Werk in zicht. Ondersteunende diensten en producten voor PrO en VSO

Transcriptie

1 Werk in zicht Ondersteunende diensten en producten voor PrO en VSO s-hertogenbosch, KPC Groep 2007

2 Colofon Deze gids is tot stand gekomen in opdracht van Werknemer in Opleiding Samenstelling Maria Voets, Mieke Kalee en Edith Vissers, KPC Groep Omslagfoto Studio Lens Vormgeving Tonny Teuwisse Grafische vormgeving Redactie Susan de Boer Communicatie Secretariaat Werknemer in Opleiding Diana Vingerhoets Tel Postbus AL s-hertogenbosch Deze gids is downloadbaar:

3 Inhoud 1 Inleiding 3 2 Beleidsagenda Praktijkonderwijs 4 3 Beleidsagenda Voortgezet Speciaal Onderwijs (VSO) 7 4 Gezamenlijke beleidsuitgangspunten van Praktijkonderwijs en Voortgezet Speciaal Onderwijs 10 5 Beleidsagenda s en ESF-thema s 11 6 Conclusies en aandachtspunten 13 7 Overzicht van diensten en producten 16 Thema 1 Arbeidskundig onderzoek 17 Thema 2 Branchegerichte cursussen voor leerlingen, gericht op civiel effect 21 Thema 3 Leerwerkplaatsen in directe samenwerking met branches en bedrijven 26 Thema 4 Vormgeven en intensiveren van begeleiding na het verlaten van de school, niet zijnde stagebegeleiding, op basis van een overeenkomst 33 Thema 5 Netwerkvorming in relatie tot arbeidsintegratie 38 Thema 6 Projectmanagement 42 Thema 7 Overige diensten en producten voor arbeidstoeleidende trajecten 45 8 Bronnen 56 Bijlagen 57 1

4 Verklaring van de gebruikte iconen APS CED-Groep CPS KPC Groep OSO Fontys OSO Seminarium voor Orthopedagogiek SLO v s o Voortgezet Speciaal Onderwijs I Praktijkonderwijs schriftelijk per of via website informatie aanvragen of bestellen 8 downloaden De verklaring van gebruikte iconen is ook opgenomen op de binnenzijde van de uitklapbare kaft. 2

5 1 Inleiding Deze gids geeft een overzicht van diensten en producten voor arbeidstoeleiding en arbeidsintegratie van leerlingen Praktijkonderwijs en Voortgezet Speciaal Onderwijs. Scholen voor Praktijkonderwijs en Voortgezet Speciaal Onderwijs hebben als taak leerlingen te begeleiden naar een zelfstandig en zinvol volwassen leven. Naast scholing, wonen en vrijetijdsbesteding is arbeid een belangrijk aspect hiervan. Zowel binnen het Praktijkonderwijs als het Voortgezet Speciaal Onderwijs ligt in de komende periode de nadruk op inhoudelijke schoolontwikkeling en verdere professionalisering van leerkrachten, schoolleiders en begeleiders. Het Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs en de WEC-Raad hebben daartoe richtinggevende ambities geformuleerd. Inzoomen op actieve deelname aan de maatschappij door leerlingen van het Praktijkonderwijs en het Voortgezet Speciaal Onderwijs is een belangrijk speerpunt. Participatie van moeilijk plaatsbare schoolverlaters op de arbeidsmarkt staat ook in het Europese beleid hoog op de agenda. Het Europees Sociaal Fonds (ESF) subsidieert projecten, diensten en producten die zich hierop richten. Iedere zeven jaar worden inhoudelijke thema s op dit gebied vastgesteld. In 2007 is een nieuwe projectperiode ingegaan. Uit de periode zijn conclusies te trekken die van belang zijn voor de komende periode. Dit leidt tot aanbevelingen voor het ontwikkelen en aanpassen van diensten en producten die arbeidsparticipatie van leerlingen van het Praktijkonderwijs en het Voortgezet Speciaal Onderwijs helpen vergroten. Het aanbod van relevante diensten en producten is breed. De instellingen die een wezenlijke bijdrage aan deze inventarisatie hebben geleverd zijn APS, CED-Groep, CPS, Freudenthal Instituut, KPC Groep, de Opleidingen Speciaal Onderwijs (OSO): Fontys Opleidingen, Hogeschool Utrecht, Windesheim en SLO. Daarnaast is er gebruik gemaakt van informatie verkregen van vertegenwoordigers van landelijke verenigingen en clusterverbanden. In het bijzonder danken we Arda Huybers, Hanneke te Braake, Harrie van den Brand, Hans Gerritsen, Jos van Heel, Theo van Munnen en René Verhulst. 3

