ZWEMWATERPROFIEL KOOIWALBOS

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL KOOIWALBOS WATERSCHAP HOLLANDSE DELTA 9 december :0.3 - Definitief C /SD

2 Inhoud 1 Inleiding Aanleiding Zwemwaterprofiel Zwemklassen en richtwaarden Leeswijzer 6 2 Uitgevoerde werkzaamheden Algemene werkwijze Stappenplan Werkwijze beoordeling proliferatie blauwalgen 9 3 Gebiedsbeschrijving Algemeen Beheer en onderhoud Hydromorfologie Ecologie Begrenzing zwemwaterzone 18 4 Bronnen van verontreinigingen en gezondheidsrisico s Inleiding Fecale verontreiniging Overige verontreiniging Potentiële bronnen Zwemprof 21 5 Analyse historische waterkwaliteitsdata Fysisch chemische waterkwaliteit Bacteriologische waterkwaliteit Beoordeling proliferatie blauwalgen 25 6 Europese zwemwaterrichtlijn beoordeling Inleiding Intestinale enterokokken Escherichia coli 28 7 Conclusie, maatregelen en aanbevelingen Conclusies Maatregelen en aanbevelingen Vervolgtraject 30 8 Literatuur :0.3 - Definitief ARCADIS 1

3 Bijlage 1 Verslag veldbezoek 33 Bijlage 2 Peil- en landgebruikskaart 35 Bijlage 3 Uitslag model zwemprof 36 Bijlage 4 Exploitant (Contactgegevens) 37 Colofon :0.3 - Definitief ARCADIS 2

4 1 Inleiding HOOFDSTUK 1.1 AANLEIDING De zwemwaterrichtlijn EG van het Europese parlement van 15 februari 2006 schrijft voor dat alle zwemwateren in 2015 minimaal een aanvaardbare zwemwaterkwaliteit moeten hebben. Een beschrijving van het betreffende zwemwater, de zwemwaterkwaliteit en de maatregelen die behoren bij het behalen van deze kwaliteit dienen gerapporteerd te worden in een zwemwaterprofiel. In de richtlijn is opgenomen dat alle lidstaten uiterlijk op 24 maart 2011 de eerste zwemwaterprofielen hebben opgesteld. De zwemwaterrichtlijn is in de nationale wetgeving geïmplementeerd in het Besluit hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (geldend ). In de richtlijn zijn bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen. Op basis van deze richtlijn zal een proactief beheer van de zwemwaterkwaliteit gevoerd moeten worden. In het zwemwaterprofiel wordt specifieke aandacht besteed aan proliferatie van blauwalgen (cyanobacteriën) door middel van de Handreiking Blauwalgen in het zwemwaterprofiel (RWS waterdienst, 2008). Blauwalgen zijn de laatste jaren een steeds vaker voorkomend probleem. In het zwemwaterprofiel wordt aandacht besteed aan het voorkomen en het tegengaan van proliferatie van blauwalgen. Hierbij is gebruik gemaakt van het blauwalgenprotocol Het opstellen van voorliggend document, het zwemwaterprofiel, is een onderdeel van het protocol Aanwijzen en afvoeren zwemwaterlocaties (NWO-werkgroep zwemwater). Het doel van het zwemwaterprofiel is, volgens het protocol, inzicht krijgen in de fysische, geografische en hydrologische kenmerken van de zwemlocatie en inzicht krijgen in oorzaken van verontreiniging en de mogelijkheid van problemen met blauwalgen (NWOwerkgroep zwemwater). Tevens worden in het zwemwaterprofiel alle mogelijkheden geïnventariseerd om de waterkwaliteit te verbeteren tot de gewenste kwaliteitsklasse, deze is tenminste aanvaardbaar, bij voorkeur goed of uitstekend :0.3 - Definitief ARCADIS 3

5 Locatie Het Zuidelijk Randpark van Rotterdam bevat enkele recreatieplassen, waaronder zwemstrand Kooiwalbos. Dit zwemwaterprofiel heeft betrekking op deze zwemplas. De plas valt binnen het beheergebied van Waterschap Hollandse Delta (zie afbeelding 1). Afbeelding1 Regionale ligging zwemstrand Kooiwalbos (groen omcirkeld). Rood omlijnd is het beheergebied van Waterschap Hollandse Delta. 1.2 ZWEMWATERPROFIEL Van iedere zwemwaterlocatie dient een zwemwaterprofiel te worden opgesteld waarin de risico s voor zwemmers worden bepaald. Dit gebeurt met tussenposen van enkele jaren, afhankelijk van de vastgestelde kwaliteit en of er maatregelen zijn uitgevoerd. Het onderliggende zwemwaterprofiel vervangt het zwemwaterprofiel uit 2010 opgesteld door het Waterschap Hollandse Delta. Het zwemwaterprofiel beschrijft welke waterkwaliteitsproblemen de zwemwaterlocatie al dan niet kent en welke oorzaken hieraan mogelijk ten grondslag liggen. Voornamelijk wordt inzicht verkregen in de fecale verontreinigingsbronnen en routes. Daarom richt de beoordeling zich vooral op Escherichia coli en Intestinale enterokokken. In dit profiel worden ook andere zaken die een verhoogd gezondheidsrisico met zich meebrengen zoals cyanobacteriën (blauwalgen), zwemmersjeuk en botulisme beschreven. In het geval van waterkwaliteitsproblemen zullen mogelijke maatregelen aangeduid worden. In het zwemwaterprofiel is de zwemzone vastgesteld: het gebied waarin het merendeel van de zwemmers zich bevindt en waarvoor de doelstellingen van de richtlijn gelden. Het profiel dient gebaseerd te zijn op en te voldoen aan de randvoorwaarden zoals opgenomen in bijlage III van de Europese Zwemwaterrichtlijn. Het zwemwaterprofiel dient volgens de Europese zwemwaterrichtlijn te bestaan uit: Een beschrijving van de fysische, geografische en hydrologische kenmerken van het zwemwater, en van andere oppervlaktewateren in het beïnvloedingsgebied van het betrokken zwemwater die een bron van verontreiniging zouden kunnen zijn, welke relevant zijn voor de doelen van de richtlijn en als bedoeld in richtlijn 2006/7/EG; :0.3 - Definitief ARCADIS 4

6 Een beschrijving en beoordeling van oorzaken van verontreiniging die het zwemwater kunnen aantasten en schade toebrengen aan de gezondheid van zwemmers; Een beoordeling van de mogelijke proliferatie van cyanobacteriën; Een beoordeling van de mogelijke proliferatie van macroalgen en/of fytoplankton; De volgende gegevens, indien de onder punt 2 bedoelde beoordeling aantoont dat er een risico van een kortstondige verontreiniging bestaat: De vermoedelijke aard, frequentie en duur van verwachte kortstondige verontreiniging; Nadere gegevens over alle resterende oorzaken van verontreiniging, waaronder de genomen beheermaatregelen en het tijdschema voor het wegnemen van de verontreiniging; De, tijdens kortstondige verontreinigingincidenten, genomen beheermaatregelen en de identiteit en contactgegevens van de instanties die met het nemen van de maatregelen belast zijn. De locatie van het controlepunt. Alle bevindingen voor zwemstrand Kooiwalbos zijn opgenomen in dit zwemwaterprofiel. Op basis van dit profiel dient de beheerder maatregelen te nemen om, indien nodig, het risico op besmetting van de zwemmer te reduceren. 1.3 ZWEMKLASSEN EN RICHTWAARDEN In de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn is onderscheid gemaakt tussen verschillende zwemwaterkwaliteitsklassen. Deze klassen zijn weergegeven in tabel 1. Tabel1 Normen kwaliteitsklassen zoet binnenwater (Bijlage 1 van de zwemwaterrichtlijn) Parameter Uitstekend Goed Aanvaardbaar Referentiemethode Intestinale enterokokken (kve/100ml) Escherichia coli (kve/100ml) 200* 400* 330** ISO of ISO * 1000* 900** ISO of ISO * Gebaseerd op het 95-percentiel (Bijlage II van de zwemwaterrichtlijn) ** Gebaseerd op het 90-percentiel (Bijlage II van de zwemwaterrichtlijn) Bij interpretatie van de meetgegevens en beoordeling volgens bovenstaande normen moet altijd de hydromorfologie van het zwemwater in ogenschouw worden genomen. Retentiesnelheid, stroomsnelheid en windwerking zorgen voor verdunning van fecale verontreinigingen. Deze parameters moeten goed in beeld zijn gebracht voor de meetgegevens geïnterpreteerd worden. Hierin wordt voorzien in hoofdstuk 3 de gebiedsbeschrijving :0.3 - Definitief ARCADIS 5

