DE IMPACT VAN HET NIEUWE ERFRECHT OP IN HET VERLEDEN UITGEWERKTE FAMILIALE VERMO- GENSPLANNINGEN.

Transcriptie

1 DE IMPACT VAN HET NIEUWE ERFRECHT OP IN HET VERLEDEN UITGEWERKTE FAMILIALE VERMO- GENSPLANNINGEN. Aantal woorden: Lynn Fermyn Studentennummer: Promotor: Prof. dr. Jan Bael Commissaris: Mevrouw Anne-Sophie Baudry Masterproef voorgelegd voor het behalen van de graad master in het notariaat Academiejaar:

2

3 DE IMPACT VAN HET NIEUWE ERFRECHT OP IN HET VERLEDEN UITGEWERKTE FAMILIALE VERMO- GENSPLANNINGEN. Aantal woorden: Lynn Fermyn Studentennummer: Promotor: Prof. dr. Jan Bael Commissaris: Mevrouw Anne-Sophie Baudry Masterproef voorgelegd voor het behalen van de graad master in het notariaat Academiejaar:

4

5 Inhoud Inhoud... I Woord vooraf... III Inleiding... 1 I. Het nieuwe erfrecht in een notendop... 3 A. Inbreng van giften De kwalificatie van giften De wijze van inbreng De waardering van giften met het oog op inbreng... 5 B. Erfrechtelijk reserve en inkorting van giften Reservataire erfgenamen en hun reserve De wijze van inkorting De waardering van schenkingen met het oog op inkorting... 8 C. Erfovereenkomsten... 8 II. Het overgangsrecht... 9 A. Principe... 9 B. Uitzonderingen Materiële en formele geldigheid van giften, erfovereenkomsten of verklaringen gedaan voor 1 september De kwalificatie van een schenking gedaan voor 1 september Schenkingen vatbaar voor inbreng door de langstlevende echtgenoot of ten aanzien van deze gedaan voor 1 september Schenkingen vrijgesteld van inbreng ten aanzien van de langstlevende echtgenoot gedaan voor 1 september Schenkingen gedaan voor 1 september 2018 waarbij uitdrukkelijk is bedongen dat de schenking vatbaar is voor inbreng of inkorting in natura Artikel 918 Burgerlijk Wetboek Verklaring van behoud III. Gevolgen van de toepassing van het nieuwe erfrecht op in het verleden uitgewerkte familiale vermogensplanningen A. Schenking Wijze van inbreng en inkorting I

6 2. Waardering van giften met betrekking tot inbreng en inkorting Uitbreiding beschikbaar deel Positie langstlevende echtgenoot Behoud oude regels of toepassing nieuwe regels? Toekomstige schenkingen B. Huwelijkscontract Uitbreiding beschikbaar deel Valkeniersbeding Wenselijkheid van de gevolgen van toepassing van het nieuwe erfrecht C. Testament Ruimere of beperktere begunstiging van een persoon Kwalificatie van een legaat Legaten aan de langstlevende echtgenoot en langstlevende wettelijk samenwonende partner Hoe ongewenste gevolgen vermijden? IV. Rol van de notaris Besluit Bibliografie A. Wetgeving B. Rechtspraak C. Rechtsleer Boeken Bijdragen in verzamelwerken Tijdschriftartikelen II

7 Woord vooraf Vijf jaar lang liet ik me met plezier onderdompelen in alle takken van het recht. Al snel had ik door dat de rechtstakken die binnen het notariaat aan bod komen, mij het meest boeiden. Na enkele stages in verschillende notariskantoren was een aanvullende master in het notariaat voor mij dan ook een logisch verlengstuk van mijn rechtenopleiding. Nu vormt deze masterproef het sluitstuk van mijn universitaire opleiding. Mijn opleiding aan de universiteit mag dan wel bijna ten einde zijn, als jurist is lifelong learning een must. Bijgevolg zal ik dus nog vaak met mijn neus in de boeken zitten om nieuwe wetswijzigingen of rechtspraak onder de knie te krijgen. Door het schrijven van deze masterproef is het nieuwe erfrecht alvast geen onbekend terrein meer voor mij. Deze masterproef brengt het einde van het studentenleven in zicht maar vormt ook de inleiding voor een nieuw hoofdstuk in mijn leven: binnen enkele maanden ga ik aan de slag als notarieel jurist in een notariaat. Een hoofdstuk waarin ik hoop de verworven kennis en vaardigheden in praktijk te kunnen omzetten en waar ik enorm veel zin in heb. Zonder de onvoorwaardelijke steun van mijn ouders had ik nooit aan dit volgende hoofdstuk kunnen beginnen. Zij hebben mij de kans gegeven deze opleiding te kunnen volgen en mee mijn toekomst vormgegeven. Ik ben hen daar ook heel erg dankbaar voor, net als voor de steun en liefde de voorbije jaren. Ook mijn vriend wil ik bedanken om tijdens mijn studies steeds aan mijn zijde te staan als mijn grootste supporter. Daarnaast wens ik professor Bael te bedanken voor het aanreiken van dit onderwerp en voor de moeite die hij deed om mij een studiedag over het nieuwe erfrecht te laten bijwonen. Deze studiedag heeft mij zeker enkele belangrijke inzichten bezorgd voor het schrijven van deze masterproef. Ook wens ik mevrouw Baudry te bedanken voor haar feedback en het nakijken van een aantal voorbeelden. Mei 2018 III

