De bewezen waarde van. Telemedicine

Transcriptie

1 De bewezen waarde van Telemedicine Maart 2008 Dora Tjalsma

2 COLOFON Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) Postbus BM Utrecht Churchilllaan GV Utrecht Telefoon: (030) Fax: (030) Website: De in dit rapport opgenomen informatie mag worden gebruikt met bronvermelding. Bestelnummer 55

3 De bewezen waarde van Telemedicine Inleiding Telemedicine kan een enorme impuls geven aan het realiseren van vraagsturing in de zorg. Het komt echter maar mondjesmaat van de grond. Verschillende oorzaken liggen hieraan ten grondslag: gebrek aan ondernemerschap, het ontbreken van de juiste prikkels, geen passende wet- en regelgeving. En de patiënt vraagt er niet om. Die is nauwelijks op de hoogte van deze moderne ontwikkelingen. De NPCF bracht in 2007 de visienotitie Remote control!, Toekomst en betekenis van telemedicine voor de zorggebruiker uit. Daarin staan de belangrijkste doelstellingen voor telemedicinetoepassingen van gebruikersperspectief op een rij: - empowerment/versterken van zelfmanagement; - diseasemanagement; - educatie/e-learning; - preventie. Door met behulp van ICT de positie van de zorggebruiker te versterken kan vraagsturing ontstaan waarin: - de zorggebruiker doel, vorm, tijdstippen, soort zorg en soort zorgverlener bepaalt; - de behoefte van de individuele zorggebruiker uitgangspunt voor het zorgaanbod vormt; - de zorggebruiker stuurt op kwaliteit en wijze van levering; - er sprake is van een uniek aanbod per persoon. Om meer bekendheid te geven aan Telemedicine heeft de NPCF een quick-scan onder zorginstellingen en bedrijven laten uitvoeren naar de bewezen waarde van Telemedicine. Het onderzoek kon worden uitgevoerd dankzij de welwillende medewerking van VNU Exhibitions. De resultaten zullen worden opgenomen in een databestand die permanent beschikbaar is op de nieuwe publieksite van de NPCF Consument en de Zorg. De database zal geregeld worden bijgewerkt naar de actuele stand van zaken. Onderzoek en respons Gekozen is voor een tweeledige invalshoek: het benaderen van zowel zorginstellingen als bedrijven. De vragenlijsten zijn elektronisch uitgezet. Gebruik is gemaakt van de bestanden van de VNU. Na ruim een week is een reminder gestuurd. Er zijn elektronische vragenlijsten gestuurd naar zorginstellingen werkzaam in de curatieve zorg en in de care. Hierop zijn 333 ingevulde formulieren teruggekomen. Het grootste deel van de respondenten van instellingen die telemedicinetoepassingen hebben zijn academische en algemene ziekenhuizen. Maar ook de psychiatrie, verzorgings- en verpleeghuizen en de thuiszorg ontbreken niet. Van de 333 respondenten zijn: instellingen geen telemedicinetoepassing hebben; - 52 nog niet, maar wel van plan zijn hier op korte termijn mee te beginnen; - 41 instellingen hebben telemedicine; - 2 formulieren zijn niet ingevuld.

