Leefbaarheid Schipholregio: meer dan geluid alleen. de resultaten van een enquête onder bewoners

Transcriptie

1 Leefbaarheid Schipholregio: meer dan geluid alleen de resultaten van een enquête onder bewoners

2

3 Leefbaarheid Schipholregio: meer dan geluid alleen de resultaten van een enquête onder bewoners In opdracht van gemeente Haarlemmermeer en provincie Noord-Holland Gooitske Marsman Kees Leidelmeijer april 2001 RIGO Research en Advies BV De Ruyterkade AC Amsterdam telefoon telefax Rapportnummer: 77940

4

5 Inhoudsopgave SAMENVATTING 1 INLEIDING ACHTERGROND VAN HET ONDERZOEK VRAAGSTELLING EN DOEL VAN HET ONDERZOEK OPZET VAN HET ONDERZOEK STRATIFICATIE EN WEGING RESPONS RESPONDENTEN EN WEIGERAARS VERGELEKEN OPZET RAPPORTAGE 12 2 LEEFBAARHEID EEFBAARHEID: EERDERE BEVINDINGEN AFBAKENING BEGRIP LEEFBAARHEID INDICATOREN LEEFBAARHEID OPERATIONALISERING EINDOORDEEL LEEFBAARHEID WOONMILIEU EN LEEFBAARHEID MODERERENDE VARIABELEN EERDER ONDERZOEK IN DE REGIO ONDERZOEKSMODEL LEEFBAARHEID NADER INGEVULD 20 3 WAARNEMEN EN HINDER HOREN EN HINDER VAN GELUID WAARNEMEN EN HINDER VAN GEUR EN TRILLINGEN LUCHTKWALITEIT EN EXTERNE VEILIGHEID HUISHOUDENTYPEN EN HINDER CONCLUSIES 42

6 4 BELEVING VAN DE WOONOMGEVING BELEVING VAN DE WOONOMGEVING MILIEUHYGIËNE EN WAARDERING VAN DE WOONOMGEVING KENMERKEN VAN DE WOONOMGEVING KENMERKEN VAN DE WONING VERSCHILLEN TUSSEN HUISHOUDENS VERSCHILLEN TUSSEN WOONMILIEUS CONCLUSIE 68 5 DENKMODEL BELEVING VAN DE WOONOMGEVING FACTORANALYSE MODEL VOOR BELEVING VAN DE WOONOMGEVING DE TOEKOMST CONCLUSIES 79 6 OP P WEG NAAR EEN PAKKET T VAN MAATREGELEN INVLOED OP BELEVING VAN DE WOONOMGEVING BEPALEN VAN KNELPUNTEN EN PLUSPUNTEN VERMINDEREN VAN DE KNELPUNTEN VERSTERKEN VAN DE PLUSPUNTEN RANDVOORWAARDEN TOT SLOT 86 Bijlage 1 Tabellen 89 Bijlage 2 Woonmilieus 97

