Hof van Cassatie van België

Transcriptie

1 4 NOVEMBER 2010 C F/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C F M., Mr. Michèle Grégoire, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen T., Mr. Antoine De Bruyn, advocaat bij het Hof van Cassatie. I. RECHTSPLEGING VOOR HET HOF Het cassatieberoep is gericht tegen het arrest, op 25 juni 2009 gewezen door het hof van beroep te Brussel. Voorzitter Christian Storck heeft verslag uitgebracht. Advocaat-generaal met opdracht Philippe de Koster heeft geconcludeerd.

2 4 NOVEMBER 2010 C F/2 II. CASSATIEMIDDELEN De eiseres voert een middel aan. Geschonden wettelijke bepalingen - de artikelen 580, 617, 745bis, 1, tweede lid, 745quater, 2, eerste lid, 745sexies, 2, eerste lid, 915bis, 1, 920 en 922, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek. Aangevochten beslissingen Het arrest verklaart het bezwaar niet-gegrond waarbij de eiseres de helft heeft opgeëist van een recht van vruchtgebruik dat sinds 23 oktober 2005 betrekking had op de goederen die in blote eigendom aanwezig waren in de nalatenschap van wijlen haar echtgenoot en verwijst bijgevolg het dossier naar de met de verdeling belaste notarissen om de vereffeningstaat te vervolledigen op grond van die beslissing en om de verrichtingen voort te zetten. Het baseert die beslissing op de onderstaande redenen: De nalatenschap van G.T. werd ten belope van het volledige vruchtgebruik verkregen door zijn echtgenote E.F., en ten belope van de helft van de blote eigendom door elk van zijn zonen P. en J.-M; (De eiseres) is van oordeel dat zij, bij het overlijden van haar echtgenoot, J.-M.T., aanspraak kon maken op een half vruchtgebruik, dat overeenstemt met haar voorbehouden erfdeel, op de nalatenschap van haar echtgenoot, met inbegrip van de goederen die daar slechts in blote eigendom voorkwamen, met dien verstande dat, op laatstgenoemde goederen, het vruchtgebruik slechts eventueel was aangezien het pas uitgeoefend kon worden bij het overlijden van de eerste vruchtgebruikster, namelijk E. F.; Aldus vordert (de eiseres) sinds het overlijden van haar schoonmoeder, E.F., op 23 oktober 2005, een helft van vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap van G.T.; Het standpunt van het eventuele vruchtgebruik werd door de notarissen in aanmerking genomen, maar ten onrechte; Op dat punt heeft de vereffeningsstaat geen juridische grondslag; De adviezen van de notarissen op de bezwaarschriften bieden geen afdoende verklaring; (De verweerder) voert terecht twee beginselen aan die het standpunt van het eventuele vruchtgebruik tegenspreken; Artikel 617 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt dat het vruchtgebruik eindigt door de dood van de vruchtgebruiker; In dit geval is het vruchtgebruik van E.F. geëindigd bij haar overlijden op 23 oktober De volle eigendom van de nalatenschap van G.T. werd automatisch verkregen door (de verweerder), de enige nog levende erfgenaam;

3 4 NOVEMBER 2010 C F/3 De nalatenschap van J.-M.T. kan immers uitsluitend betrekking hebben op de goederen die aanwezig waren op de dag van zijn overlijden, 31 juli 1996; Met toepassing van dat beginsel kunnen er aan een erfgenaam, door een gebeurtenis na het overlijden, geen omvangrijker rechten worden toegekend dan die welke de overledene zelf bezat; De omvang van de rechten van de langstlevende echtgenoot wordt geconcretiseerd op de dag van het overlijden: er kunnen hem, zelfs niet op termijn, geen rechten van vruchtgebruik worden toegekend op goederen die slechts in blote eigendom bestaan; In haar conclusie verwijst (de eiseres) naar rechtspraak en rechtsleer die het standpunt van het hof van beroep, dat het eventuele vruchtgebruik verwerpt, echter niet kunnen ontkrachten; Kortom, (de eiseres) heeft geen recht op een vruchtgebruik op de nalatenschap van haar schoonvader G.T.; De beslissing van de eerste rechter, die in dezelfde zin uitspraak had gedaan, moet op dat punt bevestigd worden; Die verwerping van vruchtgebruik voor (de eiseres) heeft tot gevolg dat de bezwaren die zij uit met betrekking tot de nalatenschap van G.T. geen belang meer hebben en niet meer door het hof (van beroep) onderzocht hoeven te worden. De eerste rechter had dezelfde redenering gevolgd; De vordering van (de eiseres) tot omzetting van het vruchtgebruik op een vierde van de goederen van de nalatenschap heeft niet langer een voorwerp. Grieven 1. Krachtens artikel 580 van het Burgerlijk Wetboek kan vruchtgebruik worden gevestigd, of zuiver en eenvoudig, of voor een bepaalde tijd, of onder een voorwaarde. Artikel 580 van het Burgerlijk Wetboek is van toepassing op het vruchtgebruik dat valt onder de regeling van artikel 745bis, 1, tweede lid, van het Burgerlijk Wetboek, volgens hetwelk de langstlevende echtgenoot van de overledene die andere erfgerechtigden achterlaat dan zijn afstammelingen, geadopteerde kinderen of afstammelingen van deze, het vruchtgebruik verkrijgt van het eigen vermogen van de overledene. Volgens artikel 915bis, 1, van het Burgerlijk Wetboek verkrijgt de langstlevende echtgenoot, niettegenstaande elke andersluidende bepaling het vruchtgebruik van de helft van de goederen van de nalatenschap. Op grond van artikel 920 van het Burgerlijk Wetboek kan de langstlevende echtgenoot dus vorderen dat beschikkingen ter zake des doods die het door zijn vruchtgebruik beschikbare gedeelte overschrijden, worden ingekort. Volgens artikel 922, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek vormt men om de inkorting te bepalen een massa uit alle goederen die bij het overlijden van de ( ) erflater

4 4 NOVEMBER 2010 C F/4 aanwezig waren. ( ) Over al die goederen berekent men, na aftrek van de schulden, het gedeelte waarover hij heeft mogen beschikken, met inachtneming van de hoedanigheid van de door hem achtergelaten erfgenamen. Uit die bepalingen volgt dat het voorbehouden erfdeel in vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot berekend moet worden over alle goederen van de overledene, zelfs over die waarvan hij slechts de blote eigendom heeft. Voor het overige bepaalt artikel 617 van het Burgerlijk Wetboek dat het vruchtgebruik eindigt door de dood van de vruchtgebruiker. Bijgevolg kan ten aanzien van de goederen die overledene slechts in blote eigendom bezat, het voorbehouden erfdeel in vruchtgebruik van de langstlevende echtgenote slechts worden uitgeoefend na het overlijden van degene die het vruchtgebruik genoot bij het openvallen van de nalatenschap van de overleden echtgenoot en die de schenkingen van die echtgenoot heeft ontvangen. Zodra de langstlevende echtgenoot zijn vruchtgebruik is beginnen uit te oefenen, heeft hij het recht om, met toepassing van artikel 745quater, 2, van het Burgerlijk Wetboek, de omzetting ervan te eisen binnen vijf jaar na het openvallen van de nalatenschap, eventueel door een dergelijke vordering in te stellen bij de op grond van artikel 745sexies, 2, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek bevoegde rechtbank. 2. Het arrest stelt vast dat de eiseres de langstlevende echtgenote is van J.- M.T., die overleden is zonder afstammeling na te laten, en dat het niet wordt betwist dat diens nalatenschap ten belope van een helft in vruchtgebruik werd verkregen door de de eiseres en, na aftrek van een universeel legaat, ten belope van de helft van de blote eigendom en van de helft van de volle eigendom door E.F. Het arrest stelt eveneens vast dat de helft van de blote eigendom van de nalatenschap van G.T. deel uitmaakt van de nagelaten erfrechtelijke activa bij het overlijden van de echtgenoot van de eiseres, en dat het vruchtgebruik van E. F. over die helft op 23 oktober 2005 geëindigd is. Met toepassing van de verschillende hierboven weergegeven wetsbepalingen kunnen die omstandigheden de aanspraak van de eiseres op de helft van een recht van vruchtgebruik, vanaf 23 oktober 2005, over de goederen die voortkwamen uit de nalatenschap van G. T. rechtvaardigen en, bijgevolg ook haar recht om de omzetting van dat vruchtgebruik te eisen, alsook de inaanmerkingneming van haar aldus bepaalde rechten in vereffeningsstaat die wordt opgesteld met het oog op de verdeling van de nalatenschap van haar echtgenoot. 3. Het arrest dat beslist dat de eiseres een dergelijk vruchtgebruik niet kon genieten en dat de vordering tot omzetting van dat vruchtgebruik over een vierde van de goederen uit de nalatenschap van G.T. niet langer een voorwerp had, schendt alle in het middel aangegeven wetsbepalingen.

5 4 NOVEMBER 2010 C F/5 III. BESLISSING VAN HET HOF Beoordeling Luidens artikel 915bis, 1, van het Burgerlijk Wetboek verkrijgt de langstlevende echtgenoot, niettegenstaande elke andersluidende bepaling, het vruchtgebruik van de helft van de goederen van de nalatenschap. Beschikkingen, hetzij onder de levenden, hetzij ter zake des doods, die dat voorbehouden erfdeel aantasten, kunnen, overeenkomstig artikel 920 van dat wetboek, na het openvallen van de erfenis tot het beschikbare gedeelte ingekort worden. Krachtens artikel 922 van dat wetboek vormt men, om de inkorting te bepalen, een massa uit alle goederen die bij het overlijden van de schenker of erflater aanwezig waren en berekent men over al die goederen, na aftrek van de schulden, het gedeelte waarover hij heeft mogen beschikken, met inachtneming van de hoedanigheid van de door hem achtergelaten erfgenamen. In die massa moeten de rechten van blote eigendom van de overledene worden meegerekend. De blote eigendom is immers het eigendomsrecht zelf, dat tijdelijk wordt bezwaard met het recht van de vruchtgebruiker op datzelfde goed en, hoewel de blote eigenaar niets mag doen dat het genot van de vruchtgebruiker aantast, is het hem niet verboden, mits dat voorbehoud in acht genomen, de mogelijkheden die zijn recht biedt, uit te oefenen. Wanneer de nalatenschap rechten van blote eigendom bevat, ontstaat over die goederen waarop hij betrekking heeft, ten voordele van de langstlevende echtgenoot, binnen de perken van zijn erfrecht, een vruchtgebruik dat uitwerking zal hebben, indien hij hem overleeft, bij het overlijden van de huidige vruchtgebruiker. De omstandigheid dat de blote eigendom van die goederen, ten gevolge van het overlijden, verworven wordt door hun huidige vruchtgebruiker, doet geen enkele afbreuk aan het recht van vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot.

6 4 NOVEMBER 2010 C F/6 De vermenging die, luidens artikel 617, vierde lid, van het Burgerlijk Wetboek, in een dergelijk geval ontstaat, heeft enkel tot gevolg dat, zolang de beide hoedanigheden van vruchtgebruiker en blote eigenaar in dezelfde persoon verenigd zijn, een einde wordt gemaakt aan de gevolgen van het vruchtgebruik van de persoon in wie die vereniging plaatsvindt. Het arrest stelt vast dat de echtgenoot van de eiseres, J.-M.T., overleden is op 31 juli 1996 en dat zijn echtgenote en zijn moeder, E.F. zijn enige wettelijke en réservataire erfgenamen waren; dat, gelet op de bewoordingen van zijn testament, zijn nalatenschap door de eiseres is verkregen tot beloop van de helft van het vruchtgebruik en dat het saldo haar moeder toekwam; dat die nalatenschap de helft in blote eigendom van de nalatenschap van haar vader omvatte, waarvan de verweerder, haar broer, de andere helft in blote eigendom had ontvangen, terwijl E.F. het vruchtgebruik over het geheel had, en zij overleden is op 23 oktober Het arrest dat de eiseres het recht ontzegt om vanaf die datum haar erfdeel van vruchtgebruik op het deel dat haar man in blote eigendom heeft ontvangen in de nalatenschap van zijn vader op te eisen op grond dat de nalatenschap van J.-M. T. enkel op de goederen die voorhanden waren op de dag van zijn overlijden, 31 juli 1996 betrekking kon hebben, met uitsluiting van de goederen die slechts in blote eigendom best(onden), schendt de voornoemde wettelijke bepalingen. Dictum Het Hof, zonder acht te slaan op het stuk dat op de griffie werd bezorgd door een derde in de rechtspleging. Vernietigt het bestreden arrest in zoverre dit het bezwaar afwijst waarbij de eiseres een vruchtgebruik heeft opgeëist dat sinds 23 oktober 2005 betrekking had op de helft van de goederen waarvan haar echtgenoot in de nalatenschap van zijn vader de blote eigendom had verkregen, in zo verre het beveelt dat vereffeningsverrichtingen op grond van die beslissingen worden voortgezet en het uitspraak doet over de kosten.

7 4 NOVEMBER 2010 C F/7 Beveelt dat van dit arrest melding zal worden gemaakt op de kant van het gedeeltelijk vernietigde arrest. Houdt de kosten aan en laat de uitspraak daaromtrent aan de feitenrechter over. Verwijst de aldus beperkte zaak naar het hof van beroep te Luik. Aldus geoordeeld door het Hof van Cassatie, eerste kamer, te Brussel, door voorzitter Christian Storck, de raadsheren Didier Batselé, Albert Fettweis, Christine Matray en Sylviane Velu, en in openbare terechtzitting van 4 november 2010 uitgesproken door voorzitter Christian Storck, in aanwezigheid van advocaat-generaal met opdracht Philippe Koster, met bijstand van griffier Patricia De Wadripont. Vertaling opgemaakt onder toezicht van afdelingsvoorzitter Robert Boes en overgeschreven met assistentie van griffier Johan Pafenols. De griffier, De afdelingsvoorzitter,