Sterk, sal nie maklik breek nie. Sommiges is baie hard, ander sag. Smelt teen hoë temperature. Blink. Rekbaar. Smeebaar

Transcriptie

1 Onderwerp 6: Metale en nie-metale Ons gebruik grondstowwe om: produkte te vervaardig ander bruikbare materiale mee te maak Metale = grondstowwe in rotse wat ons uit die aarde myn Rotse wat metale bevat = erts genoem Ons kry: yster van ystererts koper van kopererts Suid-Afrika is ryk aan erts wat baie verskillende metale en minerale bevat. Alle materiaal wat NIE metaal is nie = nie-metale. Ons vervaardig sommige dinge van metale en sommige van nie-metale. Eenheid 1: Eienskappe van metale Baie van die goed wat ons elke dag gebruik van metaal gemaak. omdat dit oor sekere bruikbare eienskappe beskik. Eienskappe verwys na kwaliteit van die materie en die materiaal. Sterk, sal nie maklik breek nie Sleutelwoorde: erts eienskappe smeebaar rekbare metaal roes gelei allooi plateer hipotese veranderlikes ewekansige toets data gevolgtrekking evalueer faktore is 'n soort rots wat minerale of metale bevat is kwaliteite of karaktertrekke van materie en materiale is iets wat in 'n vorm gehamer of geslaan kan word kan in drade gevorm word is die rooibruin lagie wat op yster vorm wanneer dit met water en lug in aanraking kom dra hitte of elektrisiteit oor is twee of meer metale wat met mekaar vermeng is, of 'n metaal vermeng met 'n nie-metaal is om 'n metaal met 'n ander metaal oor te trek 'n Goeie raakskoot oor wat jy dink sal gebeur tydens die ondersoek faktore in die ondersoek is wanneer allees op dieselfde manier getoets word en daar is net een veranderlike faktor feite of inligting wat tydens die ondersoek ingesamel word. iets waarop jy besluit wat gebaseer word op die resultate van die ondersoek om te kyk na wat jy gedoen het en om te besluit hoe dit volgende keer beter gedoen kan word. dinge wat 'n rol in die resultaat van 'n ondersoek kan speel Smelt teen hoë temperature Sommiges is baie hard, ander sag buigbaarheid hoe maklik materiaal buig Eienskappe van metale Rekbaar Blink Smeebaar Bl 1 van 10 NWT Metale en Nie-metale Graad 5 (K2) Bl 2 van 10 NWT Metale en Nie-metale Graad 5 (K2)

2 Party algemene metale en hulle spesiale eienskappe Metaal Hoe lank al gebruik? Gebruike Eienskappe Nadeel Yster Goud Silwer Koper Aluminium Sink Word al baie lank deur mense in Afrika gebruik. Gereedskap, spykers, ysterpale, draadheinings, wapens. Is sterk en hard. Roes. Mense van Mapungubwe het goudvelletjies gebruik om kosbare voorwerpe mee te maak. Juweliersware (blink altyd, raak nooit dof nie). Baie waardevol, smeebaar. Word al vir die afgelope 8000 jaar gebruik. Juweliersware (omdat dit blink). Lank gelede ontdek, gebruik al sedert 6000 v.c. Ornamente en wapens, elektriese drade. Goeie geleier van elektrisiteit. Word gebruik om vliegtuie mee te bou. Baie lig maar sterk. Daar is meer aluminium op aarde as enige ander metaal. Word gebruik om yster mee oor te trek sodat dit nie roes nie. Roes nie. Mengsels van metale BV. Baie voorwerpe wat van metale gemaak word is eintlik 'n mengsel van metale: allooie. Die saamgestelde eienskappe is beter as dié van suiwer metaal. Goue juweliersware word gemaak van goud gekombineer met silwer of koper suiwer goud is sagter as ander metale, allooi is makliker om mee te werk. Allooi kan ook gemaak word van metaal en nie-metaal. Sommige bekende allooie: Staal Yster en koolstof Sterker as suiwer yster Vlekvrye staal Yster, koolstof, chronium Sterk, blink, roes nie Geelkoper Koper en sink Word maklik gevorm, blink en lyk mooi Bl 3 van 10 NWT Metale en Nie-metale Graad 5 (K2) Brons Koper en tin Harder en sterker as koper op sy eie Bedekkingsmetale Ons maak voorwerpe van goedkoper metale en bedek dit met 'n dun lagie van die blinker, duurder metaal. GEPLATEER Silwer messe en vurke is gewoonlik met silwer geplateer die silwer is net aan die buitekant Suid-Afrikaanse munte word geplateer: 5c staal met koper geplateer 10c, 20c, 50c staal met brons geplateer R1, R2, R5 koper met nikkel geplateer Party metale blink aan die begin maar verdof as dit met lug en water in aanraking kom. Bl 4 van 10 NWT Metale en Nie-metale Graad 5 (K2)