7 1.4 LEESWIJZER In hoofdstuk 2 zijn de uitgevoerde werkzaamheden beschreven. Hoofdstuk 3 omvat de gebiedsbeschrijving van de zwemlocatie en in hoofdstuk 4 zijn de bronnen van fecale en andere verontreiniging in kaart gebracht en geanalyseerd met behulp van het model Zwemprof. In hoofdstuk 5 is de historische waterkwaliteitsdata geanalyseerd. Op basis van de analyse in hoofdstuk 5 is de zwemwaterkwaliteit in hoofdstuk 6 ingedeeld in de kwaliteitsklassen volgens de Europese zwemwaterrichtlijn beoordeling. In hoofdstuk 7 zijn de conclusies en aanbevelingen voor het nemen van maatregelen opgenomen :0.3 - Definitief ARCADIS 6

8 2 HOOFDSTUK Uitgevoerde werkzaamheden 2.1 ALGEMENE WERKWIJZE Voor het opstellen van een zwemwaterprofiel zijn een aantal handreikingen en rapportages opgesteld waarin richtlijnen zijn opgenomen (RIZA/Grontmij 2005; RIZA/ V&W/ DHV, 2005; RIZA/ DHV, 2007). Voor zover mogelijk gaat dit zwemwaterprofiel uit van deze richtlijnen. In de handreiking bij het opstellen van een zwemwaterprofiel, (Riza/Grontmij 2005) wordt onderstaande routekaart getoond die gebruikt is bij het opstellen van dit zwemwaterprofiel (figuur 2.1). Afbeelding2 Algemene routekaart voor het opstellen van een zwemprofiel (RIZA/Grontmij, 2005) 2.2 STAPPENPLAN Bij het opstellen van dit zwemwaterprofiel zijn de volgende stappen van de routekaart conform de handreiking bij het opstellen van een zwemwaterprofiel, (Riza/Grontmij 2005) doorlopen: :0.3 - Definitief ARCADIS 7

9 Gebiedsbeschrijving en hydromorfologie: Algemene beschrijving is opgesteld door gebruik te maken van relevante kaarten en/of luchtfoto s; Algemene beschrijving van het strand/ de oevers is gemaakt door het interviewen van de locatiebeheerder en door gebruik te maken van bevindingen van het veldbezoek; Hydrologische beschrijving is gemaakt aan de hand van beschikbare kaarten en kennis bij het Waterschap; Relevante informatie van de Provincie is gebruikt. (Veiligheidskundig onderzoekverslag van de Provincie); Er is nagegaan of er problemen opgetreden zijn. De Provincie is hiervoor geraadpleegd; Er is nagegaan welke potentiële verontreinigingsbronnen en routes er zijn, door gebruik te maken van de lijst met bronnen uit de handreiking en door gebruik te maken van kennis die binnen het Waterschap aanwezig is. Veldbezoek: De actuele situatie is vergeleken met de vergaarde gegevens; Medewerker van ARCADIS met een ecologische achtergrond heeft de ecologische parameters beoordeeld; Bezoekers van het strand zijn geïnterviewd, indien aanwezig; De beheerder van de plas is geïnterviewd. Historische waterkwaliteit: Nagegaan is welke klachten er de laatste jaren geregistreerd zijn en of er zwemverboden geweest zijn, door het raadplegen van de Provincie; Er is een analyse gemaakt van de bacteriologische data en het voorkomen van blauwalgen ten opzicht van de klimatologische data, door gebruik te maken van aanwezige data bij het Waterschap en KNMI data; Er is nagegaan of er een relatie is tussen bacteriologische data en andere relevante parameters of activiteiten, door gebruik te maken van aanwezige informatie bij het Waterschap, Provincie of locatiebeheerder; Nagegaan is of er nog andere aspecten geweest zijn die van belang waren op de locatie, er is navraag gedaan bij het Waterschap. Lijst bronnen en routes: Op basis van het veldbezoek en bovenstaande analyse en beschrijvingen is een lijst opgesteld van alle potentiële bronnen van verontreiniging en routes. Meetprogramma/richtgetallen: Met behulp van de boven verzamelde richtgetallen (door middel van het spreadsheetmodel behorende bij de handreiking) is geschat in hoeverre een bepaalde bron (of bronnen) een bijdrage leveren aan fecale verontreiniging van het betreffende water. Analyseren/evalueren: Alle gegevens van voorgaande stappen zijn geanalyseerd. Zwemwaterprofiel: Het zwemwaterprofiel is opgesteld :0.3 - Definitief ARCADIS 8

10 2.3 WERKWIJZE BEOORDELING PROLIFERATIE BLAUWALGEN Cyanobacteriën (blauwalg) Cyanobacteriën worden ook wel blauwalgen genoemd. Ze zweven als groene sliertjes of slijmerige proppen in het water of vormen matten op de bodem. Bij warm, zonnig weer kunnen ze een opvallend laagje op het water vormen dat vaak verschillende tinten groen heeft: heldergroen, donkergroen, blauwgroen, en soms zelfs helderblauw. De drijflaag kan een onaangename geur hebben. De wind kan de wieren naar een kant van het water blazen en soms in schuimige plakken of in een korst op de oever. Het bederf veroorzaakt stank. Er zijn diverse soorten Cyanobacteriën die gifstoffen produceren (w.o. microcystine). Van die gifstoffen zijn de volgende effecten bekend: huiduitslag, irritatie van ogen, neus, keel en oren, misselijkheid, maagkrampen, braken, diarree, koorts, hoofdpijn, duizeligheid, trillerigheid, tranenvloed en speekselvloed. Daarnaast kunnen levercellen beschadigd raken en kunnen andere kwalen bevorderd worden. Ook huisdieren kunnen ernstig ziek worden door drinken van water met Cyanobacteriën of door erin te zwemmen en daarna de vacht schoon te likken. Deze giftige stoffen worden in het water tamelijk snel afgebroken. Het rapport Blauwalgen in het zwemwaterprofiel van RWS waterdienst (DHV,2008) is een handreiking om het risico op proliferatie van toxische blauwalgen te beoordelen. De risico s schuilen voornamelijk in de toxines die door blauwalgen van de geslachten Microcystus, Anabaena, Aphanizomenon, Planktothrixen Phormidium worden geproduceerd. Afbeelding3 Stappenplan om te komen tot de blauwalgen beoordeling in het zwemwaterprofiel. (uit DHV, 2008) Methode De beoordeling is opgebouwd uit verschillende stappen die in onderstaande afbeelding zijn weergegeven. In de paragraaf Beoordeling proliferatie blauwalgen (5.3) worden de stappen binnen het kader in afbeelding 3 doorlopen. De stap Gebiedsbeschrijving Hydromorfologie wordt in de paragrafen 3.1 tot en met 3.3 beschreven :0.3 - Definitief ARCADIS 9

