Roze ouderen in de zorg

Transcriptie

1 1. Roze ouderen in de zorg 1.1 Inleiding Nederland krijgt een steeds grotere groep ouderen. Onder deze ouderen zijn ook roze ouderen: lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender (LHBT) ouderen. De term homoseksuele ouderen wordt ook gebruikt voor deze hele doelgroep. Deze ouderen willen uit kunnen komen voor hun geaardheid, thuis, op straat en ook als ze in een zorginstelling terechtkomen. In de zorg wordt steeds meer aandacht besteed aan roze ouderen; ze hebben wensen met betrekking tot wonen en het activiteitenaanbod in instellingen. Er bestaat ook een certificaat voor homovriendelijke zorginstellingen, namelijk de Roze Loper. 1.2 Doelgroep en achtergrond Nederland heeft ongeveer roze ouderen (55-plussers). Een deel van deze groep woont in een zorginstelling of zal er in de toekomst gaan wonen, omdat thuis wonen niet meer mogelijk is. Een deel zal gebruik maken van thuiszorg. Deze roze ouderen hebben de emancipatiegolf in de jaren 70 meegemaakt. Het zijn ouderen die hun seksuele identiteit niet meer verborgen (willen) houden. Dus ook in een zorginstelling of thuis willen deze ouderen zichzelf kunnen zijn en uit kunnen komen voor hun geaardheid. 2

2 Roze ouderen in de zorg Dit is nieuw. Oudere ouderen (65-plussers) zijn opgegroeid in een tijd dat zij niet uit durfden te komen voor hun homogevoelens of lesbische gevoelens. Ze zijn opgegroeid in een maatschappij waarin homoseksualiteit een taboe, zonde of ziekte was en zelfs strafbaar. Deze groep heeft hun geaardheid vaak verborgen gehouden en doet dat in de nieuwe woonsituatie nog steeds. Sommige van deze ouderen zijn getrouwd (geweest) en hebben hun gevoelens diep weggestopt. Mannen bleven vaak alleen en vrouwen gingen met een goede vriendin samenwonen. Dat die vriendin de geliefde was, wist bijna niemand. Oudere ouderen die wel uitkwamen voor hun geaardheid hadden het vaak erg moeilijk. Ze kregen te maken met pesterijen, discriminatie en buitensluiting. De jongere ouderen die nu in een zorginstelling komen wonen, willen begrip voor hun geaardheid. Ze willen er openlijk over kunnen praten. Ze willen hun vriend of vriendin kunnen ontvangen, zonder dat het een geheim is dat het hun vriend of vriendin is. Als ze thuiszorg ontvangen, willen ze begrip voor het feit dat ze met iemand van hetzelfde geslacht samenwonen. Ook willen veel ouderen openlijk kunnen praten over hun homoseksuele zoon of lesbische dochter. Andersom moeten ouderen ook openstaan voor een zorgmedewerker die homoseksueel of lesbisch is. 1.3 Huidige situatie in de zorg Roze ouderen is een onderwerp dat de aandacht heeft. Gelukkig zijn er al veel voorbeelden van oudere homoseksuelen die zich prima geaccepteerd voelen in de maatschappij of de instelling waar ze wonen. Deze ouderen geven aan dat gewoon doen helpt. Hoe gewoner je erover doet, hoe beter de acceptatie is. Dat geldt niet overal en altijd. Uitkomen voor je geaardheid in zorginstellingen blijkt niet altijd gemakkelijk. Want wat kan er gebeuren als een oudere daar vertelt dat hij/zij lesbisch of homoseksueel is? Voorbeelden: Meneer Geffen en meneer Broeder (homoseksueel) wachten voor de lift. Meneer Geffen zegt dat hij niet met die homo tegelijk in de lift wil. Mevrouw Balk hoort verzorgster Dafne zeggen dat ze de billen van die oude pot niet gaat wassen. Sinds mevrouw Dijkema heeft verteld dat ze lesbisch is, gaan medebewoners weg uit de koffiekamer als zij binnenkomt. Mevrouw Driessen heeft maar niet verteld dat ze lesbisch is, want de opmerkingen die gemaakt worden over homo-verzorgende Peter zijn zo naar. meneer Blok vertelt dat er in zijn zorginstelling gelukkig geen homo s wonen. Oudere bewoners durven vaak niet voor hun geaardheid uit te komen. Ze vertellen het personeel dat de man op de foto hun neef is, of de vrouw op de foto een goede vriendin. Als in de koffiekamer de foto s van kinderen of kleinkinderen rouleren, houden ze zich maar wat stil. Ze hebben geen kinderen of soms ook wel. Vaak hebben ze dan een moeizame relatie achter de rug en een ander netwerk dan heteroseksuele ouderen. 3

