Verbinden & Versterken. Project CMK

Transcriptie

1 Verbinden & Versterken Project CMK

2 Colofon Kunstgebouw Broekmolenweg BE Rijswijk tel Auteur: Kunstgebouw Datum: 1 e druk 13 oktober e druk 6 april 2017 Kunstgebouw Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 2

3 Inhoud Woord vooraf 4 1. Samenvatting 5 2. Inleiding 7 3. Reflectie op stand van zaken Analyse van de positie van cultuureducatie Visie van Kunstgebouw op doelen en resultaten Wat gaat er goed? Wat gaat er (nog) niet goed? Waar staan we nu? Activiteiten Projectdoelstelling Beschrijving ambitie niveaus en voorgenomen activiteiten De afbakening van het project Kenmerken uit de lokale projecten Programmadoelen CMK Zuid-Holland Implementatie, verdieping en ontwikkeling curriculum Versterken inhoudelijke deskundigheid Versterken relatie onderwijs met culturele veld De randvoorwaarden Rollen en verantwoordelijkheden Samenwerking Kennisdeling Kennisateliers Praktijkateliers Wat willen we bereiken met de leergemeenschappen? Informeren en netwerken Provinciale bijeenkomsten Nieuwsbrief en social media Monitoring en evaluatie Onderzoeksvragen Opzet en doel van het onderzoek Betrokkenheid bij het onderzoek Planning Begroting met toelichting 41 Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 3

4 Woord vooraf Met gepaste trots presenteren wij het project Cultuureducatie met kwaliteit Zuid-Holland Trots omdat in de voorgaande periode de provincie Zuid-Holland niet deelnam aan de CMK-regeling en nu wel. Trots omdat 25 gemeenten ervoor hebben gekozen om onder penvoerderschap van Kunstgebouw cultuureducatie op hun scholen de komende jaren op een kwalitatief hoogwaardige manier vorm te geven. Met dit project wordt een samenhangende beschrijving gegeven van een project dat zal bestaan uit 12 lokale/ regionale projecten in 25 gemeenten met in totaal 415 scholen, waarvan 233 scholen betrokken zijn bij CMK. Begin februari 2017 heeft het Fonds voor Cultuurparticipatie de aanvraag voor dit project gehonoreerd. Het FCP beoordeelde het project positief en sprak haar vertrouwen uit dat dit project zal bijdragen aan het realiseren van het beleidsprogramma Cultuureducatie met Kwaliteit. Wij zijn ervan overtuigd dat cultuureducatie bijdraagt aan het vormen van de eigen identiteit en creativiteit van kinderen. Via cultuureducatie leren ze ook de identiteit en creativiteit van andere kinderen (her)kennen en daarop te reageren, te respecteren en te waarderen. Voor veel kinderen is het niet vanzelfsprekend dat ze in aanraking komen met cultuur of cultuureducatie. De school is juist daarom heel geschikt om kinderen hierin te onderwijzen. Cultuureducatie verdient een belangrijke plaats in het onderwijs. Het is onze uitdaging als penvoerder, om zowel gemeenten, als scholen, als cultuuraanbieders (instellingen en professionals) met elkaar te verbinden en inhoudelijk te versterken door elke deelnemende gemeente, zowel individueel als collectief, actief te ondersteunen bij het realiseren van die noodzakelijke stevige basis. Margriet Gersie directeur-bestuurder Kunstgebouw april 2017 Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 4

5 1. Samenvatting Kunstgebouw zet zich al jaren in om gemeenten en scholen te helpen hun verantwoordelijkheid voor cultuureducatie vorm te geven. 25 gemeenten willen met eigen projecten deelnemen aan CMK onder ons penvoerderschap. De meeste hebben in een basis opgebouwd en willen cultuureducatie verder ontwikkelen. De betrokkenheid van de provincie Zuid-Holland, uitgevoerd door Kunstgebouw, maakt het de komende periode mogelijk om deze projecten te realiseren, verbindingen te leggen tussen de verschillende projecten, kennis toe te voegen en te stimuleren dat ervaringen worden gedeeld. Hoe gaan we dat doen? Het plan zoals Kunstgebouw dit voor Zuid-Holland heeft uitgewerkt voor de CMK-periode ziet er in grote lijnen als volgt uit: A. De basis wordt gevormd door de 12 lokale/regionale projecten. B. Daaromheen voegt zich het provinciale project. In dit provinciale project bieden we: 1. In samenwerking en in co-creatie met de 12 projectcoördinatoren en met partners als Inholland, Plein C, of CultuurCollege Gelderland, middels de Kunstgebouw Academie ondersteuning aan activiteiten binnen alle projecten. Dat doen we door middel van een scholingsprogramma op het gebied van curriculumontwikkeling en deskundigheidsbevordering met betrekking tot het leergebied kunstzinnige oriëntatie. Doel: het verkrijgen van visie, beleid en deskundigheid bij alle deelnemende scholen, culturele instellingen en specifieke doelgroepen zoals ICC ers, vakdocenten of leerkrachtenteams om daarmee cultuureducatie structureel te implementeren in het beleid van scholen, gemeenten en cultuuraanbieders. 2. Ondersteuning aan de projecten bij het creëren van een provinciale, regionale en lokale structuur ten behoeve van een duurzame inbedding van cultuureducatie. Ons doel is om de totstandkoming van lokale convenanten, of structurele samenwerkingsverbanden te bevorderen en te ondersteunen. Wij zien het als onze taak die structuur blijvend te voeden. 3. Samen met Pabo s en het Kunstvakonderwijs ondersteuning aan scholen en culturele instellingen met als doel: het verbeteren van het cultuuronderwijs en onderlinge kennisdeling. 4. Ondersteuning aan de lokale projecten op het gebied van kennisdeling middels leergemeenschappen met als doel kwalitatieve en structurele verankering van cultuureducatie op scholen. Het verankeren zelf gebeurt lokaal, Kunstgebouw ondersteunt en stuurt hierin. Leergemeenschappen bieden we aan in de vorm van kennisateliers en praktijkateliers. De onderwerpen in beide ateliers worden aangedragen door de projectcoördinatoren. Het doel van de kennisateliers is de gezamenlijke deskundigheid rond een thema vergroten. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 5

6 Het doel van praktijkateliers is om door het delen van kennis en ervaring efficiëntie, kwaliteit en duurzaamheid te bereiken. Met beide ateliervormen willen we de lokale CMK-projecten verrijken. 5. Zorg voor informatie en kennisdeling via nieuwsbrieven, provinciale netwerkbijeenkomsten voor de projectcoördinatoren, alle penvoerders in Zuid-Holland, kunstvakdocenten of andere specifieke doelgroepen in Zuid-Holland, denk aan cultuurcoaches. De provinciale onderdelen van het CMK project hebben een nauwe samenhang met de lokale: ze verbinden en versterken de lokale projecten bij het realiseren van de CMK-doelen. Kunstgebouw: verbinden en versterken van cultuureducatie met kwaliteit Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 6

7 2. Inleiding Provincie Zuid-Holland is misschien wel de meest gevarieerde provincie van Nederland met zowel stedelijke conglomeraten als uitgestrekte landelijke gebieden en een uitgekiende infrastructuur van zowel vaarroutes als een wegen- en railnet die veelal visueel bepalend zijn voor de (directe) woonomgeving; een groene horizon, een industriële horizon, de zee... Hoe dan ook is het de meest dichtbevolkte provincie van Nederland met 3,62 miljoen inwoners 1, die woonachtig zijn in één van de 60 gemeenten die Zuid-Holland rijk is. Inherent aan het karakter van Zuid-Holland kent elke gemeente een hele verschillende culturele omgeving. Maar voor ieder kind biedt zijn (directe) woonomgeving kansen om zijn of haar creativiteit optimaal te ontwikkelen. De beste manier om dat te doen is via het onderwijs; een veilige leeromgeving waar het beleven en maken van kunst & cultuur als vanzelfsprekend wordt aangeboden. Een stevige basis van waaruit cultuureducatie zich kan ontwikkelen en kan bestendigen is dan onontbeerlijk. Kunstgebouw zet zich al jaren in om gemeenten en scholen te helpen hun verantwoordelijkheid voor cultuureducatie vorm te geven. De provincie Zuid-Holland wil dat Kunstgebouw hoofdzakelijk aandacht besteedt aan cultuureducatie in het primair onderwijs in de kleinere kernen in het landelijke buitengebied. In de afgelopen beleidsplanperiode ( ) heeft Kunstgebouw daar waar het kon deze taak goed uitgevoerd en hebben gemeenten en scholen laten blijken dat de ondersteuning van Kunstgebouw van toegevoegde waarde was. De 25 deelnemende gemeenten willen aan CMK meedoen omdat zij de voorgaande vier jaar vrijwel allemaal een goede basis hebben opgebouwd en bij hen nu de wens leeft cultuureducatie verder te ontwikkelen. Dat heeft meer tijd nodig dan vier jaar. Kunstgebouw onderschrijft van harte het Rijksbeleid met de voortzetting van CMK tot en met De betrokkenheid van de provincie Zuid-Holland maakt het de komende periode mogelijk om verbindingen te leggen tussen verschillende projecten. In de vorm van een provinciaal penvoerderschap krijgen de kleinere gemeenten de kans hun projecten uit voort te zetten én gebruik te maken van de kennis en ervaring van Kunstgebouw. Kunstgebouw kan de samenwerking tussen de projecten versterken en stimuleren dat ervaringen worden gedeeld en waar mogelijk gezamenlijke (bovenlokale) oplossingen worden gezocht. 1 (gecheckt ) Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 7