11 De stappen uit deze afbeelding worden tijdens de beoordeling doorlopen op de manier die hieronder staat beschreven. 1. Aanwezigheidscheck gegevens blauwalgen: De uiteindelijke inschatting van de kans op blauwalgen overlast is voornamelijk gebaseerd op de aanwezigheid van toxische blauwalgen in het verleden (laatste vijf zwemseizoenen). Deze gegevens zijn verzameld door het Waterschap en/of de beheerder. Bovendien speelt informatie over de aanwezigheid van drijflagen, concentraties microcystine en informatie over gezondheidsklachten een rol. 2. Analyse toestandsvariabelen Voor een goede beoordeling is het water minimaal 10 maal per zwemseizoen gecontroleerd. Gedurende het gehele seizoen zijn de volgende eisen van belang in deze stap: Doorzicht > 1 meter Chlorofyl < 50 µg/l ph < 9 Wanneer voldaan wordt aan deze eisen is de kans op een blauwalgenplaag klein en is een verdere uitwerking niet nodig. Wanneer niet wordt voldaan aan één van deze eisen en het kan niet anders worden verklaard dan dat het veroorzaakt wordt door algen, is er risico op een blauwalgenplaag en wordt verder gegaan met stap Blauwalgen analyse Wanneer in het veld bleek dat de toestandsvariabelen alarmerend waren, zoals beschreven in stap 2, of wanneer de plas is opgenomen in de plaagalgenmonitoring naar aanleiding van het voorgaande zwemseizoen, is een cyanobacterieanalyse uitgevoerd. De dichtheden van potentieel toxische cyanobacteriën wordt bepaald en richt zich op de 4 belangrijkste geslachten in Nederland: Microcystis, Planktothrix, Anabaena, en Aphanizomenon. Cyanobacterieanalyses zijn de laatste jaren uitgedrukt in cellen/ml, biovolume en in het blauwalgenprotocol 2011 worden fluoroprobe metingen voorgeschreven (µg/l cyanochlorofyl). 4. Inschatting kans op blauwalgen In stap 4 wordt met de aanwezige informatie uit voorgaande stappen een inschatting gemaakt op de kans op blauwalgenproliferatie. Als één van de volgende zaken waar was op enig moment in de afgelopen vijf jaar: Er was een drijflaag met detecteerbaar microcystine (gegevens niet gemeten voor de plas); Microcystine concentratie in de waterfase is in de onderzochte periode niet gemeten; Sterke aanwijzingen dat cyanobacteriën ten grondslag liggen aan: - Ziekte of sterfte van dieren; - Gezondheidsklachten bij recreanten. Dichtheden van de geslachten Microcystis, Planktothrix, Anabaena, en Aphanizomenon waren groter dan cellen/ml of groter dan draden/ml. Dan is er een aanzienlijke kans dat er in de komende vijf jaar een toxische bloei optreedt. In aanvulling hierop worden de fluoroprobe metingen van het zwemseizoen 2011 beoordeeld aan de hand van de normen in het blauwalgenprotocol :0.3 - Definitief ARCADIS 10

12 5. Nadere beschrijving Indien bij stap 4 is geconcludeerd dat er een aanzienlijke kans op proliferatie van blauwalgen aanwezig is, is een nadere beschrijving van het systeem noodzakelijk. Tevens dient een passende controle of monitoring te worden uitgevoerd in de komende seizoenen. 6. Geen verdere actie Wanneer geen van de bij stap 4 genoemde situaties zich heeft voorgedaan, is verdere actie niet essentieel. De conclusies van de bovenstaande stappen dienen te worden verwoord in het zwemwaterprofiel (zie hoofdstuk 5) :0.3 - Definitief ARCADIS 11

13 3 Gebiedsbeschrijving HOOFDSTUK 3.1 ALGEMEEN De gebiedsbeschrijving is gebaseerd op informatie van de beheerder, informatie van Waterschap Hollandse Delta en het veldbezoek op 26 september Zwemstrand Kooiwalbos bevindt zich in de groene scheiding tussen de stedelijke kernen van Rotterdam en Barendrecht. Naast de plas bevinden zich nog twee andere plassen, een paardenmanege en een bosgebied waar gerecreëerd wordt. Een topografisch kaartje van de omgeving is te zien in afbeelding 4, een overzicht van de plas is te zien in afbeelding 5. De rode stippen geven twee gemengde overstorten weer. Deze bevinden zich in een ander peilvak dan Plas Kooiwalbos waardoor ze geen invloed hebben op de waterkwaliteit van deze zwemlocatie (Zwemwaterprofiel Tauw en DHV, 2007). Afbeelding4 Topografisch kaartje omgeving Kooiwalbos (Beheerkaart Groenservice Zuid-Holland) Meetpunt YOP 0633 Meetpunt YOP 0633Z :0.3 - Definitief ARCADIS 12

14 Afbeelding5 Zicht op de plas vanaf de westoever richting het oosten Het zwemstrand is van geringe omvang en op een drukke dag zijn ongeveer twintig mensen aanwezig, op een normale dag slechts een stuk of vijf. Er worden geen grote evenementen in of op het water georganiseerd; vanaf twintig man moet toestemming worden aangevraagd. Er zijn ongeveer vijf aanvragen voor kleinere evenementen per jaar, het betref hier aanvragen voor het gehele park, niet alleen voor zwemstrand Kooiwalbos. Het strand en de omliggende grasvelden maakten gedurende het veldbezoek een goed onderhouden indruk. Op het strand waren echter wel zeer veel sporen aanwezig van vogels en honden. Ook waren er watervogels aanwezig, zowel op het strand als in het water. Daarnaast was een behoorlijk deel van de plas begroeid met een mat draadalg. Het water zelf was helder en oogt schoon. In afbeelding 6 is een schematisch bovenaanzicht van zwemstrand Kooiwalbos weergegeven. Afbeelding6 Schematisch bovenaanzicht zwemstrand Kooiwalbos Meetpunt YOP 0633 Meetpunt YOP 0633Z De begrenzing van de zwemwaterzone is door de Provincie Zuid-Holland officieel vastgesteld en wordt weergegeven met een grijze lijn in afbeelding 6. Tot en met 2008 is de twee wekelijkse monstername uitgevoerd op het monsterpunt YOP 0633 aan de noordkant van de zwemzone nabij het strand :0.3 - Definitief ARCADIS 13

15 Om te voldoen aan de voorschriften voor bemonstering volgens de zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG), waarin wordt aangegeven dat bij voorkeur het monster 0,30 m onder het wateroppervlak en in water met een diepte van tenminste 1,0 m moet worden genomen, wordt voor de bepaling van de zwemwaterkwaliteit sinds 2009 bemonsterd op locatie YOP 0633Z. Dit monsterpunt voldoet aan de gestelde eisen. Punt YOP 0633 wordt wel nog steeds gebruikt voor bepaling van fysisch-chemische parameters zoals nutriënten en metalen (welke niet worden bepaald op locatie YOP 0633Z). De monsterpunten zijn weergegeven in afbeelding 6. Gedurende de maanden april tot en met september wordt hier twee wekelijks bemonsterd op diverse parameters. Andere parameters zijn eens per maand het hele jaar gemeten (zie tabel 2). Tabel 2 waterkwaliteits- parameters monsterpunt Plas Kooiwalbos parameter eenheid Chlorofyl a µg/l Chloride* mg/l Totaal stikstof* mg/l Ammonium* mg/l Ammoniak* mg/l Kjeldahl stikstof* mg/l Nitriet* mg/l Nitraat* mg/l Zuurstof mg/l Zuurstofverzadiging % Totaal fosfaat* mg/l Ortho fosfaat* mg/l Escherichia coli KVE/100ml Intestinale enterokokken KVE/100ml Watertemperatuur ºC Doorzicht M Kleur - Geur - Olie - Schuim - Vuil - * Maandelijks gemeten gedurende het hele jaar. 3.2 BEHEER EN ONDERHOUD Het beheer wordt uitgevoerd door Regio Rivieren Groenservice Zuid Holland. Gedurende het zwemseizoen wordt er een mobiel toilet geplaatst, welke wordt geleegd, indien nodig. Er is geen buitenkraan of douche aanwezig. Er zijn meerdere vuilnisbakken op de locatie aanwezig (afbeelding 7). Deze worden drie keer per week geleegd, wat tijdens drukke weken op kan lopen tot maximaal zes keer per week. Zwerfvuil wordt gelijk met het legen van de vuilnisbakken verzameld. In het zwemseizoen is een informatiebord van de Provincie geplaatst met informatie over de toegestane activiteiten, verboden en de zwemwaterkwaliteit. De paden in het park worden twee keer per jaar bespoten met bestrijdingsmiddelen tegen onkruid. Vegetatie in de plas wordt niet verwijderd of gemaaid. Wel worden de taluds driemaal per jaar opgetrokken :0.3 - Definitief ARCADIS 14