3 Roze ouderen in zorginstellingen voelen zich vaak eenzaam. Als ze wel vertellen over hun geaardheid en het wordt geaccepteerd, krijgen ze vaak verbaasde reacties. Je bent eigenlijk best gewoon. Ik had het van jou niet gedacht. Mevrouw Van Bergen wordt door haar vrouw Els naar verzorgingstehuis Oosterpol gebracht. Daar worden ze ontvangen door EVV er Marjan. Goedendag, mevrouw Van Bergen, zegt Marjan, welkom hier. Zullen we even samen een kopje koffie drinken? Marjan is van plan in dit gesprek wat meer van mevrouw Van Bergen te weten te komen, over haar man, haar kinderen en misschien wel kleinkinderen. Voordat ze kans krijgt, vertelt mevrouw Van Bergen dat Els haar vrouw is. Marjan is zo verbaasd, dat ze geen vraag meer weet te stellen. Bij een intake wordt ervan uitgegaan dat de oudere getrouwd was met iemand van het andere geslacht en dat er (klein)kinderen zijn. Dat iemand niet getrouwd is geweest, kan ook. Maar zouden er veel zorginstellingen zijn die als openingsvraag hebben: Hebt/had u een levenspartner? Zo n neutrale vraag maakt het voor veel ouderen makkelijker om voor hun seksuele geaardheid uit te komen. Ook roze ouderen die thuis wonen, voelen zich vaak eenzaam. Het netwerk van de homoseksuele oudere is vaak kleiner en anders dan dat van een heteroseksuele oudere. Mantelzorg is vaak niet mogelijk, omdat er weinig familie is of omdat het contact verbroken is. Roze ouderen voelen zich vaak niet thuis bij de wijkactiviteiten, waar veel gesproken wordt over kinderen en kleinkinderen. Volgens directeur Jan Nieuwenhuizen van de in april 2014 opgerichte thuiszorgorganisatie Gay Care is er behoefte aan speciale thuiszorg voor roze ouderen. Mensen moeten steeds langer thuis wonen en zijn dus afhankelijk van thuiszorg. In de reguliere thuiszorg voelen zij zich, volgens Nieuwenhuizen, niet altijd veilig en durven ze niet uit te komen voor hun seksuele geaardheid. De thuiszorgmedewerkers van Gay Care hebben een speciale training gehad. Ze zijn goed op de hoogte van de homoseksuele leefwereld en hebben kennis van zorg-gerelateerde zaken als hiv-besmetting of hepatitis C. Gelukkig is er ook al een flink aantal zorginstellingen dat aandacht heeft voor roze ouderen en zijn er buurtactiviteiten die aandacht hebben voor deze groep. 1.4 Roze Loper Een groeiend aantal zorginstellingen heeft een Roze Loper. Dit certificaat van KIWA (instelling voor kwaliteitszorg) krijgt de instelling als ze een homovriendelijk beleid heeft. De Roze Loper bestaat sinds Als een zorginstelling in aanmerking wil komen voor de Roze Loper, voert de organisatie een tolerantiescan uit. Vragenlijsten, gesprekken en een audit (dit is een onderzoek naar het functioneren van een bedrijf als geheel) zijn onderdeel van de tolerantiescan, met als doel te onderzoeken of er een homovriendelijk klimaat in de instelling is. 4