8 3. Reflectie op de stand van zaken Cultuureducatie met kwaliteit in Zuid-Holland 3.1 Analyse van de positie van cultuureducatie in provinciaal verband Terugblik Vanaf 2013 is de deelregeling Cultuureducatie met kwaliteit (CMK) van kracht. Provincies en gemeenten met meer dan inwoners kunnen aan de deelregeling deelnemen; dan wordt het door hen ingelegde geld gematcht met een gelijk bedrag door het Fonds voor Cultuurparticipatie. In Zuid-Holland heeft de provincie ervoor gekozen om niet aan de deelregeling Cultuureducatie met kwaliteit deel te nemen. In plaats daarvan kunnen gemeenten met minder dan inwoners deelnemen, mits zij aan de subsidievoorwaarden voldoen. Veel gemeenten in Zuid-Holland maken van deze mogelijkheid gebruik, soms in vertrouwde en soms in nieuwe samenwerkingsverbanden. De deelregeling is op van start gegaan, maar in veel Zuid-Hollandse gemeenten zijn de CMKprojecten pas vanaf het schooljaar begonnen. Door de keuze van de provincie Zuid-Holland is de rol van Kunstgebouw in de regio s verschillend. Kunstgebouw is penvoerder van het project op Goeree-Overflakkee/Voorne-Putten, partner in Holland-Rijnland, Alblasserwaard-Vijfheerenlanden en Pijnacker-Nootdorp/Lansingerland en zorgt bij de projecten in Holland Rijnstreek, Westland, Midden-Holland en de Hoeksche Waard voor advies en training ter versterking van de professionaliteit van leerkrachten en culturele partijen. Kunstgebouw constateert dat de beleidsarme rol van de provincie Zuid-Holland heeft geleid tot een minimale samenhang tussen CMK projecten in Zuid-Hollandse gemeenten. Er zijn enkele sterke regionale samenwerkingsverbanden (regio Holland Rijnland), met daartussenin gemeenten die met zelfstandig opererende muziekscholen of centra voor de kunsten werken (Rijswijk, Vlaardingen, Schiedam) en gemeenten die geen beleid en geen budget voor cultuureducatie hebben (Albrandswaard, Capelle ad IJssel). Analyse We constateren dat op een aantal punten bij de lokale en regionale projecten ontwikkeling nodig blijft. Er was een aantal factoren dat scholen belemmerde om het eigenaarschap van CMK echt op zich te nemen. Regiokrimp met reorganisaties en soms zelfs schoolsluiting als gevolg. Gebrek aan draagvlak bij het team, de schoolleiding, of het bestuur voor cultuureducatie. De werkdruk, die in het onderwijs wordt ervaren als erg hoog. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 8

9 De grote mate van regionale diversiteit in de provincie Zuid-Holland. Er zijn gemeenten met een stevige culturele infrastructuur en dus een stevige culturele instelling als penvoerder maar ook gemeenten waar geen of nauwelijks infrastructuur aanwezig is. De prioriteit bij schoolbesturen voor andere speerpunten in het (bovenschools) beleid dan cultuureducatie; zoals bijvoorbeeld taal. Het gegeven dat er geen provinciale penvoerder is en de bovenstaande belemmeringen maken dat er een groot niveauverschil is in de mogelijkheden tot kwalitatief goede cultuureducatie. Er ligt in de periode weinig in onze invloedsfeer en daar hebben we in de komende periode rekening mee te houden en willen we verandering in aanbrengen. 3.2 Visie van Kunstgebouw op doelen en resultaten CMK In CMK lag de nadruk op het speerpunt Curriculumontwikkeling: in de lokale projecten is met name op dit punt veel geïnvesteerd. Dat heeft geleid tot een groot aanbod aan nieuwe of herziene leerlijnen, ontwikkeld al dan niet in samenspraak of co-creatie met het onderwijs. Leerlijnen De inhoud en opbouw van de leerlijnen in de lokale projecten is divers en varieert van twee lessen tot 20 lessen per leerjaar. In een enkel geval wordt Cultuur in de Spiegel als theoretisch kader gekozen, soms wordt het SLO leerplankader als referentie gebruikt. Soms is er gekozen voor een geheel eigen opzet en inhoud, vaak geënt op de vakdiscipline en expertise van wat een lokale aanbieder in huis heeft. Verankering leerlijnen Naast diversiteit op inhoud van leerlijnen zien we ook een grote variatie aan instrumenten om de leerlijnen te verankeren. In een drietal regio s (Alblasserwaard- Vijfheerenlanden, Goeree- Overflakkee, Voorne-Putten) is het visietraject De Cultuur Loper ingezet. In enkele andere regio s zijn eigen implementatie instrumenten door penvoerders ontwikkeld (Rijswijk, Leidschendam-Voorburg, Vlaardingen, Schiedam, Lansingerland, Pijnacker-Nootdorp), en in enkele regio s is de borging van de leerlijn afhankelijk van de individuele vakdocent in de school (Rijswijk, Leidschendam-Voorburg, Alphen ad Rijn, Midden-Holland). Naar onze mening zijn veel leerlijnen op dit moment nog afhankelijk van CMK subsidie, mede door de inzet van vakdocenten (voorbeeld lessen) en worden daardoor gedragen door aanbieders. Ze zijn nog onvoldoende verankerd in de school. 1. In CMK lag de nadruk op het speerpunt Deskundigheidsbevordering: in de lokale projecten was het bevorderen van die deskundigheid van leerkrachten belangrijk. Vaak in het kader van een leerlijn, bijvoorbeeld door het geven van voorbeeld lessen door vakdocenten. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 9

10 Onderwijs- cultuuraanbieders We zien dat de lokale penvoerders zich met name gericht hebben op de deskundigheidsbevordering van leerkrachten. Bij enkele regio s (Alblasserwaard-Vijfheerenlanden, Voorne-Putten) zien we een goede balans in nascholing tussen onderwijs en cultuuraanbieders. In andere regio s ligt de focus van een penvoerder minder tot geheel niet op het scholen van cultuuraanbieders (Rijswijk, Leidschendam- Voorburg, Vlaardingen, Schiedam); zij zijn immers vaak zélf die cultuuraanbieder. In een aantal gemeenten zijn centra voor de kunsten bezuinigd of zelfs opgeheven (Goeree-Overflakkee, Alblasserwaard-Vijfheerenlanden) en worden vakdocenten, die in dienst waren bij een dergelijke instelling ZZP er, of starten een collectief. Werken voor en binnen het onderwijs is zowel voor de kleinere cultuuraanbieders, als voor ZZP ers nieuw. Naar de mening van Kunstgebouw is juist voor deze doelgroep professionalisering en kennis van het onderwijs belangrijk om kwalitatief goed cultuuronderwijs te kunnen geven. Inhoud deskundigheidsbevordering De inhoud van bijeenkomsten en cursussen in de lokale projecten is divers en varieert van workshops gericht op het ambachtelijke van een medium (speksteen snijden, gitaar in de klas, interactief voorlezen) tot cursussen Erfgoed in de klas, of De kracht van de leerkracht. Daar waar mogelijk hebben we op provinciaal niveau ingezet op bestaande cursussen als ICC, Cultuur op maat, of Van idee tot product en nieuwe nascholingen als Cultuurdocent PO (i.s.m. Plein C), of Het geheim van een goed educatief project. Kunstgebouw is daarbij echter afhankelijk van de lokale penvoerders en hun ambitie om cursusaanbod zelf te organiseren, of af te nemen via de Kunstgebouw Academie. Er is al met al veel aan deskundigheidsbevordering gedaan, maar tegelijkertijd kan gezegd worden dat dit de gemiddelde leerkracht en cultuuraanbieder nauwelijks heeft bereikt. Niet voor niets is leren in CMK op provinciaal niveau het centrale thema. In CMK lag de nadruk op het speerpunt Samenwerking / relatie school en culturele omgeving: Kunstgebouw constateert dit dat het meest ondergewaardeerde speerpunt was bij de lokale projecten. Samenwerken moet je immers dóen en niet alleen erover praten, of communiceren. We zien dat het in een aantal lokale projecten ontbrak aan een gedeeld taal en denkkader tussen scholen en cultuuraanbieders, waardoor écht samenwerken en afstemmen nauwelijks aan de orde was. Slechts een enkel regionaal project stak in op een referentiekader (Holland Rijnland), maar in deze regio werd dit referentiekader doel op zich en nauwelijks een middel om inhoudelijk verdere stappen te ondernemen. Veelal werd dit speerpunt ingevuld in de vorm van netwerkbijeenkomsten, of slechts een periodieke nieuwsbrief. Niet de kwaliteit van de samenwerking, maar die van de producten stond centraal. Daardoor ontstaat het gevaar dat de samenwerking tijdelijk van aard is en teveel afhankelijk van CMK subsidie. In de wijze waarop Kunstgebouw haar rol als penvoerder vervult zal zij bovenstaande gegevens als uitgangspunt gebruiken. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 10

11 3.3 Wat gaat er goed? 1. Lokale culturele instellingen zitten in het hart van gemeenten en scholen. Er wordt gewerkt, veelal door vrijwilligers, met bevlogenheid en passie. Dat werkt aanstekelijk. Cultuureducatie geeft lokaal reuring, juist in de kleine kernen. Veel ICC ers komen in contact met deze lokale enthousiaste vrijwilligers en met amateurverenigingen die meer dan bereid zijn kinderen te enthousiasmeren. Men wil graag bijdragen / een rol spelen in het onderwijs. In Alblaserwaard-Vijfheerenlanden toonden culturele instellingen en kunstenaars vanaf het begin grote inzet om hun deskundigheid te vergroten door deel te nemen aan cursussen. 2. De afgelopen jaren zijn er in regio s enkele prachtige nieuwe pilotprojecten en leerlijnen ontwikkeld die als basis dienen om de komende vier jaar de cultuureducatie te bestendigen. Een leerlijn beeldend, literatuur en drama voor gemeenten Lansingerland en Pijnacker-Nootdorp en een leerlijn muziek in Rijswijk/Leidschendam-Voorburg of het inzetten van vakdocenten als co-teacher in de klas bij het uitvoeren van lessen uit een kunstzinnige methode in Vlaardingen-Schiedam bijvoorbeeld. En het project Kaboem in Goeree-Overflakkee dat gaat over WOII, met als doel de lokale geschiedenis voor kinderen begrijpelijk te maken. Wij zien de nieuwe leerlijnen en geslaagde pilot projecten nadrukkelijk als een fundament waarop de komende jaren verder gewerkt kan worden. Oftewel, in deze gemeenten is de basis goed, er kan gebouwd gaan worden. 3. In de afgelopen periode hebben we jaarlijks twee bijeenkomsten georganiseerd voor alle penvoerders, ook van de grote steden, in Zuid-Holland. De respons was hoog en de meeste penvoerders bezochten alle bijeenkomsten. Het organiseren van deze bijeenkomsten zetten we de komende planperiode voort. 4. We signaleren dat het besef groeit bij gemeenten dat er in 2020 een goede culturele infrastructuur aanwezig moet zijn om cultuureducatie te bestendigen. Men realiseert zich eveneens dat een convenant noodzakelijk is. Dat is positief, maar het is wel nodig de gemeenten hierin begeleiding te bieden, bijvoorbeeld informatie over het opstellen van een convenant via een kennisatelier. 3.4 Wat gaat er (nog) niet goed? 1. We constateren dat er door de opdeling in RAS-regio s zowel logische als niet-logische samenwerkingsverbanden zijn ontstaan tussen gemeenten onderling en tussen gemeenten en culturele aanbieders. Sommige regio s vallen uit elkaar, zoals Goeree-Overflakkee en Voorne-Putten en sommige gemeenten stappen uit een regionaal samenwerkingsverband, zoals Katwijk, Zwijndrecht en Hendrik-Ido-Ambacht. Opgebouwde samenwerking en/of expertise komt daarmee na vier jaar te vervallen. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 11

12 2. De kwaliteitsverschillen tussen de culturele projecten zijn groot. Niet elke gemeente heeft namelijk een zodanig goede culturele infrastructuur dat een partij (een culturele instelling bijvoorbeeld) lokaal het CMK-traject kan oppakken en begeleiden. Dat leidt tot verschillende startposities bij gemeenten als zij aan CMK beginnen. De gemeente Rijswijk heeft een goede stevige culturele infrastructuur terwijl in Midden-Delfland de verankering van cultuureducatie nog in de kinderschoenen staat en in de Alblasserwaard- Vijfheerenlanden de muziekschool verdwenen is. 3. In sommige gemeenten moet nog een solide basis worden vormgegeven waarop cultuureducatie kan gedijen zoals bijvoorbeeld in Zwijndrecht. In andere gemeenten, bijvoorbeeld in Vlaardingen en Schiedam kan aan het verder implementeren van leerlijnen begonnen worden. 4. De resultaten van de CMK-projecten zijn divers van aard en verschillend van kwaliteit. Zo is de betrokkenheid van het onderwijs in de Hoeksche Waard veel lager dan je na vier jaar zou verwachten. Dit zorgt ervoor dat de ingediende projectvoorstellen inhoudelijk en kwalitatief zeer divers zijn. Dit betekent vanzelfsprekend dat over vier jaar de resultaten ook erg zullen variëren. 5. In de vorige periode waren verschillende adviseurs van het FCP contactpersoon voor gemeenten in Zuid-Holland. Veel lokale penvoerders hebben dat als lastig ervaren. Dit was niet bevorderlijk voor de continuïteit, mede omdat er op provinciaal niveau geen penvoerder was. 6. De mate van betrokkenheid van scholen, gemeenten en culturele aanbieders bij cultuureducatie is erg verschillend. Dat er geld beschikbaar is, leidt niet automatisch tot betrokkenheid. Ook was de formele betrokkenheid niet overal opgenomen in de organisatiestructuur; in sommige projecten hadden ambtenaren geen zitting in de stuurgroep, waardoor ook de controle op bestedingen van het budget niet altijd goed geregeld was. 7. In de periode zijn twee nieuwe subsidieregelingen opgesteld: Impuls muziekonderwijs en Professionalisering Cultuuronderwijs PO voor schoolbesturen. Kunstgebouw constateert dat deze regelingen tot minder deelname leiden aan CMK. Het leidt tot eigen trajecten van een school of van een koepel van scholen. Scholen kiezen niet altijd voor de combinatie CMK en impuls muziekonderwijs. Als men voor muziekonderwijs heeft gekozen, laat men het CMK-traject links liggen. Wat bedoeld was als prikkel heeft een contraproductieve werking. 8. Kleine gemeenten en gemeenten die voor het eerst meedoen aan CMK vragen veel zorg. Relatief veel kleinere gemeenten hebben zich dan ook bij ons aangesloten. Daar zijn we blij mee, maar het betekent ook dat vanuit Kunstgebouw extra zorg en aandacht moet zijn voor zowel de ontwikkeling van projecten als voor de inbedding daarvan. Zo zijn er twee nieuwe (kleine) gemeenten Maassluis en Midden-Delfland. Drie gemeenten Katwijk, Zwijndrecht en Hendrik-Ido-Ambacht zijn uit een samenwerkingsverband gestapt. De wens om te leren is bij deze gemeenten groot en Kunstgebouw zet haar expertise in om elke gemeente datgene te bieden waaraan behoefte is. Kunstgebouw wordt hierin gevoed door de lokale projectcoördinatoren. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 12

13 Deze reflectie leidt tot de volgende SWOT-analyse. Sterk Grote lokale betrokkenheid en wens van het culturele veld om betrokken te zijn bij het onderwijs. De wil bij het onderwijs en bij culturele instellingen om cultuureducatie te bestendigen is er. Voortgaan op het fundament dat in gelegd is; er kan gebouwd worden. Cultuureducatie heeft aandacht van veel lokale bestuurders. Zwak De rol van sommige gemeenten in CMK was vrijblijvend. Er was geen provinciale penvoerder en dat leidde tot versnippering. Grote kwalitatieve verschillen in de projecten. De betrokkenheid vanuit het onderwijs staat soms nog in de kinderschoenen. Discontinuïteit van adviseurs FCP. Kans Besef dat voor verankering een convenant noodzakelijk is. Betrokkenheid van gemeenten formeel vastleggen. Netwerk van Kunstgebouw aanwenden voor kennisdeling, duurzame samenwerking en deskundigheidsbevordering. Samenwerking van het onderwijs met Pabo s, Hogescholen en Kunstvakopleidingen. Bedreiging Niet elke gemeente heeft een goede culturele infrastructuur. Sommige scholen hebben een eigen traject; bijvoorbeeld door deelname aan de regeling Impuls muziekonderwijs. Relatief veel kleinere gemeenten hebben extra aandacht nodig bij het verankeren van cultuureducatie. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 13

14 3.5 Waar staan we nu? Aan het provinciale CMK-project doen mee: 25 gemeenten Met een totaal aantal scholen van: 415 (bron CBS 2014) Aantal deelnemende scholen aan CMK : 233 Totaal aantal gecertificeerde ICC ers: 199 (vanaf teldatum augustus 2013) Het aantal niet-opgeleide leerkrachten met ICC-taken: 35 Op basis van beschikbare gegevens kunnen we concluderen dat op bijna 50% van de scholen uit deelnemende gemeenten aan het provinciale CMK project een gecertificeerd ICC er aanwezig is. Ruim 50% van het totaal aantal scholen uit de deelnemende gemeenten doet mee aan CMK Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 14

15 Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 15

16 4. Activiteiten Projectdoelstelling Het Zuid-Hollandse project, bestaande uit 12 lokale/regionale projecten én een provinciaal deel, richt zich op de drie doelen van de landelijke regeling Cultuureducatie met kwaliteit. 1. De 12 projecten richten zich op de implementatie, verdieping en ontwikkeling van het curriculum voor het leergebied kunstzinnige oriëntatie met als doel doorgaande leerlijnen te verankeren in het onderwijs 2. De 12 projecten richten zich op het versterken van de inhoudelijke deskundigheid van leraren, vakdocenten en educatief medewerkers op het gebied van cultuureducatie. 3. De 12 projecten richten zich op het versterken van de relatie van de school met de sociaal culturele omgeving met het doel de kunstzinnige en culturele ontwikkeling van leerlingen te bevorderen. Kunstgebouw onderschrijft als provinciale penvoerder de drie hierboven genoemde doelen van het Fonds voor cultuurparticipatie, ziet toe op het beschrijven daarvan in de lokale projecten en voegt daar haar eigen beleidsdoelstellingen aan toe: 4. Kunstgebouw wil in de komende CMK-periode de samenwerking met de Pabo en Kunstvakopleidingen versterken en initiëren. 5. Kunstgebouw wil de lokale culturele infrastructuur versterken o.a. door het bevorderen van het afsluiten van lokale convenanten. 6. Kunstgebouw wil de 12 lokale projecten ondersteunen, verbinden, en de opgebouwde kennis delen en vergroten. Kortom: verbinden en versterken. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 16

17 4.2 Beschrijving van ambitie niveaus en de voorgenomen activiteiten die leiden tot verankering van cultuuronderwijs Model Om inzicht te geven in - en samenhang te kunnen genereren uit de 12 regionale projecten in Zuid- Holland heeft Kunstgebouw de vrijheid genomen om het model De trap van Quirke aan te passen naar De trap van Kunstgebouw. Dit is een praktisch (communicatie)model, dat vragen over een abstract veranderproces verbindt aan middeleninzet. Het geeft antwoord op de vraag voor welk doel je welk middel het beste kunt gebruiken. Kunstgebouw heeft het model zo opgebouwd dat naarmate de ambities hoger worden (van ervan weten, naar begrip hebben, ondersteunen, visie ontwikkelen en verankeren ) de interactiviteit van het te kiezen middel ook hoger moet worden. Naar ons idee is dit model toepasbaar op de ambities van de lokale CMK-projecten. Wat wil je met cultuuronderwijs bereiken en HOE doe je dat? Uit dit model komt naar voren in welk stadium van eigenaarschap en verankering de scholen (en daarmee ook de culturele instellingen) zich bevinden. Vanaf halverwege stap 3 in onze trap van Kunstgebouw kan er sprake zijn van betrokkenheid die kan leiden tot (gedeeld) eigenaarschap. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 17

18 Alle hieronder genoemde instrumenten komen voor in de 12 lokale CMK-plannen ervan weten instrumenten: nieuwsbrief praktische netwerkbijeenkomsten poster flyer online platform good practices cultuurcafé beursvloer cultuurlab direct mailing begrip hebben instrumenten: inspiratie netwerkbijeenkomsten bijeenkomsten met best practices cultuurscan cultureel partnerschap ondersteunen instrumenten: teamtrainingen ICC-cursus cursussen onderwijs cursussen cultuuraanbieders pilot / voorbeeld projecten projectgroep / stuurgroep didaktiek bijeenkomsten digitaal portfolio bevorderen educatieve functie instellingen intensiveren ondersteuning co-teaching gastles(sen) door vakdocent visie ontwikkelen instrumenten: invoeren methode invoeren leerlijnen De Cultuur Loper beleidsplan cultuuronderwijs samenhang activiteiten aanbieders aandacht voor directie / besturen ICC'er op school intervisienetwerk culturele instellingen evaluatiegesprekken lokale canon visieontwikkeling op school verankeren instrumenten: co-creatie methodes voor reflectie en evaluatie borging in lokale infrastructuur ondersteuning op maat budget per school voor ondersteuning heldere rol en opdracht ICC'er op school van vraag- naar dialoog gestuurd proactieve inzet cultuurcoaches lokale convenanten met coördinatie coaching op bestuurlijk niveau op de agenda bij LEA/REA inrichten cultuurhuizen cultuuronderwijs vanuit de drie domeinen wijknetwerken met ICC'er duurzame samenwerking: structuur en met contract werkgroepen met inspanningsverplichtingen Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 18

19 4.3 De afbakening van het project Voorafgaand aan de totstandkoming van dit document zijn door ons bijeenkomsten georganiseerd waarin de wensen van projectcoördinatoren ten aanzien van CMK zijn besproken. We legden de vraag voor wat er vanuit de provincie aan waarde kan worden toegevoegd. Het meest duidelijk kwam hieruit de wens naar voren om te leren van elkaars ervaring. Niemand wil het wiel opnieuw uitvinden; nieuwe spelers willen leren en ervaring opdoen van de ervaren gemeenten in Zuid-Holland, en ervaren gemeenten willen met plezier hun kennis beschikbaar stellen en doorgroeien. Kunstgebouw maakt deze kennisdeling mogelijk. Dat betekent dat er een provinciale organisatie is die het totale overzicht heeft van wat er speelt bij de deelnemende gemeenten waardoor er makkelijker verbindingen kunnen worden gelegd en er gedeeld kan worden. Kunstgebouw heeft bovendien een landelijk netwerk en heeft daarmee zicht op reeds ontwikkelde leerlijnen en projecten van buiten Zuid- Holland, waarmee deze binnen de provincie gedeeld kunnen worden. Kunstgebouw heeft de opdracht van de provincie Zuid-Holland om zich voornamelijk te richten op cultuureducatie in het primair onderwijs in het landelijk gebied van de provincie. Dat wil zeggen dat Kunstgebouw zich de komende jaren, naast het penvoerderschap, zal blijven richten op het ontwikkelen van educatieve programma s voor de scholen en het aanbieden van deskundigheidsbevordering van leerkrachten en medewerkers van culturele instellingen. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 19

20 Aan alle deelnemende gemeenten is gevraagd een lokale, of regionale coördinator te benoemen en deze een projectplan te laten formuleren. Deze plannen zijn veelal tot stand gekomen in samenspraak met scholen, beleidsmedewerkers en een contactpersoon van Kunstgebouw. Hierbij is gestreefd naar planmatig en concreet werken (wat, met wie, voor wie, beoogd bereik en beoogde resultaten in 2018 en 2020). Aansluitend op het projectplan is een lokale begroting opgesteld, die inzichtelijk maakt hoe het CMK-budget zal worden besteed aan activiteiten conform de drie doelen. Door deze aanpak zijn randvoorwaarden gecreëerd, waardoor de projecten zo optimaal mogelijk aansluiten bij wat er al is gerealiseerd in de CMK-periode De projecten zijn gericht op de verankering van cultuureducatie op scholen; deskundigheidsbevordering van leerkrachten, vakdocenten en educatief medewerkers; een duurzame samenwerking tussen school en sociaal/culturele omgeving. Daarnaast staat in de projecten naast kwalitatieve groei ook een kwantitatieve groei opgenomen. De projectcoördinator is verantwoordelijk voor de uitvoering van het project en het eigen activiteitenbudget. Hij/zij formeert ook een projectgroep, bestaande uit bijvoorbeeld vertegenwoordigers van het onderwijs, cultuurcoaches, educatief medewerkers van culturele instellingen, cultuurnetwerkers e.d. Zij dragen gezamenlijk zorg voor een adequate uitvoering van de educatieve activiteiten. De coördinator heeft tenminste 4x per jaar een overleg met een vaste contactpersoon van Kunstgebouw om de voortgang te bespreken en de wederzijdse wensen en verwachtingen te monitoren. Naast een projectgroep dient er door de coördinator een stuurgroep geformeerd te worden. Deze komt minder frequent bij elkaar (tenminste 2x per jaar) en zal bestaan uit in ieder geval: de coördinator, beleidsmakers, directeuren of bestuurders van scholen en een vaste contactpersoon van Kunstgebouw. De stuurgroep ziet er op toe dat de afgesproken doelen gehaald worden middels de afgesproken activiteiten. 4.4 Kenmerken uit de lokale projecten: enkele voorbeelden Met betrekking tot implementatie, verdieping en ontwikkeling van het curriculum voor het leergebied kunstzinnige oriëntatie met als doel doorgaande leerlijnen te verankeren in het onderwijs: In Vlaardingen, Schiedam, Rijswijk, Leidschendam-Voorburg, Lansingerland en Pijnacker- Nootdorp wordt ingezet op het implementeren van de ontwikkelde leerlijnen en het gebruik maken van elkaars leerlijnen, bijvoorbeeld door uit te breiden naar meer disciplines. Op Voorne en Goeree-Overflakkee en in de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden gaat men door met het ingezette visieontwikkelingstraject De Cultuur Loper. In de nieuwe gemeenten Katwijk, Midden-Delfland, Maassluis, Zwijndrecht en Hendrik-Ido- Ambacht worden bestaande leerlijnen gebruikt om te verdiepen en te implementeren. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 20

21 Met betrekking tot het versterken van de inhoudelijke deskundigheid van leraren, vakdocenten en educatief medewerkers op het gebied van cultuureducatie: In Maassluis, Zwijndrecht, de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden, Op Goeree-Overflakkee, Voorne, in Hendrik-Ido-Ambacht en Midden-Delfland wordt ingezet op ICC ers. Zowel in de vorm van de ICC-cursus, als door middel van netwerk- en verdiepingsbijeenkomsten. In diezelfde gemeenten worden cursussen gegeven voor vakdocenten en educatief medewerkers. In Vlaardingen-Schiedam, Pijnacker-Nootdorp, Lansingerland en Rijswijk wordt door middel van co-teaching in de klas de deskundigheid van zowel de vakdocent als de groepsleerkracht vergroot. In enkele van deze gemeenten wordt de cursus co-teaching voor vakdocenten ingezet. Deze cursus wordt in nauwe samenwerking met de Inholland Pabo in 2016 ontwikkeld en vanaf 2017 gerealiseerd. Met betrekking tot het versterken van de relatie van de school met de sociaal culturele omgeving met het doel de kunstzinnige en culturele ontwikkeling van leerlingen te bevorderen: In vrijwel alle 25 gemeenten is er aandacht voor netwerkvorming, of het verduurzamen van bestaande netwerken voor en tussen scholen en culturele instellingen. In de gemeenten Katwijk en Maassluis is er al een heel goede overlegstructuur tussen onderwijs, culturele- en welzijnsinstellingen, in beide projecten aangestuurd door een ambtenaar van de gemeente. Het CMK-project past naadloos in deze structuur en geeft dus vertrouwen voor groot draagvlak. In gemeenten als Voorne, Goeree-Overflakkee, Pijnacker-Nootdorp, Lansingerland en in de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden zijn lokale/regionale websites waarop scholen en culturele instellingen elkaar weten te vinden met activiteiten en worden CMK-nieuwsbrieven verstuurd om elkaar te inspireren. Op Voorne, in Maassluis, Zwijndrecht en Hendrik-Ido-Ambacht worden in co-creatie tussen scholen en culturele instellingen projecten gerealiseerd die als voorbeeld dienen en overdraagbaar zijn op andere scholen. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 21

22 4.5 Programmadoelen CMK Zuid-Holland Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 22

23 In alle 12 lokale/regionale projecten zijn ambities, doelen en activiteiten beschreven aan de hand van de drie landelijke CMK-doelen (zie hoofdstuk 11). We focussen ons in dit hoofdstuk van het projectplan op de provinciale ambities en doelen Implementatie, verdieping en ontwikkeling van het curriculum voor het leergebied kunstzinnige oriëntatie Kunstgebouw biedt aan alle coördinatoren en betrokken samenwerkingspartners een scholingsprogramma aan via de Kunstgebouw Academie met als doel het verkrijgen van visie, beleid en deskundigheid bij alle deelnemende scholen, culturele instellingen en bij specifieke doelgroepen, zoals ICC ers, vakdocenten, zzp ers of leerkrachtenteams. Zie: Alle coördinatoren zijn er zelf verantwoordelijk voor om deelnemende scholen en partners bij het programma van de Academie te betrekken. Waar mogelijk en gewenst, zal Kunstgebouw hen hierbij ondersteunen. Op het gebied van visieontwikkeling en het implementeren van leerlijnen noemen we enkele voorbeelden: Het traject De Cultuurloper (DCL) voor directieleden, ICC ers en leerkrachtenteams. DCL is een traject dat coaching, scholing én een online instrument combineert. Het helpt scholen om vanuit eigen visie en mogelijkheden de kwaliteit van het cultuuronderwijs te verbeteren en opbouw en samenhang aan te brengen in het huidige programma aan de hand van culturele competenties en over de breedte van de drie domeinen cultuureducatie. Elke individuele school wordt begeleid door een coach van Kunstgebouw. Op dit moment nemen 25 scholen deel aan DCL. Ons streven is om dit aantal te vergroten: in 2020 zijn er 13 nieuwe DCL scholen bij. Het implementeren van een methode muziek of beeldend, of van een leerlijn Kijk Kunst en/of Doe Kunst, voor leerkrachtenteams. De leerlijnen Kijk Kunst en/of Doe Kunst kennen een vorm van samenwerking tussen scholen en het culturele veld, bijvoorbeeld doordat er lokale vakdocenten worden ingezet voor gastlessen. Het implementeren van deze leerlijnen zorgt dus niet alleen voor verankering binnen de school, maar ook voor structurele samenwerking met cultuuraanbieders. In 2020 hebben 39 scholen een leerlijn Kijk Kunst en/of Doe Kunst geïmplementeerd Inhoudelijke deskundigheid versterken van leraren, vakdocenten en educatief medewerkers op het gebied van cultuureducatie Deskundigheidsbevordering wordt door Kunstgebouw in de volle breedte aangeboden; aan zowel leerkrachten als aan schoolbestuurders, aan cultuuraanbieders en aan beleidsmakers. Kunstgebouw Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 23

24 streeft via haar Academie actief naar deskundigheidsbevordering bij alle partners op drie niveaus (inspiratiebijeenkomsten, cursussen en opleidingen) met als doel cultuureducatie structureel te implementeren in het beleid van scholen en cultuuraanbieders. In co-creatie met de projectcoördinatoren en hun samenwerkingspartners kunnen er nieuwe cursussen ontstaan. Enkele voorbeelden: Inspiratiebijeenkomsten Bijeenkomst Taal en verbeelding voor leerkrachten. Bijeenkomst 21st century skills en cultuureducatie voor leerkrachten. Bijeenkomst Hoe kijken naar kunst werkt voor leerkrachten. Bijeenkomst Didactiek van een creatieve les voor leerkrachten. Cursussen De cursus Interne Cultuurcoördinator (ICC) voor leerkrachten. Ons streven: in 2020 heeft circa 70% van de scholen die bij Cultuureducatie met kwaliteit betrokken zijn een opgeleide ICC-er. De Kunstgebouw Academie biedt de landelijk gecertificeerde en geaccrediteerde cursus aan en werkt met gecertificeerde trainers. De cursus Het geheim van een goed educatief project voor cultuuraanbieders. In deze cursus wordt het geheim van een goed concept van een educatief project ontrafeld en opgezet voor de eigen instelling. Vervolgens wordt het getest met een school. Ons streven: in 2020 hebben 51 deelnemers deze cursus gevolgd. Nascholingscursus Cultuurdocent PO (i.s.m. Plein C). In deze cursus maakt de vakdocent kennis met de organisatie van het onderwijs van binnenuit. Er wordt ingegaan op de plaats van cultuur in het onderwijs en de rol van de ICC er. De cursist ontwerpt lessen, projecten of lesmaterialen die aansluiten bij de vraag van het onderwijs en de ontwikkelingsfase van de leerlingen. Het geleerde wordt direct in de praktijk gebracht tijdens een stage. Ons streven: in 2020 hebben 25 deelnemers deze (of een vergelijkbare) cursus doorlopen. Opleidingen Opleiding vakspecialist (i.s.m. Inholland) Deze geaccrediteerde post-hbo-opleiding geeft de groepsleerkracht de mogelijkheid zich te bekwamen in een kunstzinnige discipline (gefinancierd uit persoonlijk scholingsbudget). Uiteraard zal de Kunstgebouw Academie ook in nieuwe bijeenkomsten en cursussen aanbieden, afgestemd op de behoeftes die de coördinatoren lokaal of regionaal signaleren. Rekening houdend met wat (elders) al is ontwikkeld en wat kwalitatief goed is. De Kunstgebouw Academie is een flexibel instrument dat snel en adequaat kan inspringen op vragen uit het veld, en uitstekend in staat is maatwerk te leveren. De Kunstgebouw Academie heeft namelijk een betrokken netwerk van experts die ingezet kunnen worden. Te weten de Pabo Inholland, de Inholland Academy, Hogeschool Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 24

25 Driestar Educatief, Plein C, CultuurCollege Gelderland, Kunstbalie, VTS Nederland en de kunstvakopleidingen Codarts en het Koninklijk Conservatorium Versterken van de relatie van de school met de culturele en sociale omgeving Wij vinden het belangrijk dat de lokale en regionale projecten streven naar duurzame samenwerking. Dit wordt vorm gegeven door in de komende vier jaar een structuur te creëren op lokaal, regionaal en provinciaal niveau die zorg draagt voor een duurzame verankering van cultuureducatie op scholen. Dat is in onze ogen een nimmer eindigend proces. CMK is namelijk ook mensenwerk, en mensen komen en gaan. Daarom is inbedding van cultuureducatie in een structuur van wezenlijk belang. In de structuur dienen zowel scholen als instellingen opgenomen te zijn. Wij zien het als onze taak die structuur blijvend te voeden. Ons doel is om de totstandkoming van lokale convenanten tussen gemeente, culturele instellingen en onderwijs te bevorderen en te ondersteunen. En te stimuleren dat er een coördinerende instelling gekozen of gevormd wordt om afstemming en samenwerking tussen school en sociaal culturele omgeving blijvend vorm te geven. Daarnaast zien we het als onze taak de gemeenten die tot op heden niet participeren ook na 2020 te betrekken bij cultuureducatie, bijvoorbeeld via de leerlijnen Kijk Kunst en Doe Kunst, of met het scholingsprogramma van de Kunstgebouw Academie, zodat ook zij een fundament creëren waarop ze verder kunnen bouwen De randvoorwaarden Deelname aan de lokale/regionale programma s staat open voor alle basisscholen in de 25 deelnemende gemeenten. Bij de uitvoering van de CMK-projecten wordt gevraagd om samen te werken met lokale, regionale en provinciale partners. Cultuureducatie wordt door de deelnemende scholen opgenomen in het beleidsplan. Kunstgebouw streeft ernaar dat de lokale samenwerking en coördinatie op het gebied van cultuureducatie wordt opgenomen in een lokaal convenant ( scholen, gemeente en culturele veld). Deelnemende scholen/schoolbesturen co-financieren het CMK-project in uren en/of een financiële bijdrage. Er is een lokale projectcoördinator (aangewezen door de gemeente), die verantwoordelijk is voor de inhoudelijke en financieel correcte uitvoering en verantwoording van het project. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 25

26 Projectcoördinatoren nemen deel aan kennisateliers, praktijkateliers en aan provinciale bijeenkomsten en aan de landelijke monitor en de provinciale Moneva. Kunstgebouw sluit een samenwerkingsovereenkomst af met de deelnemende gemeente waarin organisatorische, inhoudelijke en financiële werkafspraken staan opgenomen. Daarnaast richt Kunstgebouw ten behoeve van de uitvoering van het provinciale penvoerderschap, een provinciale adviesgroep op waarin wethouders, deskundigen, schoolbestuurders en collega-instellingen zitting hebben. Op die manier willen we de politiek, het onderwijs, de wetenschap en onze collega s betrekken bij de verankering van cultuureducatie in Zuid-Holland door ook op dit niveau kennis te delen Rollen en verantwoordelijkheden Schoolbestuur en scholen: Zijn vragende partij in een lokaal/regionaal project. Investeren in het inzichtelijk maken van (nascholing) gelden en het vrijmaken van formatie voor implementeren van leerlijnen, deskundigheidsbevordering en kennisdeling. Nemen deel aan de Zuid-Hollandse en landelijke monitor. Leggen cultuureducatie vast in het beleidsplan. Sluiten in de loop van de periode waar mogelijk en gewenst een convenant cultuureducatie af met de gemeente en culturele veld. Cultuuraanbieder: Is partner van het onderwijs. Helpt scholen hun ambitie te verwezenlijken. Neemt deel aan de monitor. Sluit in de loop van de periode waar mogelijk en gewenst een convenant cultuureducatie af met de gemeente en schoolbesturen. Gemeente: Faciliteert de gemeentelijke infrastructuur. Draagt de doelstellingen CMK uit en is betrokken bij de realisatie van het project door zitting te nemen in de lokale/regionale CMK-stuurgroep. Sluit waar mogelijk en gewenst in de loop van de periode een convenant cultuureducatie af met de schoolbesturen en het culturele veld. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 26

27 Pabo s en Kunstvakopleidingen: Verantwoordelijk voor inhoud van het curriculum voor cultuureducatie van studenten. Bijdrage leveren aan kennisdelen en bouwen in de praktijk- en kennisateliers. Samenwerking met de Kunstgebouw Academie in het opzetten en realiseren van bijeenkomsten, cursussen en opleidingen. Kunstgebouw: Is penvoerder van het programma Verbinden en versterken Biedt lokale/regionale projectcoördinatoren ondersteuning in de vorm van werkoverleggen en deelname aan lokale stuurgroepen. Verzorgt online en offline kennisdeling. Draagt zorg voor de Moneva op provinciaal niveau. Realiseert in samenwerking met de projectcoördinatoren provinciale leergemeenschappen en bijeenkomsten. Begeleidt en adviseert gemeenten, culturele instellingen en scholen in hun rol en bij het formuleren en uitvoeren van beleid op cultuureducatie in de driehoek onderwijs, gemeenten en culturele veld. Adviseert partijen bij het opstellen van een lokaal/regionaal convenant. Zorgt voor jaarlijkse verantwoording aan het FCP. Hoe gaan wij deze rollen vervullen en welke ambities hebben wij daarbij? Van de penvoerder zal een grote mate van flexibiliteit worden gevraagd. Coördinatoren van projecten die een voortzetting zijn van zullen van de penvoerder afstand tot hun project verwachten Coördinatoren van nieuwe projecten vragen om een begeleidende hand. Kunstgebouw heeft de ambitie elk project zo ver te brengen als realistisch is (zie onze trap van Kunstgebouw). In maart 2017 zal het team van contactpersonen CMK van Kunstgebouw een training volgen om deze rol goed uit te kunnen voeren (met een herhaling in het najaar van 2017). Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 27

28 Ondersteuning Er is in de projecten veel bereikt in de vorm van activiteiten (leerlijnen, voorbeeldprojecten), maar er is nog weinig ontwikkeld in het denken waarom cultuuronderwijs van belang is. De stap naar verankering is nog niet gemaakt. In de werkoverleggen, de kennis- en praktijk ateliers en de scholing moet daarom aandacht zijn voor de stap van doen naar denken, ook bij de coördinatoren. De Cultuur Loper is een goed instrument om daarmee aan de slag te gaan, waar mogelijk en wenselijk zullen wij dit ook stimuleren. Maar daarmee is het denken over het waarom nog niet omgezet in beleid en praktijk en het gedeelde eigenaarschap van scholen en het culturele veld nog niet verankerd. Kunstgebouw wil zichzelf daarin ook laten ondersteunen door de te vormen denktank en door deelname aan landelijke leergemeenschappen (LKCA). Kennisdeling en Provinciale leergemeenschappen, scholing en bijeenkomsten In de projecten is veel ervaring en de behoefte aan uitwisseling is groot. Maar de projecten zijn nog niet gewend samen te werken en er is verschil in omvang, financiële mogelijkheden en ambitie (zoals blijkt uit de toelichting bij onze trap van Kunstgebouw). Vragen van de projecten moeten leidend zijn in de kennis- en praktijkateliers en wij moeten daarin de verbinding zoeken met het denken over het waarom van cultuuronderwijs. Niet alleen in Zuid-Holland maar ook in de landelijke leergemeenschappen. De kennis- en praktijkateliers en de bijeenkomsten moeten niet als verplichting maar als verrijking worden ervaren. Tegelijk willen wij bijdragen aan realiteitsbesef: voor de nieuwe projecten is de tijd tot 2020 te kort en zijn de financiën ontoereikend om alle doelen van CMK te bereiken. Ons streven is met hen samen zo ver mogelijk te komen. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 28

29 Wij willen niet alleen de onderlinge band tussen de projecten versterken, maar ook de band tussen de coördinatoren en Kunstgebouw. Sommige coördinatoren en projecten hebben al een band (Goeree, Voorne, Lansingerland, Pijnacker-Nootdorp, Alblasserwaard) maar voor anderen is het nog een verrassing welke steun en kennis er bij Kunstgebouw te halen valt. Wij zullen inzetten op het delen van goede voorbeelden en ervaringen en op de meerwaarde van ons interprovinciale en landelijke netwerk. Wij zullen met ons aanbod van scholing en in de leergemeenschappen ons best doen de kwaliteit van de coördinatoren en van de lokale infrastructuur in kleine gemeenten te versterken en hun kennis van het onderwijs te vergroten, maar realiseren ons ook de beperkingen en de kwetsbaarheid. Moneva De opgehaalde resultaten (door Oberon) zullen we terugkoppelen, verbinden met de kennis- en praktijkateliers en stimuleren dat de projecten van elkaar leren. Het verschil in startpositie van de projecten vanaf 2017 maakt dat ingewikkeld en zal van ons extra aandacht vragen. Begeleiden van gemeenten, scholen en culturele veld om cultuureducatie met kwaliteit te realiseren Het is opvallend dat in de projecten in gemeenten waar een arme culturele infrastructuur is, veel harder is getrokken aan de relatie tussen onderwijs en culturele omgeving dan in cultureel rijkere gemeenten. Daar staat het culturele veld nog verder van het onderwijs af. Opvallend is ook dat zoals al eerder genoemd- in cultureel arme gemeenten het behalen van resultaten binnen de doelstellingen van CMK kwetsbaar is en erg van personen afhankelijk (soms zijn dit ZZP ers). Daarom hebben wij er bij de begeleiding van de opstelling van de lokale plannen op aangedrongen dat er wordt toegewerkt naar structuren en lokale convenanten. In onze begeleiding bij de uitvoering van de lokale projecten zullen wij extra nadruk leggen op de samenhang tussen wie waarom wanneer wat doet in cultuuronderwijs. Convenanten Wij willen het proces om te komen tot een convenant de komende tijd verder uitwerken. Onze ambitie is dat de coördinatoren, het onderwijs, de gemeenten en de culturele omgeving de gezamenlijk gedragen verantwoordelijkheid voor cultuuronderwijs ook na 2020 voortzetten. In convenanten, een culturele infrastructuur en met provinciale ondersteuning. Verantwoording FCP Bij de projecten zal de informatie opgehaald worden die nodig is om het project Verbinden en Versterken te kunnen verantwoorden. De lokale/regionale projecten hebben zich via een samenwerkingsovereenkomst met Kunstgebouw verplicht deze informatie aan te leveren. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 29

30 5. Samenwerking onderwijs, culturele instellingen, pabo s en kunstvakonderwijs De samenwerking met Hogeschool Inholland en Pabo Driestar Educatief heeft reeds tot mooie resultaten geleid en er staan nog meer ambities op de gezamenlijke verlanglijst: Pabo Het uitgangspunt is: beter cultuuronderwijs (gegeven door de groepsleerkracht) begint bij de Pabo. Kunstgebouw werkt sinds voorjaar 2016 samen met de Inholland Academy. Dit gebeurt in de vorm cursussen en bijeenkomsten binnen de Kunstgebouw Academie. Daarnaast zijn er gesprekken gaande om in een samenwerkingsverband tussen de Inholland Pabo, Cultuurschakel Den Haag en Kunstgebouw de post-hbo-opleiding Cultuurbegeleider te starten met ingang van schooljaar Kunstgebouw werkt ook samen met de Pabo Inholland betreffende een cursus Co-teaching op school (deze wordt najaar 2016 ontwikkeld). Kunstgebouw werkt samen met docenten van de Pabo Driestar Educatief uit Gouda, bijvoorbeeld in de vorm van bijeenkomsten en cursussen voor ICC ers in het Christelijk onderwijs (op reformatorische grondslag). Deze samenwerking is ontstaan omdat er bij reformatorische scholen terughoudendheid heerst als het gaat om cultuureducatie. Driestar Educatief weet wat er speelt op scholen met een dergelijke grondslag, spreekt de taal en begrijpt de barrières die in deze vorm van onderwijs spelen. Via deze samenwerking hopen we een ingang voor cultuureducatie te krijgen. Of het succesvol zal zijn, is de vraag, maar we willen onderzoeken wat de mogelijkheden zijn. Tot een leerlijn zal het niet komen, maar enkele concrete cultuureducatieve activiteiten sluiten we niet (op voorhand) uit. Ons streven: in 2020 heeft de Pabo Driestar Educatief vier verdiepingsbijeenkomsten uitgevoerd voor het christelijk onderwijs. Heeft de Pabo Inholland samen met Cultuurschakel en Kunstgebouw de post-hbo-opleiding Cultuurbegeleider aan 12 leerkrachten gegeven en de cursus Co-teaching in de klas aan 12 deelnemers gegeven. Heeft de Inholland Academy samen met Kunstgebouw de verdiepingscursus Verandermanagement voor ICC ers aan 24 ICC ers gegeven. Kunstvakonderwijs Kunstgebouw gaat de komende jaren samenwerken met verschillende kunstvakopleidingen. Eén van de partnerschappen zal zich specifiek richten op kennisdeling, in een project waar Kunstgebouw de krachten zal bundelen met KCR en Codarts. Welke plek heeft het primair onderwijs in het curriculum van deze studenten? Hoe kan het optimaal functioneren van groepsleerkrachten en vakdocenten in het primair onderwijs worden bevorderd met betrekking tot cultuureducatie? Het is nu nog minimaal terwijl de praktijk uitwijst dat veel afgestudeerde musici of dansers les gaan geven in het PO. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 30

31 De projectgroep zal in 2017 van start gaan en het streven is dat er in 2018 verschillende activiteiten zijn ontwikkeld die over een langere periode zullen doorlopen. Samen met Cultuurschakel Den Haag zoekt Kunstgebouw naar samenwerking met het Koninklijk Conservatorium. We willen direct het eerste jaar om de tafel gaan om te bespreken hoe we kunnen samenwerken en hoe dat omgezet kan worden in concrete activiteiten. De samenwerking kan leiden tot stage-opdrachten voor de studenten in het PO. Ons streven: in 2020 hebben Codarts, het Koninklijk Conservatorium, KCR, Cultuurschakel en Kunstgebouw in een projectgroep twee activiteiten ontwikkeld. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 31

32 6. Kennisdeling De SWOT-analyse levert de probleemstelling op Hoe realiseren we in Zuid-Holland vanuit de bestaande, diverse situaties een bredere en verdiepende samenwerking om tot (verdere) verankering en betere kwaliteit te komen? Kunstgebouw is als penvoerder inhoudelijk, financieel als organisatorisch betrokken bij de realisatie van de lokale en regionale projecten. Wij willen de verschillende projecten met elkaar verbinden door gebiedsoverstijgende activiteiten aan te bieden: Kennisdeling middels leergemeenschappen Kunstgebouw organiseert in samenwerking met en voor alle coördinatoren en hun samenwerkingspartners leergemeenschappen. (De coördinatoren geven de opgedane kennis weer door in de eigen regio of gemeente). Wij hebben immers zicht op alle projecten die in de provincie en daarbuiten, bij andere provincies en grote steden, gerealiseerd worden. Kunstgebouw neemt deel aan halfjaarlijkse overleggen kennisdeling met KCR, Cultuurschakel, Mokka en Plein C en heeft overleg over De Cultuur Loper met Kunstbalie. Daarnaast participeren we in overleggen met collega provinciale instellingen (Raad van twaalf); zowel op tactisch als op strategisch niveau en nemen we deel aan landelijke kennisdeling, bijvoorbeeld bij het LKCA en FCP. Het doel van de leergemeenschappen is: kennis verzamelen, onderzoeken en delen. Gemeenten en regio s kunnen zo profiteren van de relevante kennis die elders in de provincie (of daarbuiten) aanwezig is. Kunstgebouw ziet het als taak de vraag naar bepaalde kennis te signaleren en daarna het verzamelen en onderzoeken en de uitwisseling van die kennis te faciliteren. Er is zoveel kennis voorhanden, Kunstgebouw maakt het inzichtelijk en toegankelijk. De leergemeenschappen dragen eraan bij dat in de provincie een waardevol kennisnetwerk ontstaat met betrekking tot cultuureducatie, waardoor bestendiging en verrijking van cultuureducatie bevorderd wordt. In de periode nemen coördinatoren en hun samenwerkingspartners vanuit alle lokale projecten deel aan één of meerdere leergemeenschappen. Het provinciale budget wordt ingezet om de leergemeenschappen te organiseren, faciliteren en om externe deskundigheid in te brengen. Leergemeenschappen bieden we in de vorm van kennisateliers en praktijkateliers aan. Beide lichten we toe. De onderwerpen in beide ateliers worden aangedragen door de projectcoördinatoren. Zij destilleren de vragen die leven uit de analyses met het onderwijs en het (lokale) culturele veld. De ateliers stellen we ook open voor andere provincies en Zuid-Hollandse penvoerders, maar de focus ligt op de projectcoördinatoren van de 25 deelnemende gemeenten. Kennisdeling willen we op alle mogelijke niveaus realiseren. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 32

33 6.1 Kennisateliers Wat: het gezamenlijk kennis verzamelen en onderzoeken rondom een centraal en bovenlokaal onderwerp. De vraag naar bepaalde kennis komt vanuit de coördinatoren. Voor wie: lokale coördinatoren en hun samenwerkingspartners, de hogescholen (Inholland en Pabo Driestar Educatief) en Kunstvakopleidingen (Codarts en Koninklijk Conservatorium) waarmee wordt samengewerkt en overheden. Doel: gezamenlijk deskundigheid rond een thema vergroten om daarmee het eigen CMK project met de verkregen deskundigheid te verrijken, bijvoorbeeld door een lezing van een expert. Een kennisatelier kan uitmonden in een gezamenlijk project of product. Mogelijke onderwerpen zijn: Het implementeren van leerlijnen. Hoe implementeer je een bestaande leerlijn succesvol in een curriculum? Co-teaching in de klas: hoe werkt het, is het effectief, wat zijn de ervaringen en hoe haal je eruit wat erin zit? Het curriculum van de toekomst: hoe kunnen we kinderen die nu naar school gaan, zo goed mogelijk voorbereiden op de samenleving en arbeidsmarkt van 2032? Welke rol kunnen cultuur en creativiteit spelen bij de ontwikkeling van een toekomstbestendig curriculum? Hoe krijgen we meer scholen betrokken bij CMK? Zo n vraag kan leiden tot een presentatie van een expert, bijvoorbeeld Edwin van Meerkerk of Fianne Konings. Bijeenkomsten in het kader van kennisateliers kennen verschillende vormen van intensiteit; afhankelijk van de vraag vanuit één of meerdere coördinatoren organiseert Kunstgebouw een lezing, een reeks bijeenkomsten of juist intervisie-achtige sessies. Resultaat in 2018 en Drie kennisateliers, waarvan één met een vervolgopdracht (onderzoek) Zeven kennisateliers, waarvan drie met een vervolgopdracht (onderzoek). Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 33

34 6.2 Praktijkateliers Wat: het delen van kennis en ervaring rondom reeds ontwikkelde producten en projecten die zich er uitstekend voor lenen om breder ingezet te worden. Kunstgebouw kan bemiddelend optreden, omdat wij weten wat er speelt zowel binnen als buiten de provincie. Voor wie: lokale coördinatoren en hun samenwerkingspartners. Doel: door het delen van kennis en ervaring efficiëntie, kwaliteit en duurzaamheid bereiken en het eigen cultuureducatieplan verrijken. Mogelijke onderwerpen zijn: Bestaande leerlijnen en methodes. Wat zijn de ervaringen met ontwikkelde leerlijnen, hoe kunnen ze verbeterd en gedeeld worden? In de regio Lansingerland/Pijnacker-Nootdorp zijn bijvoorbeeld leerlijnen beeldende kunst, literatuur en dans/drama ontwikkeld, terwijl er in de regio Rijswijk/Leidschendam- Voorburg een leerlijn muziek is ontwikkeld. Zijn deze leerlijnen qua opzet en inhoud met elkaar vergelijkbaar, kunnen ze verbeterd en gedeeld worden, zodat ze in een groter gebied uitvoerbaar zijn? Bestaande projecten. In de periode zijn in een aantal gebieden (erfgoed)educatieprojecten ontwikkeld voor kleinere culturele instellingen. Bijvoorbeeld: Kaboem voor groep 7-8 over de Tweede Wereldoorlog op Goeree-Overflakkee en Slimmer dan je denkt voor Droogdok Jan Blanken in Hellevoetsluis. Zouden deze projecten, of ingrediënten ervan, overdraagbaar kunnen zijn naar andere regio s? Gezamenlijke projecten. Het afsluiten van lokale convenanten tussen onderwijs, gemeente en culturele instellingen in het kader van de verankering van CMK, hoe doe je dat? In een praktijkatelier kan bekeken worden in hoeverre het mogelijk is om hierin samen op te trekken, kennis te delen en een concept te realiseren dat op maat gemaakt kan worden voor meerdere regio s. Resultaat in 2018 en Drie praktijkateliers, waarvan één met een vervolgopdracht (uitwerking) Zeven praktijk ateliers, waarvan drie met een vervolgopdracht (uitwerking). Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 34

35 6.3 Wat willen we bereiken met de leergemeenschappen? Onze ambitie is kwalitatieve en structureel verankerde cultuureducatie op de scholen. Het verankeren zelf moet lokaal gebeuren, maar Kunstgebouw wil er wel op toezien en erop sturen dat het gebeurt. Want cultuureducatie hoort, wat ons betreft, in het hart van het onderwijs. Met name op scholen in het landelijk gebied heeft het uitwisselen van kennis en leren van elkaar een toegevoegde waarde omdat het de schaal van de cultuureducatie vergroot en daarmee de mogelijkheden en kansen. Meetbare doelen In 2018 analyseren en evalueren we hoe de lokale coördinatoren sturen op toename van het aantal deelnemende scholen aan CMK. Verankering van CMK is immers alleen mogelijk als het zowel organisatorisch, financieel als inhoudelijk geïmplementeerd wordt. In 2018 willen we inzichtelijk hebben wat er op zowel tactisch als operationeel niveau nodig is om twee jaar later de gewenste verankering bereikt te hebben. Het is een tussenstand, er is een toetsbare situatie bereikt. Werkt de aanpak? Dit doen we door middel van de jaarlijkse Moneva en een kwalitatief onderzoek in We stimuleren dat er een coördinerende instelling is, of gegroeid is, om afstemming en samenwerking tussen school en sociaal culturele omgeving blijvend vorm te geven. In 2020 moet in 50% van de deelnemende gemeenten een solide structuur aanwezig zijn waardoor cultuureducatie gewaarborgd is. De structuur is vastgelegd in lokale convenanten tussen gemeente, culturele instelling en onderwijs. In 2020 is op 70% van de deelnemende scholen een ICC er aanwezig, immers met een ICC er is er een basis voor borging van cultuuronderwijs op school. 6.4 Informeren en netwerken Provinciale bijeenkomsten Tenminste één keer per jaar organiseren we een bijeenkomst met alle coördinatoren in de provincie Zuid-Holland met als doel hen te inspireren en te informeren over de voortgang en ontwikkeling van CMK specifiek in Zuid-Holland. Als resultaat van de samenwerking met de provinciale penvoerder Plein C in de provincie Noord-Holland zijn ook projectleiders van CMK-projecten uit die provincie welkom op de provinciale bijeenkomsten. Resultaat in 2018 en Twee provinciale bijeenkomsten voor projectcoördinatoren Vier provinciale bijeenkomsten voor projectcoördinatoren. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 35

36 Tenminste één keer per jaar organiseren we een bijeenkomst voor alle penvoerders in Zuid-Holland om met elkaar te spreken over de ervaringen als penvoerder, uitwisselen van de verschillende projectplannen zodat iedereen weet wat er waar in de provincie gebeurt en gezamenlijk nadenken over de toekomst van CMK na Resultaat in 2018 en Twee provinciale bijeenkomsten voor penvoerders gemeenten en de steden Rotterdam en Den Haag Vier provinciale bijeenkomsten voor penvoerders gemeenten en de steden Rotterdam en Den Haag. En tenminste één keer per jaar organiseren we alternerend een bijeenkomst voor kunstvakdocenten, of een andere specifieke doelgroep (bijvoorbeeld cultuurcoaches) in Zuid-Holland om met elkaar te spreken over hun ervaringen, het uitwisselen van de verschillende projecten en het opdoen van specifieke kennis om kwalitatief beter te kunnen functioneren. Resultaat in 2018 en Een provinciale bijeenkomst voor kunstvakdocenten. Een provinciale bijeenkomst voor een specifieke doelgroep Twee provinciale bijeenkomsten voor kunstvakdocenten. Twee provinciale bijeenkomst voor een specifieke doelgroep Nieuwsbrief en social media Tot slot zorgt Kunstgebouw ook voor informatie en kennisdeling via nieuwsbrieven (5x per jaar een CMK nieuwsbrief met 373 abonnees (denk aan scholen, coördinatoren, culturele instellingen die betrokken zijn bij CMK). Ons doel is minstens te groeien tot 500 abonnees. De nieuwsbrieven bestaan uit artikelen en interviews over lokale projecten en activiteiten, aangevuld met provinciale en landelijke CMK-actualiteiten. De input voor de nieuwsbrief wordt gegeven door de cultuurcoördinatoren, Kunstgebouw faciliteert. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 36

37 Kunstgebouw onderhoudt bovendien een actieve LinkedIn-groep voor betrokkenen bij Cultuureducatie met kwaliteit in Zuid-Holland. Resultaat in 2018 en abonnees op de provinciale nieuwsbrief CMK abonnees op de provinciale nieuwsbrief CMK. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 37

38 7. Monitoring en evaluatie van de regeling CMK in Zuid-Holland ( ) Het penvoerderschap betekent ook dat Kunstgebouw namens alle deelnemende projecten verantwoordelijk is voor de monitoring en evaluatie van de Zuid-Hollandse projecten. Kunstgebouw heeft onderzoeksbureau Oberon gevraagd het monitor- en evaluatieonderzoek naar de CMK projecten in het kader van deze regeling uit te voeren. Dat gebeurt aan de hand van de volgende opzet. 7.1 Onderzoeksvragen De hoofdvraag van het onderzoek luidt: Hoe geven basisscholen en culturele organisaties in Zuid- Holland vorm aan de kwaliteit van cultuuronderwijs?. Deze vraag is onderverdeeld in vier deelvragen: 1. Hoe implementeren, verdiepen en ontwikkelen basisscholen het curriculum voor het leergebied kunstzinnige oriëntatie? 2. Hoe versterken scholen en culturele organisaties de inhoudelijke deskundigheid van hun leerkrachten en educatief medewerkers? 3. Op welke manier werken scholen en culturele aanbieders samen aan het verhogen van de kwaliteit van cultuureducatie? 4. Hoeveel basisscholen, leerkrachten en leerlingen zijn betrokken bij de projecten? 7.2 Opzet en doel van het onderzoek Het onderzoek bestaat uit vier metingen: een nulmeting, twee kwantitatieve metingen en een tussenliggende meting die deels kwalitatief en deels kwantitatief is. De kwantitatieve metingen bestaan uit vragenlijstonderzoek onder ICC ers en projectcoördinatoren. Daarmee wordt een breed en grootschalig beeld gegeven van de stand van zaken op twee momenten: in 2017/18 en in 2019/20. In het tussenliggende jaar wordt ook een kwalitatieve meting uitgevoerd die dient om het kwantitatieve beeld te verdiepen en te nuanceren. Het doel van het monitor- en evaluatieonderzoek is: Inzicht geven in de manier waarop scholen en culturele organisaties werken aan de drie thema s uit de regeling Cultuureducatie met kwaliteit: verankering van doorgaande leerlijnen, inhoudelijke deskundigheid en versterking van de onderlinge samenwerking. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 38

39 Een overzicht geven van de bereikaantallen van de CMK-projecten bij scholen en culturele organisaties en de veranderingen daarin. 7.3 Betrokkenheid bij het onderzoek Het onderzoek zal uitgevoerd worden in nauw overleg tussen Kunstgebouw en Oberon. Er wordt een klankbordgroep ingesteld die meedenkt met het onderzoek en dan met name over het instrumentarium (vragenlijsten, gespreksleidraden, interviews) en de rapportage. Oberon zal een voorlichtingsbrief over het onderzoek opstellen die verspreid kan worden onder projectcoördinatoren, scholen en culturele organisaties, zodat zij goed op de hoogte zijn van het onderzoek en wat zij daarvan gaan merken. Bij de planning van de onderzoeksactiviteiten wordt vanzelfsprekend rekening gehouden met het ritme van het schooljaar. In 2018 en 2020 zal een vertegenwoordiger van Oberon tijdens de provinciale bijeenkomst voor projectcoördinatoren de uitkomsten, bevindingen en conclusies van het monitorings- en evaluatie onderzoek bespreken. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 39

40 8. Planning Te nemen vervolgstappen in de aanloop naar de uitvoering van het project: Periode oktober februari 2017: in de Hoeksche Waard wordt samen met het onderwijs, het culturele veld en de gemeenten op basis van een stappenplan gewerkt aan een projectplan dat past in de CMK-doelstellingen en realistisch is in uitvoering en begroting. Februari 2017: sluiten van een samenwerkingsovereenkomsten met werkafspraken tussen Kunstgebouw en de deelnemende gemeenten. Periode oktober juni 2017: afronden van huidige CMK-projecten. Periode oktober februari 2017: samenstellen en installeren van een provinciale adviesgroep en een klankbordgroep ten behoeve van de Moneva. Periode oktober juni 2017: verder vormgeven van de samenwerking tussen Kunstgebouw, de Hogeschool Inholland, Pabo Driestar Educatief, Codarts en het Koninklijk Conservatorium. Vanaf februari 2017: start van CMK Verbinden en versterken in Zuid-Holland. Project Verbinden & Versterken CMK Zuid-Holland Kunstgebouw 40