8

9 Inleiding Tijdens het leven bouwt elke persoon een vermogen op door arbeidsinkomsten, investeringen, verwervingen uit schenking of erfenis, Hoe dit vermogen na het overlijden van die persoon overgaat op anderen, wordt door de wet geregeld door de wettelijke devolutie. Deze wettelijke devolutie sluit niet steeds aan op de wensen van elke persoon. Daarom gaat men op zoek naar andere mogelijkheden om zelf het beheer en de wijze van overgang van zijn vermogen te plannen. Binnen het gebied van de vermogensplanning kent men een waaier aan technieken om de wensen van de cliënt zoveel mogelijk te verwezenlijken. Voor sommige van deze mogelijkheden bestaat een wettelijk kader 1, andere technieken zijn gegroeid vanuit de praktijk 2. In deze masterproef wordt enkel ingegaan op technieken binnen de familiale vermogensplanning die burgerrechtelijk van aard zijn. Vennootschapsrechtelijke technieken 3 van vermogensplanning worden slechts zijdelings behandeld wanneer zij binnen de context van schenkingen of testamenten invloed ondervinden van het nieuwe erfrecht. Naast de bezorgdheid om zelf te bepalen wat er met zijn vermogen gebeurt, is vermogensplanning ook vaak ingegeven door fiscale motieven. Men wil de overgang van het vermogen verzekeren op een zo fiscaal gunstig mogelijke manier. Registratie- en zeker erfbelasting wil men zoveel mogelijk vermijden door tijdens het leven al te plannen. In een familiale vermogensplanning worden doorgaans verschillende technieken gecombineerd (zowel vanuit burgerrechtelijk als fiscaal oogpunt) zodat deze steeds een geheel van handelingen uitmaakt. Elke familiale vermogensplanning is daarom uniek aangezien ze steeds is aangepast aan de persoonlijke situatie van de cliënt-erflater. Het uiteindelijke doel van een (familiale) vermogensplanning is gemoedsrust voor de cliënterflater. Deze mag er dan op vertrouwen dat zijn vermogen zoals hij dat wil zal overgaan op anderen en verdeeld zal worden. 4 Het is juist deze gemoedsrust die wel eens in het 1 Voor schenkingen, huwelijkscontracten en testamenten bestaat een wettelijk kader. 2 Als voorbeeld kan hier een beding van aanwas gelden. 3 Zoals de maatschap, private stichting, trust, 4 A. VERBEKE en A. NIJS, Vermogensplanning: praktisch en eenvoudig, Antwerpen, Intersentia, 2013,

10 gedrang zou kunnen komen door de wet van 31 juli die het erfrecht danig hervormt. Elke familiale vermogensplanning wordt immers uitgedacht rekening houdend met de op dat moment geldende wettelijke regels. De nieuwe wet van 31 juli 2017 zal evenwel ook ingrijpen in de gevolgen van oude schenkingen en reeds opgemaakte testamenten. Zo zal deze wet ook reeds uitgewerkte familiale vermogensplanningen doorkruisen. Hoe groot deze impact op vroegere familiale vermogensplanningen zal zijn en of deze impact kan beperkt worden, maakt het voorwerp uit van deze masterproef. Hierbij mag men het unieke karakter van elke specifieke familiale vermogensplanning niet uit het oog verliezen. Elke familiale vermogensplanning zal dus afzonderlijk moeten geherevalueerd worden. In deze masterproef wordt getracht de gevolgen van het nieuwe erfrecht te schetsen voor een aantal belangrijke planningstechnieken binnen het burgerlijk recht. In het eerste deel (I) zet ik de principes van het nieuwe erfrecht uiteen. Daarna ga ik in het tweede deel (II) in op de overgangsrechtelijke bepalingen die de wet van 31 juli 2017 bevat. Aan de hand van heel wat voorbeelden ga ik de concrete gevolgen na voor reeds gedane schenkingen (A), opgemaakte huwelijkscontracten (B) en opgestelde testamenten (C) in het derde deel (III). Tot slot reflecteer ik over de rol van de notaris bij het informeren van cliënten over het nieuwe erfrecht en hen daarbij gepast adviseren in het vierde deel (IV). 5 Wet 31 juli 2017 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek wat de erfenissen en de giften betreft en tot wijziging van diverse andere bepalingen ter zake, BS 1 september 2017,

11 I. Het nieuwe erfrecht in een notendop 1. Het nieuwe erfrecht ligt vervat in de wet van 31 juli 2017 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek wat de erfenissen en de giften betreft en tot wijziging van diverse andere bepalingen ter zake (hierna: Wet 31 juli 2017). 6 Hoewel de uitdrukking nieuw erfrecht anders doet vermoeden, voert de wet van 31 juli 2017 geen wijzigingen door wat betreft de regels van de wettelijke devolutie. Wanneer een erflater zelf geen enkele regeling treft, zal zijn nalatenschap vererven volgens de regels van de orde, de graad en de kloving. 7 Daarentegen wijzigt deze nieuw wet wel heel wat spelregels inzake erfenissen en schenkingen. Deze wijzigingen kunnen ingedeeld worden in drie thema s : (A) de inbreng van giften, (B) de erfrechtelijke reserve en de inkorting van giften en (C) de erfovereenkomsten. Hierna zal ik kort ingaan op de wijzigingen die de wet van 31 juli 2017 teweegbrengt in elk van deze thema s. A. Inbreng van giften 1. De kwalificatie van giften 2. De kwalificatie van een gift bepaalt of deze al dan niet moet worden ingebracht. De wet van 31 juli 2017 maakt voor die kwalificatie een onderscheid tussen erfgenamen in rechte nederdalende lijn en erfgenamen die geen afstammelingen zijn. Giften (zowel schenkingen als legaten) aan erfgenamen in rechte nederdalende lijn worden vermoed te zijn gedaan als voorschot op erfdeel tenzij op zekere wijze van dit vermoeden werd afgeweken. 8 Daarentegen worden giften (zowel schenkingen als legaten) aan andere erfgenamen dan afstammelingen vermoed te zijn gedaan met vrijstelling van inbreng. Ook 6 Wet 31 juli 2017 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek wat de erfenissen en de giften betreft en tot wijziging van diverse andere bepalingen ter zake, BS 1 september 2017, C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; H. CASMAN, Inleiding tot de nieuwe Erfwet Een overzicht van de krachtlijnen van deze wet in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (1) 4. 8 Nieuw artikel 843, 1 Burgerlijk Wetboek. 3