6 2 Beleidsagenda Praktijkonderwijs Het Praktijkonderwijs heeft als taak jongeren doelbewust op te leiden naar werk en een zelfstandige positie in de maatschappij. Daarbij moet ook ruimte zijn voor voorbereiding op zelfstandig wonen, vrijetijdsbesteding en actief burgerschap. Om richting te geven aan de ontwikkelingen van het Praktijkonderwijs bracht de Referentiegroep Praktijkonderwijs in de Steigers tweemaal een meerjarenbeleidsplan uit: in 1999 en Dit meerjarenbeleidsplan is in nauw overleg met schoolleiding en docenten opgesteld. De meeste scholen volgen de hierin geformuleerde visie en missie. Visie en missie Praktijkonderwijs is onderwijs op maat. Dat wil zeggen dat het onderwijs aan de leerling wordt afgestemd op de mogelijkheden van die individuele leerling en dat daarover met de leerling wordt gecommuniceerd. Visie De jongere en zijn loopbaan staat centraal. Die loopbaan zit in de jongere zelf. De jongere maakt voortdurend keuzes. Het onderwijs wordt gestuurd door zijn of haar ontwikkelingsvraag. Op basis van die vraag en het potentieel van de jongere arrangeert de docent leer- en ontwikkelingstrajecten, samen met de leerling en instanties rondom de school als instituut. Missie De school creëert een levensechte omgeving. Deze is afgestemd op de jonge mens. Er is ruimte voor persoonlijke ontwikkeling, het aanleren van algemene competenties die zijn gericht op het zelfstandig functioneren in de maatschappij en het aanleren van de specifieke competenties die zijn gericht op deelname aan het arbeidsproces. Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs De Vereniging Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs is een vereniging voor scholen voor Praktijkonderwijs die vallen onder de wet voortgezet onderwijs. Het doel van de vereniging is de belangen van het Praktijkonderwijs te behartigen en leden door uitwisseling en scholing te ondersteunen bij hun verdere professionalisering. 4

7 Voor de beleidsagenda van de Vereniging Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs zijn de volgende ambities leidend: Verdere inhoudelijke ontwikkeling van het Praktijkonderwijs Vernieuwing van de organisatiestructuur van de Vereniging Verbetering van de interne en externe communicatie, onder andere door inzet van moderne communicatiemiddelen en intensivering van de public relations. Verdere professionalisering van de Vereniging. In aansluiting op deze vier ambities zijn de volgende beleidsuitgangspunten geformuleerd: 1 Positionering van het Praktijkonderwijs en belangenbehartiging van de doelgroep 2 Organisatieontwikkeling en verdere professionalisering van het Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs 3 Introductie van vernieuwingen en projecten voor de verbetering van de kwaliteit en de inhoudelijke ontwikkeling van het Praktijkonderwijs 4 Stimulering van de toepassing van de producten en resultaten van vernieuwingstrajecten. In december 2005 publiceerde de referentiegroep Praktijkonderwijs in de Steigers de brochure Perspectief voor het Praktijkonderwijs, De Netwerkschool. De basis van deze brochure wordt gevormd door de eerste beleidsambitie, verdere inhoudelijke ontwikkeling van het Praktijkonderwijs, en de beleidsuitgangspunten 3 en 4. De in deze brochure geformuleerde missie, visie en uitgangspunten zijn tijdens de Voorjaarsconferentie van april 2006 samen met ruim 120 schoolleiders omgezet in mindmaps met concrete doelen, activiteiten en middelen. Zes toekomstthema s De deelnemers aan de voorjaarsconferentie formuleerden zes toekomstthema s voor de doorontwikkeling van het Praktijkonderwijs. Deze zijn in december 2006 aangeboden aan bestuur en leden van de Landelijke Vereniging. 1 Pedagogische opdracht Doel: De leerlingen van Praktijkonderwijs vormen tot actieve, zelfstandige burgers. 5

