Sterk merk, sterk bestuur!

Transcriptie

1 Sterk merk, sterk bestuur! De bestuurlijke toekomst van de vijf Kempengemeenten nader bezien. De bevindingen en het advies van de onafhankelijk procesbegeleider. Eindrapport, definitief mr. Ad de Kroon drs. Stan van de Laar Helmond, 14 februari 2018

2 Sterk merk De Kempen vraagt om sterk bestuur! (1 van 2) (Veer)Krachtig Bestuur: visies op bestuurlijke toekomst In 2011 is het college van Gedeputeerde Staten (GS) van de provincie Noord-Brabant - samen met de Vereniging van Brabantse Gemeenten (VBG) - het programma (Veer)Krachtig Bestuur gestart. Dit om te komen tot een toekomstbestendige bestuurlijke inrichting van Brabant. Een inrichting die recht doet aan de opgaven die op gemeenten afkomen én het democratisch gehalte versterkt. In het kader van voornoemd programma zijn in 2014 de vijf Kempengemeenten (Bergeijk, Reusel-De Mierden, Bladel, Eersel en Oirschot), evenals alle andere Brabantse gemeenten, door GS gevraagd vóór 1 juli 2015 een visie op de eigen bestuurlijke toekomst op te stellen. In mei 2016 heeft GS de stand van zaken in de Kempen met betrekking tot (Veer)Krachtig Bestuur als teleurstellend aangeduid. Hoewel een aantal ontwikkelingen worden gesignaleerd die bijdragen aan de uitbouw van de huidige samenwerking, zoals het initiatief van de vijf gemeenteraden tot de vorming van een Kempencommissie, hebben geen activiteiten plaatsgevonden gericht op de totstandkoming van een visie, aldus GS. De Kempengemeenten hebben daarop gezamenlijk per brief gereageerd in de richting van GS. De Kempen gemeenten schetsen in deze brief een beeld van de bestaande samenwerkingsverbanden in de Kempen én geven aan dat door behoud van zelfstandigheid in combinatie met samenwerking op de schaal van de Kempen een goede balans bestaat tussen het uitvoeren van de complexe maatschappelijke opgaven en de korte afstand tussen inwoners en bestuur. Eind september 2016 vond een gesprek plaats tussen de burgemeesters van de Kempengemeenten en gedeputeerde Spierings over de voortgang van het proces (Veer)Krachtig Bestuur. Naar aanleiding daarvan hebben de vijf Kempengemeenten een vervolgproces ingezet: de evaluatie van de Gemeenschappelijke Regeling Samenwerkende Kempengemeenten (GRSK); de evaluatie van de Kempencommissie; vijf afzonderlijke trajecten inzake de bestuurlijke toekomst van iedere gemeente, in samenspraak met inwoners, ondernemers en het maatschappelijk middenveld....maar uiteenlopende visies én kritische evaluatierapporten De uitkomsten van de vijf afzonderlijke trajecten van de individuele gemeenten inzake hun wensbeeld aangaande de eigen bestuurlijke toekomst, geven een verdeeld beeld over de bestuurlijke toekomst van de Kempen als geheel. Daarbovenop komt dat de uitkomsten van zowel de evaluatie van de GRSK als van de evaluatie van de Kempencommissie zeer kritisch te noemen zijn. In de kern blijkt sprake van weinig tot geen politieke en bestuurlijke inhoudelijke verbinding in de Kempen. Er bestaat geen gezamenlijkheid op een inhoudelijke strategische Kempenagenda. In combinatie met het gebrek aan doorzettingskracht vanuit regionaal perspectief bij zowel de GRSK als de Kempencommissie, wordt onvoldoende recht gedaan aan de kansen die er voor de individuele Kempengemeenten en de Kempen als subregio liggen. 2

3 Sterk merk De Kempen vraagt om sterk bestuur! (2 van 2) zorgt voor benoeming van een procesbegeleider door GS In oktober 2017 besluit GS de heer De Kroon te benoemen als onafhankelijk procesbegeleider, met als opdracht: te komen tot een advies over de bestuurlijke toekomst van de gemeenten Bergeijk, Reusel-De Mierden, Bladel, Eersel en Oirschot ( de Kempengemeenten ) en de besturen van de genoemde gemeenten alsook het college van GS hierover te rapporteren. In de periode van oktober 2017 tot en met januari 2018 heeft de procesbegeleider ondersteund door de heer Van de Laar met alle betrokken gemeenten en andere belanghebbende partijen gesprekken gevoerd. Zie bijlage A voor overzicht van geïnterviewde personen. Ook zijn de vele (visie)documenten bestudeerd, waaronder uiteraard de rapportages inzake de bestuurlijke toekomst van de gemeenten Reusel-De Mierden, Bladel, Oirschot, Bergeijk en Eersel. Zie bijlage B voor overzicht van geraadpleegde documenten. De procesbegeleider heeft geen proces georganiseerd met inwoners, ondernemers en instellingen, omdat de gemeenten ons inziens dat proces zelf uitstekend hebben doorlopen in het kader van het traject om te komen tot hun visie op de bestuurlijke toekomst. We hebben de uitkomsten daarvan als input voor onze analyses gebruikt. Op basis van de analyse van voornoemde informatie brengt de procesbegeleider in deze rapportage zijn advies uit over (de processtappen richting) de bestuurlijke toekomst van de Kempengemeenten aan GS. mr. Ad de Kroon drs. Stan van de Laar Procesbegeleiding Kempengemeenten 3

