BAOZW/U Geachte leden van de vaste commissie voor VWS van de Tweede Kamer,

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal Vaste commissie voor VWS Postbus EA 'S-GRAVENHAGE doorkiesnummer (070) betreft Brief VNG t.b.v. begrotingsbehandeling VWS uw kenmerk ons kenmerk BAOZW/U bijlage(n) datum 26 november 2012 Geachte leden van de vaste commissie voor VWS van de Tweede Kamer, Binnenkort bespreekt u de begroting 2013 van VWS in uw Kamer. Waarschijnlijk zullen ook de plannen van het kabinet Rutte II met betrekking tot Wmo en AWBZ dan onderwerp van gesprek zijn. In deze brief geven wij u graag mee hoe gemeenten tegen deze plannen aankijken. De VNG pleit voor een samenhangende aanpak van de grote bewegingen die de komende jaren in het sociale domein gaan plaatsvinden. Hoe dat volgens ons zou moeten staat in de publicatie "Bouwen op de kracht van burgers". Een exemplaar hebben we bijgevoegd. (Zie ook op VNG.nl: We zijn het eens met de richting die het nieuwe kabinet wil inslaan. Met name het principe van Eén gezin, één plan, één regisseur onderschrijven wij volledig. Wij willen met het kabinet snel concrete afspraken maken over de basisprincipes die bij de decentralisaties zullen gelden. Wat ons betreft is "zorg dichtbij" een leidend principe. Gemeenten kunnen daarbij voortbouwen op de ervaringen die met de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) al zijn opgedaan. Tegelijkertijd hebben we grote zorgen. De onduidelijkheden in het regeerakkoord zijn zeer groot, de randvoorwaarden waaronder het kabinet de decentralisaties wil doorvoeren nog volstrekt onvoldoende. De bezuinigingen zijn dusdanig groot dat de ondersteuning van burgers sterk zal verminderen. De vraag of deze pijn evenwichtig verdeeld wordt, en of niet de allerkwetsbaarsten er door getroffen zullen worden, kan op basis van de tekst van het regeerakkoord niet beantwoord worden. Zonder breed maatschappelijk draagvlak zijn deze maatregelen echter niet door te voeren. Veel zal daarom afhangen van de duidelijkheid die het kabinet op al deze punten kan bieden. En van de vervolgvraag of er dan sprake is van realistische en maatschappelijk aanvaardbare randvoorwaarden. Pas dan kunnen gemeenten beoordelen of zij deze aanzienlijke verbouwing van het zorgstelsel voor hun verantwoording kunnen nemen. VNG Postbus 30435, 2500 GK Den Haag Tel

2 Het sociale domein Het regeerakkoord bevat veel voornemens om verantwoordelijkheden in het sociale domein naar gemeenten over te brengen. Voor de gemeenten is daarbij cruciaal dat de drie grote decentralisaties op het terrein van werk, jeugdzorg en AWBZ op elkaar worden afgestemd. Omdat daardoor een integrale bejegening mogelijk wordt van de kwetsbare burger, met zijn mogelijkheden en zijn belemmeringen. In onze publicatie Bouwen op de kracht van burgers: naar een krachtige en samenhangende aanpak op het sociale domein hebben wij de contouren van de gewenste aanpak geschetst. We willen voor deze decentralisaties een set bindende uitgangspunten afspreken, die voor elk van de decentralisaties moet gelden. Een dergelijk "decentralisatiekader" moet in ieder geval uitgangspunten bevatten over: 1. De integrale benadering van de burger, het maatwerkprincipe en de toegang 2. Hoe rechten en plichten van burgers worden vormgegeven. 3. Verantwoording en toezicht 4. Samenhangende informatievoorziening 5. Uitvoeringkracht van gemeenten en samenwerking / netwerken 6. Een financiële vormgeving die ontschotte aanpak toestaat Wij zien aanknopingspunten voor zo'n integrale benadering bij de plannen van het kabinet. Maar van een samenhangend decentralisatiekader is nog geen sprake. Het gevaar bestaat hierdoor dat in de uitwerking er toch weer sprake is van losstaande maatregelen en verkokerde invoering. Wij pleiten voor één ontschot budget, een gezamenlijke sturingsfilosofie, een samenhangende invulling van verantwoording en toezicht. Wmo en AWBZ De beweging die door het kabinet wordt aangekondigd op het terrein van de AWBZ en de Wmo past volgens gemeenten in de brede ontwikkeling die in 2007 met de Wmo is ingezet. Die ontwikkeling moet leiden tot een taakverdeling waarbij de ondersteuning voor (kwetsbare) burgers die thuis wonen zoveel mogelijk door