8 Middelen: De middelen die de school inzet zijn gericht op participatie van leerlingen aan scholing, arbeid, relaties en netwerken. 2 Een leven lang leren Doel: Het verbeteren van het zelfbeeld van de leerlingen van Praktijkonderwijs. Middelen: De school beïnstrumenteert leerlingen met strategieën voor een dynamische persoonlijke ontwikkeling. Leerlingen leren om te gaan met een veranderende leefsituatie en een veranderende maatschappij. 3 Deuren open Doel: Maatschappelijke participatie van de leerlingen bevorderen. Middelen: De school bereidt leerlingen voor op hun latere rol met behulp van externe partners. De school haalt daartoe bedrijven naar de school, stimuleert het leren van relevante derden, gaat met leerlingen de samenleving in en organiseert gastdocentschappen. 4 Regie in handen van de school Doel: Opbouw van netwerken voor de leerlingen van Praktijkonderwijs bevorderen. Middelen: De school organiseert integrale begeleiding en passend onderwijs. Ook betrekt de school de ouders bij het opbouwen van netwerken en worden er individuele transitieplannen geformuleerd. 5 Integratie onderwijs en begeleiding Doel: Leerlingen van Praktijkonderwijs ontwikkelen leerstrategieën voor het leven. Middelen: De school stelt samen met de leerling een individueel ontwikkelingsplan en een persoonlijke portfolio samen. Daarnaast zet de school coachingsgesprekken en assessments van competenties in. 6 Krachtige leeromgeving Doel: De leerlingen van Praktijkonderwijs ontwikkelen competenties binnen betekenisvolle contexten. Middelen: De schoolcultuur wordt ingezet als oefensituatie voor de samenleving. Onderwijs en begeleiding vindt plaats op maat. Leerlingen worden gemotiveerd aan activiteiten deel te nemen door eigen interesses te laten ontdekken en te ontplooien. Transfer van school naar samenleving is hierbij belangrijk. 6

9 3 Beleidsagenda Voortgezet Speciaal Onderwijs (VSO) Het Voortgezet Speciaal Onderwijs is bedoeld voor leerlingen die extra zorg nodig hebben vanwege een handicap, stoornis, of leer- of gedragsmoeilijkheden. De scholen en instellingen van het huidige speciaal onderwijs zijn gegroepeerd in vier clusters. Cluster 1 Vivis Scholen van cluster 1 bieden onderwijs, zorg en ambulante begeleiding aan kinderen en jongeren met een visuele beperking, een visuele en verstandelijke beperking (met daarnaast soms ook medische, motorische en/of psychische beperkingen), een visuele beperking in combinatie met andere bijkomende stoornissen en doofblinde kinderen. Cluster 2 Siméa Dit cluster betreft onderwijs, zorg en ambulante begeleiding aan kinderen en jongeren die een auditieve en/of communicatieve beperking hebben. Het gaat om leerlingen die doof of slechthorend zijn, ernstige spraak- en taalmoeilijkheden hebben of bij wie sprake is van een meervoudige handicap of stoornis in het autistisch spectrum. Cluster 3 Cluster 3 betreft onderwijs, zorg en ambulante begeleiding aan leerlingen met verstandelijke beperkingen, lichamelijke of meervoudige handicaps en langdurig zieke leerlingen (waaronder ook leerlingen met epilepsie). Cluster 4 Scholen van cluster 4 bieden onderwijs, zorg en ambulante begeleiding aan leerlingen met ernstige gedragsproblemen en/of psychische stoornissen. Alle onderwijsvoorzieningen voor bovenstaande clusters hebben sinds 1 augustus 2003 te maken met de Wet op de ExpertiseCentra (WEC). Deze wet stelt onder meer eisen op het terrein van de leerlingenzorg (handelingsplanning, commissies voor de begeleiding) en de kwaliteitszorg. De vier clusters hebben elk een eigen vereniging. De clusterverenigingen zijn verantwoordelijk voor clusterspecifieke zaken. 7