4 De conclusies van de procesbegeleider (1 van 2) De Kempen is vanuit cultuur-historisch perspectief en vanwege de gedeelde opgaven een gebied met een grote gemeenschappelijkheid en samenhang. Tenminste voor wat betreft een strategische/inhoudelijke agenda zouden de vijf Kempengemeenten elkaar op de gezamenlijke regionale thema s moeten zien te vinden. De Kempengemeenten onderkennen weliswaar het belang van deze gezamenlijkheid en zien dezelfde regionale opgaven, maar tot op heden heeft de samenwerkingscultuur in de Kempen in de weg gestaan om met elkaar op politiek-bestuurlijk niveau tot een eenduidige strategische regionale koers te komen. De Kempengemeenten zijn primair lokaal georiënteerd en doen samen wat nodig is vanuit het lokale (in plaats van het regionale) belang. De Kempengemeenten zien in lijn met deze oriëntatie fundamenteel van elkaar verschillende (hoofd)richtingen voor de bestuurlijke toekomst van de vijf gemeenten in deze regio. De in dit rapport benoemde regionale opgaven/kansen en de trends en ontwikkelingen die op gemeenten afkomen, vragen om krachtenbundeling tussen de Kempengemeenten op politiek, bestuurlijk en ambtelijk niveau. Er is geen sprake van een sterke politieke verbinding tussen fracties en gemeenteraden van de vijf gemeenten. Er is ook geen sprake van een natuurlijk bestuurlijk leiderschap in de Kempen. Daarmee lijkt het aan randvoorwaarden te ontbreken om op (afzienbare) termijn alsnog eigenstandig tot eenduidigheid over de bestuurlijke toekomst van de Kempen te komen. Een versterking van de huidige samenwerking met behoud van ieders zelfstandigheid als individuele gemeente door bijvoorbeeld een aangepast governancemodel, het uitbreiden van het takenpakket in de GRSK en/of het invlechten van de Kempencommissie in de structuur van GRSK, achten wij gezien de samenwerkingshistorie in de Kempen, de bestuurlijke tegenstellingen over de bestuurlijke toekomst in de Kempen en de (begrijpelijke) positionering van de gemeente Oirschot in dit vraagstuk een onhaalbare en onwenselijke oplossingsrichting. Het gedachtegoed van de Federatiegemeente komt op het aspect van de democratisch gelegitimeerde doorzettingskracht op regionaal niveau aanzienlijk tegemoet aan de wens tot het vormen van een sterk bestuur op Kempenniveau. Dit in combinatie met het behoud van de nabijheid van bestuur tot de inwoners en ondernemers in de kernen, maakt de federatiegedachte een aantrekkelijk concept. Echter, het federatiemodel kent nog vele vraagtekens, onder meer in termen van (juridische) haalbaarheid, takenpakket, vrijwilligheid van deelnemers en (bestuurlijke) bevoegdheden op regionaal en lokaal niveau. Om deze oplossingsrichting goed te kunnen wegen is nader onderzoek om antwoord te geven op die vragen noodzakelijk. Voor dit onderzoek gaan wij uit van betrokkenheid van de gemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden. Vanwege de door ons erkende dubbele oriëntatie van de gemeente Oirschot (enerzijds op het stedelijk gebied, anderzijds op de Kempen) zal deze gemeente niet deelnemen aan het nader onderzoek en alleen over de uitkomsten worden geïnformeerd. 4

5 De conclusies van de procesbegeleider (2 van 2) Een herindelingsvariant tussen de vijf Kempengemeenten lijkt op het eerste gezicht op papier (als we de kaart opnieuw mochten intekenen) een aantrekkelijke optie, om de beoogde regionale bestuurskracht in de Kempen te versterken. Echter, vanuit de principes van draagvlak en noodzaak (Bergeijk) en oriëntatie op het SGE naast de verbinding met de Kempen (Oirschot), hebben wij begrip en respect voor de standpunten die in deze gemeenten zijn ingenomen. Het van bovenaf opleggen van een herindeling tussen de vijf Kempengemeenten lijkt ons derhalve onwenselijk. Een fusie van de gemeenten Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden, het motorblok van de Kempen vormend, vinden wij een uitstekende oplossingslijn om in de afweging over de toekomst van de Kempengemeenten te betrekken. In die variant kunnen de GRSK en de Kempencommissie worden opgeheven. Er ontstaat een robuuste Kempengemeente, die met de gemeenten Bergeijk en Oirschot op inhoud tot afspraken kan komen over de gezamenlijke inhoudelijke koers in de Kempen, en op de uitvoering desgewenst tot dienstverleningsafspraken kan komen met beide gemeenten. Kernenbeleid en kernendemocratie zullen een belangrijk uitgangspunt moeten vormen onder de uitwerking en inrichting (politiek, bestuurlijk én ambtelijk) van de nieuw te vormen gemeente. Te respecteren dat uit oogpunt van draagvlak en noodzaak Bergeijk geen deel zal uitmaken van de optie bestuurlijke fusie mocht er van een proces tot federatievorming geen sprake zijn. Het wel van belang is om - in geval van bestuurlijke fusie van de drie gemeenten Bladel, Eersel en Reusel Bergeijk goed is aangehaakt opdat de condities aanwezig zijn om de regionale vraagstukken als een geheel te kunnen oppakken (zie ook pagina 5 onderaan). Wij zien ook dat er nog discussie gevoerd kan worden over delen van de bij bovengenoemde herindeling betrokken gemeenten, zoals de Mierden, of over het betrekken van delen van andere gemeenten, zoals de Beerzen. Maar wij hebben terzake geen urgentiegevoel aangetroffen. De herindelingen van 1997 lijken zich te hebben gezet en bestuur moet ook worden gekenmerkt door continuïteit. Wij zien dus onvoldoende aanleiding tot heroverweging op dit onderdeel. Het proces inzake de bestuurlijke toekomst van de Kempen loopt het risico in een impasse terecht te komen. De actuele discussie over de bestuurlijke toekomst in de Kempen lijkt eerder tot het verder betrekken van de stellingen te leiden dan dat de verbinding wordt gezocht in de politiek-bestuurlijke Kempenarena. Doorpakken achten wij noodzakelijk, omdat inwoners, ondernemers en maatschappelijke instellingen kansen dreigen mis te lopen als het gaat om de economische, ruimtelijke en sociale ontwikkeling van de Kempen. Omdat geen sprake is van een regionale strategische agenda, omdat geen sprake is van regionale doorzettingskracht op regionale vraagstukken en omdat vaak geen eenduidige positie vanuit de Kempen wordt ingenomen in grotere regionale verbanden zoals de MRE, Brainport, GGDZOB, VRBZO en ODZOB. Er dient een keuze te worden gemaakt uit twee opties: Een federatiegemeente van vier gemeenten (Bergeijk, Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden) óf een bestuurlijke fusie (herindeling) van de gemeenten Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden. 5

6 Het advies van de procesbegeleider aan GS (1 van 2) De procesbegeleider adviseert aan de gemeentebesturen van de gemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel, Oirschot en Reusel-De Mierden en het college van GS van de provincie Noord-Brabant de volgende lijn te kiezen: Aansluitend aan het uitbrengen van dit advies met elkaar in overleg te treden en het daarheen te leiden dat, direct na besluitvorming over het advies in dit rapport door GS, een kortdurende nadere studie wordt verricht door een onafhankelijke onderzoeker naar de impact van de vorming van een federatiegemeente. GS fungeren als opdrachtgever voor deze nadere studie. Het resultaat betreft een beknopte rapportage op basis waarvan de nieuw gekozen gemeenteraden van de gemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden - via een procedure die voorziet in afstemming - een afweging maken tussen enerzijds de vorming van een federatiegemeente met als deelnemers de gemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden en anderzijds een bestuurlijke fusie van de gemeenten Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden. Te erkennen dat de gemeente Oirschot een dubbele oriëntatie heeft: enerzijds op het Stedelijk Gebied Eindhoven en anderzijds op de overige Kempengemeenten. Te respecteren dat Oirschot een eigen door de gemeenteraad opgedragen studie verricht per thema naar de voorkeurspartners. Er vanuit te gaan dat Oirschot noch aan het federatiemodel, noch aan een bestuurlijke fusie deelneemt. Oirschot wel geïnformeerd te houden over de voortgang van de nadere studie en de rapportage die daaruit volgt, op basis waarvan door de gemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden een definitieve afweging tussen federatiegemeente of bestuurlijke fusie gemaakt gaat worden. In het onderzoek naar de federatiegemeente wordt betrokken: De juridische haalbaarheid van het federatiemodel, in afstemming met het Ministerie van BZK. De termijn waarop de effectuering van de federatiegemeente een feit zou kunnen zijn. De taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de federatiegemeente versus de vier lokale gemeenten, de vraag waar bij een overlap de knip ligt en de verhouding tot kernen/dorpsraden. De impact op de positionering van de budgetten en de ambtelijke capaciteit vanuit de vier Kempengemeenten en de GRSK. De rol en positie van het college van B&W en meer in het bijzonder de (OOV-)taken van de burgemeester van de federatiegemeente dan wel de lokale gemeenten. De haalbaarheid en uitvoerbaarheid van deze variant als gevolg van de noodzakelijke vrijwilligheid voor het model van de deelnemende gemeente(rade)n en gegeven de huidige samenwerkingscontext in de Kempen. Het onderzoek naar de federatiegemeente moet: kort en bondig van opzet zijn; uitgevoerd worden door onafhankelijke externe deskundige(n) (jurist/bestuurskundige); bij voorkeur plaatsvinden met betrokkenheid van een te vormen klankbordgroep (maximaal 3 leden per gemeente), samengesteld uit vertegenwoordigers van de vier deelnemende gemeenten. Deze klankbordgroep komt twee keer bijeen. 6 betrokken gemeenten inzicht geven in wat het is en welke impact het heeft.