de gemeente wordt georganiseerd. "Zorg dichtbij" is de noemer die het nieuwe kabinet voor deze beweging gebruikt, en gemeenten onderschrijven de grondgedachte daarvan. Deze beweging is veel méér dan een overheveling van taken. In de Wmo is niet alleen oog voor wat mensen met beperkingen niét kunnen, maar ook voor wat ze wél kunnen. Wederkerigheid en eigen kracht zijn belangrijke kenmerken van de Wmo. Sturing en verantwoording vindt horizontaal plaats, tussen gemeente en lokale belanghebbenden, en niet top-down vanuit een ministerie. De relatie tussen burger en overheid wordt bepaald door het compensatiebeginsel: een vraaggerichte aanpak, individueel maatwerk, het "keukentafelgesprek", de vraag achter de vraag, denken in oplossingen in plaats van vanuit aanbod. VNG Postbus 30435, 2500 GK Den Haag Tel

3 Gemeenten zijn sinds 2007 actief bezig dit nieuwe ondersteuningsmodel vorm te geven. De afgelopen twee jaar heeft de geplande komst van de begeleiding (inclusief dagbesteding) dat proces extra impulsen gegeven. Gemeenten zijn op grote schaal bezig hun beleid, netwerken, competenties en uitvoeringsorganisaties voor te bereiden op het overnemen van deze taken uit de AWBZ. Er is intensief contact tussen gemeenten en aanbieders uit de GGZ, gehandicaptenzorg en thuiszorg. Gemeenten zijn druk bezig met concepten als sociale wijkteams en frontlijnteams om "zorg dichtbij" daadwerkelijk gestalte te geven. Dat de begeleiding (inclusief dagbesteding) en de persoonlijke verzorging overgaan, en dat gemeenten daarnaast verantwoordelijk worden voor inkomensondersteunende maatregelen voor de doelgroep van kwetsbare burgers en voor de jeugd, sluit aan bij al dit voorwerk. Dit alles neemt echter niet weg dat gemeenten grote zorgen hebben over de plannen van het nieuwe kabinet. Ten eerste omdat er zeer forse besparingsopgaven aan de plannen zijn gekoppeld. En ten tweede omdat er nog heel veel onduidelijk is, niet alleen in de uitwerking, maar ook over wat het kabinet nu precies bedoelt. Op beide zorgen gaan we wat nader in. De besparingsopgaven zijn zo groot, dat de dienstverlening en ondersteuning voor burgers daardoor onvermijdelijk in gevaar zullen komen. De grote vraag is of de effecten van de bezuinigingen maatschappelijk verantwoord zijn op te vangen. En of de overgang in een goed partnerschap tussen gemeenten en Rijk zal gebeuren. Beide zaken bepalen voor gemeenten of deze maatregelen op een verantwoorde manier uitvoerbaar zijn. De grootste zorgen van gemeenten betreffen: - Het kabinet versobert de huishoudelijke hulp met maar liefst 75%, waarbij alleen hulp overblijft voor hen "die het echt nodig hebben en het niet uit eigen middelen kunnen betalen". Uit cijfers van het CAK blijkt dat van de huidige cliënten meer dan driekwart al op het inkomensminimum zit. De doelgroep die het kabinet aanduidt is dus veel groter dan de veronderstelde 25%. De ingreep zal daarom ook veel cliënten treffen die de hulp niet kunnen betalen en/of niet in staat zijn hulp te organiseren. Hoe moeten gemeenten dit opvangen om te voorkomen dat er schrijnende situaties ontstaan? - De aanspraak op dagbesteding wordt volgens het regeerakkoord geschrapt per 2014; in 2015 worden gemeenten verantwoordelijk voor de gehele begeleiding. In het debat over de regeringsverklaring werd duidelijk dat het kabinet er van uit gaat dat gemeenten de gehele begeleiding, inclusief dagbesteding, vanaf 2015 gaan uitvoeren. Het betreft dus exact dezelfde decentralisatie als onder het vorige kabinet, maar nu met 25% korting i.p.v. met 5% korting. De premier maakte duidelijk dat deze korting haalbaar is vanwege "de ruime mate van beleidsvrijheid" die gemeenten hiervoor krijgen. Gemeenten voorzien echter dat een zo grote besparing niet realiseerbaar is door alleen anders te gaan werken, en dat ingrepen in het pakket onvermijdelijk zullen zijn. Het regeerakkoord zegt niets over nieuwe instrumenten die gemeenten krijgen om de kabinetsdoelstelling waar te maken van versobering en "ondersteuning meer richten op waar ze het hardst nodig is". Het lijkt er op dat hier iets over de schutting gaat waarbij gemeenten maar moeten uitzoeken waar ze willen snijden om de tering naar de nering te zetten. VNG Postbus 30435, 2500 GK Den Haag Tel