10 WEC-Raad De WEC-Raad behartigt de inhoudelijke onderwijskundige belangen van het speciaal onderwijs zoals dat vorm krijgt in de scholen, de instellingen en de Regionale Expertise Centra (REC s) in de vier clusters. Daarnaast bewaakt de WEC-Raad de sturing en uitvoering van het speciaal onderwijs van de vier clusters. De WEC-Raad is clusteroverstijgend gericht op de kwaliteitsverbetering en borging van kennis en expertise van het speciaal onderwijs en de gespecialiseerde begeleiding binnen de reguliere onderwijsinstellingen. De WEC-Raad formuleert de volgende ambities: Overtuigende en spraakmakende innovatie in dienstverlening creëren, zowel in het gespecialiseerd onderwijs zelf als binnen het Primair Onderwijs (PO), Voortgezet Onderwijs (VO) en de Beroeps- en VolwassenEducatie (BVE) Kwalitatief hoogwaardig verder borgen, ontwikkelen en toepassen van kennis binnen de clusters van het gespecialiseerd onderwijs Inventief en op grotere schaal borgen, ontwikkelen en toepassen van kennis over de relatie van het gespecialiseerd onderwijs met het PO, VO en BVE Intensieve interactie en kruisbestuiving bewerkstelligen tussen het gespecialiseerd onderwijs en het PO, VO en BVE voor het bieden van passend onderwijs aan geïndiceerde leerlingen en (waar mogelijk en nodig) integratie tot stand brengen tussen het gespecialiseerd en het regulier onderwijs Verder expliciet maken van toepassingen van waardevolle kennis in het gespecialiseerd onderwijs en het versterken van het gebruik hiervan in het PO, VO, BVE en (Voortgezet) Speciaal Onderwijs ((V)SO). Belangrijk uitgangspunt hierbij is dat het speciaal onderwijs geen eiland binnen het Nederlandse onderwijsbestel kan zijn. 8

11 Uitdagingen Ontwikkelingen in de maatschappij en veranderingen in de wet- en regelgeving stellen het gespecialiseerd onderwijs voor nieuwe uitdagingen. Uitdagende vragen voor de komende periode zijn: Welke impact heeft het begrip passend onderwijs op de onderwijsprocessen in het PO, VO, BVE en (V)SO en hoe kan het passend onderwijs vormgegeven worden in een reële en structurele onderlinge samenwerking waarbij het belang van de leerling en de ouders het best wordt gediend? Hoe kan per cluster gespecialiseerde kennis nog beter gemobiliseerd en geborgd worden en geïmplementeerd in PO, VO en BVE? Hoe kan het partnerschap met de ouders verder uitgebouwd worden en hoe kan het (V)SO met hen in dialoog samen optrekken om de vermogens van de leerlingen verder te ontwikkelen en te benutten? Hoe kan ervoor gezorgd worden dat de geïndiceerde leerlingen in al hun levensdomeinen blijvend onderwijs en zorg krijgen van mensen met passie, deskundigheid en professionele ervaring en dat deze mensen in het bezit zijn van de juiste startkwalificaties? Hoe kan men nog beter kennis borgen, ontwikkelen, toepassen en exploiteren? Hoe kan de WEC-Raad aan de verzoeken vanuit het speciaal onderwijs voldoen om innovatief onderzoek aan universiteiten en onderzoeksinstellingen te coördineren en gezamenlijke programma's in gang te zetten? Welke aanvullende samenwerking is daartoe nodig met kennisinstellingen, ouderverenigingen, specifieke belangenverenigingen, landelijke en regionale ondersteunende diensten, de opleidingen Speciaal Onderwijs en beroepsorganisaties? 9

12 4 Gezamenlijke beleidsuitgangspunten van Praktijkonderwijs en Voortgezet Speciaal Onderwijs De beleidsagenda s van het Praktijkonderwijs en van de WEC Raad vertonen overeenkomsten. Onderstaande beleidsuitgangspunten zijn te benoemen als doelgroepoverstijgend. Doorontwikkelen en borgen van inhoudelijke ontwikkelingen Verder uitbouwen van die ontwikkelingen, onder meer ten behoeve van: - gekwalificeerd personeel - structurele inbedding arbeidstoeleiding - voorbereiding op zelfstandige participatie in de samenleving Het inzoomen op: - actief zelfstandig burgerschap - werken aan het zelfbeeld van de leerling - bevorderen van maatschappelijke participatie - bevorderen van de netwerken van de leerling - ontwikkelen van strategieën voor lange termijn - ontwikkelen van competenties Kennisinteractie tussen PO-VO-BVE Kennis delen binnen en tussen clusters en Praktijkonderwijs Samenwerken en netwerken waarbij gedacht kan worden aan: - ouders - bedrijven - stakeholders - (oud-) leerlingen Bekostigingsvraagstukken waarbij gedacht kan worden aan: - arbeidstoeleiding en nazorg - zorg - huisvesting/inrichting Onderwijs en zorg Overheid en onderwijs. 10