7 Het advies van de procesbegeleider aan GS (2 van 2) 7 Om het voor de gemeenteraden mogelijk te maken een afweging te maken tussen dit model of een herindeling van Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden moet de rapportage ook informatie bevatten over: De impact van een herindeling, respectievelijk de vorming van een federatiegemeente, op de ontwikkeling van (structurele en incidentele) baten en lasten. Het gaat om een impactanalyse op hoofdlijnen en met een indicatief en vergelijkend karakter. De mogelijke vormgeving van kernenbeleid. Waarbij de rol van gemeenteraad, college en ambtelijke organisatie wordt geduid. De termijn waarop de effectuering van de herindeling een feit zou kunnen zijn. De (strategische, juridische, financiële en personele) impact van de vorming van deze nieuwe gemeente op de GRSK en de Kempencommissie. Deze impactanalyse kan op hoofdlijnen blijven. De (inhoudelijke) positionering van Bergeijk en Oirschot in relatie tot deze nieuw te vormen gemeente. En de positionering van de ambtelijke uitvoering die nu in de GRSK is ondergebracht. Leg als GS de uitkomsten van deze onafhankelijke analyse vóór het zomerreces van 2018 ter kennisgeving voor aan de gemeenteraden en colleges van alle vijf de Kempengemeenten. Geef daarbij als GS de (vier) gemeenteraden en colleges van Bergeijk, Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden de gelegenheid om tot eensluidende besluitvorming over de bestuurlijke toekomst van deze Kempengemeenten te komen. De enige keuzeopties zijn daarbij de federatiegemeente tussen Bergeijk, Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden én de herindelingsvariant tussen Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden. Indien deze vier Kempengemeenten net voor of direct na het zomerreces van 2018 niet tot eensluidende besluitvorming kunnen komen, op basis van het dan voorliggende onderzoeksrapport, adviseren wij aan GS om de regie over de bestuurlijke toekomst van de Kempen over te nemen en daarbij te besluiten over te gaan tot een herindeling van de drie gemeenten: Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden. Omdat dan geen sprake blijkt te zijn van unanieme vrijwilligheid voor de federatiegedachte vanuit de gemeenten, vervalt deze optie op dat moment per definitie. Wij realiseren ons dat dit betekent dat wanneer niet wordt gekozen voor federatievorming, de gemeente Bergeijk geen deel zal uitmaken van de bestuurlijke fusie. Wij respecteren immers de eigen keuze van de gemeenteraad van Bergeijk voor zelfstandigheid vanuit een oogpunt van draagvlak en noodzaak. Het is wel van belang - in geval van bestuurlijke fusie van de drie gemeenten Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden dat Bergeijk goed is aangehaakt, opdat de condities aanwezig zijn om de regionale vraagstukken als een geheel te kunnen oppakken. Afhankelijk van de uitkomsten van de door de gemeente Oirschot te ondernemen studie naar de voorkeurpartner per beleidsthema, geldt dit mutatis mutandis ook voor de gemeente Oirschot. Dit zal voor Oirschot minder aan de orde zijn naarmate de voorkeur meer richting stedelijk gebied gaat. Een herindeling dan wel federatievorming in de Kempen zal op zijn vroegst zijn beslag krijgen per 1 januari Wij adviseren om de onderlinge verbinding tussen de Kempengemeenten tot die tijd door te ontwikkelen, gezien de kansen die er voor de Kempengemeenten als geheel en individueel liggen. Concreet zijn wij van mening dat de vorming van een gezamenlijke (vijf gemeenten) inhoudelijke strategische Kempenagenda wenselijk is, waarbij de Kempencommissie in lijn van de aanbevelingen uit haar evaluatie een mogelijke rol kan spelen.

8 Inhoud Sterk merk De Kempen vraagt om sterk bestuur 2 De conclusies van de procesbegeleider 4 Het advies van de procesbegeleider aan GS 6 4. Conclusies en advies van de procesbegeleider 45 a. De conclusies van de procesbegeleider b. Het advies van de procesbegeleider aan GS 1. Veel gemeenschappelijkheid in de Kempen 9 a. De Kempen een merkeenheid met sterke unieke kernen b. staan sámen voor forse regionale opgaven c. worden geconfronteerd met zes autonome trends d. begeven zich in dynamische context van heroriëntaties e. die passen in landelijke lijn van schaalvergroting f. De Kempengemeenten werken al veel samen g. maar next step is vereiste: niets doen is geen optie! 2. maar géén eenduidigheid op bestuurlijke toekomst 27 a. Drie door Kempengemeenten voorgestane hoofdrichtingen 3. Analyse en weging van de drie hoofdrichtingen 30 a. Zes criteria voor weging van hoofdrichtingen Bijlagen 50 a. Overzicht van geïnterviewde personen b. Overzicht van geraadpleegde documenten c. Factsheets Kempengemeenten d. Samenvatting van evaluatie GRSK (2016) e. Samenvatting van evaluatie Kempencommissie (2017) f. Samenvatting van evaluatie MRE (2017) g. Samenvatting van evaluatie SGE (2017) h. Hoofdrichting 2 getypeerd: federatiegemeente i. Hoofdrichting 3 getypeerd: herindeling j. Uitgangspunten bestuurlijke inrichting Brabant k. Passages uit begrotingsbehandeling Ministerie BZK b. Afwegingskader van de procesbegeleider c. Analyse en weging van zelfstandige gemeenten, met versterkte samenwerking d. Analyse en weging van de federatiegemeente 8 e. Analyse en weging van herindeling

9 9 1. Veel gemeenschappelijkheid in de Kempen De vijf Kempengemeenten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De gemeenschappelijkheid in de Kempen komt tot uiting in het cultuur-historisch perspectief, de gelijksoortige opgaven waar de gemeenten voor staan, het karakter van het gebied en het feit dat sprake is van een actieve betrokkenheid van inwoners, ondernemers en instellingen in de kernen. Ook de noodzaak om tot versterking van de individuele en regionale bestuurskracht te komen wordt onderkend en gedeeld: niets doen is geen optie.