3 Beplan en voer 'n ondersoek uit Eenheid 2: Eienskappe van nie-metale Wetenskaplikes probeer gedurig meer oor die wêreld uitvind, oor hoekom en hoe sekere goed gebeur. Hulle begin gewoonlik deur dinge dop te hou en dan vrae te vra oor wat hulle gesien het. Om hulle vrae te beantwoord doen hulle ondersoeke en toetse. Hulle volg altyd 'n noukeurige plan wanneer hulle ondersoeke doen. bros polimeer keramiek breek maklik of kraak in stukkies as dit laat val, geslaan of gebuig word plastiek, rubber en tekstiel voorwerpe wat van klei of sand gemaak is Hoofstappe wanneer 'n wetenskaplike 'n ondersoek doen: 1. Identifiseer 'n onderwerp Voorwerpe van nie-metale word vervaardig as gevolg van die eienskappe wat hulle besit. Nie-metale het verskeie eienskappe, maar die hoofeienskappe is: 2. Vra vrae 3. Maak 'n voorspelling Hoofeienskappe van nie-metale Breek maklik Dof Swak geleiers van hitte 4. Beplan die ondersoek Nie-metale verskil van metale op die volgende maniere: 5. Versamel en teken data aan Nie-metale is nie smeebaar nie 6. Maak gevolgtrekkings Nie-metale is nie rekbaar nie 7. Evalueer en kommunikeer Nie-metale blink nie wanneer hulle gekrap of geskuur word nie Maak seker dat die ondersoek of toets gelykmatig is: Nie-metale gelei nie hitte nie Ons moet al die faktore identifiseer wat die uitslag kan beïnvloed Hou al die faktore wat die resultaat kan beïnvloed dieselfde Verander net een faktor om te sien wat die uitwerking is Bl 5 van 10 NWT Metale en Nie-metale Graad 5 (K2) Bl 6 van 10 NWT Metale en Nie-metale Graad 5 (K2)

4 Metaal yster goud silwer alluminium koper nikkel staal Nie-metaal glas sand klei hout was plastiek rubber leer tekstiel water olie alle gasse Blokkiesraaisel 1 G 1 3 R E K B A A R O L 2 5 N G O U D E 4 D M F V 3 S I N K I A A 4 T N I K K E L O I T U 2 W D U O E W A M R E 5 E R T S E R Leidrade: A Af: 1. Metale is wat ons uit die grond uit myn. 2. Feite of inligting wat tydens die ondersoek ingesamel word. 3. is 'n baie ligte maar sterk metaal. 4. Dinge wat 'n rol in die resultaat van 'n ondersoek speel. 5. Om te kyk na wat jy gedoen het en om te besluit hoe dit volgende keer beter gedoen kan word. Dwars: 1. Metale kan in dun drade getrek word. Ons sê dat hulle is. 2. is 'n baie waardevolle metaal, dit is baie smeebaar en word in juweliersware gebruik. 3. is 'n metaal wat gebruik word om yster mee oor te trek sodat die yster nie roes nie. 4. R1 muntstukke is koper met geplateer. 5. Rotse wat metale bevat word genoem. Bl 7 van 10 NWT Metale en Nie-metale Graad 5 (K2) Bl 8 van 10 NWT Metale en Nie-metale Graad 5 (K2)

5 Woordsoek Waar of Onwaar h i p o t e s e k a r n q h k l t o w m e w s s i w s d a r a h e r k e h e e k n t g a f e s k l h p r Waar 1. Nie-metale breek nie maklik nie. 2. Keramiek is produkte wat van sand of klei gemaak is. 3. As iets bros is, breek dit maklik as dit laat val, geslaan of gebuig word. 4. Rekbare metaal kan in drade gevorm word. Onwaar o j e k l t b t l h l e t p s e o u k a l l o o i y e t r a m i a p n l i e u r a l e i e r o e s n n p i f a p n m s r f i t d o g e l e i e n k g l u f l t t t p u b m w v w I d j 5. Metale kan in dun drade getrek word: ons sê hulle is smeebaar. 6. Suiwer goud is 'n baie harde metaal. 7. Koper gelei elektrisiteit baie maklik en word gebruik vir elektriese drade. 8. Aliminium is 'n swaar en sterk metaal. 9. Baie wateremmers word van yster gemaak maar met sink oorgetrek. 10. Rotse wat metale bevat word erts genoem. Pas A by B p o l i m e r e s e e s m r t y h u k t y u r c e g Leidrade: 1. 'n Goeie raaiskoot oor wat jy dink sal gebeur tydens 'n ondersoek:. 2. Metale kan in handige vorms gehamer of geslaan word, ons sê dit is. 3. 'n Probleem met yster is dat dit. 4. Die meeste elektriese drade word van gemaak. 5. is om 'n metaal met 'n ander metaal oor te trek. 6. Twee of meer metale wat met mekaar vermeng is, word 'n genoem. 7. Waardevolle metaal wat al vir 8000 jaar gebruik word, maak juwele daarvan. 8. Die metaal wat die meeste op aarde voorkom. 9. Om hitte of energie oor te dra. 10. Die nie-metale plastiek, rubber en tekstiel word genoem keramiek Iets waarop jy besluit wat gebaseer word op die resultate van die ondersoek. gevolgtrekking Om 'n metaal met 'n ander metaal oor te trek. buigbaarheid Sal maklik breek as dit val of gekap word. plateer Rooibruin lagie wat op yster vorm wanneer dit met water en lug in aanraking kom. smeebaar Voorwerpe wat van klei of sand gemaak is. bros As metale in dun drade getrek kan word. roes Plastiek, rubber of tekstiel. rekbaar Is iets wat in 'n vorm gehamer of geslaan kan word. polimeer Hitte kan daardeur beweeg. geleier Hoe maklik 'n materiaal buig. Bl 9 van 10 NWT Metale en Nie-metale Graad 5 (K2) Bl 10 van 10 NWT Metale en Nie-metale Graad 5 (K2)