13 5 Beleidsagenda s en ESF-thema s In het Europees beleid staat participatie van moeilijk plaatsbare schoolverlaters op de arbeidsmarkt hoog op de agenda. Het motto is meer en betere banen en gelijke kansen. Projecten die zich richten op de aanpak van werkeloosheid, een blijvende inzetbaarheid van de beroepsbevolking en een leven lang leren komen in aanmerking voor subsidie van het Europees Sociaal Fonds (ESF). Onder de noemer een leven lang leren vallen projecten die betrekking hebben op arbeidsintegratie vanuit Praktijkonderwijs en Voortgezet Speciaal Onderwijs. Vanaf 2000 tot nu zijn vanuit ESF twee tranches voor het stimuleren van arbeidsintegratie van jongeren in het beroepenveld financieel ondersteund. Daarbij gaat het niet alleen om arbeidstoeleiding, maar ook om een langdurige integratie binnen de werkplek. Eerste tranche De eerste tranche vond plaats gedurende In deze periode zijn twee ESF-projecten uitgevoerd. 1 Praktijkonderwijs werkt door... een project in het kader van een leven lang leren met als doel arbeidsintegratie te bevorderen. 2 VSO werkt! met eveneens als doel het vinden van geschikte arbeidsplaatsen voor leerlingen. De projecten moesten tastbaar resultaat opleveren op tenminste één van de onderstaande thema s: Arbeidskundig onderzoek Netwerkvorming in relatie tot arbeidsintegratie Leerling-werkplaats in directe samenwerking met branches en bedrijven Branchegerichte cursussen voor leerlingen, gericht op civiel effect: certificering Informatietechnologische programma's, in aanvulling op de rijksregeling, voor de onderwijskundige ondersteuning van de arbeidsintegratie en in relatie tot de overige thema's Scholingsprogramma's arbeidsintegratie voor docenten 11

14 Vormgeven en intensiveren van begeleiding na het verlaten van de school, niet zijnde stagebegeleiding, op basis van een overeenkomst. Tweede tranche De tweede tranche loopt gedurende de periode Ook voor deze projecten geldt dat zij tastbaar resultaat moeten opleveren op tenminste één van de ESF-thema s. Voor deze tranche zijn onderstaande thema s geformuleerd: Thema 1 Arbeidskundig onderzoek Thema 2 Branchegerichte cursussen voor leerlingen, gericht op civiel effect Thema 3 Leerling-werkplaats in directe samenwerking met branches en bedrijven Thema 4 Vormgeven en intensiveren van begeleiding na het verlaten van de school, niet zijnde stagebegeleiding, op basis van een overeenkomst Thema 5 Netwerkvorming in relatie tot arbeidsintegratie. Daarnaast is er een randvoorwaardelijk thema dat niet onder de ESF-thema s valt, namelijk Projectmanagement. Voorwaarden voor deelname aan deze projecten zijn te vinden op: / publicaties / handreiking Werknemer in Opleiding Werknemer in Opleiding is een project van KPC Groep, gefaciliteerd door het ministerie van OCW. In dit project participeren naast adviseurs van KPC Groep vertegenwoordigers van het Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs en van de WEC-Raad. Werknemer in Opleiding ondersteunt scholen bij het aanvragen en het uitvoeren van hun ESF-projecten. Hierbij wordt samengewerkt met het Agentschap van het ministerie van SZW dat verantwoordelijk is voor dit ESF-traject. Werknemer in Opleiding zet in op de volgende zaken: 1 scholen zodanig ondersteunen dat zij optimale resultaten kunnen bereiken 2 goede projectresultaten verspreiden onder alle scholen voor Praktijkonderwijs en VSO. 12