4 Naar bedrijven zijn vragenlijsten verstuurd. Hierop zijn 63 reacties binnen gekomen. Van hen zijn er 56 actief op de zorgmarkt en daarvan 39 bekend met telelemedicine. Aan de respondenten is gevraagd of zij instemmen met publicatie van hun gegevens. Het uiteindelijke resultaat is een bestand van 25 telemedicinetoepassingen. De vragenlijsten bevatten meerkeuzevragen en in een aantal gevallen de mogelijkheid om aanvullende informatie te geven. Doelstellingen De scores op de beoogde doelstellingen met telemedicine zijn als volgt: - vergroten van zelfmanagement van de zorggebruiker 18 - preventie 17 - minder personeel 13 - goedkopere zorg 11 Andere doelstellingen zijn efficiëncy (6), tijdigheid, snellere en betere communicatie, beter toezicht, controle en begeleiding, beter bereik van de doelgroep, ouder-kind binding en meer plezier. Aantal deelnemende zorggebruikers Alleen bij de toepassingen van de Health Buddy, Medic4All en Teledermatologie in het Deventer Ziekenhuis is het aantal beoogde deelnemers aan het eind van dit jaar en/of het aantal beoogde deelnemers eind 2010 en/of de prevalentie vermeld. Betrokkenheid van zorggebruikers In twee gevallen zijn zorggebruikers in het geheel niet betrokken. In de andere gevallen is de verdeling als volgt: - betrokken bij de evaluatie 18 - betrokken bij het toetsen van de toepassing 16 - betrokken bij het leveren van de content 12 - betrokken bij het formuleren van het initiatief 11 In een situatie zijn zorggebruikers geïnformeerd, in een andere vindt een gebruikersonderzoek in samenwerking met de universiteit plaats en in een situatie is het de mantelzorger die de behoefte van de zorggebruiker formuleert. Criteria vanuit zorggebruikersperspectief De NPCF heeft een tiental algemene kwaliteitscriteria benoemd en deze in de quickscan voorgelegd. De instellingen hebben hier zelf het antwoord op gegeven, niet de cliënten. - betrouwbaarheid van techniek 20 - effectieve tijd en aandacht voor de zorggebruiker neemt toe 19 - kwaliteit van zorg neemt toe 17 - gebruiksvriendelijkheid van de toepassing 17

5 - bescherming van de privacy 17 - invloed op de eigen zorg neemt toe 14 - ondersteuning en voorlichting bij gebruik 14 - zichtbaar gemak en veiligheid voor de zorggebruiker 12 - controle op ontvangst en begrip van informatie 11 - beantwoordt aan kwaliteitscriteria van zorggebruikers 10 Wijzigingen in het zorgaanbod Onze veronderstelling is dat telemedicine ook van grote invloed is op de reguliere organisatie van de zorg. Om die reden hebben wij een aantal items over dit onderwerp in de vragenlijst opgenomen. - nieuwe werkprocessen binnen de instelling 16 - samenwerkingsafspraken met andere zorginstellingen 15 - nieuwe functie-inhoud van zorgverleners 14 - nieuwe verantwoordelijkheden en bevoegdheden 8 van zorgverleners - nieuwe organisatie voor de telemedicinetoepassing 7 naast de staande organisatie - minder overhead binnen de instelling 6 - nieuwe organisatiestructuur binnen de instelling 2 op uitvoerend niveau Status Bij 20 respondenten betreft het een permanente toepassing, in vijf gevallen gaat het om een tijdelijke toepassing. Financiering De financiering van de telemedicinetoepassing vindt op verschillende manieren en uit vaak meer bronnen tegelijkertijd plaats: - eigen financiële participatie 18 - projectfinanciering 13 - tijdelijke financiering via een beleidsregel NZa 6 - structurele financiering via ZVW, AWBZ of WMO 5 - eigen bijdrage van de zorggebruiker 5 Daarnaast zijn er nog twee toepassingen met subsidie-inkomsten en één met sponsorgelden. Businesscase 4 Respondenten beschikken over een businesscase waarvan zij bereid zijn om die openbaar te maken. 14 Respondenten beschikken ook over een businesscase, maar maken die niet openbaar. In zeven gevallen is er geen businesscase voorhanden.