12 bij deze giften kan van dit vermoeden worden afgeweken als op zekere wijze werd bepaald dat de giften voor inbreng vatbaar zijn De wet van 31 juli 2017 voorziet nu ook de mogelijkheid voor de beschikker om de kwalificatie van de gift nadien te wijzigen. Deze wijziging van kwalificatie kan gebeuren bij een beschikking onder de levenden of bij testament. In beide gevallen moet de wijziging van de kwalificatie plaatsvinden met akkoord van de begiftigde Als gevolg van de wet van 31 juli 2017 zijn alle giften aan de langstlevende echtgenoot of langstlevende wettelijk samenwonende partner gedaan met vrijstelling van inbreng. Nieuw artikel 858bis, 1 Burgerlijk Wetboek stelt immers dat giften aan deze personen niet vatbaar zijn voor inbreng. 11 De partner-beschikker heeft hier dus geen keuzemogelijkheid want deze regel is dwingend van aard. 12 Omgekeerd stelt het nieuwe artikel 858bis, 2 Burgerlijk Wetboek dat de langstlevende echtgenoot of langstlevende wettelijk samenwonende partner geen inbreng kan vorderen van giften gedaan aan andere erfgenamen. 13 Ter compensatie voor het verlies van de vordering tot inbreng ten aanzien van de andere erfgenamen, verkrijgen de langstlevende echtgenoot en de langstlevende wettelijk samenwonende partner 14 onder bepaalde voorwaarden 15 een voortgezet vruchtgebruik op de goederen die de erflater bij leven heeft geschonken met voorbehoud van vruchtgebruik Nieuw artikel 843, 2 Burgerlijk Wetboek. 10 Nieuw artikel 843/1 Burgerlijk Wetboek. 11 Nieuw artikel 858bis, 1 Burgerlijk Wetboek. 12 R. BARBAIX, De inbreng en de inkorting in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017,(37) Nieuw artikel 858bis, 2 Burgerlijk Wetboek. 14 Bij de langstlevende wettelijk samenwonende partner kan dit voortgezet vruchtgebruik enkel slaan op het onroerend goed dat tijdens het samenwonen het gezin tot gemeenschappelijke verblijfplaats diende en de daarin aanwezige huisraad. 15 Deze voorwaarden zijn: (i) de erflater schenkt de goederen met voorbehoud van vruchtgebruik, (ii) de echtgenoot of wettelijk samenwonende partner had die hoedanigheid op het tijdstip van de schenking, (iii) de erflater heeft zijn partner niet van dit voortgezet vruchtgebruik uitgesloten en (iv) de partner heeft niet uitdrukkelijk afstand gedaan van dit voortgezet vruchtgebruik. 16 Nieuw artikel 858bis, 3 en 4 Burgerlijk Wetboek; C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; H. CASMAN, Inleiding tot de nieuwe Erfwet Een overzicht van de krachtlijnen van deze wet in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (1) 20. 4

13 5. Daarnaast voert de wet van 31 juli 2017 de mogelijkheid in tot inbreng ten behoeve van een derde. Dit was voordien niet mogelijk en is erg interessant om een generatiesprong te verwezenlijken De wijze van inbreng 6. De wet van 31 juli 2017 vereenvoudigt de wijze van inbreng van giften door een uniforme wijze van inbreng voor roerende en onroerende giften te voorzien. Voortaan gebeurt de inbreng van giften in waarde, hetzij door mindere ontvangst (vooruitneming of aanrekening), hetzij door betaling aan de massa. Deze regel is dwingend, de beschikker kan er bijgevolg niet van afwijken door een inbreng in natura op te leggen. Daarentegen kan de begiftigde wel aanbieden om zijn inbreng in natura te volbrengen De waardering van giften met het oog op inbreng 7. Voortbouwend op de wijziging van de wijze van inbreng, stelt de wet van 31 juli 2017 ook nieuwe uniforme waarderingsregels vast voor de inbreng van roerende en onroerende giften. De waarderingsregel verschilt wel nog naargelang het gaat om een legaat dan wel een schenking. Zo moet een legaat worden ingebracht tegen de intrinsieke waarde van het gelegateerde goed op de dag van het openvallen van de nalatenschap. 19 Een schenking moet worden ingebracht tegen de intrinsieke waarde 20 van het geschonken goed op de dag van de schenking. Deze intrinsieke waarde wordt geïndexeerd tot op de dag van het overlijden volgens de index der consumptieprijzen tenzij de begiftigde het recht 17 Nieuw artikel 845, 2 Burgerlijk Wetboek; C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; H. CASMAN, Inleiding tot de nieuwe Erfwet Een overzicht van de krachtlijnen van deze wet in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (1) Nieuw artikel 858, 1 en 6 Burgerlijk Wetboek; C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; R. BARBAIX, De inbreng en de inkorting in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017,(37) Nieuw artikel 858, 2 Burgerlijk Wetboek. 20 De waarde vermeld in de akte of uitgedrukt op de dag van de schenking behoudens indien zij manifest onredelijk is gelet op de staat en de toestand van het goed op de dag van de schenking (nieuw art. 858, 4 Burgerlijk Wetboek). 5

14 om te beschikken over de volle eigendom van het geschonken goed niet vanaf de dag van de schenking had. In dat geval 21 neemt men de waarde op het moment van het einde van de beschikkingsbeperking in acht, al dan niet nog geïndexeerd tot het overlijden van de schenker. 22 B. Erfrechtelijk reserve en inkorting van giften 1. Reservataire erfgenamen en hun reserve 8. Voortaan zijn er slechts twee categorieën van reservataire erfgenamen meer: de afstammelingen en de langstlevende echtgenoot. Ascendenten verliezen hun reservataire aanspraak Om aan de maatschappelijke evoluties tegemoet te komen, voert de wet van 31 juli 2017 een verruiming van het beschikbaar deel in. Het beschikbaar deel bedraagt nu in alle gevallen de helft van de fictieve massa. Dit heeft uiteraard gevolgen voor de omvang van de reserve van de afstammelingen. De globale reserve voor de afstammelingen bedraagt ook steeds de helft van de fictieve massa. De individuele reserve van een afstammeling bestaat uit de helft van het breukdeel dat hij ab intestaat zou verkrijgen In tegenstelling tot de reserve van de afstammelingen, blijft de omvang van de reserve van de langstlevende echtgenoot ongewijzigd. Nieuw met betrekking tot de reservataire aanspraak van de langstlevende echtgenoot is dat deze niet kan worden 21 Bijvoorbeeld schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik, met last van gebruik en bewoning of met een vervreemdingsverbod; Wetsvoorstel (C. VAN CAUTER e.a.) tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek wat de erfenissen en de giften betreft en tot wijzigingen van diverse andere bepalingen ter zake, Parl.St. Kamer , nr.2282/001, 63-64; Amendement (S. BECQ) op het wetsvoorstel tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek wat de erfenissen en de giften betreft en tot wijziging van diverse andere bepalingen ter zake, Parl.St , nr.2282/008, 3-4; C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; R. BARBAIX, De inbreng en de inkorting in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (37) Nieuw artikel 858, 3 Burgerlijk Wetboek; C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; R. BARBAIX, De inbreng en de inkorting in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (37) R. BARBAIX, De inbreng en de inkorting in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017,(37) Nieuw artikel 913 Burgerlijk Wetboek. 6