15 6 Conclusies en aandachtspunten Uit de ervaringen van de afgelopen zes jaren kunnen we een aantal conclusies trekken die van belang zijn voor de komende projectperiode. Deze conclusies hebben betrekking op de ESF-thema s, op de diensten, producten en projecten die we kunnen aanbieden en uitvoeren en op de toekomstige taakstelling van Werknemer in Opleiding. Een goede arbeidstoeleiding en -integratie van jongeren binnen Praktijkonderwijs en Voortgezet Speciaal Onderwijs blijft hierbij leidraad. Hieronder geven we, zonder te pretenderen volledig te zijn, de belangrijkste aandachtspunten. ESF- thema s De zeven thema s van bleken dekkend voor een specifiek onderdeel binnen de beleidsagenda s van Praktijkonderwijs en Voortgezet Speciaal Onderwijs, namelijk het traject van arbeidstoeleiding behalve ict en scholingsprogramma s. Deze thema s zijn niet dekkend voor de gehele opdracht die de school heeft. De school heeft niet alleen tot taak ervoor te zorgen dat de leerling zich kan ontwikkelen tot een persoon met een zelfstandig arbeidsbestaan. Ook op het gebied van wonen, vrijetijdsbesteding en actief burgerschap moet de leerling zich tot een zelfstandig persoon ontwikkelen. Alle nieuwe thema s vanaf 2007 zijn belangrijk voor de doorontwikkeling van arbeidsintegratie en arbeidstoeleiding binnen Praktijkonderwijs en VSO. De nieuwe thema s moeten daarbij zoveel mogelijk worden geïntegreerd. De thema s zijn gericht op integratie met de andere ontwikkelingsdoelen binnen Praktijkonderwijs en Voortgezet Speciaal Onderwijs. Naast arbeidstoeleiding is er ook aandacht voor doorstroming naar vervolgonderwijs. Hierdoor worden de kansen op arbeid in een later stadium vergroot. Voor alle ESF-thema s zijn door verschillende instellingen producten en diensten ontwikkeld en aangeboden. 13

16 Diensten en producten In de periode zijn door scholen binnen hun ESF-projecten producten en diensten ontwikkeld, welke ook bruikbaar zijn in de nieuwe periode Deze zijn te vinden in de Themarapportages (te downloaden op Daarnaast zijn er nog vele andere inspirerende producten en diensten op de markt. Deze producten kunnen worden aangepast voor gebruik in scholen en specifiek worden afgestemd op de doelgroep. Trefwoorden daarvoor zijn: visueel, gericht op doen, herkenbaar vanuit het leren op de werkplek. De producten moeten aansluiten bij het individuele leertraject: maatwerk, dus modulair. Daar waar mogelijk moet een relatie worden gelegd met het leren op de werkplek. Ict moet meer en breder aandacht krijgen. Daarnaast is een goed product gericht op algemene en vakspecifieke competenties. Zowel arbeid als wonen, vrije tijd en actief burgerschap moeten aan bod komen. Ook sluit de inhoud aan op de ontwikkelagenda s van het Praktijkonderwijs en het Voortgezet Speciaal Onderwijs en specifiek op de zorgfunctie van de scholen. Ook is het belangrijk om aan te sluiten bij passend onderwijs. Er moet een relatie worden gelegd met doorlopende leerlijnen Primair Onderwijs - Voortgezet Onderwijs - Beroeps- en VolwassenEducatie. Tenslotte: producten moeten digitaal beschikbaar zijn. Werknemer in Opleiding Voor de aanpak door Werknemer in Opleiding vanaf medio 2007 zijn de volgende aandachtspunten belangrijk: Netwerkvorming is cruciaal voor arbeidstoeleiding. Netwerkvorming kan plaatsvinden met scholen voor Voortgezet Onderwijs, ROC s, intermediairen en bedrijven. Een krachtige investering in samen doen/werken/ontwikkelen met scholen, bedrijven en leerlingen en het gebruiken van elkaars expertise kan veel opleveren. Dit impliceert meer actieve samenwerking en uitwisseling van mensen en middelen. 14