10 1a. De Kempen een merkeenheid met sterke unieke kernen (1 van 2) De Kempen kent sterke merkeenheid en kansrijke ligging Ruimtelijk gezien kenmerkt de Kempen zich door zowel kleinschalig als grootschalig agrarisch grondgebruik en een aantal natuurgebieden. Land- en tuinbouw en recreatie en toerisme zijn belangrijke economische pijlers in het gebied. Met name op recreatief, toeristisch en economisch vlak liggen er kansen door de merkeenheid van de Kempen naar buiten toe uit te dragen. De ligging van de Kempen aan de westzijde van Brainport en direct nabij het stedelijke gebied Eindhoven-Helmond, biedt aanvullend daarop kansen. Door de ontwikkeling van en de innovatie in omringende steden en het ondernemerschap in de Kempen, ontwikkelt het midden- en kleinbedrijf in de Kempen zich verder, met een concentratie van bouwbedrijven, maakindustrie en logistiek. De Kempen kenmerkt zich door unieke krachtige kernen Ook kenmerken de Kempen zich door een sterke verwevenheid en samenhang van de dorpen - ieder met een sterke eigen identiteit en authentieke sfeer - met het landschap en de historische (groen)structuren. In de Kempen staan de kernen en hun eigen identiteit centraal. Het behouden en verder versterken van de leefbaarheid en aantrekkelijkheid van de kernen kan worden gezien als de centrale opgave voor de vijf Kempengemeenten. In alle vijf de gemeenten wordt gewezen op het belang van de eigen identiteit van de dorpen. Deze eenheid in verscheidenheid geldt tussen de kernen in de afzonderlijke gemeenten én in de Kempen. Het verenigingsleven en de grote saamhorigheid vormen de ruggengraat van de kernen. Inwoners ontmoeten elkaar en er ontstaan nieuwe initiatieven. Inwoners hechten veel waarde aan de verenigingen. Het is in iedere vorm van bestuurlijke toekomst van belang dat inwoners nog meer regie voeren en initiatieven ondernemen om hun verenigingen te kunnen blijven ondersteunen. Vele kernen beschikken over een gemeenschapshuis, sportaccommodatie, basisschool en een (breed) winkelaanbod. In elk van de toekomstvisies is veel aandacht voor het behoud van het voorzieningenniveau. Dit wordt als cruciaal gezien voor het behoud van leefbaarheid en behoud van voorzieningen. 10

11 1a. De Kempen een merkeenheid met sterke unieke kernen (2 van 2) Ten aanzien van ruimtelijke ontwikkeling van de kernen is het goed afstemmen van het woningaanbod op de woningbehoefte van belang. Zo zal de behoefte aan het aantal eenpersoonswoningen toenemen door de toename van het aantal 65-plussers. En ook moet de woningvoorraad worden afgestemd op de behoefte bij jongeren, die steeds sneller geneigd zijn om naar een stedelijk gebied te trekken. Voor de leefbaarheid en dynamiek in de kernen is daarnaast de bereikbaarheid cruciaal. Een korte reisafstand naar voorzieningen is een belangrijke afweging om te blijven of zich te vestigen in een gebied. Ontsluiting van de kernen door openbaar vervoer, via de weg, maar ook door het verbeteren van het fietspadennetwerk is belangrijk. Richting het stedelijk gebied, maar ook richting België waar mensen werken en studeren. 11

12 1b. staan sámen voor forse regionale opgaven (1 van 2) Drie thema s als speerpunt voor de Kempen De gemeenten Bergeijk, Reusel-De Mierden, Bladel, Eersel en Oirschot hebben in hun eigen visiedocumenten voor de bestuurlijke toekomst ieder de maatschappelijke opgaven waar zij lokaal en regionaal voor aan de lat staan, benoemd. Deze regionale opgaven komen in sterke mate met elkaar overeen en zijn samen te vatten naar drie speerpunten, te weten: economie en werkgelegenheid, toerisme en recreatie en duurzaamheid. 1. Economie en werkgelegenheid: MRE en Brainport De regio Zuidoost-Brabant kent een hoge economische groei en daling van de werkloosheid (respectievelijk 2,5% en 4,5% in 2017). Met name de hightech industrie levert een belangrijke bijdrage aan de economische groei. De Kempengemeenten liften mee op deze economische ontwikkelingen, aangezien zich veel toeleveranciers hebben gevestigd. Grotere bedrijven zijn onder andere gevestigd op het Kempisch Bedrijvenpark. De Kempengemeenten zien het dan ook als hun opgave om het ondernemersklimaat en de werkgelegenheid (op kwalitatief en kwantitatief hoogwaardig niveau) te behouden en versterken voor de toekomst, bijvoorbeeld door differentiatie. Met aandacht voor een sterk midden- en kleinbedrijf, hoogwaardige (maak)industrie (met het accent op innovatie, productie en toelevering) en ruimte voor de agrarische sector. Zo is in de Kempische Industrie Agenda de ambitie opgenomen om te groeien naar een sterker industrieel profiel door te kiezen voor smart manufacturing. De Kempengemeenten richten hun blik daarbij op de Metropoolregio Eindhoven en Brainport om economische kansen te benutten. Bijvoorbeeld door als Kempen de proeftuin van Brainport te worden en zich daarmee te onderscheiden van concurrerende regio s. Ook willen de gemeenten ondernemerszin stimuleren, initiatieven van ondernemers faciliteren en samenwerken met kennis- en onderwijsinstellingen. Daarnaast is invulling van voorwaarden als een goede bereikbaarheid (naar onder andere Eindhoven en België) van belang. 2. Toerisme en recreatie De Kempengemeenten staan bekend om de kwaliteit van hun natuur, landschap, cultuurhistorie en monumenten. De gemeenten willen deze sterke, onderscheidende waarden behouden, en tevens benutten voor de recreatief-toeristische potentie van het gebied, zowel de buitengebieden als de kernen. Bijvoorbeeld door samenwerking tussen agrarische bedrijven en ondernemers in recreatie en toerisme te faciliteren, kwalitatief hoogwaardige recreatiebedrijven (passend bij het gebied) te stimuleren en in het buitengebied meer routes voor fietsers en wandelaars te realiseren. 3. Duurzaamheid De Kempengemeenten hebben op dit thema in gezamenlijkheid hun opgaven bepaald. Daarbij hebben de gemeenten zich bijvoorbeeld ten doel gesteld om energieneutraal te zijn in 2025 ( Kempische klimaatvisie ). 12