15 ingeroepen tegen schenkingen gedaan voor het huwelijk van de erflater met de langstlevende echtgenoot. 25 Daarnaast werden ook nog enkele beperkte wijzigingen doorgevoerd aan de mogelijkheid om de langstlevende echtgenoot zijn reservataire aanspraken te ontnemen bij testamenten (infra 47-48, nr. 51) Wanneer zowel de afstammelingen als de langstlevende echtgenoot reservataire aanspraken kunnen laten gelden, zal de aanrekening van de reserve van de langstlevende echtgenoot in de toekomst ook anders gebeuren. De reserve van de langstlevende echtgenoot zal nu bij voorrang op het beschikbaar deel worden aangerekend en slechts voor het overschot op de reserve van de afstammelingen. 27 Doel van deze nieuwe regel is dat de afstammelingen zoveel mogelijk een reserve in volle eigendom verkrijgen. Eveneens met dezelfde bekommernis om de reserve van de afstammelingen zoveel mogelijk in volle eigendom te laten, bepaalt het nieuwe artikel 914, 1, 3 Burgerlijk Wetboek dat wanneer de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik op bepaalde goederen uit de nalatenschap verkrijgt en deze goederen, als gevolg van de verdeling, aan de afstammelingen worden toegewezen, de afstammelingen een compensatie kunnen eisen van de legatarissen van wie het legaat niet door vruchtgebruik ten voordele van de langstlevende echtgenoot is belast. Die compensatie bestaat in de waarde van het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot. 28 Eenzelfde compensatie is voorzien bij samenloop tussen afstammelingen en de langstlevende wettelijk samenwonende partner Nieuw artikel 915bis, 2/1 Burgerlijk Wetboek. 26 Nieuw artikel 915bis, 3 Burgerlijk Wetboek. 27 Nieuw artikel 915bis, 4 Burgerlijk Wetboek. 28 Nieuw artikel 914, 1, 3 Burgerlijk Wetboek; C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; R. BARBAIX, De inbreng en de inkorting in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017,(37) Nieuw artikel 914, 1, 4 Burgerlijk Wetboek; C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113)

16 2. De wijze van inkorting 12. De inkorting van giften, die het beschikbaar deel overschrijden, zal onder het nieuwe erfrecht in principe steeds in waarde gebeuren, hetzij door mindere ontvangst, hetzij door betaling aan de massa. 30 Ook deze regel is van dwingend recht en er kan dus niet van worden afgeweken door een andersluidend beding in de gift. 31 In twee gevallen is er toch nog een inkorting in natura mogelijk. Ten eerste kan de inkorting in natura gebeuren op vraag van de begiftigde zelf. 32 Ten tweede zal de inkorting in natura gebeuren wanneer de begiftigde geen erfgenaam is De waardering van schenkingen met het oog op inkorting 13. De waardering van schenkingen met het oog op inkorting gebeurt zoals hoger beschreven voor de waardering van giften in het kader van de inbreng conform het nieuwe artikel 858, 3 tot 5 Burgerlijk Wetboek (infra 5-6, nr. 7). 34 C. Erfovereenkomsten 14. Verder leidt de wet van 31 juli 2017 tot een grote vernieuwing in de regels inzake erfovereenkomsten. Aangezien het belang van deze nieuwe regels voor in het verleden uitgewerkte familiale vermogensplanningen heel gering is, worden zij hier verder niet diepgaand besproken Nieuw artikel 920, 2 Burgerlijk Wetboek;. R. BARBAIX, De inbreng en de inkorting in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017,(37) R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017, Nieuw artikel 920, 2 Burgerlijk Wetboek. 33 Nieuw artikel 920, 4 Burgerlijk Wetboek. 34 Nieuw artikel 922 Burgerlijk Wetboek; C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; R. BARBAIX, De inbreng en de inkorting in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017,(37) Nieuwe artikelen 1100/1 tot en met 1100/7 Burgerlijk Wetboek. Zie voor een grondige uiteenzetting over het regime van de erfovereenkomsten: J. BAEL, Het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017,

17 II. Het overgangsrecht 15. Een nieuwe wet doet onvermijdelijk vragen van overgangsrecht rijzen. Hieronder worden de overgangsbepalingen van de wet van 31 juli 2017, opgenomen in de artikelen 66, 69 en 73, besproken. Daarbij kan een onderscheid gemaakt worden tussen de principiële inwerkingtreding en de uitzonderingen daarop voorzien. A. Principe 16. In beginsel zullen de nieuwe regels uit de wet van 31 juli 2017 van toepassing zijn op de nalatenschappen die zullen openvallen vanaf de inwerkingtreding van de wet, zijnde vanaf 1 september 2018 (= de eerste dag van de twaalfde maand na die waarin ze werd bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad ). Dit betekent dat ook giften gedaan voor 1 september 2018 zullen onderworpen worden aan de nieuwe regels wanneer de erflater overlijdt na 1 september 2018 wat betreft de wijze van inbreng, inkorting of de waardering van de gift; de bepaling van de reservatairen; de omvang van de reserve en het beschikbaar deel en de aanrekening van een gift in verhouding tussen de langstlevende echtgenoot en de afstammelingen. 36 Deze onmiddellijke inwerkingtreding op vroeger gedane schenkingen is opvallend omdat in het overgangsrecht vroegere overeenkomsten normaal gesproken niet worden aangetast door een nieuwe wet. 37 Daarenboven zal ze een immense impact hebben op de praktijk van de familiale vermogensplanningen. Voor de publicatie van de wet van 31 juli 2017 werd bij het uittekenen van deze planningen immers uitgegaan van de vroegere 36 Artikel 66, 1 Wet 31 juli 2017; C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; J. BAEL, Het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (143) 293; F. TAINMONT, Les dispositions transitoires de la loi du 31 juillet 2017 réformant le droit des successions et des libéralités in F. TAINMONT en J.-L. VAN BOXSTAEL, Tapas de droit notarial 2017: les donations, Brussel, Larcier, 2018, (191) P. DE PAGE, La loi du 31 juillet 2017 modifiant le Code civil à propos des successions et libéralités, Rec.gén.enr.not. 2017, afl. 8, (362) 362 en verwijzing aldaar naar Cass. 18 maart 2011, Pas. 2011, 842; P. MAES, La réforme du droit civil des successions et la planification patrimoniale. Droit transitoire, opportunités civiles et risques fiscaux, RPP 2017, (278) ; F. TAINMONT, Les dispositions transitoires de la loi du 31 juillet 2017 réformant le droit des successions et des libéralités in F. TAINMONT en J.-L. VAN BOXSTAEL, Tapas de droit notarial 2017: les donations, Brussel, Larcier, 2018, (191)