4 - De zorgzwaartepakketten tot en met ZZP 4 worden afgeschaft, waardoor die personen niet langer intramuraal hun zorg en ondersteuning zullen ontvangen, maar thuis. Hiermee wordt het scheiden van wonen en zorg in versneld tempo doorgevoerd. Op grond van de signalen uit de betreffende sectoren betwijfelen wij of de consequenties van deze maatregel wel goed zijn doordacht. Met name de enorme diversiteit aan cliënten en problematieken die achter het label "ZZP4" schuilgaan, is volgens ons onderbelicht. De ZZP maatregelen betekenen voor gemeenten een aanzienlijke extra opgave, bovenop de decentralisaties. Want de cliënten die onder de ZZP-maatregel vallen zullen grotendeels moeten worden ondersteund vanuit gemeentelijke kaders, niet alleen op het terrein van de Wmo maar ook met betrekking tot gezondheid, wonen, vrije tijd, etc. Het regeerakkoord biedt hierover geen enkel aanknopingspunt, noch inhoudelijk, noch budgettair. Deze grote zorgen van gemeenten worden versterkt door de vele onduidelijkheden in de tekst van het regeerakkoord. We geven enkele voorbeelden: - De besparingsopbrengst voor de decentralisatie van de begeleiding en de persoonlijke verzorging is structureel 1,7 miljard. Elders in de tekst spreekt het regeerakkoord van een korting van 25% op het budget van begeleiding én dagbesteding. In de CPB-bijlage wordt gesproken over een overheveling van 10 miljard aan AWBZ-zorg naar de Wmo. Dit roept veel vragen op. Welke budgetten voor persoonlijke verzorging en voor begeleiding gaan over? Welke besparingsopbrengst is aan de persoonlijke verzorging gekoppeld en hangt die besparing samen met de pakketingreep in de persoonlijke verzorging (geen persoonlijke verzorging als de noodzaak minder dan een half jaar is en de eerste 90 minuten zijn algemeen gebruikelijk)? - De nieuwe "maatwerkvoorziening" voor inkomenssteun voor chronisch zieken en gehandicapten roept veel vragen op. Is een halvering van het budget van 1,5 miljard realistisch, ligt er een analyse van het huidige gebruik aan ten grondslag? Welke en hoeveel personen die er nu gebruik van maken mogen er straks geen gebruik meer van maken, en kunnen die zich zelf redden? Het regeerakkoord laat in het midden hoe deze maatwerkregeling vorm gaat krijgen, in de bijzondere bijstand of in de Wmo. Wij zijn van mening dat onderbrengen bij de Wmo het meest geëigend is. Op die manier kan de ondersteuning van chronisch zieken en gehandicapten, in natura of financieel, optimaal vanuit één afwegingskader plaatsvinden. Onderbrengen bij de Wmo laat gemeenten overigens vrij om, als zij dat efficiënter vinden, de uitvoering te combineren met de bijzondere bijstand. - Bij de wijkverpleging laat het kabinet in het midden of zij deze wil onderbrengen bij gemeenten of bij de verzekeraar. Er zijn in de experimenten "Zichtbare schakel" goede stappen gezet om de coördinerende rollen van Wmo-consulenten (c.q. sociale wijkteams) en wijkverpleegkundigen te koppelen. Gemeenten zouden het een stap terug vinden als deze koppeling weer bemoeilijkt wordt door de wijkverpleging op afstand van gemeenten te zetten. Wij gaan er dan ook van uit dat gemeenten de opgebouwde aanpak in de experimenten "Zichtbare schakel" kunnen continueren. - Het lijkt bijna een detail, maar wij vragen ons af waar het kabinet op baseert dat er 50 miljoen verdiend kan worden met het meer hergebruiken van rolstoelen en scootmobielen. Betrokkenen bij zowel gemeenten als leveranciers zijn hier zeer verbaasd over omdat het hergebruikpercentage al zeer hoog ligt. VNG Postbus 30435, 2500 GK Den Haag Tel