13 1b. staan sámen voor forse regionale opgaven (2 van 2) De volgende aspecten ten aanzien van duurzaamheid zijn van belang: Bevordering van energiebesparing: In 2025 zal het energiegebruik door verregaande besparingen en hogere efficiëntie fors gedaald zijn en zal de resterende energievraag geheel uit hernieuwbare bronnen worden voorzien. De Kempen is dan energieneutraal: duurzaam en zelfvoorzienend. Verduurzaming van panden en woningen: Nieuwbouw is per definitie duurzaam (ook wel vanzelfsprekend duurzaam ). Maar ook bestaande panden en woningen moeten duurzaam worden gemaakt. Daarbij kunnen de gemeenten het goede voorbeeld geven wat betreft duurzaam wonen en bouwen, door eigen panden te verduurzamen en burgers en ondernemers te faciliteren bij het verduurzamen van hun panden. Verduurzamen van de agrarische sector en industrie: Overheden en ondernemers in de Brabantse Kempen hebben in 2015 een ambitie geformuleerd voor de toekomst. Een ambitie die moet leiden tot een duurzame economische groei. Ook heeft de agrarische sector aangegeven zich te willen inzetten voor verduurzaming van de sector. 13

14 1c. worden geconfronteerd met zes autonome trends (1 van 2) 14 Impact op bestuurlijke toekomst: zes trends Naast de voornoemde kansen vanuit de sterke merkeenheid De Kempen en de drie regionale (maatschappelijke) opgaven/speerpunten, schetsen we aanvullend een zestal trends en ontwikkelingen die eveneens van invloed zijn op de discussie over de bestuurlijke toekomst van de vijf Kempengemeenten. 1. Toenemend belang regio en stad Wereldwijd en ook in Nederland woont een steeds groter deel van de bevolking in de grote steden. Deze ontwikkeling neemt alleen maar toe, waarmee steden steeds sterker en bepalender worden. In die lijn denkt en werkt Europa ook veelal vanuit steden en regio s. Het vereist daarom regionale samenwerking en afstemming om aangesloten te blijven op de kansen die Europa biedt, zowel inhoudelijk als financieel. Ook in Nederland wordt ingezet op het vergroten van het belang van regio s. Dit vanuit de gedachte dat krachtigere netwerken moeten ontstaan van onderscheidende stedelijke regio s, binnensteden én vitale kernen. Regio s met een heldere identiteit, waarbij de kracht van de kleinere steden in de menselijke maat ligt. Metropoolregio s, zoals de Metropoolregio Eindhoven, kennen aanvullend hierop de uitdaging om kenniswerkers en ondernemers aan te trekken en te huisvesten en om de groei van het stedelijk gebied over de gemeentegrenzen heen te faciliteren. 2. Toenemend belang lokale overheid Er is sprake van een tendens van steeds verdergaande decentralisatie van rijksbeleid naar de gemeente als eerste overheid. Na de decentralisaties op het sociaal domein (Wmo, Jeugdzorg en Participatiewet) volgt ook de Omgevingswet. Mogelijk volgt op termijn de verruiming van het belastinggebied voor gemeenten. De druk op de gemeentelijke organisaties (bestuurlijke en ambtelijke realisatiekracht) neemt door deze decentralisaties steeds verder toe. 3. Digitalisering en horizontalisering De snelheid waarmee de omgeving verandert, vraagt om een adaptieve overheid. Een overheid die wendbaar is, die snel kan inspelen op deze veranderende omgeving in het samenspel met inwoners, ondernemers, onderwijs en mede-overheden. Lokale overheden zullen verder transformeren naar flexibele en faciliterende organisaties. ICT gaat naar verwachting steeds meer tot het primaire proces behoren, waarbij data-analyses als basis voor beleidsontwikkeling dienen. Ook is steeds meer sprake van horizontale verbindingen in de keten: keteninnovatie. Waarbinnen de overheid één van de spelers in die keten is. 4. Kennisintensivering van de arbeidsmarkt De arbeidsmarkt wordt steeds kennisintensiever, met gebruikmaking van digitale productietechnieken. Zeker in de Brainportregio. Dit zorgt voor fundamentele veranderingen in economische structuren en heeft impact op onderwijs en werkgelegenheid: het verdwijnen en verschuiven van arbeidsplaatsen. Er ontstaat een risico op een toenemende mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, vooral door het hoge tempo waarin de technologische ontwikkeling zich voltrekt en de mate en het tempo waarin het onderwijsaanbod zich daarop kan aanpassen.

15 1c. worden geconfronteerd met zes autonome trends (2 van 2) 5. Transities in energie en mobiliteit De energietransitie en vernieuwende/duurzame vormen van mobiliteit vragen veel. Intensivering van de samenwerkingsrelaties rondom deze vraagstukken is noodzakelijk om aan de doelstellingen op dit terrein te kunnen gaan voldoen. 6. Demografische en sociale veranderingen Er is sprake van een toename van de bevolkingsomvang in Nederland. Deze groei wordt gecombineerd met een toenemende vergrijzing en het ontstaan van krimpregio s. Woon-, werk- en leefgewoonten van mensen veranderen, mede als gevolg van de verdergaande individualisering en de technologische ontwikkelingen: alle informatie is overal en altijd voor iedereen toegankelijk. Dit vraagt om een andere rol van de overheid. 15

16 1d. begeven zich in dynamische context van heroriëntaties (1 van 5) 16 Bestuurlijke dynamiek in de Brainportregio Door de innovatiekracht en daarmee gepaard gaande snelle economische ontwikkeling in de Brainportregio, leiden voornoemde trends en ontwikkelingen ook in de Brainportregio momenteel tot de nodige bestuurlijke dynamiek op het speelveld van 21 gemeenten en zijn circa inwoners. Het proces betreffende de vorming van de visie op de eigen bestuurlijke toekomst van de Kempen vindt dan ook plaats in een tijdsgewricht waarin zich veel discussies afspelen over de bestuurlijke toekomst van gemeenten in Zuidoost-Brabant. We lichten de voornaamste ontwikkelingen in deze regio er uit: Evaluaties en doorontwikkeling MRE en SGE De Metropoolregio Eindhoven is een bestuurlijk netwerk van 21 gemeenten. De MRE heeft een herijkingsproces in gang gezet om te komen tot een nieuwe regionale agenda en bijbehorende governance. In de huidige Regionale Agenda is gekozen voor drie uitgangspunten: Focus op de thema s economie, ruimte en mobiliteit. Flexibiliteit Triple helix samenwerking. De samenwerking is geregeld in de Gemeenschappelijke Regeling MRE met een algemeen bestuur (alle 21 gemeenten vaardigen 1 vertegenwoordiger af) en een dagelijks bestuur van drie personen. Er functioneren een regionaal platform, bestaande uit alle colleges van de deelnemende gemeenten, werkplaatsen voor de uitwerking van 6 opgaven en overlegtafels ten behoeve van afstemming. Er heeft een (kritische) evaluatie plaatsgevonden van deze regionale agenda en het functioneren van het MRE (zie bijlage F). Aansluitend is in december 2017 een Plan van Aanpak vastgesteld om de samenwerking te updaten. Voor het zomerreces van 2018 moet een nieuwe Regionale Agenda met een aangepaste governance aan de gemeenteraden van de 21 gemeenten voor een zienswijze worden aangeboden. Er is voorzien in een uitgebreid traject van participatie en communicatie om draagvlak en eigenaarschap te borgen. Ook het Stedelijk Gebied Eindhoven, bestaande uit 9 gemeenten, heeft een evaluatie (zie bijlage G) tot stand gebracht en alle betrokken gemeenteraden hebben ingestemd met een nieuwe Samenwerkingsagenda Daarin is vastgelegd op welke onderwerpen en thema s de stedelijke gemeenten samenwerken. Thema s zijn economie, wonen en voorzieningen en ook op het ruimtelijk vlak zal de samenwerking worden geïntensiveerd. Thans is voor het SGE een nieuw convenant in ontwikkeling, waarin wordt opgenomen op welke wijze de gemeenten de samenwerkingsagenda gaan uitvoeren (de governance). Uitgangspunt blijft zelfstandigheid van gemeenten (ook als door herindeling het aantal gemeenten zal worden gereduceerd), die op de benoemde gebieden optreden als waren zij één gemeente in een netwerksamenwerking. Ook de Kempengemeente Oirschot is onderdeel van het Stedelijk Gebied Eindhoven.