7 SAMENVATTING I Samenvatting S1 S2 S3 Leefbaarheid in de omgeving van Schiphol In dit onderzoek is de beleving van de woonomgeving in de regio rond Schiphol onderzocht. Door een groeiende luchthaven zou de leefbaarheid in de komende jaren onder druk kunnen komen te staan. Daarbij moet niet alleen gedacht worden aan het toenemende aantal vliegtuigbewegingen, maar ook aan de toenemende bedrijvigheid die met deze groei samengaat. Om ook in de toekomst te kunnen zorgen voor een leefbare situatie rond Schiphol zijn de gemeente Haarlemmermeer en de provincie Noord-Holland het erover eens dat er een pakket van leefbaarheidsmaatregelen voor de regio moet worden opgesteld. Om tot een pakket van maatregelen te komen die kunnen bijdragen aan het in stand houden van en het verbeteren van de leefbaarheid in de omgeving van de luchthaven zijn beide partijen gezamenlijk het project Leefbaarheid omgeving Schiphol gestart. Het bewonersonderzoek, waarvan de resultaten in deze rapportage vermeld staan, is de afronding van de eerste twee fasen van dit project. Het doel van het bewonersonderzoek is meer inzicht te krijgen in de indicatoren die een rol spelen bij de wijze waarop de bewoners rondom Schiphol hun woonomgeving beleven. Deze resultaten zullen in de vervolgfasen van het project beleidsmatig moeten worden vertaald en uitgewerkt worden in een pakket van maatregelen. Hierin zal ook de rol van de verschillende partijen, zoals de luchtvaartsector, rijksdepartementen en de regionale en lokale overheid duidelijk moeten worden en de wijze waarop de maatregelen uitgevoerd kunnen worden. Wat is leefbaarheid? Leefbaarheid is een breed begrip dat op vele manieren kan worden ingevuld. In dit onderzoek is leefbaarheid benaderd vanuit het perspectief van de bewoners. Er is nagegaan in hoeverre mensen het prettig vinden om te wonen waar zij wonen. Dit wordt in het vervolg aangeduid als de beleving van de woonomgeving. Het uitgangspunt is dat wanneer de omgeving niet voldoende tegemoet komt aan de wensen van de bewoners bijvoorbeeld doordat er veel vervuiling is, er onvoldoende kwaliteit is van de voorzieningen of doordat men veel hinder ervaart van wegverkeer of vliegtuigen de leefbaarheid in het geding is. Opzet bewonersonderzoek oek Het onderzoek is uitgevoerd in het gebied binnen de 20Ke-zone rond Schiphol (zie figuur S1). Er is een omvangrijke bewonersenquête gehouden waar aan totaal ruim huishoudens hun medewerking hebben verleend. Met het bewonersonderzoek is geprobeerd te achterhalen welke kenmerken van de woonomgeving (binnen de compartimenten milieu, fysiek en sociaal) bijdragen aan het oordeel van de bewoners over de leefbaarheid. De resultaten worden gebruikt ter toetsing van de beleidsmatige keuzes en prioritering van maatregelen om de leefbaarheid in de omgeving van Schiphol in stand te houden of te verbeteren. Het gebied binnen de 20Ke-zone rond Schiphol is omvangrijk. Het gaat in totaal om een kleine woningen, verdeeld over (zeer) verschillende woonmilieus. Zo behoren de nieuwbouwwijken ten westen van Amsterdam (Nieuw-Sloten, De Aker) tot

8 II INLEIDING het gebied, maar ook de naoorlogse wijken als Slotervaart-Overtoomse Veld en Osdorp en de centra van Aalsmeer en Hoofddorp. figuur S1 Het onderzoeksgebied 20Ke 35Ke 45Ke 65Ke Zaandam De Aker Amsterdam West Nieuw-Sloten Hoofddorp Nieuw-Vennep Buitenveldert Amstelveen Aalsmeer Uit eerder onderzoek is bekend dat het oordeel van bewoners over de woonomgeving verschilt per woonmilieu. In een centrummilieu hechten de bewoners aan andere kwaliteiten van de woonomgeving dan in landelijk gebied, hoewel er natuurlijk ook overeenkomsten zijn. Omdat woonmilieus en hun bewoners sterk kunnen verschillen, is het onderzoek zo opgezet dat uitspraken over het belang van milieufactoren en fysieke en sociale aspecten van de woonomgeving kunnen worden gedaan per woonmilieu en per geluidszone. De verdeling van het gebied naar woonmilieus binnen de onderscheiden zones is weergegeven in figuur S2.

9 SAMENVATTING III III figuur S2 Verdeling van woonmilieus binnen het onderzoeksgebied Hoofddorp Nieuw-Vennep 20Ke 35Ke 45Ke 65Ke Zaandam De Aker Amsterdam West Nieuw-Sloten Buitenveldert Amstelveen Aalsmeer S4 Resultaten bewonersenquête S4.1 Leefbaarheid: het algemene oordeel van de bewoners De bewoners van het gebied binnen de 20Ke-zone rond Schiphol beoordelen hun woonomgeving niet veel negatiever of positiever dan de gemiddelde Nederlander. Dit gegeven maskeert echter de verschillen in de beleving tussen de woonmilieus en de geluidszones in het gebied. In de meeste geluidszones zijn woonmilieus te vinden waar de beleving van de woonomgeving onder het landelijk gemiddelde ligt terwijl andere woonmilieus juist gunstig afsteken bij het landelijk gemiddelde (zie figuur S3). De meest negatieve beleving van de woonomgeving is geconstateerd in het woonmilieu stedelijk vroeg-naoorlogs, zoals delen van de westkant van Amsterdam, Buitenveldert en Amstelveen. Binnen elke geluidszone is het leefbaarheidsoordeel in dit woonmilieu steevast lager dan in de andere woonmilieus in dezelfde zone. Dat geeft aan dat de problemen in deze woonmilieus algemener zijn dan problemen die samenhangen met de aanwezigheid van de luchthaven. De meest positieve oordelen over de woonomgeving zijn geconstateerd in de 35-45Ke-zone en meer in het bijzonder in het suburbane groene milieu (het landelijke gebied).

10 IV INLEIDING figuur S3 Leefbaarheid per woonmilieu gerangschikt van minst positief naar positiefst Ke-zone 20Ke 35Ke 45Ke 65Ke oplopende leefbaarheid stedelijk vroeg-naoorlogs stedelijk laat-naoorlogs grootstedelijk recente wijken centrum stedelijke etagewijken (Amsterdam) centrum wijken suburbaan recent suburbaan groen hoofdwegen Bebouwde kom Zaandam De Aker Amsterdam West Nieuw-Sloten Hoofddorp Nieuw-Vennep Buitenveldert Amstelveen Aalsmeer S4.2 Ervaren hinder Hoewel de bewoners van het gebied rond Schiphol over het algemeen hun woonomgeving niet beduidend negatiever ervaren dan de gemiddelde Nederlander, moet worden geconstateerd dat de hinder in grote delen van het gebied hoog is. Binnen de 20Ke-zone is ongeveer 70% van de bewoners gehinderd door geluid van vliegtuigen, waarvan ruim de helft ernstig. Ook de hinder in het gebied als gevolg van wegverkeer is bovengemiddeld: ruim 50% gehinderden. Dit is begrijpelijk op grond van de hoge dichtheid in grote delen van het gebied (wegverkeer binnen de bebouwde kom) en de omvangrijke weginfrastructuur (snelwegen). De hinder door vliegtuiggeluid neemt zoals mag worden verwacht toe met de geluidszone. Evenals in eerdere onderzoeken in het gebied rondom Schiphol is het aandeel gehinderden aanzienlijk hoger dan zou mogen worden verwacht volgens de Kesystematiek (daarbij wordt er bijvoorbeeld uitgegaan van 25% ernstig gehinderden bij 35Ke). Ook in een aantal woonmilieus binnen de lagere Ke-zones is veel hinder door vliegtuiggeluid. In het bijzonder valt het hoge aandeel gehinderden in de centrum-

11 SAMENVATTING V etagewijken (Amsterdam Oud-West en -Zuid) op. Dit gebied ligt in z n geheel buiten de 35 Ke-contour, maar ten noordoosten van Schiphol en dus bij overheersende zuidwestenwind in de courante aanvliegroute. figuur S4 Hinder van geluid van vliegtuigen n geranschikt per zone (gemiddelde hinder op 10- puntsschaal) Hoofddorp Nieuw-Vennep 20Ke 35Ke 45Ke 65Ke Zaandam De Aker Amsterdam West Nieuw-Sloten Buitenveldert Amstelveen Aalsmeer S4.3 De toekomstverwachtingen De verwachting is dat Schiphol de komende jaren zal blijven groeien. De bewoners van het gebied achten dat in grote meerderheid een goede zaak voor de economie. Tegelijkertijd is er een substantiële groep (38%) die denkt door het groeiende Schiphol minder prettig in het gebied te zullen wonen. In de 35-45Ke-zone het gebied waar de beleving van de woonomgeving nu het meest positief is - is die groep het grootst (49%). De meerderheid van de bewoners in het totale onderzoeksgebied (58%) verwacht in de toekomst meer overlast door vliegtuigen te ervaren. Een nog grotere groep verwacht dat de groei van Schiphol meer verkeersoverlast met zich mee zal brengen (76%) en het milieu zal aantasten (73%). Dat de bewoners van het gebied rond Schiphol negatieve verwachtingen hebben omtrent de ontwikkeling van de leefbaarheid van het gebied bij een groeiend Schiphol, heeft mede te maken met het vertrouwen in de rijksoverheid en Schiphol. Slechts een kleine 40% van de bewoners vertrouwt erop dat de rijksoverheid de normen zal handhaven. Ongeveer de helft denkt dat rijksoverheid en Schiphol bij een verdere groei zullen proberen de geluidsoverlast te beperken. Communicatie speelt hierin ook een rol. Mensen die vinden dat zij onvoldoende informatie ontvangen over de groei van Schiphol en die vinden dat men onvoldoende inspraakmogelijkheden heeft, ervaren meer hinder en staan negatiever tegenover uitbreiding van de luchthaven.

12 VI INLEIDING S5 Indicatoren van leefbaarheid Leefbaarheid wordt bepaald door een scala aan factoren in de woonomgeving. Deze kunnen worden onderverdeeld in een viertal compartimenten: - fysieke kenmerken woning, zoals grootte, indeling en woningtype - fysieke kenmerken woonomgeving, zoals voorzieningenniveau en groen - sociale kenmerken woonomgeving, zoals het ontbreken van overlast en sociale cohesie - milieukenmerken, zoals geluid, geur en trillingen van diverse bronnen Aan de bewoners is gevraagd hoe zij hun woonomgeving op deze aspecten ervaren. Daaruit kan worden opgemaakt wat sterke en zwakke punten zijn van het woonmilieu en welke aspecten in sterkere of juist minder sterke mate bijdragen aan de beleving van de woonomgeving. Juist het kennen van deze bijdragen is belangrijk om in een vervolgstap te komen tot een effectief pakket maatregelen om de leefbaarheid in stand te houden en/of te verbeteren. S5.1 Bepalen belang indicatoren en aspecten in relatie tot leefbaarheid Om tot inzicht te komen welke indicatoren van leefbaarheid meer en minder bijdragen aan het totaal oordeel zijn verschillende stappen ondernomen. Zoals gezegd hebben de bewoners alle aspecten afzonderlijk beoordeeld (zowel naar het belang van als naar het oordeel over het aspect is gevraagd). Sommige van deze aspecten hangen samen met elkaar, zoals bijvoorbeeld de aspecten thuis voelen bij de mensen in de buurt, men kent elkaar en saamhorigheid. Deze samenhangende groepen van aspecten noemen we de factoren. Er is onderzocht welke factoren het sterkst samenhangen met leefbaarheid en welke factoren een minder bepalende rol spelen. In tabel S1 staan de verschillende factoren gerangschikt naar de sterkte van hun invloed op de beleving van de leefbaarheid. De top drie bestaat uit buurtbewoners, 'de woning' en sociale veiligheid. Ook voor de specifieke aspecten binnen een factor geldt: de bovenste aspecten hebben over het geheel genomen meer invloed dan de onderste. Per woonmilieu zijn er verschillen in de mate waarin de factoren de beleving van de woonomgeving beïnvloeden. In tabel S1 zijn de velden gekleurd per factor. De gekleurde velden geven aan welke factoren in de specifieke woonmilieus van invloed zijn. Als specifieke aspecten binnen een factor een sterke samenhang hebben met de beleving van de woonomgeving zijn deze aangegeven met een donkerdere kleur (licht geel betekent factor hangt samen, licht oranje aspect hangt sterker samen dan gemiddeld, donderoranje aspect hangt zeer sterk samen). S5.2 Bepalen van knelpunten en pluspunten Als er geen relatie is tussen een factor (of aspect) en de waardering van de woonomgeving in een woonmilieu, betekent dat niet dat er niets aan de hand is. Zo rapporteren de bewoners van de centrum etagewijken in Amsterdam juist veel geluidhinder. In de tabel S1 is door de kleur van de omranding aangegeven wanneer een woonmilieu ongunstig scoort op een specifiek aspect (zwart) of juist gunstig scoort naar het oordeel van de bewoners (groen). De knelpunten en pluspunten zijn relatief. Dat wil zeggen, per aspect zijn steeds die woonmilieus gekozen die er in positieve of negatieve zin uitspringen vergeleken met het algemene beeld in de regio.

13 SAMENVATTING VII VII tabel S1 Knelpunten en pluspunten van de woonomgeving en het belang van deze aspecten voor de beleving van de woonomgeving, per woonmilieu compartiment factor aspect centrum etage centrum stedelijk vroeg naoorlogs stedelijk laatnaoorlogs grootstedelijk recent suburbaan recent suburbaan groen sociaal buurtbew oners thuisvoelen bij mensen saamhorigheid men kent elkaar fysiek w oning prettige sfeer w oning indeling goed en geschikt isolatie sociaal sociale veiligheid overlast omw onenden overlast, vandalisme buurt sociaal (on)veilig inbraken fysiek/ sociaal netw erk ligging t.o.v. familie en vrienden fietsbereikbaarheid ligging t.o.v. w erk auto-ontsluiting milieu cumulatie cumulatie hinderbronnen hinderbronnen 3 milieu geluidhinder geluid van buren 3 straatgeluiden 3 geluid w egverkeer fysiek dichtheid w oningen dicht op elkaar veel parkeeroverlast uitgaangsgelegenheden bereikbaarheid ov milieu hinder railverkeer geluid trillingen fysiek voorzieningen groen scholen speelgelegenheid zorg w inkels milieu verkeer verkeersveiligheid drukte trillingen milieu hinder vliegtuigen trillingen geur geluid milieu externe veiligheid/ luchtkw aliteit 3 3 luchtkw aliteit gevaarlijke stoffen 3 3 luchtvaart bepaalt leefbaarheid (factor) 2 bepaalt leefbaarheid (specifiek asoect) 1 bepaalt leefbaarheid zeer sterk (spec. aspect) knelpunt (dissatifier) pluspunt (satisfier)

14 VIII INLEIDING De combinatie tussen sterke en zwakke punten van de woonmilieus aan de ene kant en de relatie tussen de omgevingsaspecten en/of factoren en de beleving van de woonomgeving aan de andere kant, geeft aanknopingspunten voor beleid: welke problemen zijn waar gelokaliseerd en in welke mate zal aanpak van het knelpunt resulteren in een verbetering van de beleving van de woonomgeving. Dit leidt tot zes mogelijke combinaties die in het kader verder worden toegelicht. Beleidsmatige interpretatie tabel Combinatie 1: knelpunt en invloed op de leefbaarheid Het samengaan van een knelpunt en een sterke invloed op de beleving van de woonomgeving geeft aan dat voor het betreffende woonmilieu het wegnemen of verminderen van het probleem sterk zal bijdragen aan de leefbaarheid. Combinatie 2: geen knelpunt, wel invloed op leefbaarheid Ook wanneer een kenmerk geen opvallend plus- of minpunt is in een wijk, maar er wel een invloed is op de beleving van de woonomgeving mag worden verwacht dat het versterken van de kwaliteit van het aspect de beleving van de woonomgeving ten goede zal komen. Combinatie 3: pluspunt en invloed op leefbaarheid Als een kenmerk juist een pluspunt is van een wijk en het de beleving van de woonomgeving gunstig beïnvloedt, is er niet zozeer sprake van het wegnemen van problemen of versterken van de kwaliteit. Het is dan vooral van belang de kwaliteiten in stand te houden. Combinatie 4: knelpunt en geen directe invloed op leefbaarheid De combinatie van een knelpunt zonder dat dit een sterk effect heeft op de beleving van de woonomgeving lijkt in eerste instantie bevreemdend. Het is een combinatie die vooral in de centrum-etagewijken veel voorkomt. Het gaat dan in het bijzonder om aspecten die inherent lijken te zijn aan de woonomgeving. Combinatie 5: geen knelpunt, geen invloed leefbaarheid Als een aspect van de woonomgeving geen expliciet knel- of pluspunt is en ook niet bijdraagt aan de verschillen tussen bewoners in beleving van de woonomgeving in een woonmilieu is het aannemelijk dat het aspect er geen grote rol speelt. Combinatie 6: pluspunt, geen invloed leefbaarheid De combinatie van een pluspunt zonder effect op de waardering van de woonomgeving komt niet veel voor. Verdere verbetering hiervan zal niet veel bijdragen aan een positiever oordeel van de bewoners over hun woonomgeving. Het verminderen van dergelijke kwaliteiten zal er echter waarschijnlijk wel degelijk toe leiden dat men een negatiever oordeel krijgt over de woonomgeving. S6 Hoe nu verder? Het huidige Schiphol veroorzaakt hinder en beïnvloedt de beleving van de woonomgeving door de bewoners per saldo in negatieve zin, hoewel veel andere aspecten van de woonomgeving een groter effect hebben. De verwachtingen van de bewoners van de regio over de effecten van een toekomstige uitbreiding van Schiphol zijn overwegend negatief. Deze twee resultaten combinerend lijkt het redelijk te veronderstellen dat bij een verdere uitbreiding van het gebruik van de luchthaven de leefbaarheid in de regio onder druk komt te staan (direct, maar ook indirect door aanzuigende werking op bedrijvigheid en daarmee samenhangende toename in wegverkeer en drukte). Hier-

15 SAMENVATTING IX IX onder wordt kort ingegaan op de wijze waarop de resultaten van het onderzoek als aangrijpingspunten kunnen worden gebruikt voor het beleid dat er op gericht is de leefbaarheid in de regio te consolideren en te versterken. S6.1 Verminderen van de knelpunten De grootste effectiviteit op de leefbaarheid wordt verwacht van het verminderen van de zogenaamde dissatisfiers in de woonomgeving. Dit zijn de knelpunten. Zeker wanneer deze knelpunten sterk bijdragen aan een negatieve beleving van de woonomgeving zou hier een prioriteit moeten liggen. In tabel S2 zijn deze knelpunten per woonmilieu weergegeven. Aan dit lijstje zouden nog de algemene knelpunten in de woonmilieus kunnen worden toegevoegd. De dissatisfiers zijn in alle compartimenten terug te vinden: milieu (van vliegtuiggeluid tot verkeersoverlast en cumulatie van hinderbronnen), fysiek (isolatie van woningen, voorzieningen) en sociaal (vandalisme, sociale structuur in wijken). tabel S2 Knelpunten met een bijdrage aan de beleving van de woonomgeving per woonmilieu Compartiment ment centrum etage centrum stedelijk stedelijk laat- vroeg naoor- naoorlogs logs grootstedee- lijk recent suburbaan recent suburbaan groen Fysiek woning w woningkwaliteit woningkwaliteit woningisolatie Fysiek woon- omgeving groenvoorzieningen uitgaansgelegenheden uitgaansgelegenheden openbaar vervoer openbaar vervoer speelgelegenheid fietsbereikbaarheid zorgvoorzieningen winkelvoorzieningen Sociaal sociale samenhang sociale samenhang sociale veiligheid overlast, vandalisme overlast vandalisme inbraken Milieu cumulatie hinderbronnen geluidhinder buren geluidhinder buren geluid railverkeer geluidhinder straat verkeersdrukte en geluid geluid wegverkeer geluid wegverkeer geluid wegverkeer hinder vliegtuigen

16 X INLEIDING S6.2 Versterken van de pluspunten Een tweede invalshoek naast het verminderen van dissatisfiers is op zijn minst in stand houden van de satisfiers en waar mogelijk het verbeteren van de pluspunten in de woonomgeving. Deze beperken zich tot de compartimenten fysiek en sociaal. De milieu-aspecten worden in beginsel alleen opgevat als dissatisfier. De pluspunten verschillen sterk tussen woonmilieus (zie tabel S3). Het is zaak om bij het versterken van de kwaliteiten in te spelen op de wensen en noden van de bewoners. tabel S3 Pluspunten met een bijdrage aan de beleving van de woonomgeving per woonmilieu Compartiment ment centrum etage centrum stedelijk stedelijk laat- vroeg naoor- naoorlogs logs grootstedee- lijk recent suburbaan recent suburbaan groen Fysiek woning w isolatie isolatie isolatie prettige sfeer prettige sfeer Fysiek woon- omgeving bereikbaarheid per fiets ontsluiting per auto ontsluiting per auto ruimte ruimte ligging t.o.v. werk ligging t.o.v. werk uitgaansgelegenheden groen scholen openbaar vervoer zorgvoorzieningen speelgelegenheid speelgelegenheid winkels winkels Sociaal geen overlast omwonenden geen overlast omwonenden geen vandalisme geen vandalisme sociale veiligheid sociale veiligheid sociale veiligheid geen inbraken geen inbraken S6.3 Randvoorwaarden In de bovenstaande overzichten met mogelijke aangrijpingspunten voor het in stand houden of verbeteren van de leefbaarheid zijn twee belangrijke randvoorwaarden die nauw samenhangen met het succes of falen van de pogingen nog niet aan de orde geweest. Allereerst is er een belangrijke taak weggelegd voor de communicatie met de bewoners in de regio. Dat geldt voor eventuele toekomstige uitbreiding, maar het

17 SAMENVATTING XI XI geldt ook de huidige situatie. In het bijzonder wanneer door weersomstandigheden, werkzaamheden op de luchthaven of door overschrijding van de contour in een ander gebied bepaalde aanvliegroutes onevenredig veel moeten worden gebruikt, ontstaat veel hinder. De bewoners van dergelijke gebieden buiten de 35 Ke-zone zijn immers minder voorbereid op de overlast (zowel in mentale zin als fysieke zin door bijvoorbeeld woningisolatie) en zijn daardoor ook meer gehinderd. Daarnaast komt uit het onderzoek duidelijk naar voren dat de bewoners in de regio weinig vertrouwen hebben in het handhavingsbeleid ten aanzien van de geluidsnormen van Schiphol. Dit tegen de achtergronden van het gevoerde beleid (zoals het gedogen van overschrijdingen in 1998 en 1999) en de reactie van de sector op boetes bij overschrijding in 2000 en de wijze waarop dit in de kranten is gecommuniceerd liggen hieraan ten grondslag. Het is belangrijk om het vertrouwen weer terug te krijgen. Gebeurt dit niet dan kan men zich afvragen of het nemen van maatregelen om de leefbaarheid in stand te houden en/of te verbeteren wel zinvol is. S7 Tot slot Het onderhavige onderzoek heeft enig inzicht gebracht in welke aspecten van de woonomgeving op regioniveau - en ingezoomd op woonmilieus - van groter en minder groot belang zijn bij de wijze waarop mensen hun woonomgeving beleven en dus uiteindelijk de leefbaarheid bepalen. De indicatoren verschillen sterk in concreetheid. Zo is de indicator geluid veel concreter dan sociaal netwerk. Zeker bij een algemenere indicator is het van belang om in een eventuele vervolgstap verder uit te zoeken wat nu precies de kern is waarom deze zoveel bijdraagt aan de leefbaarheid. Bijvoorbeeld, welke aspecten zorgen ervoor dat groenvoorzieningen positief worden beoordeeld of wat maakt dat men zich thuis voelt in de buurt? Gezien de diversiteit in aspecten die een rol spelen bij de beleving van de bewoners is het in ieder geval duidelijk dat de aanpak van de leefbaarheid in de regio Schiphol op veel fronten en met alle betrokken partijen zal moeten plaatsvinden. Daarbij zal een integraal beleid moeten worden ontwikkeld dat alle compartimenten van leefbaarheid omvat. Ook is duidelijk geworden dat de regio niet als een uniform gebied is te beschouwen. Dit betekent dat er gebiedsgericht beleid zal moeten worden gevoerd, waarbij de implementatie van een deel van de maatregelen locatie specifiek zal moeten worden ingevuld.

18 XII INLEIDING

19 INLEIDING 1 1 Inleiding 1.1 Achtergrond van het onderzoek De leefbaarheid in de regio Schiphol kan in de komende jaren onder druk komen te staan door de groeiende luchthaven. Om te zorgen voor een leefbare situatie rond Schiphol zijn de gemeente Haarlemmermeer en de provincie Noord-Holland het erover eens dat er een pakket van leefbaarheidsmaatregelen voor de regio moet worden opgesteld. Dit pakket moet alle betrokken partijen, zowel de lokale en regionale overheid als de burgers, maar ook de sector zelf, meer zeggenschap geven over hoe zij kunnen inspelen op de aanwezigheid en de ontwikkeling van de luchthaven en invloed kunnen uitoefenen op de leefbaarheid in de regio rondom Schiphol. Dit betekent dat het pakket zal moeten bestaan uit maatregelen die kunnen bijdragen aan het verbeteren van de leefbaarheid in de omgeving van de luchthaven. Om tot een pakket van instrumenten en maatregelen te komen die bijdragen aan de leefbaarheid, zijn betrokken de gemeente Haarlemmermeer en de provincie Noord- Holland het project Leefbaarheid omgeving Schiphol gestart. Deze twee partijen werken samen in dit project. De Gemeente Haarlemmermeer omdat in haar strategische inzet over de toekomst van Schiphol de gemeente de noodzaak heeft benadrukt van individuele benadering, maatwerk en meer beslissingsvrijheid van locale en regionale partijen met name voor het aspect leefbaarheid. Dit onder de noemer van Leefbaarheid als coproductie. De provincie Noord-Holland omdat de minister van Verkeer en Waterstaat aan gedeputeerde A. Wildekamp van de provincie Noord-Holland een verzoek heeft gedaan voor een uitwerking van maatregelen ten aanzien van nietakoestische factoren. Naast de initiatiefnemers, de gemeente Haarlemmermeer en de provincie Noord- Holland, zullen ook andere partijen zoals andere gemeenten, de luchtvaartsector, maatschappelijke groeperingen en bewoners betrokken zijn bij het opstellen van de leefbaarheidsvisie. In het project Leefbaarheid omgeving Schiphol zijn de volgende vier fasen te onderscheiden: fase 1: Inventarisatie en analyse van de indicatoren die (mogelijk) van invloed zijn op de leefbaarheid rondom Schiphol en de inventarisatie en analyse van de mogelijke maatregelen die ingezet zouden kunnen worden.

20 2 INLEIDING fase 2: fase 3: fase 4: Bewonersonderzoek waarbij wordt onderzocht welke indicatoren van invloed zijn op de beleving van de omgeving van Schiphol, en mogelijkheid voor toetsing van mogelijke maatregelen. Beleidsmatige vertaling van de resultaten uit fase 1 en 2 en een pakket van maatregelen. Verdere uitwerking van het pakket van maatregelen uit fase 3 waaruit ook de rol van de verschillende partijen, luchtvaartsector, rijksdepartementen en de regionale en lokale overheid duidelijk moet worden. Deze rapportage omvat de resultaten van het bewonersonderzoek dat in december 2000 en januari 2001 heeft plaatsgevonden binnen de 20Ke-zone rondom Schiphol (zie figuur 1.1). figuur 1.1 Onderzoeksgebied belevingsonderzoek leefkwaliteit (binnen rode lijnen) 20Ke 35Ke 1.2 Vraagstelling en doel van het onderzoek De eerste twee fasen van het project Leefbaarheid omgeving Schiphol zijn erop gericht de indicatoren die een rol spelen bij de leefbaarheid rondom Schiphol boven tafel te halen. Daarbij is leefbaarheid gedefinieerd als: DE WAARDERING VAN DE WOONOMGE- VING DOOR DE BEWONERS. Dit is een subjectieve definitie van leefbaarheid. De woonomgeving wordt in dit onderzoek heel breed gezien. Het betreft naast kenmerken van de woning (bijvoorbeeld de grootte), fysieke en sociale kenmerken van de omgeving (zoals voorzieningen en groen, maar ook het thuis voelen bij mensen in de buurt en de mate van sociale onveiligheid) en milieukenmerken (bijvoorbeeld geluid en geur). Bewoners hebben oordelen over deze omgevingskenmerken (in het vervolg

21 INLEIDING 3 aangeduid als indicatoren van leefbaarheid). In het onderzoek gaan we ervan uit dat het algemene oordeel van bewoners over de leefbaarheid van hun woonomgeving wordt opgebouwd uit de oordelen die zij hebben over de afzonderlijke omgevingskenmerken. De oordelen van de bewoners hebben een relatie met de feitelijke situatie in de omgeving. Zo worden er bijvoorbeeld dosis-effectrelaties gevonden tussen de mate van geluid en geluidshinder van die specifieke bron. Maar de relatie tussen de feitelijke situatie en het oordeel of de ervaren hinder is veelal geen één-op-één relatie. De wijze waarop omgevingskenmerken (indicatoren) worden beleefd wordt beïnvloed door persoonlijke factoren, zoals kennisniveau, huishoudensituatie, keuzemogelijkheden en de functionele effecten, zoals verstoring van slaap of verstoring van communicatie die men bijvoorbeeld van geluid ondervindt. Zo kan worden aangenomen dat een persoon die regelmatig wakker wordt van vliegtuiggeluid meer gehinderd is van dit geluid dan iemand die van hetzelfde geluid niet wakker wordt en dat hierdoor het vliegtuiggeluid negatiever bijdraagt aan het totaal oordeel van de waardering van de woonomgeving. figuur 1.2 Denkmodel beleving van de woonomgeving objectief subjectief persoons/huishoudensfactoren winkels grootte woning waardering winkels X belang aanwezig winkels waardering grootte woning X belang grootte woning oordeel winkels oordeel grootte woning +/- +/- omgeving aspect n waardering aspect n X belang aspect n oordeel aspect n +/- beleving woonomgeving - vliegtuiggeluid hinder geluid - milieu-aspect m hinder milieuaspect m Naast het oordeel over een indicator speelt ook het belang dat een persoon aan een specifieke indicator hecht een rol in de mate waarin deze zal bijdragen aan de waardering van de woonomgeving. Bijvoorbeeld huishoudens met kinderen zullen het belang voor speelgelegenheden in de nabijheid van de woning anders scoren dan huishoudens zonder kinderen, terwijl van beiden het oordeel over de aanwezige speelgele-