6 Conclusies De respons is betrekkelijk laag. De quickscan is niet bedoeld om een representatief beeld te schetsen van het aantal telemedicinetoepassingen, maar geeft instellingen en bedrijven een platform om zich te profileren en zich met hun diensten en producten te onderscheiden. Niet iedereen heeft deze quickscan als zodanig opgevat, óf men is er niet op gericht om zich te onderscheiden. Veel telemedicinetoepassingen hebben tot doel om zelfmanagement van zorggebruikers te vergroten. Het is echter geen algemeen gebruik om zorggebruikers bij de ontwikkeling van hun product/dienst te betrekken (11 uit 25) of om content aan zorggebruikers te vragen (12 uit 25). Het risico bestaat dat wanneer de vraag van de zorggebruiker niet eerst onderzocht is en de content daarop niet is gebaseerd, de telemedicinetoepassing niet op de vraag kan worden afgestemd. Dit sluit aan bij signalen die de NPCF ontvangt dat geregeld halffabrikaten in de markt worden gezet die niet of onvolledig voldoen aan de verwachtingen van zorggebruikers. Dit heeft een negatieve invloed op de acceptatie ervan en kan door gebruikers als belastend worden ervaren. Bij de toetsing en evaluatie worden meer zorggebruikers betrokken, maar ook dit is niet algemeen gebruikelijk en er valt nog winst te behalen op het zorggebruikersperspectief. Zorginstellingen en bedrijven zetten betrouwbaarheid van techniek en effectieve tijd en aandacht voor de zorggebruiker hoog op hun prioriteitenlijstje. Het is de vraag of dit ook de belangrijkste wensen van zorggebruikers zijn. Hierover is nog te weinig bekend. ICT-toepassingen in de zorg worden op dit moment door velen in het perspectief van arbeidsmarktontwikkelingen geplaatst. Er zou door de groeiende zorgvraag veel meer personeel nodig zijn. ICT zou dit op moeten vangen. 13 Van de 25 respondenten geven aan dat minder personeel één van de doelstellingen van telemedicine is. Al betreft het geen representatief onderzoek, het kan een signaal zijn dat er nog onvoldoende gekeken wordt naar de effecten op arbeidsproductiviteit. Telemedicine vergt van zorginstellingen de nodige personele en organisatorische aanpassingen. De hoogste scores betreffen nieuwe werkprocessen binnen de instelling en samenwerkingsafspraken met andere zorginstellingen. Zorgverleners krijgen vaak een nieuwe functie-inhoud. Niet alleen de uitvoerend medewerkers die met telemedicine gaan werken ondervinden dus veranderingen, ook de afdeling personeel en organisatie en het management moeten in de veranderingen die telemedicine met zich meebrengt investeren. 11 Respondenten geven aan met telemedicine tot goedkopere zorg te komen. Daarnaast noemen 6 respondenten efficiency nog als doelstelling. Tezamen vormen zij zo n 2/3 e van de respondenten. Ook hier: geen representatief onderzoek, maar wel een signaal dat efficiency en effectiviteit niet automatisch hand in hand gaan. Veel toepassingen komen tot stand dankzij eigen financiële participatie. Veelal van commerciële bedrijven, maar in enkele gevallen ook van zorginstellingen. Daarnaast vormt projectfinanciering een belangrijke bron van inkomsten. Slechts in een enkel geval vindt financiering uit premiegelden plaats via ZVW, AWBZ of WMO of via een beleidsregel van de NZa. Hier ligt nog een onderontwikkeld terrein. Het is te betreuren dat slechts enkele respondenten bereid zijn hun businesscase te openen voor derden. Immers, vanuit de businesscases zou veel te leren zijn om vernieuwingen in de zorg een impuls te geven en om na te gaan waar winst is geboekt.

7 Opmerkelijk is dat er nauwelijks gegevens openbaar worden gemaakt over het aantal deelnemende zorggebruikers. Mogelijk wordt deze informatie beschouwd als onderdeel van de businesscase. In het algemeen kan gesteld worden dat kennisdeling nog een zeer onderbelicht punt is in de ontwikkeling van telemedicinetoepassingen, zowel ten aanzien van de wensen en ervaringen van zorggebruikers, personele en organisatorische gevolgen en financieel-economische aspecten. Aanbevelingen 1. Neem de vraag van de zorggebruiker en diens kwaliteitscriteria als uitgangspunt voor het ontwikkelen van een passend product of passende dienst. Onderzoek wat diens wensen, behoeften en verwachtingen ten aanzien van zorg zijn en op welke manier Telemedicine daarvoor een oplossing kan bieden. Betrek de zorggebruiker ook in de fase van ontwikkeling zelf. Maak gebruik van diens ervaringsdeskundigheid. 2. Zorg voor meer bekendheid bij burgers en zorggebruikers over uw telemedicineproducten. Onbekend maakt onbemind. 3. Maak openbaar wat de resultaten van Telemedicine zijn (kwalitatief, financieel). Geef inzage in de businessplannen. 4. Ontwikkel en deel meer kennis over organisatorische gevolgen van het werken met Telemedicine en borg deze in de staande organisaties. Maart 2008