17 Leren in de echte wereld wordt mogelijk door een groot aanbod te creëren van leerplaatsen buiten de school. Aandacht voor competentieontwikkeling is gericht op leren door doen. Het is daarom nodig de omgeving en de actoren daarbinnen te kennen. De omgeving van de school is medebepalend voor het op arbeid, wonen, vrije tijd en actief burgerschap gerichte onderwijsaanbod. Arbeidstoeleiding moet in dit onderwijsaanbod integraal terug te vinden zijn. Het is belangrijk om samenhang aan te brengen tussen de verschillende ESFthema s. Ook samenhang tussen arbeid, wonen, vrije tijd en actief burgerschap is van belang. Naschoolse begeleiding is cruciaal voor de duurzaamheid van de arbeid en het slagen in het vervolgonderwijs. Professionalisering van medewerkers is onontbeerlijk om de focus op integraal denken en werken te verstevigen. Ook moet er aandacht zijn voor de behoefte aan sterke schoolleiders die onderwijskundig en strategisch gezien professionalisering nodig hebben. Schoolontwikkeling dient gericht te zijn op de juiste keuzes van producten en diensten. Deze moeten aansluiten op de vraag van de school. 15

18 7 Overzicht van diensten en producten In dit hoofdstuk worden de diensten en producten beschreven waar scholen gebruik van kunnen maken. De diensten en producten zijn geordend naar de ESF-thema s. Thema 1: Arbeidskundig onderzoek Thema 2: Branchegerichte cursussen voor leerlingen, gericht op civiel effect Thema 3: Leerwerkplaatsen in directe samenwerking met branches en bedrijven Thema 4: Vormgeven en intensiveren van begeleiding na het verlaten van de school, niet zijnde stagebegeleiding, op basis van een overeenkomst Thema 5: Netwerkvorming in relatie tot arbeidsintegratie Er zijn twee thema s toegevoegd: Thema 6: Projectmanagement Thema 7: Overige diensten en producten voor arbeidstoeleidende trajecten. Het zesde thema is het randvoorwaardelijke thema. Het zevende thema is toegevoegd om ook diensten en producten op te kunnen nemen die niet onder een ESF- thema vallen, maar er wel verband mee houden. De beschrijving van een dienst of product dat op meerdere thema s betrekking heeft is ook op meerdere plekken te vinden. De beschrijving bestaat uit de volgende gegevens: De titel en een korte omschrijving van de dienst of het product De naam van de betrokken instelling en eventueel van de contactpersoon De wijze waarop meer informatie kan worden gevonden of een product kan worden besteld De doelgroep waarop de dienst of het product zich richt, i.c. Praktijkonderwijs of Voortgezet Onderwijs. 16

19 Thema 1: Arbeidskundig onderzoek Thema 1 Een arbeidskundig onderzoek heeft een tweeledig doel: 1 het bepalen van de arbeidscapaciteit van de leerling. Deze arbeidscapaciteit staat in relatie tot de soort arbeid die de leerling kan verrichten 2 het verkrijgen van informatie om een goed opleidingsprogramma te vinden dat leidt naar een passende arbeidsplek. Een arbeidskundig onderzoek kan door gecertificeerde onderzoekers vanuit de arbeidskundige branche binnen of buiten de school zelf worden uitgevoerd. De school kan er ook voor kiezen dit zelf uit te voeren met daartoe gecertificeerde leerkrachten. Het arbeidskundig onderzoek is een aanvullend instrument dat bij afname inzicht geeft in de arbeidskundige mogelijkheden van de leerling. Het geeft leerlingen en ouders een realistisch beeld van de maatschappelijke mogelijkheden en onmogelijkheden van de leerling Het levert informatie op die helpt bij het realiseren van onderwijs op maat en gericht trainen van de noodzakelijke beroepsvaardigheden Het geeft inzicht in de juiste begeleiding van de leerling binnen de stageof opleidingsplaats door de arbeidstrainer of stagebegeleider Het levert gegevens op die helpen bij het vinden van een stage- en/of arbeidsplaats die past bij de belangstelling en de mogelijkheden van de leerling. De verkregen informatie kan ook nuttig zijn voor het vaststellen van beroepsrichtingen en richtingen voor vervolgonderwijs. Meer informatie: / publicaties / handreiking 17