17 1d. begeven zich in dynamische context van heroriëntaties (2 van 5) 17 Ontwikkelingen bij (clusters van) omringende gemeenten Helmond en De Peel Eind 2015: einde aan het initiatief tot de vorming van de GR Peel 6.1, tussen de zes Peelgemeenten. Een samenwerkingsverband waarin de ambtelijke uitvoeringskracht van zes Peelgemeenten zou worden gebundeld, te beginnen met taken op het sociaal domein. In 2016 continuering samenwerking vijf Peelgemeenten, zonder Helmond, in de vorm van een GR (gestart per 1 januari 2017) op de uitvoeringstaken in het sociaal domein. Continuering van de samenwerking tussen de zes Peelgemeenten op beleidsinhoud en gezamenlijke opgaven. Nuenen en de commissie Demmers: Medio 2016: advies Commissie Demmers vastgelegd in rapport: De wil tot verschil, inzake de bestuurlijke toekomst van Nuenen: fusie met Son en Breugel, gepaard gaande met overdracht bevoegdheden aan een regionale bestuursautoriteit, zijnde de stad Eindhoven. De commissie heeft haar oplossing ook uitdrukkelijk willen zoeken in samenhang met de omgeving, de regio Eindhoven. De commissie schetst als perspectief voor de MRE de opstelling van een strategisch vierjarenprogramma voor regionale economie en mobiliteit. Voorwaarde voor eenduidige en slagvaardige sturing is dat taken, bevoegdheden en middelen op de terreinen van regionale economie en mobiliteit, door de deelnemende gemeenten worden overgedragen aan een bestuursautoriteit op het schaalniveau van de MRE. Hierbij is de commissie van mening dat de stad Eindhoven de aangewezen partij is om invulling te geven aan deze rol van bestuursautoriteit. Leidraad voor de commissie is dat bestuurskracht en doorzettingsmacht worden georganiseerd op het schaalniveau waarop de opgaven zich afspelen. In het uitvoeringsprogramma wordt de strategische agenda geoperationaliseerd en wordt onderscheiden welke taken, bevoegdheden en middelen op de terreinen van regionale economie en mobiliteit overgedragen dienen te worden voor het realiseren van het strategisch vierjarenprogramma. Alle andere taken op de terreinen van economie en mobiliteit op lokaal niveau blijven de verantwoordelijkheid van de individuele gemeente. Voor het stedelijk gebied - waartoe de commissie niet Helmond en Oirschot rekent schetst zij een soortgelijk perspectief voor wonen, werken, ruimtelijke inrichting en voorzieningen. De gemeenten dragen dan de hierbij passende bevoegdheden, taken en middelen over aan een bestuursautoriteit op het niveau van het Stedelijk Gebied. Ook hierbij is de commissie van mening dat de stad Eindhoven de aangewezen partij is om invulling te geven aan deze rol van bestuursautoriteit. Dit betekent dat de gemeenten die de stad Eindhoven omringen verantwoordelijk zijn en blijven voor de uitvoering van taken dichtbij inwoners. Geadviseerd wordt de basis hiervoor te creëren door middel van een Experimenteerwet. Nadat de gemeenteraad van Nuenen eind 2016 nog besloten had dat bestuurlijke zelfstandigheid geen optie meer is en dat partnerkeuze medio 2017 zou volgen, neemt de raad eind 2017 alsnog het besluit tot continuering van de zelfstandigheid. Daarop neemt de provincie de regie op de bestuurlijke toekomst van Nuenen over en lijkt het proces actueel (24/01/2018) af te koersen op een (opgelegde) herindeling tussen Nuenen en Eindhoven.

18 1d. begeven zich in dynamische context van heroriëntaties (3 van 5) 18 Son en Breugel De gemeenteraad van Son en Breugel herbevestigt november 2017 het besluit omtrent de Bestuurlijke Toekomst van 18 juni 2015, inhoudende intensivering van de samenwerking in de Dommelvallei en van de samenwerking in het Stedelijk Gebied Eindhoven met als uitgangspunt zelfstandigheid. Son en Breugel wil de visie op de bestuurlijke vorm in 2019 opnieuw bezien. En in het geval Nuenen zou fuseren met Eindhoven, wil de gemeente naast de samenwerking met Geldrop-Mierlo onderzoeken of samenwerking met andere gemeenten, zoals de gemeenten Best en/of Oirschot mogelijk is. Eerder heeft de raad als voorwaarden voor samenwerking geformuleerd: intensieve samenwerking op het terrein van bedrijfsvoering in de Dienst Dommelvallei; strategische samenwerking (met eventuele overdracht van bevoegdheden) in het Stedelijk Gebied Eindhoven; geen fusie van alleen de ambtelijke organisatie(s). A2-gemeenten De gemeenten Valkenswaard, Heeze-Leende en Cranendonck voeren hun bedrijfsvoerings- en een aantal uitvoeringstaken gezamenlijk uit vanuit de Gemeenschappelijke Regeling Samenwerking A2-gemeenten. Daarbij is sprake van een nauwe bestuurlijke verbinding tussen de A2-gemeenten. Valkenswaard grenst aan Bergeijk. In de Toekomstvisie 2030 (uit 2013, maar voor dit thema nog actueel) gaat Valkenswaard in beginsel uit van eigen kracht, maar geeft ook aan dat complexe beleidsopgaven binnen tal van beleidsterreinen om een bovenlokale aanpak vragen. Daarom wil Valkenswaard proactief participeren in stedelijke netwerken als Brainport, MRE en stedelijk gebied. De bestuurlijke samenwerking met de Kempen wordt geschetst als een thematische samenwerking, vooral ten aanzien van de vrijetijdssector. Veldhoven Veldhoven blijft uitgaan van zelfstandigheid en eigen identiteit in combinatie met samenwerking in verschillende samenstellingen (Visie over bestuurlijke toekomst 2016). Onder meer wil Veldhoven een actieve samenwerkingspartner zijn in Brainport, de MRE en het Stedelijk Gebied Eindhoven. Daarnaast wordt met het oog op verbetering van de dienstverlening samenwerking gezocht met Best, in de visie wordt ook Oirschot genoemd en meer recentelijk Waalre. Best In de toekomstvisie uit 2017 geeft Best aan grootschaligheid en kleinschaligheid te willen verbinden. Best gaat uit van eigen kracht en zelfstandigheid voor de lokale maatschappelijke opgaven en daarnaast wordt geopteerd voor een slagvaardige samenwerkingsvorm, waarin gemeenten voor een beperkt aantal taken - in elk geval wonen, werken en bereikbaarheid - bevoegdheden (middels mandaat) neerleggen bij een nieuw op te richten bestuurlijke autoriteit op het niveau Stedelijk Gebied Eindhoven. Voorwaarde daarbij is een adequate democratische legitimatie, onder andere met meer invloed aan de voorkant van raadsleden. Ook sluit Best verdergaande samenwerking met gelijkwaardige buurgemeente(n) niet uit, die dan wél de principiële voorkeur voor een slagvaardige samenwerkingsvorm op het niveau van het stedelijk gebied moeten delen.