5 Jeugd Gemeenten willen graag dat ouders hun opvoedende taak kunnen waarmaken en dat kinderen gezond en veilig kunnen opgroeien tot zelfstandige burgers. Soms is daarbij een steuntje in de rug nodig, soms ook hulpverlening van welke aard dan ook. Gemeenten zijn al aan het voorsorteren op de verantwoordelijkheid voor het geheel aan jeugdzorg dat per 2015 wordt gedecentraliseerd. Gemeenten waarderen dat het regeerakkoord de decentralisatie van de jeugdzorg onverkort doorzet en helder is over de uitgangspunten en randvoorwaarden. Die uitgangspunten zijn: inzetten op eigen kracht en participatie en voldoende beleidsruimte. Het uitgangspunt dat ook in de jeugdzorg het accent steeds zal liggen op participatie in de samenleving, betekent dat de nieuwe wetgeving nauw moet aansluiten bij de principes van de Wmo. Het wetsontwerp dat in consultatie is gegaan moet naar de mening van gemeenten grondig worden aangepast om aan deze uitgangspunten te voldoen. De omslag in het denken - van probleemgestuurd naar resultaatgericht, van zorgen voor naar zorgen dat - is niet zomaar gemaakt. Het vergt van zorgaanbieders, verzekeraars, ambtenaren, bestuurders en ook van ouders en kinderen een andere attitude. Niet waar heb ik recht op, maar wat is er nodig om herstel van de eigen autonomie en van het gewone gezinsleven weer te bereiken. De afgelopen jaren is er sprake van toenemend problematiseren van normaal gedrag van jeugdigen en medicalisering van hun problemen. Die trend willen we keren. Wij pleiten er daarom voor dat de wet geen jeugdwet wordt genoemd, maar Wet ondersteuning en hulp bij opvoeden en opgroeien. Verder is van belang dat gemeenten geen wettelijk zorgplicht opgelegd krijgen, maar een beleidsplicht om te zorgen dat er een toegankelijk, betaalbaar, effectief en efficiënt ondersteunings- en hulpstelsel van voldoende kwaliteit voor kinderen en opvoeders wordt gerealiseerd. Bij individuele trajecten pleiten wij voor een vorm van compensatieplicht zoals die in de Wmo bestaat. Mocht de rechter een OTS opleggen, dan zijn gemeenten verantwoordelijk voor de uitvoering daarvan door de gezinsvoogdij. Dat daarbij de beleidsvrijheid beperkt is, mag duidelijk zijn en wordt door gemeenten geaccepteerd. Uitgaande van het principe "Eén gezin, één plan, één regisseur" willen wij wel nader verkennen wat de precieze rol is van de gezinsvoogd. Wij komen hierover met u nog uitgebreid te spreken tijdens de behandeling van het wetsvoorstel volgend jaar. Gemeenten maken zich zorgen over de budgettaire randvoorwaarden. Bij de decentralisatie van de jeugdzorg gaat het nu om een bezuiniging van 15% op het macrobudget. Bij het vorige kabinet ging het om een besparing van 10 %; er komt nu 5% bij. Deze komt bovenop de bezuinigingen die de komende jaren nog voor de decentralisatie al worden doorgevoerd. Het is ons onduidelijk waarop deze extra bezuinigingen gebaseerd zijn. Zijn er voorzieningen of groepen die volgens het kabinet straks geen zorg behoeven? Het regeerakkoord geeft daar geen uitsluitsel over. Wij denken dat ook hier de besparingsopgave onvermijdelijk betekent dat er in de jeugdzorg gesneden zal worden in het voorzieningenniveau, voor of na de overgang naar gemeenten. Wij vinden dat het tot de algemene beginselen van behoorlijk bestuur behoort om daar van te voren open over te zijn, naar ouders en kinderen en naar aanbieders. VNG Postbus 30435, 2500 GK Den Haag Tel

6 Tot slot U zult het komende jaar over bovenstaande onderwerpen nog veelvuldig spreken. Wij bieden u aan om daarbij nadrukkelijk gebruik te maken van de expertise en de ambities die gemeenten op deze terreinen hebben. Wij brengen u graag in contact met voorbeelden van vernieuwende aanpakken bij gemeenten. In deze beginfase vragen wij u om er bij het kabinet op aan te dringen snel duidelijkheid te verschaffen over het grote aantal vragen dat de tekst van het regeerakkoord oproept. Wij vragen u tijdens het proces te bewaken dat de opgaven waarmee gemeenten op pad worden gestuurd uitvoerbaar zijn en geen onacceptabele maatschappelijke en financiële risico's met zich meebrengen. Gemeenten zijn gemotiveerd om van "zorg dichtbij" realiteit te maken. Maar de verantwoordelijkheid om forse budgettaire ingrepen maatschappelijk verantwoord in te voeren, ligt bij de landelijke en lokale overheid samen. Er dienen geen onwerkbare opgaven "over de schutting" te worden gegooid. Tot slot kunnen wij u melden dat er gesprekken gaande zijn met de coördinerend Minister van BZK over de wenselijkheid en mogelijkheid om deze decentralisaties in te bedden in een set bindende bestuurlijke uitgangspunten voor de komende 4 jaar. Wij hopen rond Kerstmis tot een afronding van deze verkenning te komen. Hoogachtend, Vereniging van Nederlandse Gemeenten mr. R.J.J.M. Pans voorzitter directieraad VNG Postbus 30435, 2500 GK Den Haag Tel