16 De oevers met rietkragen en de natuurlijke oevers worden niet gemaaid. De overige oevers (gras) worden eenmaal per jaar gemaaid en de omringende grasvelden worden achttien keer per jaar gemaaid. Honden en andere huisdieren zijn in de zwemzone en op het strand niet toegestaan, in het park echter wel. Afbeelding7 Vuilnisbakken rondom de plas aanwezig 3.3 HYDROMORFOLOGIE De vijver is gesitueerd in het Zuidelijk Randpark in stedelijk gebied en is onderdeel van een netwerk van enkele plassen. Met behulp van sloten en duikers staan deze plassen met elkaar in verbinding. Uitwisseling van water is echter gering; de vijver wordt hoofdzakelijk gevoed door regenwater. RWS is bezig met de verbreding van de A15. Hiermee zijn er kansen voor het aanbrengen van een natte verbinding onderdoor deze rijksweg. Via een duikerverbinding onder de A15 en de Betuwespoorlijn kan water van goede kwaliteit vanuit het landelijk gebied (plan Buytenland) naar Rotterdam-Zuid gebracht worden. Door deze "blauwe verbinding" kan het kwetsbare en matige watersysteem ten noorden van de A15 mee profiteren van de verbeterde waterkwaliteit en -kwantiteit aan de zuidkant. Het noordelijk watersysteem heeft een te krap watersysteem. Overlast bij veel regen en watertekorten bij drogere perioden in de zomer. De huidige aanvoer is te gering en van matige kwaliteit. 3.4 ECOLOGIE Inventarisatie veldbezoek Het veldbezoek heeft plaatsgevonden op 26 september Tijdens het veldbezoek is een algemene inventarisatie gedaan van aanwezige flora en fauna om een beeld te krijgen van de ecologische staat van de plas. Het water was ten tijde van het veldbezoek helder. In het water is een dichte begroeiing met waterplanten. Tijdens het veldbezoek is smalbladige waterpest, darmwier en draadalg aangetroffen. De oevers zijn voor de helft begroeid met onder andere riet, lisdodde, kleine egelskop en wilgenstruiken :0.3 - Definitief ARCADIS 15

17 Tabel3 Aangetroffen flora tijdens het veldbezoek Oevervegetatie / emergente vegetatie Wilg (Salixsp.) Kleine egelskop (Sparganiumemersum) Lisdodde (Typhalatifolia) Riet (Phragmites australis) Submerse vegetatie Smalbladig waterpest (Elodeanuttallii) Darmwier (Enteromorphasp.) Draadalg (Zygnematineaesp.) Een gevarieerde watervegetatie is een indicatie van een goede waterkwaliteit. In afbeelding 8 is schematisch de verhouding tussen de ecologische kwaliteit en chemische kwaliteit weergegeven. In de situatie van plas Kooiwalbos is achter de drijflijn een dichtbegroeide vegetatie aanwezig. Het water is zeer helder en de vegetatie vrij divers, al lijkt deze wel gedomineerd te worden door waterpest en draadalg. Er is voldoende licht voor (gevarieerde) submerse vegetatie. De eerste indruk van het zwemstrand is dat de ecologische kwaliteit goed is. Dit in tegenstelling tot eerdere observaties: in de jaren 2001 en zijn hoge dichtheden/drijflagen blauwalgen gemeld bij de Provincie, wat duidt op een matige ecologische waterkwaliteit. Afbeelding8 Relatie vegetatie type, waterkwaliteit en ecologische kwaliteit (Uit project voorstel PLONS project Wageningen Universiteit, 2008) Tijdens het veldbezoek waren er veel vogels aanwezig, waaronder knobbelzwaan, wilde eend, meerkoet, kokmeeuw en kauw. Behalve laatstgenoemde betreft het allemaal watervogels. Volgens de beheerder zijn er geen problemen met grote groepen watervogels aan de orde. Tijdens het veldbezoek zijn er geen vissen aangetroffen, al is de kans op aanwezigheid vrij groot. Er mag niet gevist worden in de plas. Tabel4 Aangetroffen fauna tijdens het veldbezoek Watervogels Knobbel zwaan (Cygnusolor) Wilde eend (Anasplatyrhynchos) Meerkoet (Fulica atra) Kokmeeuw (Chroicocephalusridibundus) Andere vogels Kauw (Corvus monedula) :0.3 - Definitief ARCADIS 16

18 Mogelijke ecologische problemen Zwemmersjeuk Zwemmersjeuk of schistosoma dercarialis dermatitis ontstaat door het larvale stadium van een platworm (Trichobilharzia ocellata) die een huidirritatie veroorzaakt. De larfjes zijn met het blote oog bijna niet te zien. Poelslakken die op de submerse vegetatie leven zijn tussengastheer voor de platwormen. Volwassen wormen leven als parasieten in watervogels waarnaar ze op zoek gaan als ze de slakken verlaten. Daarbij kunnen ze per ongeluk bij een zwemmer terechtkomen (afbeelding 9). Een larfje dat doordringt in de huid van een mens, sterft daar en veroorzaakt irritatie. In het begin is het nauwelijks voelbaar, behalve als het om grote aantallen tegelijk gaat; dit kan een tintelend gevoel veroorzaken. Als de huiduitslag zichtbaar wordt, treedt ook de jeuk op. De huiduitslag verdwijnt na een paar dagen vanzelf. De aandoening is hinderlijk maar niet gevaarlijk. Door het uitzetten van witvis als blankvoorn en zeelt kan men zwemmersjeuk tegengaan. Het resultaat laat echter wel enkele jaren op zich wachten vanwege het feit dat de vissen vooral de kleinere slakken eten en de platwormen vooral in de grotere slakken zitten. Zwemmersjeuk treedt meestal op in wateren waarvan het ecosysteem nog in ontwikkeling is en de witvisstand zeer laag is (van Donk & Collé, 1988). De laatste twee jaar zijn er geen klachten geweest over zwemmersjeuk in zwemstrand Kooiwalbos (alleen gegevens van 2010 en 2011 zijn beschouwd). Afbeelding 9 Sschematische weergave van zwemmersjeukcyclus Botulisme Botulisme is een vorm van voedselvergiftiging waaraan vooral watervogels en vissen sterven. De bacterie (Clostridiumbotulinum) die botulisme veroorzaakt kan zich alleen onder bepaalde omstandigheden vermenigvuldigen. De bacterie produceert een gif :0.3 - Definitief ARCADIS 17

19 Gunstige omstandigheden voor botulisme zijn een eiwitrijk, zuurstofarm milieu en water dat 20 O C of warmer is. De optimale groei van de bacterie en van de toxineproductie vindt plaats bij een ph tussen de 6 en 7 (bron: draaiboek bestrijding botulisme Waterschap Zeeuwse eilanden). Begin augustus 2006 zijn dode vogels aangetroffen in Plas Kooiwalbos, evenals bij de locaties Vrijenburgbos en het Oosterpark. De vogels zijn onderzocht op botulisme en voor de zwemlocaties is per direct een negatief zwemverbod uitgegaan. Uit de onderzoeksresultaten bleek dat de vogels uit Plas Kooiwalbos niet besmet waren met botulisme. Wat de oorzaak van de sterfte wel is geweest, is niet bekend. Bij de vogels uit het Vrijenburgbos en het Oosterpark werd wel botulisme aangetroffen. De laatste twee jaar zijn er geen gevallen van botulisme bekend bij zwemstrand Kooiwalbos. 3.5 BEGRENZING ZWEMWATERZONE De begrenzing van de zwemzone van Plas Kooiwalbos is door de Provincie Zuid-Holland Vastgesteld. In afbeelding 6 is de begrenzing van de zwemzone weergegeven. Een drijflijn is niet aanwezig. In afbeelding 10 is de diepteverdeling weergegeven. Afbeelding 10 Dieptekaart zwemzone Kooiwalbos (Prov. Zuid Holland, 2008) Legenda: Oranje: 0.5-1m boven waterlijn Blauw: 1-1.5m onder waterlijn :0.3 - Definitief ARCADIS 18