19 1d. begeven zich in dynamische context van heroriëntaties (4 van 5) 19 Waalre Waalre heeft in 2017 de toekomstvisie De kracht van Waalre vastgesteld. Daarin kiest Waalre er voor zich als zelfstandige gemeente door te ontwikkelen: als proeftuingemeente, als innovatieve netwerkgemeente. De gemeente Waalre heeft richting de provincie verder aangegeven de discussie over wat op welke schaal het beste kan worden opgepakt, hoe de gezamenlijke agenda eruit komt te zien en welke governance daarbij past, open te willen aangaan en niet voor te willen sorteren. Hilvarenbeek Ook Hilvarenbeek grenst aan de Kempengemeenten. Hilvarenbeek heeft voor de toekomst ingezet op verdergaande samenwerking met Goirle en Oisterwijk vanuit behoud van zelfstandigheid. Deze drie gemeenten willen op deze wijze op organische wijze groeien naar een stevige gezamenlijke partnerrol voor de opgaven voor het Hart van Brabant. Daarnaast heeft de burgemeester van Hilvarenbeek in november 2017 namens het presidium in brieven aan Reusel-De Mierden en Oirschot geïnformeerd naar de stand van zaken. Tevens wordt de bereidheid herhaald om nadere samenwerking met (een deel van) Oirschot te verkennen. Ditzelfde aanbod wordt gedaan aan Reusel-De Mierden in het geval een samenwerking in Kempenverband niet haalbaar mocht blijken. Eindhoven De gemeenteraad van Eindhoven heeft 19 december 2017 een visie op regionale bestuurskracht vastgesteld, mede vanwege de lopende procedure van open overleg van de provincie met de gemeenten Eindhoven, Nuenen en Son en Breugel. De hoofdlijn van deze visie: gemeenten gaan zelf over hun bestuurlijke toekomst. Eindhoven initieert geen herindeling. In het geval een andere gemeente in het Stedelijk Gebied besluit over te gaan tot bestuurlijke fusie, dan is aansluiting bij Eindhoven voor de hand liggend. Omdat dit aansluit op de maatschappelijke oriëntatie van de inwoners in het Stedelijk Gebied en ter versterking van (bestuurlijke) massa op nationale schaal, ingegeven door de mainportpositie. Eindhoven hecht hierbij aan twee parallelle en gelijktijdige bewegingen: 1. Schaalvergroting ter versterking van bestuurlijke slagkracht. 2. Borging van lokale kwaliteit, opgaven en identiteiten op verschillende niveaus van de gemeenschappen. In de toelichting op het voorstel wordt aangegeven, dat op lange termijn conform de landelijke trend een substantiële afname van het aantal gemeenten wordt voorzien. Daarbij hanteert de gemeente de volgende kernwaarden voor haar wijze van besturen en waaraan zij haar handelen nu en in de toekomst wil toetsen: Aansluiting bij maatschappelijke opgaven, processen en patronen ( Daily Urban System ). Aansluiten bij behoeften en identiteiten van gemeenschappen en inwoners, op niveau van wijk, buurt, dorp, stadsdeel, stad, stedelijk gebied en regio. Draagvlak bij inwoners, instellingen en bedrijfsleven ( maatschappelijk draagvlak ). Daarbij hoort ook herkenbaarheid en aanspreekbaarheid van de overheid door inwoners op lokale opgaven die inwoners rechtstreeks raken. De ruimte wordt gezocht binnen het Huis van Thorbecke (in bestaande wet- en regelgeving). Transparantie voor colleges, raden én inwoners. Democratische legitimiteit, bij voorkeur door een rechtstreeks gekozen vertegenwoordiging. Efficiëntie en effectiviteit. Zo min mogelijk bestuurlijke en ambtelijke drukte. Een overheid die snel en flexibel kan inspelen op de veranderingen waarmee de maatschappij wordt geconfronteerd ( disrupties ).

20 1d. begeven zich in dynamische context van heroriëntaties (5 van 5) Observaties van de procesbegeleider Er is sprake van veel beweging en dynamiek in de regio Zuidoost-Brabant als het gaat om de zoektocht naar vormen van ambtelijke en bestuurlijke krachtenbundeling en doorzettingskracht op regionale schaal. Daarbij vallen enkele zaken op: Veelal wordt zelfstandigheid als vertrekpunt en uitgangspunt genomen, in combinatie met samenwerking in wisselende intensiteiten. Ook de favoriete partners voor samenwerking wisselen nogal eens in de loop van de tijd. In enkele gemeentelijke documenten wordt het perspectief geschetst van overdracht van bevoegdheden en taken naar een bovenlokale bestuurlijke autoriteit/samenwerkingsvorm, waarbij aandacht dient uit te gaan naar democratische legitimiteit. Overigens plaatst ook de gemeenteraad van Oirschot (zie verder in de tekst) dit als stip op de horizon. Zeker, het eindrapport Krachtig Bestuur (2014) en het visiedocument Leiderschap en dienstbaarheid: Samen op weg naar een (veer)krachtig bestuur in Brabant (2013) en het regiorapport Zuidoost Brabant van de commissie Huijbregts (2013) bieden een dergelijk samenhangend kader en zeer nuttig analytisch materiaal. Maar vervolgens gaan de gemeenten daar geheel autonoom en vanuit een eigen afwegingskader mee aan de slag met verschillende gevoelens van urgentie en verschillende stippen aan de horizon. Dat past bij de zelfstandige positie van gemeenten en gemeenteraden, het aantrekkelijke uitgangspunt van onderop en de hedendaagse voorkeur voor bestuurlijke differentiatie boven uniformiteit, maar draagt het risico in zich van suboptimale oplossingen (vanuit regionale optiek). Als de positie van omliggende gemeenten in dit afwegingskader al een plaats krijgt, is dat van bescheiden aard. Gesteld is al dat de voorkeuren in de partners voor samenwerking kunnen wisselen. Wat we kunnen zien is dat het urgentiegevoel en dus de timing om stappen te zetten richting samenwerking of andersoortige opschaling zelden gelijk oplopen bij potentiële partners. Wanneer de een wil, wil de ander nog niet. En dat kan een paar jaar later andersom liggen. De samenhang in het gebied en daarmee de slagkracht en het competitief vermogen van de regio zou ons inziens meer zijn gediend met een regionale regieaanpak en consistente criteria. Al lijkt dat op roeien tegen de stroom op. 20 Dat roept de vraag op of er niet sterker moet worden gestuurd op een gemeenschappelijke visie, aanpak en criteria voor de bewegingen van alle gemeenten in de regio.