18 regels. De toepassing van de nieuwe regels op giften gedaan voor 1 september 2018 wanneer de erflater overlijdt na 1 september 2018 kan een familiale vermogensplanning danig in de war sturen, zoals hierna nog verder geïllustreerd (infra 15-33, nr ).Deze masterproef beoogt de gevolgen van het overgangsrecht in kaart te brengen al is dat uiteraard voor elke specifieke familiale vermogensplanning anders. Het is voor mensen dan ook van belang om hun familiale vermogensplanning te laten herevalueren door een professional voor 1 september B. Uitzonderingen 17. Op deze principiële onmiddellijke inwerkingtreding op vanaf 1 september 2018 opengevallen nalatenschappen (inclusief vroegere giften), heeft de wet van 31 juli 2017 een aantal uitzonderingen voorzien in artikel 66, 2 tot en met 4. Deze kunnen in 7 uitzonderingsregels worden ingedeeld, dewelke hierna worden besproken. 1. Materiële en formele geldigheid van giften, erfovereenkomsten of verklaringen gedaan voor 1 september De voorwaarden voor de materiële en formele geldigheid van giften, erfovereenkomsten of verklaringen gedaan voor 1 september 2018 worden door de bepalingen uit de wet van 31 juli 2017 onverlet gelaten. 39 Deze moeten dus voor giften, erfovereenkomsten en verklaringen gedaan voor 1 september 2018 worden beoordeeld volgens de oude regels. Slechts voor giften, erfovereenkomsten en verklaringen gedaan vanaf 1 september 2018 zullen de nieuwe regels inzake materiële en formele geldigheid gelden. 38 J. BAEL, Het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (143) 293; F. TAINMONT, Les dispositions transitoires de la loi du 31 juillet 2017 réformant le droit des successions et des libéralités in F. TAINMONT en J.-L. VAN BOXSTAEL, Tapas de droit notarial 2017: les donations, Brussel, Larcier, 2018, (191) 206; A. L. VERBEKE, Nieuw Belgisch erfrecht, RW 2018,(1082) Artikel 66, 2, eerste lid Wet 31 juli

19 Deze uitzondering is vooral van belang voor de materiële en formele geldigheid van erfovereenkomsten, zoals bijvoorbeeld een Valkeniersbeding (infra 42-43, nr. 46) De kwalificatie van een schenking gedaan voor 1 september De kwalificatie van schenkingen gedaan voor 1 september 2018 als een schenking als voorschot op erfdeel of met vrijstelling van inbreng, blijft onderworpen aan de oude regels die op het moment van de schenking golden. Het heeft hierbij geen belang of de kwalificatie nu voortvloeide uit de wet, uit een testament of uit een overeenkomst. 41 Deze overgangsbepaling is voornamelijk van belang voor de schenkingen gedaan aan andere erfgenamen dan afstammelingen Vanaf 1 september 2018 maakt het nieuwe artikel 843/1 Burgerlijk Wetboek het mogelijk om de kwalificatie van een schenking te wijzigen (supra 4, nr. 3).Deze herkwalificatie zal vanaf 1 september 2018 ook mogelijk zijn voor oude schenkingen gedaan voor 1 september De overgangsbepaling opgenomen in artikel 66, 2, tweede lid wet 31 juli 2017 spreekt enkel over de kwalificatie van schenkingen maar niet over de kwalificatie van legaten in een testament. Bij het openvallen van een nalatenschap vanaf 1 september 40 C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; J. BAEL, Het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (143) ; F. TAINMONT, Les dispositions transitoires de la loi du 31 juillet 2017 réformant le droit des successions et des libéralités in F. TAINMONT en J.-L. VAN BOXSTAEL, Tapas de droit notarial 2017: les donations, Brussel, Larcier, 2018, (191) Artikel 66, 2, tweede lid Wet 31 juli 2017; C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) 175; J. BAEL, Het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (143) Oud versus nieuw artikel 843 Burgerlijk Wetboek. 43 H. CASMAN, Inleiding tot de nieuwe Erfwet Een overzicht van de krachtlijnen van deze wet in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (1) 29-30; P. MAES, La réforme du droit civil des successions et la planification patrimoniale. Droit transitoire, opportunités civiles et risques fiscaux, RPP 2017, (278) 298; F. TAINMONT, Les dispositions transitoires de la loi du 31 juillet 2017 réformant le droit des successions et des libéralités in F. TAINMONT en J.-L. VAN BOXSTAEL, Tapas de droit notarial 2017: les donations, Brussel, Larcier, 2018, (191)

20 2018 zal een legaat dan ook steeds gekwalificeerd worden volgens de nieuwe regels ongeacht of het testament voor of na 1 september 2018 werd opgemaakt Schenkingen vatbaar voor inbreng door de langstlevende echtgenoot of ten aanzien van deze gedaan voor 1 september Schenkingen gedaan voor 1 september 2018, die vatbaar zijn voor inbreng door de langstlevende echtgenoot of ten aanzien van deze, blijven onderworpen aan het oude artikel 858bis Burgerlijk Wetboek Schenkingen vrijgesteld van inbreng ten aanzien van de langstlevende echtgenoot gedaan voor 1 september Op een schenking aan een andere erfgenaam vrijgesteld van inbreng ten aanzien van de langstlevende echtgenoot gedaan voor 1 september 2018, is het nieuwe artikel 858bis, 3 Burgerlijk Wetboek niet van toepassing zodat de langstlevende echtgenoot geen voortgezet vruchtgebruik zal verkrijgen. 46 Het oude artikel 858bis, tweede lid Burgerlijk Wetboek blijft van toepassing J. BAEL, Het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (143) 295; C. DE WULF, De Erfwet van 31 juli 2017 een algemeen overzicht met modellen voor de praktijk, Brugge, Die Keure, 2018, Artikel 66, 3, eerste lid Wet 31 juli 2017; C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; J. BAEL, Het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (143) ; F. TAINMONT, Les dispositions transitoires de la loi du 31 juillet 2017 réformant le droit des successions et des libéralités in F. TAINMONT en J.-L. VAN BOXSTAEL, Tapas de droit notarial 2017: les donations, Brussel, Larcier, 2018, (191) Artikel 66, 3, tweede lid Wet 31 juli C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) 176; J. BAEL, Het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (143) 298; F. TAINMONT, Les dispositions transitoires de la loi du 31 juillet 2017 réformant le droit des successions et des libéralités in F. TAINMONT en J.-L. VAN BOXSTAEL, Tapas de droit notarial 2017: les donations, Brussel, Larcier, 2018, (191)

21 5. Schenkingen gedaan voor 1 september 2018 waarbij uitdrukkelijk is bedongen dat de schenking vatbaar is voor inbreng of inkorting in natura 24. Wanneer bij een schenking gedaan voor 1 september 2018 uitdrukkelijk werd bedongen dat de schenking vatbaar is voor inbreng of inkorting in natura, blijven deze vatbaar voor inbreng of inkorting in natura. De oude regels inzake de wijze van inbreng en inkorting alsmede de waarderingsregels zoals van toepassing op het moment van de schenking, blijven gelden. 48 Ook voor oude schenkingen die niets uitdrukkelijk bepaalden over de wijze van inbreng of inkorting is het tot 1 september 2018 nog mogelijk om een verduidelijkende akte op te maken waarin uitdrukkelijk de inbreng of inkorting in natura wordt bedongen. Zolang het oude recht geldt, kunnen onder het oude recht akten opgemaakt worden. Vanaf 1 september 2018 zal het evenwel niet meer mogelijk zijn om zo n verduidelijkende akte op te maken onder het oude recht Artikel 918 Burgerlijk Wetboek 25. Het huidige artikel 918 Burgerlijk Wetboek blijft van toepassing na inwerkingtreding van de wet van 31 juli 2017 op verrichtingen onder het artikel 918 Burgerlijk Wetboek gedaan voor 1 september Opmerkelijk daarbij is dat de toestemming van de andere afstammelingen tot deze verrichting ook na 31 augustus 2018 kan gebeuren Artikel 66, 2, derde en vierde lid Wet 31 juli 2017; C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; J. BAEL, Het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (143) J. BAEL, Het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (143) Artikel 66, 4 Wet 31 juli 2017; C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; J. BAEL, Het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen in het nieuwe erfrecht in J. BAEL, R. BARBAIX en H. CASMAN, Rechtskroniek voor het notariaat - deel 31, Brugge, Die Keure, 2017, (143) 298; F. TAINMONT, Les dispositions transitoires de la loi du 31 juillet 2017 réformant le droit des successions et des libéralités in F. TAINMONT en J.-L. VAN BOXSTAEL, Tapas de droit notarial 2017: les donations, Brussel, Larcier, 2018, (191)

22 7. Verklaring van behoud 26. De schenker kan tot en met 31 augustus 2018 een verklaring van behoud afleggen om bepaalde oude regels van toepassing te behouden op oude schenkingen. Zo n verklaring van behoud kan ofwel met betrekking tot de inbreng van schenkingen, ofwel met betrekking tot de inkorting van schenkingen ofwel met betrekking tot zowel de inbreng als inkorting van schenkingen. Zowel de wijze van inbreng of inkorting als de waarderingsregels volgens het oude recht blijven dan van toepassing. Wanneer een schenker beslist om een verklaring van behoud af te leggen, geldt deze voor alle schenkingen gedaan onder het oude recht voor 1 september Het is niet mogelijk om voor bepaalde schenkingen de oude regels van toepassing te behouden en voor andere niet. Hiermee beoogde de wetgever te vermijden dat er op schenkingen gedaan voor 1 september 2018 twee verschillende regimes (oude en nieuwe regels) zouden gelden. 51 Een verklaring van behoud wordt opgemaakt op initiatief van de schenker alleen. De begiftigde(n) moet(en) hier niet worden bij betrokken. Deze verklaring van behoud moet worden opgemaakt voor de notaris bij authentieke akte. De notaris is dan ook de persoon bij uitstek om de schenker te adviseren met betrekking tot de toepassing van de oude dan wel nieuwe regels op in het verleden gedane schenkingen. De verklaring van behoud zal worden ingeschreven in het centraal register van testamenten. 52 Op die manier wordt er publiciteit gegeven aan deze verklaring en is deze raadpleegbaar bij het overlijden van de schenker C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; H. CASMAN, Nieuwe Erfwet. Een kennismaking, NJW 2018, (134) 135; C. DE WULF, De Erfwet van 31 juli 2017 een algemeen overzicht met modellen voor de praktijk, Brugge, Die Keure, 2018, 234; F. TAINMONT, Les dispositions transitoires de la loi du 31 juillet 2017 réformant le droit des successions et des libéralités in F. TAINMONT en J.-L. VAN BOXSTAEL, Tapas de droit notarial 2017: les donations, Brussel, Larcier, 2018, (191) Artikel 70 Wet 31 juli C. AUGHUET, Erfwet 31 juli 2017: eerste overzicht in N. APPERMONT, C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2017, Brugge, Die Keure, 2017, (113) ; F. TAINMONT, Les dispositions transitoires de la loi du 31 juillet 2017 réformant le droit des successions et des libéralités in F. TAINMONT en J.-L. VAN BOXSTAEL, Tapas de droit notarial 2017: les donations, Brussel, Larcier, 2018, (191) ; A. L. VERBEKE, Nieuw Belgisch erfrecht, RW 2018, (1082)

23 III. Gevolgen van de toepassing van het nieuwe erfrecht op in het verleden uitgewerkte familiale vermogensplanningen 27. In dit deel zal ik aan de hand van voorbeelden 54 de gevolgen van de toepassing van het nieuwe erfrecht op in het verleden gestelde handelingen binnen familiale vermogensplanningen aantonen. Daarbij beperk ik me tot de belangrijkste instrumenten in de familiale vermogensplanningen 55 : (A) schenking, (B) huwelijkscontract en (C) testament. Telkens ga ik ook na of deze gevolgen gewenst zijn door de erflater en hoe eventueel de wensen van de erflater te kunnen realiseren. Daarnaast reflecteer ik ook over de aandachtspunten die het nieuwe erfrecht meebrengt voor toekomstige handelingen binnen in het verleden uitgewerkte familiale vermogensplanningen. A. Schenking 28. Tijdens zijn leven kan een erflater zijn vermogen al (gedeeltelijk) wegschenken, al dan niet onder last. Vanuit fiscaal oogpunt is schenken doorgaans ook zeer interessant gelet op de lagere schenkbelasting dan erfbelasting. Het nieuwe erfrecht brengt grote wijzigingen aan in de behandeling van schenkingen bij het overlijden van de schenker. Dit geldt zowel voor de schenkingen van roerend als onroerend goed, schenkingen als voorschot op erfdeel en schenkingen met vrijstelling van inbreng, schenkingen aan een partner, afstammeling of derde, schenkingen met last, De voorbeelden hierna werden ingedeeld naargelang de verandering die het nieuwe erfrecht doorvoert. De situaties die hieronder worden besproken zijn louter illustratief en pogen de impact van het nieuwe erfrecht aan te tonen. 54 Bij deze voorbeelden werd voor de indexering conform het nieuwe artikel 858, 3 Burgerlijk Wetboek fictief het cijfer van de consumptie-index van de maand februari 2018 gebruikt aangezien het indexcijfer van de consumptie-index van september 2018 of later nog niet gekend is. Ook werd bij deze voorbeelden steeds afgerond tot gehele getallen. 55 P. MAES, La réforme du droit civil des successions et la planification patrimoniale. Droit transitoire, opportunités civiles et risques fiscaux, RPP 2017, (278)

24 1. Wijze van inbreng en inkorting 29. De wijze van inbreng en inkorting werd door de wet van 31 juli 2017 fundamenteel gewijzigd. Inbreng van onroerende goederen en inkorting van zowel roerende als onroerende goederen zal voortaan niet meer in natura maar steeds in waarde gebeuren. De verschillen bij een overlijden voor en na 1 september 2018 zijn dan ook groot. Hoewel de inbreng of inkorting in waarde wordt gezien als een verbetering van de positie van de begiftigde 56 (aangezien die nu zeker is dat hij het goed zelf kan behouden), kan dit in sommige gevallen juist niet de bedoeling zijn geweest van de schenker. Dit blijkt uit enkele voorbeelden. Voorbeeld 1: inbreng A heeft vier kinderen: B, C, D en E. D woont in Colombia. A verblijft in een rusthuis en wil zijn onroerend goed al tijdens zijn leven schenken aan zijn kinderen om zo hogere erfbelasting te vermijden. D kan niet naar België komen om de schenking mee te aanvaarden en is ook niet in de mogelijkheid om in Colombia een notariële volmacht tot aanvaarding te tekenen. Bovendien wil men geen risico op buitenlandse schenkbelasting lopen. A schenkt daarom het onroerend goed als voorschot op erfdeel aan de drie kinderen B, C en E. Het onroerend goed heeft een waarde van euro. Verder heeft A nog aan roerende goederen. Hypothese 1) A overlijdt op 15 augustus Aangezien de schenking van het onroerend goed gebeurde als voorschot op erfdeel, moet het onroerend goed in natura in de te verdelen massa worden ingebracht. 57 Elk kind zal 1/4 deelgerechtigd zijn in de te verdelen massa, die bestaat uit het onroerend goed en de roerende goederen. Hypothese 2) A overlijdt op 15 september De inbreng door B,C en E gebeurt nu in waarde. 58 Zij blijven elk 1/3 deelgerechtigd in het onroerend goed. Wanneer zij meer dan hun erfdeel hebben gekregen, zullen ze evenwel het verschil moeten terugbetalen aan de massa. B,C en E kunnen ook zelf aanbieden om het onroerend goed in natura in te brengen. 59 D zal zijn erfdeel in roerende goederen verkrijgen. 56 F. TAINMONT, Les dispositions transitoires de la loi du 31 juillet 2017 réformant le droit des successions et des libéralités in F. TAINMONT en J.-L. VAN BOXSTAEL, Tapas de droit notarial 2017: les donations, Brussel, Larcier, 2018, (191) 206; A. L. VERBEKE, Nieuw Belgisch erfrecht, RW 2018, (1082) R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017, R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017, R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017,

25 In deze laatste hypothese zal D niet kunnen meegenieten van de reële waardevermeerdering die het onroerend goed mogelijks sinds de schenking heeft ondergaan. Het onroerend goed wordt nu immers tegen de intrinsieke waarde ten tijde van de schenking (geïndexeerd tot het openvallen van de nalatenschap) ingebracht. 60 Nochtans had de schenker A de bedoeling om zijn kinderen allen gelijk te behandelen en te begunstigen. Voorbeeld 2: inkorting A heeft drie kinderen C, D en E. A heeft geen contact meer met kind C, dat met een alcoholverslaving kampt, sinds hij en de moeder van C uit elkaar gingen. D en E zijn de gemeenschappelijke kinderen A en B, de feitelijk samenwonende partner van A. A heeft zijn volledige vermogen ondergebracht in een maatschap, waarvan hij en B de bestuurders zijn. In 2014 heeft A de delen van de maatschap buiten erfdeel geschonken aan D en E, elk voor de helft. Het is de bedoeling van A dat C zo weinig mogelijk van hem verkrijgt. Als C iets verkrijgt van A, dan nog het liefst delen van de maatschap (bestuurd door B na het overlijden van A) en geen geld of andere goederen. Het vermogen van de maatschap had een waarde van 1 miljoen euro ten tijde van de schenking. Hypothese 1) A overlijdt op 15 augustus De delen van de maatschap hebben op dat moment een waarde van 1,1 miljoen euro. De fictieve massa bestaat enkel uit de geschonken delen van de maatschap. De schenkingen aan D en E gebeurden buiten erfdeel en moeten dus aangerekend worden op het beschikbaar deel. Het beschikbaar deel bedraagt 1/4 van de fictieve massa. 61 D en E hebben elk recht op hun individuele reserve 1/4 en de helft van het beschikbaar deel 1/8, zijnde elk euro ( euro euro). C heeft recht op zijn individuele reserve van 1/4 van de fictieve massa, ter waarde van euro. Voor deze waarde kan C een vordering tot inkorting instellen. De inkorting zal evenwel in natura gebeuren. 62 C zal bij een geslaagde vordering tot inkorting ook delen in de maatschap ter waarde van euro verkrijgen en geen geldsom. Het bestuur van de maatschap zal door B worden verdergezet. C kan hetgeen hij verkreeg uit de nalatenschap van A niet zomaar verkwisten aangezien het delen van de maatschap betreft die onderworpen zijn aan het maatschapscontract. Hypothese 2) A overlijdt op 15 september Voor de berekening van de fictieve massa moet de waarde van de delen geïndexeerd worden vanaf het moment van de schenking tot het ogenblik van 60 R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017, R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017, R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017,

26 het openvallen van de nalatenschap. 63 Na indexatie hebben de delen van de maatschap een waarde van euro. 64 De fictieve massa bestaat enkel uit deze geschonken delen van de maatschap. Aangezien de schenkingen aan D en E buiten erfdeel gebeurden, moeten deze worden aangerekend op het beschikbaar deel. Het beschikbaar deel bedraagt nu 1/2 van de fictieve massa. 65 D en E hebben elk recht op hun individuele reserve van 1/6 en de helft van het beschikbaar deel 1/4, zijnde elk euro ( euro euro). C heeft recht op zijn individuele reserve van 1/6, zijnde euro. C kan een vordering tot inkorting instellen voor dit bedrag. Deze inkorting zal nu echter in waarde gebeuren zodat C bij een geslaagde vordering tot inkorting een geldsom van euro in handen zal krijgen en geen delen van de maatschap waarvan het bestuur in handen is van B. 66 Dit is niet in overeenstemming met de oorspronkelijke bedoeling van A, die C zo weinig mogelijk effectieve goederen in handen wil laten door het risico op verkwisting. 2. Waardering van giften met betrekking tot inbreng en inkorting 30. Ook de waarderingsregels met betrekking tot inbreng en inkorting werden grondig gewijzigd door de wet van 31 juli In plaats van onderscheiden regels naargelang de situatie, geldt nu een uniforme waarderingsregel ongeacht of het een roerend of onroerend goed is onderworpen aan inbreng of inkorting. Het verschil tussen de waardering van een geschonken geldsom en een geschonken onroerend goed verdwijnt daarmee, zoals geïllustreerd in voorbeeld 3. Voorbeeld 3: inbreng A heeft twee kinderen; B en C. In 2010 schenkt A een onroerend goed aan B als voorschot op erfdeel ter waarde van euro. Ook in 2010 ontvangt C een geldsom van euro van A als voorschot op erfdeel met de bedoeling om daar een onroerend goed mee aan te kopen. Hypothese 1) A overlijdt op 15 augustus 2018 en bezit nog een roerend vermogen van euro. Het onroerend goed, dat B verkreeg van A, heeft op dat moment een waarde van euro. C heeft met de verkregen som geld een onroerend goed gekocht dat op dat moment een waarde heeft van euro. Beide schenkingen werden gedaan als voorschot op erfdeel en moeten bijgevolg worden ingebracht. De fictieve massa bedraagt euro (huidig vermogen euro + 63 R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017, x 106,22 (indexcijfer februari 2018)/100,34 (indexcijfer 2014) = R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017, R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017,

27 schenking onroerend goed euro + schenking geldsom euro). De schenking van het onroerend goed wordt in natura ingebracht. 67 De schenking van de geldsom daarentegen wordt ingebracht tegen de nominale waarde maar C kan deze door minderneming inbrengen. 68 B en C hebben in principe elk recht op de helft van de fictieve massa, zijnde euro. De te verdelen massa bestaat uit het onroerend goed en euro roerende goederen. C heeft nog recht op euro uit de te verdelen massa. B heeft recht op euro uit de te verdelen massa. De verdeling gebeurt in natura. Het is daarbij niet zeker of B het onroerend goed uit de verdeling zal verkrijgen. 69 In principe moeten de kavels worden samengesteld uit gelijkwaardige goederen en moet worden gestreefd naar kwalitatieve gelijkheid. Uiteraard kunnen B en C wel samen tot een regeling komen waarbij B het onroerend goed verkrijgt en C de roerende goederen. 70 Hypothese 2) A overlijdt op 15 september 2018 en bezit nog een roerend vermogen van euro. Voor de samenstelling van de fictieve massa worden beide schenkingen nu op dezelfde manier gewaardeerd: intrinsieke waarde ten tijde van de schenking, geïndexeerd tot op het ogenblik van het openvallen van de nalatenschap. 71 Een schenking van euro in 2010 geïndexeerd tot september 2018 moet worden ingebracht tegen een waarde van euro. De fictieve massa bedraagt aldus euro ( euro + schenking onroerend goed euro + schenking geldsom euro). Beide schenkingen kunnen in waarde door minderneming worden ingebracht. 72 B en C hebben in principe elk recht op de helft van de fictieve massa, zijnde euro. De te verdelen massa bestaat enkel uit euro roerende goederen. B en C verkrijgen dus elk nog euro roerende goederen uit de massa. De meest opvallende wijziging aan de waarderingsregels is dat een schenking van een geldsom nu ook geherwaardeerd wordt. Indien men dit voor oude schenkingen wenst te vermijden, kan men een verklaring van behoud afleggen (infra 14, nr. 26). Ook het resultaat is duidelijk verschillend. Waar C in de eerste hypothese naast de schenking van een geldsom van euro, nog euro uit de te verdelen massa verkreeg, verkrijgt C in de tweede hypothese naast de geschonken geldsom nog slechts 67 R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017, R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017, R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017, R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017, x130,01 (indexcijfer februari 2018)/113,69 (indexcijfer 2010) = euro. 72 R. BARBAIX, Het nieuwe erfrecht, Antwerpen, Intersentia, 2017, ;