oldenburg B, O'Neal H, et al. Worksite physical activity interventions. Am J Prev Med 1998;15: Boggild H, Knutsson A. Shift work, risk factors and cardiovascular disease. Scand J Work Environ Heath 1999; 25: Knutsson A, Boggild H. Shift work and cardiovascular disease. Rev Environ Health 2000; 15: