Sociale houdbaarheid wettelijke pensioenen

Transcriptie

1 Presentatie voor pensioencolloquium Groen 4 mei 2012 Sociale houdbaarheid wettelijke pensioenen Greet De Vil - gdv@ Equipe sociale bescherming en vergrijzing

2 Sociale houdbaarheid van eerstepijlerpensioenen of adequaatheid van pensioenen Zijn pensioenen toereikend om 1) armoede bij ouderen te voorkomen 2) levensstandaard op een redelijk niveau te behouden bij pensionering Merk op: presentatie focust op eerste pijler, maar ook tweede- en derdepijler

3 Structuur presentatie Sociale houdbaarheid pensioenen 1. Armoede bij ouderen beperken 1.1 Stand van zaken Armoederisico bij ouderen Doelmatigheid minima uit eerste pijler 1.2 Projectie armoederisico 2. Behoud redelijke levensstandaard bij pensionering

4 Methodologische noot Armoede: verschillende concepten/definities, vaak gekenmerkt door: multidimensioneel karakter relatief karater (in tijd en ruimte) Inkomensdimensie van armoede armoede risico als inkomen < armoededrempel armoededrempel: verschillende methoden (wettelijke, relatieve, subjectieve, buget) relatieve armoededrempel: 60% van mediaan equivalent gezinsinkomen (Europese top van Laken (2001), NAPincl, ) equivalent beschikbaar gezinsinkomen: gezinsinkomen gecorrigeerd voor de omvang en samenstelling gezin (via gecorrigeerde OESO equivalentieschaal) op basis van EU-SILC (European Union Statistics on Income and Living Conditions)

5 Methodologische noot Relatieve armoededrempel obv EU-SILC: beperkingen enquêtegegevens: steekproefeffecten, geen collectieve huishoudens,... inhoud beschikbaar inkomen geen vermogen (kapitaal, woningbezit): belangrijk element voor levensstandaard ouderen drempel varieert bij andere keuzes over het %, inkomen,... time-lag: geen actuele situatie Stand van zaken op basis van EU-SILC 2010 inkomen 2009 Armoededrempel = per jaar of 973 per maand Bron: FOD Economie, Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie

6 Armoederisico bij ouderen (1) Armoederisico in België naar socio-economische kenmerken, 1 in % totale bevolking 14,6 jonger dan 65j, totaal - man - vrouw 65-plussers, totaal - man - vrouw 75-plussers, totaal 13,7 13,1 14,2 19,4 18,7 20,0 20,9 alleenstaande alleenstaande, < 65 jaar alleenstaande, > 65 jaar koppel, beiden < 65 j. koppel, 1 >= 65j. 9,1 17,4 18,8 19,1 21,1 werkenden werklozen gepensioneerden andere inactieven 4,5 16,1 24,5 30, Bron: Eurostat, EU-SILC 2010 (inkomen 2009)

7 Armoederisico bij ouderen (2) Evolutie armoederisico in België naar leeftijd (links) en socioeconomisch statuut (rechts), in % ,9 30,7 31,3 34,2 34,8 33,4 30, ,9 21,4 13,1 13,6 23,2 23,0 21,2 21,6 19,4 13,0 13,7 13,5 13,2 13, ,9 19,1 14,1 14,0 20,2 19,6 14,6 14,8 18,3 17,8 14,2 14,1 16,1 13, ,2 3,9 4,3 4,5 5,0 4,6 4, jonger dan 65 jaar 65 jaar en ouder totaal, 16 jaar en meer werklozen werkenden gepensioneerden Bron: Eurostat, EU-SILC (inkomen )

8 Armoederisico bij ouderen (3) Evolutie armoederisico in België naar leeftijd (links) en socioeconomisch statuut (rechts) bij een alternatieve armoededrempel van 50% van mediaan equivalent inkomen, in % ,9 18,1 19, , ,2 9,5 10,1 7,4 7,4 7,6 8,8 7,2 7,6 7,9 7,8 7,9 14, ,3 8,8 5 14,9 7,3 8,3 15,8 8,1 9,9 7,8 8,3 7,2 7,3 7,4 6,0 15,9 6,9 6, ,8 2,1 2,6 2,4 2,2 2,3 2, jonger dan 65 jaar 65 jaar en ouder totaal, 16 jaar en meer werklozen werkenden gepensioneerden Bron: Eurostat, EU-SILC (inkomen )

9 Armoederisico bij ouderen (4) Evolutie diepte (1) van armoederisico naar leeftijd en geslacht, in % Mannen, jaar Vrouwen, jaar Mannen, 65-plussers Vrouwen, 65-plussers (1) het mediaan inkomen van de populatie met een armoederisico in procent van de armoededrempel Bron: Eurostat, EU-SILC (inkomen )

10 Armoederisico bij ouderen (5) Armoederisico in België naar leeftijd op basis van beschikbaar inkomen rekening houdend met woningbezit(1), in % ,3 19,3 19, ,1 11,8 11, <= 17 jaar jaar >=65 jaar klassieke drempel drempel met geïmputeerde huur (1) Voor eigenaars en gesubsidieerde huurders wordt bij het gezinsinkomen een huur geïmputeerd en evenutele hypothecaire interestlasten afgetrokken => 60% armoededrempel = 1.060,5 /maand ( klassieke drempel = 973 /maand) Bron: FOD Economie ADSEI, EU-SILC 2010 (inkomen 2009)

11 Armoederisico bij ouderen (6) Subjectieve armoedemaatstaf (1), in % , , ,6 25,6 24,2 22,8 36,2 33, ,4 16,0 11,4 11,9 0 populatie totaal populatie zonder armoederisico populatie met armoederisico alleenstaande, < 65 jaar koppel, beiden < 65 jaar alleenstaande, >= 65j koppel, minstens 1 >=65 jaar (1) Percentage van de bevolking dat het moeilijk tot zeer moeilijk vindt om de eindjes aan elkaar te knopen Bron: Eurostat, EU-SILC (inkomen )

12 Structuur presentatie Sociale houdbaarheid pensioenen 1. Armoede bij ouderen beperken 1.1 Stand van zaken Armoederisico bij ouderen Doelmatigheid minima uit eerste pijler 1.2 Projectie armoederisico 2. Behoud redelijke levensstandaard bij pensionering

13 Methodologische noot Doelmatigheid gegarandeerde minima in armoedestrijd Bereiken zij de doelgroep? Zijn zij voldoende hoog? Minimumregelingen: - Gewaarborgd minimumpensioen (MP) = als berekend pensioen < MP kan het, onder (loopbaan)voorwaarden, opgetrokken worden tot MP - Minimumrecht per loopbaanjaar in de werknemersregeling sinds 1997 = slecht betaalde loopbaanjaren worden in de pensioenberekening verhoogd tot het bedrag van het minimumrecht per loopbaanjaar, onder voorwaarden Gelijkgestelde perioden, afgeleide rechten, Bijstand: inkomensgarantie voor ouderen (IGO), na bestaansmiddelentoets

14 Doelmatigheid minima uit 1 ste pijlerpensioen en bijstand in strijd tegen armoede 1. Gerechtigden minima MP in regeling werknemers (W) en zelfstandigen (Z) (op 1 augustus 2011) (1): -Ruim 1 op 4 gepensioneerde geniet MP -70% van zuivere Z (82% van de mannen en 58% van de vrouwen) -14% van zuivere W (7% van de mannen en 21% van de vrouwen) -58% van gemengd W+Z (voornamelijk deel Z) MP in overheidsregeling (O) (in juli 2010): - 5% van de gepensioneerden die een overheidspensioen hebben Minimumrecht per loopbaanjaar (MRL): -voornamelijk bij vrouwen -aantal loopbaanjaren opgetrokken tot minimumrecht ook groter bij vrouwen -zal verder aan belang winnen wegens soepelere toegangsvoorwaarden dan MP en sterke verhoging in oktober 2006 (1) Cumul met een overheidspensioen is niet uitgesloten

15 Doelmatigheid minima uit 1 ste pijlerpensioen en bijstand in strijd tegen armoede Inkomensgarantie voor ouderen (IGO), situatie op 1 januari bijna gerechtigden op IGO (of GIB) of 5,4% van de 65-plussers - 2/3de zijn vrouwen - 83% van de IGO-gerechtigden cumuleert IGO met een pensioen (92% bij mannen en 78 % bij vrouwen) 33% met enkel werknemerspensioen 11% met enkel zelfstandigenpensioen 37% met werknemers-en zelfstandigenpensioen - aandeel gepensioneerden met IGO, naar regeling 3% met enkel werknemerspensioen heeft IGO 9% met enkel zelfstandigenpensioen heeft IGO 10% met werknemers-en zelfstandigenpensioen heeft IGO

16 Doelmatigheid minima uit 1 ste pijlerpensioen en bijstand in strijd tegen armoede 2. Bedragen minima Bedragen na een volledige loopbaan op 1 februari 2012 in /maand Minimumpensioenen Gezinsbedrag/ samenwonende Alleenstaande - werknemers zelfstandigen overheid Minimumrecht per loopbaanjaar- werknemers - minimum (1) maximum Bijstand - IGO (648 x 2) 972 (1) Pensioen dat bekomen zou worden indien een volledige loopbaan gewaardeerd wordt aan het minimumrecht

17 Doelmatigheid minima uit 1 ste pijlerpensioen en bijstand in strijd tegen armoede Koopkrachtevolutie van bijstand en minimumpensioenen na een volledige loopbaan voor een alleenstaande 110 Koopkrachtevolutie: evolutie minima in constante prijzen (2011 = 100) Minpens W-alleen Minpens Z -alleen Minrecht W- alleen Max minrecht W- alleen IGO-alleen

18 Doelmatigheid minima uit 1 ste pijlerpensioen en bijstand in strijd tegen armoede Welvaartsevolutie van bijstand en minimumpensioenen na een volledige loopbaan voor een alleenstaande 45% Welvaartsevolutie: minima in % van het gemiddeld brutoloon bij werknemers 40% 35% 30% 25% 20% 15% Minpens W-alleen Minpens Z-alleen Minrecht W- alleen Max minrecht- alleen IGO-alleen

19 Doelmatigheid minima uit 1 ste pijlerpensioen en bijstand in strijd tegen armoede Bijstand en minimumpensioenen na een volledige loopbaan, in % van de relatieve armoededrempel op basis van de EU-SILC 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% raming 2011

20 Doelmatigheid minima uit 1 ste pijlerpensioen en bijstand in strijd tegen armoede Merk op: verschillen in equivalentieschaal gebruikt voor bepalen van relatieve armoededrempel en deze impliciet in regelgeving sociale zekerheid en bijstand gezinspensioenen of bijstand voor koppel a priori minder adequaat dan bedragen alleenstaande bij toets met relatieve armoededrempel Immers, equivalentieschaal bij gehuwd koppel (als verhouding uitkering voor koppel of gezinspensioen tov uitkering voor alleenstaande) Pensioenwetgeving minimum werknemers: gewicht van 1,25 Pensioenwetgeving minimum zelfstandigen: gewicht van 1,30 IGO: gewicht van 1,33 Relatieve methode: gewicht van 1,5

21 Structuur presentatie Sociale houdbaarheid pensioenen 1. Armoede bij ouderen beperken 1.1 Stand van zaken Armoederisico bij ouderen Doelmatigheid minima uit eerste pijler 1.2 Projectie armoederisico 2. Behoud redelijke levensstandaard bij pensionering

22 Projectie van armoederisico bij ouderen resultaten van model MIDAS Enkele kenmerken van MIDAS Microsimulation for the Development of Adequacy and Sustainability, ontwikkeld door FPB Op basis van steekproef (PSBH, Panel Study on Belgian Households (golf 2002) EU SILC) Simulatieperiode: Projectie op basis van demografische, macro-economische, socioeconomische en sociale beleidsscenario s conform paramters van de Studiecommissie voor de Vergrijzing (coherent met model voor financiële houdbaarheid van vergrijzing (MALTESE)) Projecties bij ongewijzigd beleid

23 Projectie van armoederisico bij ouderen resultaten van model MIDAS Evolutie armoederisico naar statuut, in % Totale bevolking Werkenden Gepensioneerden Bron: Jaarlijks verslag SCvV, 2011

24 Structuur presentatie Sociale houdbaarheid pensioenen 1. Armoede bij ouderen beperken 1.1 Stand van zaken Armoederisico bij ouderen Doelmatigheid minima uit eerste pijler 1.2 Projectie armoederisico 2. Behoud redelijke levensstandaard bij pensionering

25 Levensstandaard na pensionering: theoretische vervangingsratio (TRR) Vervangingsratio: geeft een indicatie van de mate waarin het pensioensysteem in staat is de levensstandaard van een werkende te behouden wanneer hij op pensioen gaat Formule: pensioeninkomen tijdens het eerste jaar pensionering / inkomen uit arbeid tijdens het laatste gewerkte jaar Voorzichtige interpretatie! - Geen volledige weergave van algemene levensstandaard (enkel pensioeninkomen) - Opgesteld voor theoretische typegevallen, wat niet representatief is voor het totaal aantal gepensioneerden op moment van pensionering => eerder orde van grootte

26 Levensstandaard na pensionering: theoretische vervangingsratio (TRR) Vervangingsratio s voor typegevallen, berekend door FOD SZ voor Indicatoren subgroep van Social Protection Committee (SPC) voor EC (Open Methode van Coördinatie) «Basistype»: alleenstaande man in werknemersregeling die gedurende 40 jaar voltijds heeft gewerkt, de hele loopbaan het gemiddelde brutoloon van het corresponderende jaar verdiende en op 65 jaar met pensioen gaat. Hij geniet ook een aanvullende pensioen waarvoor vanaf 1992 bijdragen werden gestort ten belope van 4,25% op het brutoloon. varianten, bijvoorbeeld met verschillen naar verloning (1) «laag inkomenstype»: gedurende hele loopbaan 66% van gemiddeld brutoloon (2) «hoog inkomenstype»: continu stijgend loon, van 100% in begin tot 200% van het brutoloon op het einde van de carrière Vervangingsratio s in 2010 en 2050

27 Levensstandaard na pensionering: theoretische vervangingsratio (TRR) Theoretische vervangingsratio s naar typegeval, voor pensionering in 2010 en 2050 Basistype Laag inkomenstype (66% gem Y) Hoog inkomenstype (100->200% gemy) Bruto vervangingsratio 51,3% 52,7% 59,2% 62,2% 34,3% 26,4% - 1ste pijler 46,0% 41,1% 53,8% 49,7% 29,7% 20,6% - 2de pijler 5,4% 11,6% 5,4% 12,5% 4,6% 5,8% Netto vervangingsratio 74,0% 75,8% 85,1% 88,4% 54,2% 41,9% Bron: FOD Sociale Zekerheid

28 Besluit: adequaatheid pensioenen minima en bijstand in strijd tegen armoede 1) Stand van zaken armoederisico (op basis van relatieve armoededrempel van EU-SILC) relatief hoog armoederisico bij 65-plussers nuanceren indien rekening wordt gehouden met woningbezit, met diepte van armoede dalend verloop sinds 2005, o.a. door sterke verhogingen IGO (vaak als aanvulling op pensioen) (vb +14% in december 2006), stijging minimumrecht per loopbaanjaar en minimumpensioen bij zelfstandigen => kloof minima en relatieve armoededrempel op laagste pijl sinds 2003 optrekken IGO ( wettelijke armoededrempel) tot armoededrempel? welke drempel? beperkingen drempel (vb time lag) welke equivalentieschaal?

29 Besluit: adequaatheid pensioenen minima en bijstand in strijd tegen armoede 2) Vooruitzichten armoederisico bij gepensioneerden tot 2060 (op basis van microsimulatiemodel MIDAS simulatie SCvV 2011) tot 2030: verdere daling van armoederisico omwille van: - stijgende activiteitsgraad vrouwen hogere pensioenen en vaker een (hoger) arbeidsinkomen in gezinnen samengesteld uit gepensioneerde en werkende - IGO voor alleenstaande boven MIDAS-armoededrempel tussen : stabilisatie armoederisico - voornamelijk armoederisico voor koppels met IGO : toename armoederisico wegens minder sterke groeihypothese voor IGO ten opzichte van lonen ( loskoppeling van 0,5%)

30 Besluit: adequaatheid pensioenen behoud van redelijke levensstandaard na pensionering Inkomensterugval op moment van pensionering is groter voor de types met hoge lonen en stijgende werknemerslonen aangezien: - 1ste pijlerpensioen berekend is obv volledige loopbaan, dus ook lagere lonen uit begin van de loopbaan - meer loopbaanjaren in de pensioenberekening aan de loongrens zullen worden gewaardeerd - lage lonen worden opgetrokken tot het minimumrecht per loopbaanjaar (of optrekken pensioen tot minimumpensioen) Gunstig fiscaal regime zorgt voor hogere netto vervangingsratio s dan bruto ratio s