21 1e. die passen in landelijke lijn van schaalvergroting (1 van 2) Voornoemde trends en ontwikkelingen leggen een zware druk op de taakuitvoering van gemeenten, met krachtenbundeling tussen gemeenten tot gevolg. Het aantal herindelingen en samenwerkingsverbanden tussen gemeenten - uiteenlopend van detacheringen, bestuursconvenanten, Gemeenschappelijke Regelingen en gastheerconstructies tot aan stichtingen en coöperaties - is daardoor exponentieel toegenomen. Door deze tendens van opschaling is het gemiddeld aantal inwoners per gemeente sterk toegenomen. Inmiddels telt een gemeente in Nederland gemiddeld ruim inwoners. Het aantal gemeenten met minder dan inwoners is sterk gedaald. Het aantal gemeenten is sterk toegenomen en zal de komende jaren verder doorstijgen, zo is de verwachting. Er is al decennia sprake van een forse terugloop van het aantal gemeenten als gevolg van gemeentelijke herindelingen. Het aantal Nederlandse gemeenten is van circa in de jaren 50 en ruim 800 in de jaren 80, tot 537 rond de eeuwwisseling inmiddels afgenomen tot 380 sinds 1 januari Deze tendens zet zich door ondanks onderzoeksrapporten die de doelmatigheid/efficiency van herindelingen in twijfel trekken. Blijkbaar zijn er voor gemeenten andere strategische redenen om voor schaalvergroting te kiezen, zoals een krachtigere bestuurlijke positionering in de regio, het versterken van de ambtelijke kwaliteit en het verminderen van kwetsbaarheden. Kijkend naar het jaar 2019 heeft inmiddels alweer voor vele herindelingen politieke besluitvorming plaatsgevonden. In diverse provincies zal de komende bestuursperiode sprake zijn van verdere schaalvergroting. Dit in lijn ook met het huidige regeerakkoord, waarin een nadrukkelijkere rol aan de provincies wordt toebedeeld om door te pakken in regio s waar lokale en/of regionale bestuurskracht onder druk staat én daar waar gemeenten té afhankelijk worden van ambtelijke samenwerkingsverbanden.

22 1e. die passen in landelijke lijn van schaalvergroting (2 van 2) De tendens van schaalvergroting zien we ook terug in het aantal ambtelijke fusies in Nederland. Per 2018 hebben 59 Nederlandse gemeenten al hun ambtelijke capaciteit in een ambtelijke fusieorganisatie ondergebracht met partnergemeenten. In totaal zijn per 1 januari 2018 in Nederland 24 ambtelijke fusieorganisaties operationeel, ten dienste van ruim 1.7 mln. inwoners. De meeste ambtelijke fusieorganisaties worden gevormd tussen 2 of 3 gemeenten. Slechts één ambtelijke fusieorganisatie (BUCH-gemeenten) wordt gevormd door vier gemeenten. De complexiteit van het model neemt sterk toe naarmate het aantal partnergemeenten groter wordt. Het concept van ambtelijke fusie staat op een aantal plaatsen in het land sterk onder druk. Zo besloten eind 2017 de gemeenteraden van IJsselstein en Hardenberg uit hun ambtelijke fusie met respectievelijk Montfoort en Ommen te stappen. De mate van gelijkwaardigheid tussen partnergemeenten en een sterke politiek-bestuurlijke (inhoudelijke) verbinding tussen partnergemeenten lijken essentiële voorwaarden voor succes van ambtelijke fusies te zijn. 22

23 1f. De Kempengemeenten werken al veel samen Sinds 2003 wordt er in de Kempen gewerkt aan een intergemeentelijke samenwerking tussen de gemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel, Reusel-De Mierden en Oirschot. In dat jaar werd gestart met de lichte samenwerking, met als doel het vergroten van de bestuurskracht, het voorkomen van herindeling, het verbeteren van de kwaliteit, het verminderen van de kwetsbaarheid (verhogen continuïteit) en het verhogen van de efficiency. In 2005 ging de intentie tot samenwerken over in een zogenaamde koepelregeling. Na een periode van relatief vrijblijvende samenwerking, ontstond medio 2008 de behoefte aan meer duidelijkheid in de samenwerking, met heldere bestuurlijke en ambtelijke verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Naar aanleiding daarvan werden door de raden nieuwe kaders gesteld. Ook werd de structuur van de samenwerking onderzocht, waarbij in 2009 door de vijf colleges de mogelijkheden werden onderzocht om de samenwerking onder te brengen in een GR. Dat resulteerde in de Gemeenschappelijke Regeling Samenwerking Kempengemeenten (GRSK). In de GRSK zijn door de gemeenten diverse taken ingebracht: Ook werken de gemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel en Reusel- De Mierden samen in de WVK-groep (wet sociale werkvoorziening) en in de Gemeenschappelijke Regeling Kempisch Bedrijvenpark (KBP). Vanaf 2015 werken de gemeenteraden van de Kempen samen in het raadsorgaan: De Kempencommissie. Bovendien werken de vijf Kempengemeenten - met diverse andere partners - samen in onder andere de Metropoolregio Eindhoven (MRE), de Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Brabant-Zuidoost (GGD), Veiligheidsregio Brabant-Zuidoost (VRBZO) en Omgevingsdienst Zuidoost-Brabant (ODZOB). Daarnaast zijn er ook andersoortige samenwerkingsverbanden die de Kempische samenwerkingsgeest uitstralen, zoals het multi-helix netwerk het Streekplatform de Brabantse Kempen en haar uitvoeringsorgaan het Huis van de Brabantse Kempen. Daarbij zijn naast de vijf in ons onderzoek betrokken Kempengemeenten ook de provincie en diverse ondernemers en instellingen aangesloten. De gemeenten Hilvarenbeek en Oisterwijk kunnen ook aan bepaalde activiteiten van het Streekplatform deelnemen. 23 Shared Service Center (SSC de Kempen) Personeel & Organisatie (P&O de Kempen) Intergem. Sociale Dienst (ISD de Kempen) Jeugdhulp (CJG+ de Kempen) Vergunningverl., Toezicht en Handhaving (VTH de Kempen) Bladel Eersel Oirschot Bergeijk R.-De M. x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x De ambities van het Streekplatform de Brabantse Kempen zijn neergelegd in het Koersdocument Hierin zijn drie programma s opgenomen: economische vitaliteit, landbouw en landschap en vitale vrijetijdseconomie. Voor de gemeente Oirschot geldt dat zij alleen voor de jaren 2017 en 2018 haar commitment aan dit koersdocument heeft gegeven. Oirschot maakt eind 2018 een nieuwe afweging inzake de uitvoering van deze koers. Een van de leden van het platform is ook het Kempisch Ondernemers Platform (KOP). Het KOP is een bovenlokale krachtenbundeling van vier industriële ondernemersverenigingen vanuit Bergeijk, Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden.