Lewenswetenskappe November 2009 Graad 11 Tyd: 2½ure Totaal: 150

Transcriptie

1 Lewenswetenskappe November 2009 Graad 11 Tyd: 2½ure Totaal: 150 AFDELING A: Vraag 1: 1.1 Verskeie moontlike keuses word as antwoorde op die volgende vrae verskaf. Kies die regte antwoord en skryf slegs die letter langs die vraagnommer Virusse is... A. organismes wat TB veroorsaak B. obligate intrasellulêre parasiete C. lewende prokariote D. patogene wat Diptera veroorsaak Baie mense in plattelandse gebiede kry cholera na swaar reën of skielike oorstromings weens... A. besmetting van drinkwater B. n toename van muskiete C. die feit dat hulle in die rivier swem D. die teenwoordigheid van baie viruses in die rivier Beskou die staafgrafiek hieronder en beantwoord die vraag wat volg: Watter land het die laagste aantal mense wat dialise ondergaan? A. VSA B. Peru C. Suid-Afrika D. Thailand Wanneer jy hierdie vraestel beantwoord is die... betrokke. A. serebrum B. serebellum C. medulla oblongata D. hipotalamus

2 1.1.5 Die deel van die oog waar geen beeld gevorm kan word nie. A. Retina B. Blindekol C. Geelvlek D. Fovea centralis Die reseptore wat in die neus voorkom is die A. olfaktoriese selle B. stafies C. orgaan van Corti D. makula Watter reseptoriese selle reageer op stimuli in die oog? A. Chemoreseptore B. Fotoreseptore C. Termoreseptore D. Meganoreseptore (7x2=14) 1.2 Gee die korrekte biologiese term vir elk van die volgende beskrywings. Skryf slegs die term langs die vraagnommer neer Bloedvate wat bloed met baie suurstof na verskillende dele van liggaam vervoer Proses waardeur n orgaan van een persoon chirurgies in die liggaam van n ander persoon geplaas word Struktuur wat lugdruk in die middeloor en aan die buitekant van die oordrom balanseer Handhawing van n konstante interne omgewing Vettige stof in selmembrane wat hartsiektes veroorsaak, indien daar te veel daarvan in die bloed is Chemiese boodskapper-molekules wat deur die endokriene kliere vervaardig word, wat deur die bloed na teiken organe vervoer word Die binneste membraan wat beide die brein en die rugmurg omsluit. (7) 1.3 Kies n item uit Kolom 11 wat die beste by die beskrywing in Kolom 1 pas. Skryf slegs die letter langs die vraagnommer neer. KOLOM 1 KOLOM Die siekte wat hart en bloedvate affekteer Gespesialiseerde vervoer weefsel wat water en minerale soute vervoer filtrasie van klein molekule vanuit die bloed Funksionele eenheid van die nier Gespesialiseerde selle wat in staat is om stimuli op te vang n Toestand veroorsaak deur n oormatige afskeiding van die groeihormoon gedurende adolessensie Dit tree op as skok absorbeerder teen enige besering in die liggaam. A. ultrafiltrasie B. neuron C. gigantisme D. reseptore E. serebrospinale vloeistof F. xileem G. nefron H. kardiovaskulêre siektes I. dura mater J. glomerulus (7)

3 1.4 Bestudeer die meegaande voorstelling van n atleet en beantwoord die vrae wat daarop volg: Watter tipe spierweefsel maak dit vir hierdie atleet moontlik om vorentoe te beweeg? (1) Skryf die letters neer van die drie spier pare in hierdie voorstelling wat antagonisties saamwerk. (3) Identifiseer die verskeie soorte sinoviale gewrigte wat van 1 tot 6 genommer is. (6) [10] 1.5 Lees die onderstaande leesstuk, wat oor griep handel en beantwoord die vrae wat volg: Griep of influensa is n hoogs aansteeklike siekte wat deur n virus veroorsaak word. Navorsing het getoon dat daar verskeie soorte griepvirusse is. Indien jy griep kry, bou jou liggaam immuniteit op teen n tweede griepaanval deur dieselfde virus soort. Jy is egter nie immuun teen enige ander griepvirus nie. Griep inspuitings, wat jou teen griep aanvalle beskerm, is ook nie 100% doeltreffend nie, aangesien griepvirusse die vermoë besit om hul genetiese samestelling te verander. Entstof teen griep moet dus voortdurend aangepas word. Die griepvirus-stamme verskil gewoonlik net effens van een jaar tot die volgende. Soms vorm daar n nuwe virus-stam waarvoor daar geen entstof is wat doeltreffend daarteen werk nie. Hierdie virusse het gewoonlik wêreldwye pandemies tot gevolg Waarom word griep as n hoogs aansteeklike siekte beskou? (2) Wat is die inkubasietydperk van griep? (1) Volgens die leesstuk bou jou liggaam immuniteit op teen n tweede griepaanval. Waarom gebeur dit dat n mens herhaaldelik griep kan kry? (2)

4 1.5.4 Wat is n pandemie? (2) [7] 1.6 Bestudeer die diagram hieronder en beantwoord die vrae wat volg: Wat gebeur met die aantal bakterieë na elke tussenpose van 20 minute? (2) Noem die proses betrokke by die toename van die aantal bakterieë. (1) Wat sal met die aantal bakterieë gebeur indien jy die monster verhit vir 10 minute teen n temperatuur van 75 C? Gee n rede vir jou antwoord. (2) [5] Totaal Afdeling A: 50 AFDELING B: Vraag 2: 2.1 Lees die onderstaande leesstuk en beantwoord die vrae: Dikwels kom daar by kinders n toestand voor, waar die middeloor met n dik klewerige mukus gevul raak. Om hierdie toestand te behandel, moet die dokter die mukus dreineer en die drukking in die middeloor verlaag. Hy doen dit deur n baie klein buisie (pypie), wat bekend staan as n grommet, deur die trommelvlies te druk. Die mukus kan dan deur die buisie na die uitwendige gehoorkanaal dreineer en nie in die middeloorholte ophoop, waar dit drukking, pyn en selfs doofheid kan veroorsaak nie.

5 2.1.1 Waarom sal die ophoop van mukus in die middeloor-holte doofheid kan veroorsaak. (3) Wanneer die dokter n grommet in n kind sê oor geplaas het, mag die kind nie gaan swem en sy/haar kop onder die water druk nie. Verduidelik hierdie voorsorgmaatreël. (2) [5] 2.2 Die onderstaande diagram toon n ondersoek om gevoeligheid vir smaak te toets. n Monster van verskillende oplossings is elke twee minute met n groot borsel op die tong geplaas, totdat elke deel van die tong tien keer met elke oplossing getoets is Bespreek TWEE maniere waarop die akkuraatheid van die metode verbeter kan word. (2) Watter EEN van die volgende gevolgtrekkings kan jy verwag uit die waarnemings wat gemaak is? A. Die menslike tong kan vier basiese smake op al sy dele waarneem. B. Die punt van die persoon se tong was die sensitiefste vir soet, suur en sout smake. C. Die punt van die tong is nie sensitief vir smaak nie. D. Bitter stowwe kan slegs aan die agterkant van die tong geproe word. (1) Buiten die tong, watter ander sintuig orgaan reageer op chemiese stimuli? (1) [4] 2.3 n Gesonde man is in n eksperiment gebruik. Die hoeveelheid urien wat hy elke 30 minute geproduseer het, is gemeet deur dit te versamel, die hoeveelheid te meet, die gemiddeld te bereken en die gemiddeld aan te teken op die 0-minuut punt. Hy is toe gevra om een liter water te drink en sy urien is weer met 30 minuut-tussenposes versamel. Die tabel hieronder dui die resultate van die eksperiment aan. Tyd (min) nadat water gedrink is Urien (ml) geproduseer

6 2.3.1 Konstrueer n lyn grafiek om die resultate grafies voor te stel. (10) Wat was die... i) afhanklike veranderlike (1) ii) onafhanklike veranderlike in hierdie eksperiment? (1) Indien n hipotese soos volg geformuleer is: Die drink van water verhoog urien produksie. Sou jy sê dat hierdie eksperiment die hipotese as korrek bewys of verwerp het? Motiveer jou antwoord. (2) Hoe sou hierdie eksperiment meer akkuraat gemaak kon word? (1) Wat was die meeste urien wat hy in een halfuur periode geproduseer het? (1) Hoe lank het dit vir die urien produksie-vlak geneem om weer na normaal terug te keer nadat hy die water gedrink het? (1) Wat word die proses genoem waartydens die water balans in die liggaam gehandhaaf word? (1) [18] (27) Vraag 3: 3.1 Bestudeer die volgende diagram en beantwoord die vrae: Identifiseer die orgaan wat in die diagram uitgebeeld word. (1) Noem die dele wat onderskeidelik A en C gemerk is. (2) Noem TWEE funksies van deel B. (2) Wat noem ons die benerige struktuur wat die orgaan in die diagram omsluit? (1)

7 3.1.5 Sê hoe die inname van n groot hoeveelheid alkohol die werking van die deel gemerk C, beïnvloed. (2) In Suid-Afrika is die wettige perk vir alkoholkonsentrasie in die bloed 0,05 g/100 ml. Ronel se bloed-alkoholkonsentrasie is 1,00 g/100 ml. Na die partytjie hou sy egter vol dat sy veilig kan huis toe ry. Moet Ronel toegelaat word om huis toe te bestuur? (1) Verduidelik jou antwoord in (2) [11] 3.2 Verduidelik hoe xileem weefsel aangepas is vir die vervoer van water. (6) stewigheid en ondersteuning. (3) [9] 3.3 Diagram A, B en C toon dwarssnitte deur drie verskeie soorte bloedvate. Hulle is nie almal op dieselfde skaal geteken nie Identifiseer bloedvat A, B en C. (3) Noem twee maniere waarop n bloedvat van tipe B goed geskik is vir sy funksies. (4) Uit jou kennis van anatomie, noem twee maniere wat n bloedvat van tipe C geskik maak vir sy funksies. (2) [9] Totaal Afdeling B: 56 AFDELING C: Vraag 4: 4.1 Sarah, wat kaalvoet loop, trap op n stuk glas. Sy ruk haar voet vinnig weg en skree van die pyn. Bestudeer die onderstaande tabel wat inligting bevat oor die tydsberekening van die opeenvolging van gebeure en beantwoord die vrae wat volg: Tyd (millisekondes) Wat gebeur het A 0 Sarah trap op n stukkie glas B 30 Impuls bereik rugmurg C 43 Sarah ruk haar voet weg D 80 Impuls bereik brein E 110 Sarah skree van die pyn

8 4.1.1 Hoe lank het dit Sarah geneem om... i) haar voet weg te ruk? (1) ii) te skree van die pyn? (1) Watter reaksie in die tabel verteenwoordig n refleksbeweging? Skryf dit neer. (1) Hoekom is daar n verskil in die tye tussen die wegruk van haar voet (C) en die uitroep van pyn? (2) Na n rukkie verbleek Sarah se gesig van die skok. Hierdie reaksie is vanweë hormoonwerking. i) Watter hormoon is hier ter sprake? (2) ii) Waarom het Sarah bleek geword? (2) iii) Hoekom het dit haar eers n rukkie geneem voordat sy bleek geword het? (2) Tabuleer VIER verskille tussen die senuweestelsel en die endokriene stelsel. (8) [19] 4.2 Verduidelik waarom n persoon wie se siliaarspiere nie reg funksioneer nie, n bril moet dra. (5) 4.3 Lees die volgende paragrafie en skryf n opstel volgens die instruksies. Brad Pitt vermoed dat sy vrou Angelina agter sy rug van hom skinder by Miley Cyrus. Hy besluit om op n leer te klim en dan op sy tone te staan om oor die muur te loer en haar gesprekke af te luister. Vir n paar minute het dit goed gegaan en kon hy alles hoor wat sy van hom sê, maar toe verloor hy/sy balans en val agteroor. Die res is geskiedenis... Verduidelik in n opstel hoe Brad die gesprek afgeluister het deur na die pad van die klankgolwe deur die oor na die brein te verwys. (10) Verduidelik dan ook hoekom Brad sy ewewig verloor het, deur na die strukture en prosesse in die oor en die brein te verwys wat balans reguleer. (7) Memo nie beskikbaar! Sintese van opstel: (3) [20] Totaal Afdeling C: 44 Groot Totaal: 150