20 4 HOOFDSTUK Bronnen van verontreinigingen en gezondheidsrisico s 4.1 INLEIDING In dit hoofdstuk worden alle bronnen genoemd die tijdens het veldbezoek of uit de gegevens van Waterschap Hollandse Delta of de Provincie Zuid-Holland naar voren zijn gekomen. Vervolgens wordt een inschatting gemaakt van potentiële bronnen van vervuiling. Ten slotte wordt een analyse gedaan van de invloed van de bronnen met behulp van model Zwemprof. 4.2 FECALE VERONTREINIGING Fecale verontreiniging ter plaatse Fecale verontreinig ter plaatse kan veroorzaakt worden door mensen of dieren. Gedurende het zwemseizoen wordt er een mobiel toilet geplaatst, welke indien nodig geleegd wordt. Gezien het relatief lage aantal bezoekers, 5 tot 20 bezoekers per dag, zou deze voorziening voldoende moeten zijn en kan er vanuit worden gegaan dat menselijke fecale verontreiniging beperkt is. Huisdieren, zoals honden zijn niet toegestaan op het strand of in de zwemzone. In het omliggende park zijn huisdieren wel toegestaan en nabij de plas bevind zich een manege, wat de kans aannemelijk maakt dat een hond, paard of ander huisdier een keer het strand of zwemwater betreedt. Dit werd tijdens het veldbezoek bevestigd door de aanwezigheid van sporen van honden op het strand (Afbeelding 11). Tijdens het veldbezoek waren veel vogels aanwezig. Volgens de beheerder zijn er geen problemen met grote groepen watervogels aanwezig. Fecale verontreiniging vanuit de omgeving Een ander risico voor de zwemwaterkwaliteit is verontreiniging uit de omgeving. De plas staat door enkele sloten en duikers in verbinding met een slotennetwerk en andere plassen, uitwisseling van water is echter beperkt. De plas wordt volledig omringd door grasvelden van het park. In het park worden veel honden uitgelaten en er wordt paardgereden, wat ervoor zorgt dat uitwerpselen door middel van afspoeling in het water van de plas terecht kunnen komen en zo een bron van fecale verontreiniging zijn. Verder staan er in Figuur 3 twee gemengde overstorten weergegeven die een potentiële bron van verontreiniging kunnen zijn. Echter, gezien de peilkaart in Bijlage 2, kan worden aangenomen dat het ondiepe grondwater in noordelijke richting stroomt en eventuele verontreiniging vanuit de lozingpunten zich van de plas af bewegen. Er zijn verder ook geen klachten gemeld op het gebied van fecale verontreiniging. Er kan geconcludeerd worden dat de kans op fecale verontreiniging vanuit de omgeving van zwemwater het Kooiwalbos gering is :0.3 - Definitief ARCADIS 19

21 Afbeelding 11 Sporen van honden en vogels op het strand 4.3 OVERIGE VERONTREINIGING Een andere bron van vervuiling kan zwerfafval van bezoekers zijn. Er zijn vuilnisbakken aanwezig op het strand van het zwemstrand welke drie tot zes keer per week geleegd worden. In de periode 1997 tot 2010 is geregeld zwerf- en drijfvuil aangetroffen, maar over het algemeen houdt Regio Rivieren Groenservice Zuid Holland het terrein goed schoon. 4.4 POTENTIËLE BRONNEN Naast bestaande bronnen zijn er ook bronnen die nu nog niet aan de orde zijn, maar dat in de toekomst misschien wel worden. Zwemmers kunnen, wanneer in grote aantallen aanwezig, zelf ook invloed uitoefenen op de zwemwaterkwaliteit. Naast fecale verontreiniging kan ook het opwoelen van de bodem voor problemen zorgen. Omwoeling van sediment kan een grote flux van fosfaat en nitraat naar de waterkolom veroorzaken en algengroei bevorderen. De beheerder heeft echter aangegeven dat het zwemstrand geen grote aantallen bezoekers kent. Op een drukke dag zijn volgens de beheerder ongeveer 20 mensen aanwezig. Op een normale dag zijn slechts enkele bezoekers aanwezig. Veel en frequente omwoeling van sediment door zwemmers wordt normaal gesproken niet verwacht, op een drukke dag zou dit van gering belang kunnen zijn. Een andere bron van vervuiling kunnen kadavers van dieren zijn. Door dode dieren kan o.a. botulisme voorkomen. Aangezien zwerfvuil consequent netjes wordt opgeruimd, wordt dit risico klein geacht. Tot nu toe zijn nog geen grote groepen watervogels gesignaleerd in het zwemstrand. Incidenteel kan het voorkomen dat bijvoorbeeld een groep ganzen in het trekseizoen de plas aandoet. Dit kan een verhoogd risico op fecale verontreiniging betekenen :0.3 - Definitief ARCADIS 20

22 4.5 ZWEMPROF Bij de handreiking zwemwaterrichtlijn van RWS - Waterdienst zit het spreadsheetmodel Zwemprof. Hierin kunnen een aantal parameters zoals dimensies van het zwemwater, aantallen bezoekers, aantallen aanwezige dieren ingevoerd worden. Uitkomst van het model is dan een uitslag waarin een inschatting wordt gemaakt van de invloed van een aantal factoren op de zwemwaterkwaliteit. Deze uitslag is te zien in bijlage 3. Op vrijwel alle punten scoort het zwemstrand Kooiwalbos geen invloed op zwemwater. Alleen het aantal bezoekers levert een effect op. Voor E. coli en intestinale enterokokken, zowel op een drukke als normale dag, wordt een wezenlijke invloed verwacht als de zwemmers op een kluitje zwemmen. Dit komt door het relatief kleine oppervlak en volume van het zwemstrand. Als de zwemmers zich over de hele zwemzone verdelen is er geen invloed op de zwemwaterkwaliteit. Het eindoordeel is dat er gemiddeld, zowel op rustige als drukke dagen, er geen invloed is op de zwemwaterkwaliteit voor wat betreft het E. coli gehalte. Voor wat betreft het gehalte aan Intestinale enterokokken is er op een gemiddelde en op een drukke dag een geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit. Toelichting bijlage 3 In bijlage 3 is per bron te zien wat het aandeel van iedere bron afzonderlijk is in de bacteriologische vervuiling (gescoord in de categorieën Geen invloed, Geringe invloed, Wezenlijke invloed en Grote invloed ). In de vakken eindoordeel EC (E. coli) en eindoordeel IE (Intestinale enterokokken) is het cumulatieve effect van de afzonderlijke bronnen gescoord in de categorieën Geen invloed, Geringe invloed, Wezenlijke invloed en Grote invloed. Wanneer dus meerdere afzonderlijke bronnen invloed hebben, zal het eindoordeel negatief uitvallen. Wanneer maar één bron invloed heeft, bijvoorbeeld zwemmers op een kluitje zal het eindoordeel geen invloed zijn (het kan in sommige gevallen zijn dat één bron zeer veel invloed heeft en ook het eindoordeel beïnvloed) :0.3 - Definitief ARCADIS 21

23 5 HOOFDSTUK Analyse historische waterkwaliteitsdata 5.1 FYSISCH CHEMISCHE WATERKWALITEIT Waterschap Hollandse Delta bemonstert het zwemstrand Kooiwalbos al vanaf het jaar Hieronder zijn gegevens gepresenteerd van , bemonsterd in de maanden april tot en met september. Naast bacteriologische data (paragraaf 5.2) zijn ook fysisch-chemische waterkwaliteitsparameters gemeten. Tabel5 Zomerhalf jaar gemiddelde tussen 2007 en 2011 jaar Chl-a (µg/l) O2 (%) O2 (mg/l) ph EGV (ms/cm) Ntot (mg/l) Ptot (mg/l) Temp. ( C) ,7 8,5 0,49 1,42 0, ,7 8,5 0,77 1,55 0, ,3 8,7 0,57 1,32 0, ,0 8,9 0,61 0,98 0, ,9 9,0 0,58 0,87 0,06 17 De bovenstaande tabel (5) geeft een overzicht van zomerhalfjaargemiddelde van een aantal gemeten parameters. Hieruit blijkt dat de getoonde parameters redelijk stabiel zijn. Alleen Chlorofyl-a concentraties fluctueren. Stikstofconcentraties lijken te dalen tussen 2007 en Opvallend zijn de extreem lage chlorofyl-a concentraties in zomermaanden van 2011, namelijk altijd lager dan de rapportagegrens van 5 µg/l. Nog opvallender zijn de hogere concentraties gemeten in de winter van 2011, tot wel 69 µg/l (is niet in tabel weergegeven). Dit verschijnsel is in meerdere jaren waargenomen sinds Mogelijk is dit een bloei van diatomeeën. In onderstaande tabel (6) wordt een overzicht gegeven van de metingen gedurende de zwemseizoenen 2010 en :0.3 - Definitief ARCADIS 22

24 Tabel 6 fysischchemische waterkwaliteit in de zomermaanden van 2010 en 2011 Datum monstername Chl-a (µg/l) Doorzicht (m) O2 (%) O2 (mg/l) ph EGV (ms/cm) P (mg/l) N (mg/l) Temp. Norm ,0 > 0, ,5 8,4 0,79 0,03 0,9 13, (Z) < 6.0 > 0, ,8 8,2 14, ,5 > 0, ,4 8,5 0,66 0,03 0,7 10, (Z) 7,0 > 0, ,0 8,7 10, (Z) < 5.0 > 0, ,3 9,6 20, (Z) < 5.0 > 0,9 97 8,9 10,0 19, ,0 > 0,4 97 8,6 9,9 0,49 0,03 1,4 19, (Z) < 6.0 > 0, ,4 10,0 18, (Z) 8,0 > 0,8 82 6,9 9,5 22, ,0 > 0, ,5 9,4 0,55 0,07 1,2 23, (Z) < 5.0 > 0,8 94 8,2 8,5 21, (Z) < 5.0 > 0, ,0 8,1 20, < 5.0 > 0, ,9 8,8 0,60 0,06 1,0 20, (Z) < 6.0 > 0,9 91 8,2 8,0 19, (Z) 7,0 0,9 88 8,9 8,4 14, < 5.0 > 0, ,8 9,0 0,55 0,03 0,7 15, (Z) 51,0 > 0, ,5 8,7 17, ,0 > 0, ,2 8,3 0,73 0,04 1,0 14, (Z) < 6.0 > 0, ,7 8,3 19, (Z) < 6.0 0, ,3 10,0 18, < 5.0 > 0, ,7 9,8 0,52 0,03 1,3 17, (Z) < 6.0 > 0, ,3 10,0 16, (Z) < 5.0 0,8 97 8,7 10,1 19, < 5.0 > 0,5 96 9,0 10,0 0,54 0,04 0,7 17, (Z) < 5.0 > 0,8 89 8,9 8,9 16, (Z) < 5.0 > 0,7 85 7,9 9,7 19, < 6.0 > 0,5 72 7,1 8,0 0,59 0,1 0,8 16, (Z) < 5.0 > 0,7 92 8,8 8,8 16, (Z) < 5.0 > ,1 8,8 17, (Z) 5,0 0, ,7 9,1 18, < 5.0 > 0,5 96 8,7 8,8 0,50 0,05 0,7 18, (Z) < 5.0 > ,7 8,2 16, (Z) < 6.0 > 0, ,8 7,9 16, < 6.0 > 0, ,4 7, ,7 14,5 * MTR normen NW4 (CIW, 2000). ( C) Het chlorofyl-a gehalte komt in de zomer van 2010 tot maximaal 51μg/l, in 2011 op 1 meting na nooit hoger dan de rapportage grens van 5 of 6μg/l. Er is zeker geen sprake van algenbloei in de zomer. Het doorzicht is altijd goed, vaak tot op de bodem en soms zelfs groter dan 1m. Het zuurstofgehalte is altijd boven de 7 mg/l. De zuurgraad is vaak (te) hoog met een ph groter dan 9 tot zelfs een ph 10.1 (MTR norm: ph 6.5 en 8.5) :0.3 - Definitief ARCADIS 23

25 De totaal fosfaat- en totaal stikstofconcentraties zijn laag (MTR normen zijn 0.15 mg P/l en 2.2 mg N/l). De watertemperatuur verschilt per jaar en is sterk afhankelijk van het aantal zonuren, bemonsteringstijdstip en diepte. In 2010 was het maximum 23.5 C. In 2011 was de gemeten watertemperatuur maximaal slechts 19.5 C. 5.2 BACTERIOLOGISCHE WATERKWALITEIT Afbeelding 12 E. coli (KVE/100ml) en watertemperatuur ( C) Waterschap Hollandse Delta meet naast de fysisch-chemische parameters ook bacteriologische indicatoren. Sinds 2006 zijn E. coli en intestinale enterokokken gemeten, hiervoor werden ook al thermotolerante coliformen en totaal colibacteriën geanalyseerd. Meetgegevens van E. coli en intestinale enterokokken van zijn in afbeeldingen 12 en 13 uitgezet samen met de gemeten watertemperaturen. De watertemperatuur gaat namelijk nauw samen met waterrecreatie en is ook gerelateerd aan de celdeling van fecale bacteriën. Voor beide parameters geldt dat de gemeten aantallen KVE/100ml een rapportagegrens van 15 of 10 KVE/100ml is opgegeven. Voor de grafieken en berekeningen wordt gewerkt met de helft van rapportage grens. NB: provinciale E. coli norm (2000 kve/100ml) Uit bovenstaande grafiek blijkt dat er, met name in , hoge gehalten E. coli zijn aangetroffen. Op 13 september 2010 is de hoogste waarde aangetroffen met meer dan kve/dl. In 2011 bevatten de monsters weinig E. coli. In afbeelding 13 zijn de aantallen intestinale enterokokken uitgezet tegen de temperatuur. Ook hier zijn er regelmatig verhoogde concentraties in de zomer aangetroffen. Op viel de piek samen met behoorlijke neerslag, namelijk 33.5 mm/etmaal. De verhoogde gehalten intestinale enterokokken in 2010 hebben op 20 augustus tot een negatief zwemadvies geleid. Deze is op 10 september weer ingetrokken :0.3 - Definitief ARCADIS 24

26 Op 16 september 2010 is er een waarschuwing geweest, deze is op 1 oktober weer ingetrokken. Op 28 augustus 2011 zijn 380 kve/dl vastgesteld. Het is niet zeker dat intensieve regen direct gerelateerd is aan verhoogde E. coli en intestinale enterokokken. Maar afspoeling na een periode van droogte is een mogelijke oorzaak. Ook kan ontlasting van watervogels een verklaring zijn. Tijdens het veldbezoek zijn relatief grote aantallen watervogels aangetroffen voor een dergelijke kleine plas. De invloed van watervogels blijkt echter niet uit zwemprof ( 4.4). Afbeelding13 Intestinale enterokokken (KVE/100ml) en watertemperatuur ( C) NB: provinciale Intestinale enterokokken norm (400 kve/100ml) 5.3 BEOORDELING PROLIFERATIE BLAUWALGEN Beoordeling op basis van de handreiking blauwalgen in het zwemwaterprofiel van RWS waterdienst (DHV, 2008) en toetsing volgens provinciale normering. Provinciale toetsing blauwalggevoeligheid Na het badseizoen 2011 hebben de waterbeheerders gelegen in de Provincie Zuid-Holland, samen met de Provincie, de volgende definitie vastgelegd: " Een zwemwaterlocatie is blauwalg-gevoelig als er in de meest recente periode van 4 achtereenvolgende zwemseizoenen een hoeveelheid blauwalg is aangetroffen waarbij er volgens het vigerende blauwalgprotocol één of meerdere maatregelen zijn afgekondigd in de vorm van een waarschuwing, negatief zwemadvies of zwemverbod". In de periode 2008 tot 2011 is er geen negatief zwemadvies, waarschuwing of zwemverbod geweest gerelateerd aan blauwalgen. Volgens bovenstaande definitie is de zwemwaterlocatie Kooiwalbos niet blauwalggevoelig :0.3 - Definitief ARCADIS 25

27 Toetsing op basis van handreiking blauwalgen in het zwemwaterprofiel 1. Aanwezigheidscheck gegevens blauwalgen Voor het Kooiwalbos zijn visuele blauwalgenscreenings beschikbaar van 2007 tot en met Van 2010 zijn celtellingen beschikbaar voor de soorten Anabeana, Aphanizomenon, Microcystis, Planktothrixen Woronichinia. Tenslotte zijn er gedurende het zwemseizoen 2011 fluoroprobemetingen uitgevoerd. 2. Analyse toestandsvariabelen Het chlorofyl-a gehalte komt in het zwemseizoenen van 2010 eenmaal boven de 50 μg/l uit; in 2011 is het chlorofyl-a gehalte altijd lager dan de rapportagegrens: er is geen algenbloei. Het doorzicht is dan ook vrijwel altijd bodemzicht de laatste zwemseizoenen. De zuurgraad is echter zeer hoog, in 2011 zelfs regelmatig boven de 10 (MTR norm: ph 6.5-9). Aangezien de hoge zuurgraad niet te wijten valt aan algenbloei zijn grote dichtheden waterplanten en het verschuiven van koolstof/co2-evenwicht waarschijnlijk de oorzaak. Het verloop van de zuurgraad kan fluctueren gedurende een etmaal bij grote dichtheden waterplanten of algen. Planten en algen nemen overdag tijdens de fotosynthese CO2 op. Als gevolg hiervan wordt er weinig H + gevormd, wat een stijging in ph tot gevolg heeft. De toestandsvariabelen geven geen aanleiding tot het vermoeden van algenbloei. Tabel 7 Cyanochlorofyl metingen zwemseizoen Blauwalgen analyse In de jaren 2007, 2008 en 2009 zijn gedurende de visuele blauwalgenscreenings meldingen van het voorkomen van blauwalgen gedaan. In 2008 en 2009 zijn in de zomermaanden regelmatig weinig blauwalgen geconstateerd. Daarvoor, in 2007, zijn in de maanden juli en augustus regelmatig zeer veel blauwalgen waargenomen. Uit de celtellingen van zwemseizoen 2010 blijkt dat er geen problemen met blauwalgen aan de orde zijn geweest. (In april 2010 is een celtelling uitgevoerd, hieruit bleek dat er geen blauwalgen aanwezig waren.) De rest van het zwemseizoen is er geen aanleiding geweest om verder celtellingen uit te voeren. Gedurende het zwemseizoen 2011 zijn metingen van cyanochlorofyl uitgevoerd met behulp van de fluoroprobe. De resultaten zijn weergegeven in tabel 7. Datum Cyanochlorofyl (µg/l) Acties volgens blauwalgenprotocol ,23 Tweewekelijks monitoren (<12,5 µg/l) ,30 Tweewekelijks monitoren (<12,5 µg/l) ,16 Tweewekelijks monitoren (<12,5 µg/l) ,35 Tweewekelijks monitoren (<12,5 µg/l) ,31 Tweewekelijks monitoren (<12,5 µg/l) ,33 Tweewekelijks monitoren (<12,5 µg/l) ,28 Tweewekelijks monitoren (<12,5 µg/l) ,17 Tweewekelijks monitoren (<12,5 µg/l) ,25 Tweewekelijks monitoren (<12,5 µg/l) ,33 Tweewekelijks monitoren (<12,5 µg/l) ,47 Tweewekelijks monitoren (<12,5 µg/l) :0.3 - Definitief ARCADIS 26

28 4. Inschatting kans op blauwalgen Aan de hand van de aanwezige blauwalgengegevens van de laatste vijf zwemseizoenen is de kans op proliferatie van cyanobacteriën in de toekomst ingeschat. In de jaren zijn regelmatig blauwalgen waargenomen. In 2008 en 2009 werd dit echter beoordeeld als Weinig. In 2010 zijn geen blauwalgen geconstateerd gedurende de celtellingen. In 2011 zijn cyanochlorofyl metingen uitgevoerd. Deze metingen liggen allemaal ver onder de laagste norm uit het blauwalgenprotocol (<12,5 µg/l). De beschreven gegevens duiden er volgens het stappenplan uit de handreiking van RWS waterdienst op dat de kans op een toxische bloei in de komende 5 jaar klein is (DHV, 2008). Dit komt overeen met de eerder beschreven provinciale toetsing :0.3 - Definitief ARCADIS 27

29 6 HOOFDSTUK Europese zwemwaterrichtlijn beoordeling 6.1 INLEIDING De Europese zwemwaterrichtlijn geeft kwaliteitsklassen voor de beoordeling van zwemwater op gebied van fecale verontreiniging. Deze richtwaarden zijn weergegeven in tabel 8. Volgens de richtlijn kan een zwemwater gekwalificeerd worden als uitstekend, goed, aanvaardbaar, of slecht. Tabel 8 Normen kwaliteitsklassen zoet binnenwater. Parameter Uitstekend Goed Aanvaardbaar Referentiemethode Intestinale enterokokken 200* 400* 330** ISO of ISO (kve/ 100ml) Escherichia coli (kve/ 100ml) 500* 1000* 900** ISO of ISO * Gebaseerd op het 95-percentiel ** Gebaseerd op het 90-percentiel In de volgende paragrafen worden de bacteriologische meetdata van het zwemstrand Kooiwalbos getoetst aan bovenstaande normen. 6.2 INTESTINALE ENTEROKOKKEN Voor intestinale enterokokken zijn de meetwaarden in afbeelding 13 weergegeven. Het maximum in de periode 2010 en 2011 is kve/dl. De 95-percentiel waarde is 248 kve/dl en de 90 percentiel waarde is 155 kve/dl. De beoordeling komt uit op de kwaliteitsklasse goed. 6.3 ESCHERICHIA COLI Voor E. coli is in afbeelding 12 te zien dat de maximale waarde kve/el is. De 95 percentiel waarde is 935 kve/100ml en de 90 percentiel waarde is 553 kve/100ml. De beoordeling komt uit op de kwaliteitsklasse goed :0.3 - Definitief ARCADIS 28

30 7 HOOFDSTUK Conclusie, maatregelen en aanbevelingen 7.1 CONCLUSIES Bacteriologische waterkwaliteit Op basis van de EG richtlijn wordt zwemwater zwemstrand Kooiwalbos volgens de richtlijn als goed beoordeeld. Dit is een verbetering met eerdere jaren toen de plas als aanvaardbaar (2009) en zelfs slecht is geclassificeerd (2010). Tussen 2008 en 2011 is er eenmaal een negatief zwemadvies en eenmaal een waarschuwing gegeven voor Intestinale enterokokken. E. coli vormde geen probleem. Verontreinigingsbronnen De mogelijke bronnen voor fecale verontreiniging zijn de zwemmers en ontlasting van dieren in het water en op oevers. Door de aanwezigheid van het mobiele toilet is de belasting van fecale verontreiniging door mensen gering. Volgens model zwemprof kunnen op een drukke dag een groot aantal zwemmers bij elkaar een geringe invloed uitoefenen op de waterkwaliteit, dit zal echter incidenteel zijn. Er is geen invloed van de watervogels volgens model zwemprof, ondanks het feit dat er veel watervogels aanwezig zijn in een relatief kleine plas. Honden en andere (huis)dieren zijn niet toegestaan in de zwemzone, toch zijn er sporen aangetroffen op het strand. Vooralsnog leiden deze (mogelijke) bronnen niet tot onaanvaardbare situaties. Blauwalgen hebben tussen 2001 en 2008 voor problemen gezorgd (zwemwaterprofiel 2010), hoge nutriëntenbelasting is hierbij een belangrijke factor. Mogelijke nutriëntenbronnen zijn ondermeer honden- en eendenontlasting, nutriëntrijke inlaatwater (bijvoorbeeld van de bermsloot A15). Verder zijn zwerfvuil, plantenresten na maaien en dode dieren potentiële bronnen van verontreiniging. Over het algemeen is dit geen probleem meer (tussen 1997 en 2010 was zwerfvuil een probleem). Cyanobacteriën (blauwalg) Tussen 2008 en 2011 heeft blauwalgontwikkeling niet tot waarschuwingen of verboden geleid ten aanzien van zwemadvies. Aan de hand van de aanwezige veldwaarnemingen is de kans ingeschat op proliferatie van cyanobacteriën in de toekomst (paragraaf 5.3). In het verleden zijn er problemen geweest met blauwalgen, recent zijn normen zoals vermeld in de handreiking Blauwalgen in het zwemwaterprofiel niet overschreden :0.3 - Definitief ARCADIS 29

31 Er zijn geen drijflagen aangetroffen. Deze waarnemingen duiden er volgens het stappenplan uit de handreiking op dat de kans op een toxische bloei in de komende 5 jaar klein is (RWS waterdienst, 2008). 7.2 MAATREGELEN EN AANBEVELINGEN In deze paragraaf wordt een opsomming gegeven van maatregelen en aanbevelingen die in dit rapport gedaan zijn en aanvullingen daarop. In tabel 9 zijn maatregelen weergegeven die in het zwemwaterprofiel van 2010 zijn beschreven. Tabel 9 Maatregelen benoemd in het voorgaande zwemwaterprofiel (2010) Maatregelen Creëren hondenstrand Creëren hondenuitlaatroute Duiker dichtmaken Regelmatig reinigen zwemstrand en ligweide Uitgevoerd Niet uitgevoerd Niet uitgevoerd Niet uitgevoerd Onbekend De in 2010 voorgestelde maatregelen zijn slechts voor een klein deel uitgevoerd. Het effect van de maatregelen is daarom beperkt. Het regelmatig schonen van het strand is de enige maatregel die wel is uitgevoerd en dient ook in de toekomst te worden uitgevoerd (zie hieronder). Onderhoud van water, oevers en strand is belangrijk ten aanzien van de waterkwaliteit. Daarom wordt geadviseerd bij het onderhoud rekening te houden met de volgende zaken: Regelmatig onderhoud van het strand en oevers, waaronder het maaien van vegetatie, verwijderen van maaisel, zwerfvuil en dode dieren. Toetsresultaten wijzen uit dat blauwalg recent geen problemen hebben gevormd. Tussen 2001 en 2008 waren er wel problemen. Om de kans op bloei van Cyanobacteriën (blauwalgen) in de toekomst te verkleinen worden een aantal maatregelen voorgesteld, vooral gericht op het beperken van nutriëntemissies: Het blijven weren van vogels (ook ten aanzien van bacteriologische verontreiniging); Een verbod voor honden handhaven en het aanbrengen van voorzieningen zoals hondenstrand en hondenuitlaatroute. Ook ten aanzien van bacteriologische verontreiniging; Blijven monitoren van chlorofyl-a, het doorzicht en de ph en opnemen van het zwemstrand in de reguliere monitoring; Doorstroming vergroten met meer nutriëntenarm water door het uitvoeren van de inrichtingsmaatregelen (de 'Blauwe Verbinding') zoals beschreven in 3.3 (hydromorfologie). 7.3 VERVOLGTRAJECT Met deze rapportage is de update van het zwemwaterprofiel voor zwemstrand Kooiwalbos gereed. De zwemwaterkwaliteit wordt in dit rapport volgens de EG richtlijn ingedeeld in de klasse goed :0.3 - Definitief ARCADIS 30

32 Eindoordeel zwemwaterprofiel: Goed (herziening binnen 4 jaar) Volgens de richtlijn betekent dit dat er geen extra maatregelen nodig zijn. Het voldoet om het huidige beheer en onderhoud voort te zetten. Het zwemwaterprofiel dient binnen 4 jaar geactualiseerd te worden (zie tabel 10). Tabel 10 Zwemwaterindeling en actualisatie frequentie Zwemwaterindeling Uitstekend Goed Aanvaardbaar Slecht Actualisatie zwemwaterprofiel vindt plaats Als de indeling verandert in goed, aanvaardbaar of slecht, of als er inrichtingsmaatregelen zijn uitgevoerd die de waterkwaliteit veranderen Binnen vier jaar Binnen drie jaar Binnen twee jaar Ten aanzien van het risico op blauwalgenbloei kunnen eerder beschreven maatregelen overwogen worden. Volgens de handreiking blauwalgen in het zwemwaterprofiel is de kans op proliferatie van toxische blauwalgen echter klein. Tussen 2001 en 2008 waren er wel regelmatig problemen met blauwalgen. Verhoogde of zelf normoverschrijdende blauwalgendichtheden zijn (vooralsnog) niet van invloed op het al dan niet herzien van het zwemwaterprofiel. Het monitoren van blauwalgen en het toetsen van gegevens kan gebeuren los van het opstellen van een nieuw profiel :0.3 - Definitief ARCADIS 31

33 8 Literatuur HOOFDSTUK CIW Normen voor waterbeheer, Achtergronddocument voor NW4. Donk, E. van, Collé, C. (1988) Cerariën-dermatitis, een mogelijke complicatie bij actief biologisch beheer in zwemwateren. H2O (21) nr. 24. NWO-werkgroep zwemwater, 11 september Protocol aanwijzen en afvoeren van zwemlocaties Auteurs: Projectgroep Aanwijzen en afvoeren Richtlijn EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD. 15 februari 2006 Betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van de richtlijn EEG. RIZA/ Grontmij Handreiking bij het opstellen van een zwemwaterprofiel. 21 juni 2005 RIZA-Grontmij. RIZA/ V&W/ DHV, KRW en oppervlakte water, bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbescherming onder de Europese Kaderrichtlijn Water. RWS Waterdienst, september Blauwalgen in het zwemwaterprofiel Handreiking om het risico op proliferatie van toxische blauwalgen te beoordelen. DHV, Zwemprof Spreadsheetmodel behorende bij Handreiking bij het opstellen van een zwemwaterprofiel RIZA-Grontmij Zwemwaterprofiel 2010 Plas Kooiwalbos (versie 2), Waterschap Hollandse Delta :0.3 - Definitief ARCADIS 32

34 BIJLAGE 1 Verslag veldbezoek Maandag 26 september Tijd: 15:00 Weertype: Halfbewolkt, 20 C Beheerder: Mark Vermeulen, Regio Rivieren Groenservice Zuid Holland Algemeen - Het strand en de omliggende grasvelden maken een goed onderhouden indruk. Op het strand zijn echter wel zeer veel sporen van vogels en honden aanwezig. Ook zijn er vogels op het strand aanwezig. - Ook in het water zijn zeer veel watervogels, daarnaast is een behoorlijk deel van de plas begroeid met een mat draadalg. - Het water is helder en oogt schoon. - De omvang van de plas is gering en op een drukke dag zijn ongeveer 20 mensen aanwezig, op een normale dag slechts een stuk of vijf. - Er worden geen grote evenementen in of op het water georganiseerd, vanaf 20 man moet toestemming aangevraagd worden. Dit gebeurt een keer of vijf per jaar, dit betreft het aantal aanvragen voor het hele park, niet alleen voor zwemstrand Kooiwalbos. - Honden en andere huisdieren zijn in de zwemzone en op het strand niet toegestaan, in het park echter wel. Beheer en onderhoud - Gedurende het zwemseizoen wordt er een mobiel toilet geplaatst (één). Deze wordt geleegd indien nodig. - Er is geen buitenkraan of douche aanwezig. - Er zijn meerdere vuilnisbakken aanwezig op de locatie, deze worden 3x per week geleegd, in drukke weken loopt dit op tot maximaal 6x per week. - Zwerfvuil wordt gelijk met het legen van de vuilnisbakken verzameld. - In het zwemseizoen is een informatiebord van de Provincie geplaatst met informatie over toegestane activiteiten, verboden en de zwemwaterkwaliteit. - De paden in het park worden tweemaal per jaar gespoten met bestrijdingsmiddelen tegen onkruid. - Vegetatie in de plas wordt niet verwijderd/ gemaaid. Wel worden de taluds driemaal per jaar opgetrokken. - De oevers met rietkragen en de natuurvriendelijke oevers worden niet gemaaid. De overige oevers (gras) worden eenmaal per jaar gemaaid. De omringende grasvelden worden achttien keer per jaar gemaaid. Hydromorfologie - De vijver is gesitueerd in het Zuidelijk Randpark in stedelijk gebied. In het park zijn meerdere plassen aanwezig die via een slotennetwerk in verbinding staan. Uitwisseling van water is echter vrijwel niet aan de orde :0.3 - Definitief ARCADIS 33

35 Ecologie - Binnen de drijflijn zijn geen waterplanten aanwezig, daarbuiten is de plas onder water dicht begroeid. Tijdens het veldbezoek is smalbladige waterpest, darmwier en draadalg aangetroffen. - De oevers zijn voor de helft begroeid met onder andere riet, lisdodde, kleine egelskop en wilgenstruiken. - Tijdens het veldbezoek waren veel vogels aanwezig, onder andere: knobbelzwaan, wilde eend, meerkoet, kauw en kokmeeuw. - Volgens de beheerder zijn geen problemen met grote groepen watervogels aan de orde. Overige bijzonderheden - De laatste twee jaar zijn er geen klachten van zwemmers geweest ten aanzien van de zwemwaterkwaliteit. - Er mag op deze locatie niet gevist worden :0.3 - Definitief ARCADIS 34

36 BIJLAGE 2 Peil- en landgebruikskaart :0.3 - Definitief ARCADIS 35

37 BIJLAGE 3 Uitslag model zwemprof :0.3 - Definitief ARCADIS 36