4 Roze ouderen in de zorg De meeste zorginstellingen die de Roze Loper hebben, kijken verder. Ze willen een zorginstelling zijn waar iedereen prettig kan wonen en werken. Niet alleen bewoners, maar ook personeel. En ze willen een instelling zijn waar geaardheid, afkomst, geslacht, leeftijd en geloof geen rol mogen spelen! Allerlei aspecten komen bij de tolerantiescan aan de orde. Voor wat betreft seksuele diversiteit kun je denken aan: de aansluiting van het aanbod bij de homoseksuele doelgroep de bewustwording bij management en personeel met betrekking tot deze doelgroep omgaan met homoseksuele cliënten en hun partners waarborgen van privacy respect voor elkaar openheid naar elkaar gelijke behandeling. AxionContinu is een zorginstelling met een Roze Loper. Medewerkers krijgen een training over diversiteit onder cliënten. Homoseksualiteit is een belangrijk onderwerp in deze training. Een onderdeel van de training is omgaan met vooroordelen. Personeel van de instelling gaat ervan uit dat de dame die bij mevrouw D. op bezoek komt haar nicht is. Logisch, want de meeste bewoonsters zijn hetero en krijgen vriendinnen, nichten of zussen op bezoek. Wat als dat niet zo is? Is dat niet onprettig voor de cliënt? Kan het personeel ernaar vragen of kom je dan aan de privacy van de cliënt? Een ander onderdeel van de training is het rollenspel. Want een gesprek voeren met een oudere over zijn geaardheid is best lastig. Als je wel zo n gesprek kunt voeren, kom je erachter waar behoefte aan is bij deze doelgroep. Het krijgen van een Roze Loper betreft de gehele zorginstelling. Niet alleen het personeel moet getraind worden in het omgaan met seksuele diversiteit. Het moet ook bespreekbaar zijn onder de bewoners. Bewoners mogen een homoseksuele medebewoner of medewerker niet discrimineren of afwijzen. Als dat gebeurt, moet er meteen op gereageerd worden. Instellingen die een homovriendelijk beleid hebben, kunnen dit ook laten zien in hun communicatie. Op hun site of in hun folders kunnen ze foto s plaatsen van twee vrouwen of twee mannen. Hierdoor voelen homoseksuele ouderen - en medewerkers - zich eerder welkom in de instelling. 5

5 2. Verdieping 2.1 Wensen ten aanzien van wonen en activiteitenaanbod Uit onderzoek blijkt dat de meerderheid van de homoseksuele ouderen niet gescheiden van heteroseksuelen wil wonen. Wel is er behoefte aan een eigen activiteitenaanbod, zoals een roze café of een lezingenaanbod of cultureel programma afgestemd op roze ouderen. Dat kan in het woonzorgcentrum zelf zijn, of op een andere locatie. Als het op een andere locatie is, geeft het de gelegenheid om andere roze ouderen te ontmoeten. Homoseksuele mannen kiezen vaak voor activiteiten als samen eten of erop uitgaan, waar gezelligheid het belangrijkste is. Lesbische vrouwen willen graag vrouwenactiviteiten, maar de homoseksualiteit moet er dan niet van af stralen. Vrouwen kiezen bijvoorbeeld voor wandelen, tuinieren, activiteiten op het gebied van kunst en cultuur. In 2009 is er door Richard den Heijer van de universiteit van Amsterdam onderzoek gedaan naar de woonbehoefte van homoseksuele ouderen. Een derde van de homoseksuele ouderen wil graag in een eigen woonvoorziening wonen. De meerderheid woont liever in een gemengde omgeving. Mannen hebben meer behoefte aan zo n eigen omgeving dan vrouwen. De behoefte kan afnemen als er een grotere tolerantie voor homoseksualiteit is. Uit het onderzoek blijkt dat homoseksuele ouderen het liefst gewoon samen met anderen wonen, als ze zich veilig voelen en zichzelf kunnen zijn. En dat wil toch iedereen. 6

6 Roze ouderen in de zorg 3. Kritische beroepssituatie Sharon werkt in verzorgingshuis Het Gasthuis. Ze heeft een opleiding Maatschappelijke Zorg gedaan en mocht na het behalen van haar diploma komen werken op haar stageplaats. Ze kent het verzorgingshuis goed en de afdeling waar ze werkt ook. Elke ochtend geniet ze er weer van om de woonkamers gezellig te maken en met de bewoners koffie en thee te drinken. Vaak pakt ze de krant erbij en leest ze het belangrijkste nieuws voor. Ze vindt dit het leukste uurtje van de dag. Mevrouw Dijkema woont sinds een half jaar in Het gasthuis. Ze heeft een goede vriendin, Miep, die vaak op bezoek komt. Een maand geleden heeft mevrouw Dijkema verteld dat ze lesbisch is en dat Miep haar partner is. Sindsdien is er een andere sfeer in de woonkamer. Sharon merkt dat er soms bewoners vertrekken als mevrouw Dijkema binnenkomt. Het is een zonnige ochtend. Er staat een gezellig muziekje aan in de huiskamer. Op tafel staan lekkere koekjes en Sharon schenkt net koffie en thee in voor de bewoners als mevrouw Dijkema binnenkomt met haar rollator. Ah, laat maar zitten die koffie, zegt mevrouw Pas. Ze kijkt mevrouw Dijkema heel uitdagend aan. Ik heb er ineens geen zin meer in. En ze rijdt richting deur in haar rolstoel. Ik ook niet, zegt meneer Barends, en hij loopt achter de rolstoel aan. 7

7 4. Bronnen Roseboom, L. (2013). Roze ouderen. In: L. Roseboom en anderen, Roze ouderen Over een homovriendelijk beleid, Utrecht, AxionContinu. Zorgleefplanwijzer (zj). Kom jij roze ouderen tegen in je werk? Geraadpleegd op 6 maart 2014, van Vilans 50+ (zj). Tips waarmee roze ouderen zich (meer) thuis voelen in uw organisatie. Geraadpleegd op 12 april 2014, van Movisie Lesbisch en homobeleid (september 2007). Ouderen en homoseksualiteit. Geraadpleegd op 6 maart 2014, van alfresco_files/factsheet%20ouderen%20en%20homoseksualiteit%20[mov ].pdf. Eenvandaag (2012). Roze ouderen' gepest in verzorgingstehuis. Geraadpleegd op 3 maart, van 8

8 opdrachten bij thema Roze ouderen in de zorg Opdrachten bij thema Roze ouderen in de zorg Homoseksuele ouderen moeten maar bij elkaar in een zorginstelling! Doelstellingen De student: kan de problematiek omtrent homoseksualiteit in de zorg benoemen kan minimaal twee vooroordelen benoemen die er heersen rondom homoseksualiteit kent een manier om een open intakegesprek te houden kan zijn opvatting over homoseksualiteit in de zorg uitleggen en toelichten kan twee wensen van homoseksuele ouderen benoemen omtrent wonen en activiteiten. Verdieping: kan twee voorbeelden noemen van oefeningen en trainingen die in de zorg gedaan kunnen worden om het begrip tussen homo s en hetero s te bevorderen. Voorbereiding Voor het maken van deze verwerkingsopdrachten heb je het volgende nodig: A4-papier/ A3-papier schrijfmateriaal plakband lange stroken papier voor een stripverhaal tekenmateriaal. 9

9 5. Opwarmen en oriënteren Opdracht 1: Stelling 1. De docent leest de stelling voor die op de openingspagina van de opdrachten staat. Ben je het met de stelling eens, dan ga je staan. Ben je het oneens, dan blijf je zitten. 2. Vorm tweetallen. De een is het eens, de ander oneens met de stelling. Ga met elkaar in gesprek over de reden waarom je het eens of oneens bent. (Als eens en oneens niet gelijk verdeeld zijn, kunnen er ook drietallen gevormd worden.) Opdracht 2: Warming-up 1. Hieronder staan allerlei stellingen over homoseksualiteit en ouderen. Geef je reactie. a. Je kunt direct aan iemand zien dat hij homo of lesbisch is. b. Als professional hoef je niet te weten of iemand homo of hetero is. c. Oudere homoseksuelen moeten zich maar aanpassen in een verzorgingshuis. d. Homoseksuelen zijn volledig geaccepteerd in de maatschappij en dus ook in zorginstellingen. e. Ik heb er geen moeite mee om met een homoseksuele collega samen te werken. 10

10 opdrachten bij thema Roze ouderen in de zorg f. Als ik een homoseksuele ouder moet wassen of verzorgen, heb ik daar moeite mee. 2. Lees je reacties op de stellingen eens goed na. Wat betekent dit voor jouw werk in de zorg? Kun jij werken in een zorginstelling met homoseksuele ouderen en homoseksuele collega s? 11

11 6. Weten en begrijpen Opdracht 3: Kennisvragen 1. Beantwoord de volgende vragen. a. Wie worden bedoeld met roze ouderen? b. Hoeveel homoseksuele 55-plussers zijn er in Nederland? c. Waarin verschillen de oudere homoseksuelen van de jonge homoseksuelen? d. Wat is een Roze Loper? e. Op welke manier verdoezelen lesbische ouderen vaak dat ze lesbisch zijn? f. Aan wat voor activiteiten hebben oudere homoseksuele mannen behoefte? Opdracht 4: Waar of niet waar 1. Zet achter elke stelling of hij waar of niet waar is. a. Oudere homoseksuelen wonen het liefst met elkaar in één huis. b. Twee vrouwen die samenwonen in een huis zijn altijd twee lesbiennes. c. Jongere ouderen vinden het niet moeilijk om voor hun geaardheid uit te komen. d. Homoseksuele ouderen in een zorginstelling willen niet meedoen met activiteiten voor hetero s. 12

12 opdrachten bij thema Roze ouderen in de zorg e. De Roze Loper is een roze sleutel, die homoseksuelen krijgen als ze in een zorginstelling komen wonen. 2. Vergelijk je antwoorden met die van een studiegenoot. Als er verschillen zijn, bestudeer dan samen nog eens de theorie en kom tot één antwoord. 13

13 7. Analyseren en toepassen Opdracht 5: Vragen stellen Deze opdracht kan in tweetallen. 1. Maak de woordspin af. Schrijf zes vragen op die je kunt stellen bij een intake, om meer van een oudere te weten te komen, zonder dat je ervan uitgaat dat iemand heteroseksueel is. Opdracht 6: Gesprek voeren Deze opdracht doe je in viertallen. 1. Lees het gesprek uit de theoriebron hieronder nog eens. 14

14 opdrachten bij thema Roze ouderen in de zorg Mevrouw Van Bergen wordt door haar vrouw Els naar verzorgingstehuis Oosterpol gebracht. Daar worden ze ontvangen door EVV er Marjan. Goedendag, mevrouw Van Bergen, zegt Marjan, welkom hier. Zullen we even samen een kopje koffie drinken? Marjan is van plan in dit gesprek wat meer van mevrouw Van Bergen te weten te komen, over haar man, haar kinderen en misschien wel kleinkinderen. Voordat ze kans krijgt, vertelt mevrouw Van Bergen dat Els haar vrouw is. Marjan is zo verbaasd, dat ze geen vraag meer weet te stellen. Marjan weet geen vraag meer te stellen. Ze zit met haar mond vol tanden. Welke vragen kun je in dit geval stellen. Bedenk er samen vijf. 2. Bereid in je groepje een rollenspel voor. Er zijn drie spelers: Marjan, Els en mevrouw Van Bergen. Een of twee groepjes kunnen het rollenspel voor de hele groep uitspelen. Opdracht 7: Wat nu? Lees de volgende situatie en doe de opdracht. Sharon werkt in een verpleeghuis. Ze heeft het er erg naar haar zin. Met alle bewoners heeft ze een goed contact en het is altijd erg gezellig in de woonkamer als er s morgens koffie wordt gedronken. Mevrouw Dijkema woont al een half jaar in het verpleeghuis. Ze heeft een goede vriendin, Miep, die vaak op bezoek komt. Een maand geleden heeft mevrouw Dijkema verteld dat ze lesbisch is en dat Miep haar partner is. Sindsdien is er een andere sfeer in de woonkamer. Sharon merkt dat er soms bewoners vertrekken als mevrouw Dijkema binnenkomt. Het is een zonnige ochtend. Er staat een gezellig muziekje aan in de huiskamer. Op tafel staan lekkere koekjes en Sharon schenkt net koffie en thee in voor de bewoners als mevrouw Dijkema binnenkomt met haar rollator. Ah, laat maar zitten die koffie, zegt mevrouw Pas. Ze kijkt mevrouw Dijkema heel uitdagend aan. Ik heb er ineens geen zin meer in. En ze rijdt richting deur in haar rolstoel. Ik ook niet, zegt meneer Barends, en hij loopt achter de rolstoel aan. Sharon kijkt mevrouw Dijkema aan. Die schudt haar hoofd. Laat maar, zegt ze verdrietig. 1. Er zijn verschillende vervolgmogelijkheden. Maak een stripverhaal van deze situatie en kies zelf voor een oplossing voor Sharon. 15

15 8. Verdiepen en creëren Opdracht 8: ander gedrag oefenen Lees de situaties hieronder. a. Meneer Geffen en meneer Broeder wachten voor de lift. Meneer Geffen zegt dat hij niet met die homo tegelijk in de lift wil. b. Mevrouw Balk hoort verzorgster Dafne zeggen dat ze de billen van die oude pot niet gaat wassen. c. Mevrouw Driessen heeft maar niet verteld dat ze lesbisch is, want de opmerkingen die gemaakt worden over homo-verzorgende Peter zijn zo naar. d. Mijnheer Blok vertelt dat er in zijn zorginstelling gelukkig geen homo s wonen. Zorginstelling Rozerood wil graag de Roze Loper. Maar ja, zo lang deze situaties nog regelmatig voorkomen, durven ze het certificaat nog niet aan te vragen. Bedenk voor elk van deze situaties een goede oefening of training die in de zorginstelling kan worden uitgevoerd om het begrip voor homoseksuele ouderen te vergroten. 16

16 opdrachten bij thema Roze ouderen in de zorg 9. Evalueren en reflecteren Opdracht 9: Wat heb ik geleerd? Deze opdracht doe je alleen. Beantwoord de vragen niet alleen met ja en nee. Was je je bewust van de aanwezigheid van homoseksuele ouderen in de zorg voordat je dit thema las? Was je je bewust van de problematiek omtrent de roze ouderen? Wat uit dit thema kun je gebruiken in je werk? Vind je dat er meer aandacht voor dit onderwerp moet komen? Opdracht 10: Hoe heb ik de opdrachten aangepakt? Je hebt diverse opdrachten gemaakt over het thema Roze Ouderen. Heb je uit de opdrachten gehaald wat mogelijk is? 1. Noteer in drie punten wat je goed hebt gedaan. 2. Geef jezelf drie tips om de volgende keer de opdrachten nog beter aan te pakken. 17