20 Thema 1 Diensten Aanpak gedragsmoeilijke jongeren Casemanagement Casemanagement is de titel van een methode waarbij de leerling van begin tot eind wordt begeleid bij de overstap van school naar zelfstandig werk. De methode is ontwikkeld door scholen voor zeer moeilijk opvoedbare kinderen met ondersteuning van medewerkers van KPC Groep. De leerling doorloopt achtereenvolgens de volgende stappen: assessment, interne activiteiten, externe activiteiten, arbeidsinpassing en nazorg. Contactpersoon Anton Schel en Maria Voets Kosten: op basis van offerte op maat v s o I Actieonderzoek naar competentieontwikkeling Bestuurders en leidinggevenden onderzoeken in leerwerkplaatsen zelfgekozen, uit de eigen praktijk afkomstige vragen op het gebied van competentieontwikkeling voor arbeid en maatschappelijke participatie. Aan de orde komen onder meer arbeidskundig onderzoek, leerlingwerkplaatsen en naschoolse begeleiding. Het actieonderzoek vindt plaats in een cyclisch proces van drie tot zes maanden. Contactpersoon Dhyan Vermeulen, Jacqueline Schoones v s o I Arbeidsmarktgerichte leerweg cluster 4 Op het Hoenderloo College is een gefaseerde aanpak ingevoerd met aandacht voor arbeidstraining en een brede oriëntatie op beroepsmogelijkheden. De leerlingen worden actief betrokken bij het uitstippelen van hun leerproces. Het doel is leerlingen in staat te stellen een bewuste keuze te maken. Deze arbeidsmarktgerichte leerweg is door scholen samen met KPC Groep ontwikkeld. 18

21 KPC Groep begeleidt verschillende scholen bij conceptontwikkeling en het vormgeven van de arbeidsmarktgerichte leerweg, branchegerichte cursussen, netwerkvorming rondom arbeidstoeleiding en nazorg. Deze aanpak heeft ook geleid tot een draaiboek implementatie transitieonderwijs. Thema 1 Contactpersoon Anton Schel, Marja van den Eijnden en Maria Voets Kosten: op basis van offerte op maat v s o Producten Bewegingsonderwijs in het praktijkonderwijs. Voorstellen voor een programma bewegingsonderwijs in het praktijkonderwijs Auteur Berend Brouwer (2004) Deze blauwdruk verkent wat de doelen, inhouden en werkwijzen voor bewegingsonderwijs binnen het bestek van Praktijkonderwijs zouden kunnen zijn. Bewegingsonderwijs moet binnen de doelstellingen van het Praktijkonderwijs haar eigen gezicht nog ontwikkelen en het is inmiddels gebleken dat docenten behoefte hebben aan ondersteuning bij het bepalen van de juiste koers. Deze blauwdruk geeft hiervoor een eerste aanzet. I bestelnummer Heb je jezelf in de hand? Een lesvoorbeeld voor bewegingsonderwijs in het praktijkonderwijs Auteur René Schade (2003) In deze lessenserie met als thema omgaan met gevoelens, zijn de volgende lessen beschreven: Vlaamse reus: rekening houden met elkaars gevoelens. Boksen: aangeven wat je gevoelens zijn zodat de ander zijn/haar gedrag hierop kan aanpassen, en andersom. 19

22 Thema 1 Chinees stoeien: hoe ga je om met weerstand? Kan jij tegen een stootje?: omgaan met weerstand en tegenslag. De hand: op welke manier handel je in vervelende situaties. De lesbeschrijvingen staan beschreven in een vast stramien: een pagina voor de leerkracht en een pagina voor de leerlingen. I bestelnummer Praktijkonderwijs werkt door : Arbeidskundig onderzoek Auteur E. Schouten (2004) Gedegen arbeidskundig onderzoek vergroot de kans dat leerlingen een passende arbeidsplaats verwerven. Om een passende stage-/arbeidsplaats voor leerlingen te vinden en een goede match te kunnen maken tussen leerling en stage-/arbeidsplaats, moet de school ook kennis vergaren over de eisen die het werk aan de leerling stelt. Tips en korte beschrijvingen van de meest gebruikte relevante toetsen en assessments. I 8 / publicaties 20