Lewenswetenskappe Vraestel 2 November 2009 Graad 11 Tyd: 2 ½ uur Totaal: 150

Transcriptie

1 Lewenswetenskappe Vraestel 2 November 2009 Graad 11 Tyd: 2 ½ uur Totaal: 150 AFDELING A: Vraag 1: 1.1 Verskeie moontlike keuses word as antwoorde op die volgende vrae verskaf. Kies die regte antwoord en skryf slegs die letter langs die vraagnommer. n Voedsel piramiede word deur die diagram voorgestel. Vraag en is op die diagram gebaseer Watter stelling beskryf een van die vlakke van die piramiede die beste? A. Die organismes in vlak B verkry voedsel direk vanaf vlak A. B. Vlak D bevat die meeste heterotrowe voeders in die piramiede. C. Vlak C bevat die meeste verbruikers in die piramiede. D. Vlak A bevat die meeste produseerders in die piramiede Die sekondêre verbruikers in die piramiede sal gevind word in vlak... A. A B. B C. C D. D Swak sanitasie kan die oorsaak van watter van die volgende siektes wees? A. Disenterie, cholera, hepatitis A B. Masels, waterpokkies C. Malaria, slaapsiekte D. Nierstene, maagsere, hoë bloeddruk n Groep organismes van dieselfde spesie, wat dieselfde habitat op n spesifieke tyd bewoon, staan bekend as n... A. nis B. ekosisteem C. gemeenskap D. populasie (bevolking)

2 1.1.5 Watter een van die volgende is n nadeel verbonde aan die gebruik van tradisionele medisyne? A. Dit is toegankliker vir mense. B. Dit is goedkoper. C. Dit lei tot die oorbenutting van natuurlike bronne. D. Dit behandel slegs die simptome van die siekte. 5 x 2 = (10) 1.2 Toon aan of elk van die stellings in Kolom 1 met die items in Kolom 2 verband hou. Dui aan of dit met SLEGS A, SLEGS B, BEIDE A en B of GEENEEN nie van die items in Kolom 11 verband hou. Kolom 1 Kolom Uitdunning A. Onwettige jag van diere B. Om n siek dier uit n trop uit te verwyder Voedsel piramiede A. Dui die afhanklikheid van een organisme van n ander vir voedsel aan. B. Voorsien inligting oor die biomassa op elke trofiese vlak. A. Immigrasie B. Nataliteit A. Verbeterde gesondheidsorg B. Grootskaalse voedselproduksie Toename in populasiegrootte Menslike Bevolkingsontploffing Direkte tegniek A. Die kwadraat metode B. Die merk-hervangmetode 5 x 2 = (10) 1.3 Bestudeer die grafiek wat die geskatte grootte van die menslike bevolking op verskillende tye toon en beantwoord dan die vrae:

3 1.3.1 Hoe lank het dit die wêreldbevolking geneem om van 500 miljoen tot miljoen (1 biljoen) toe te neem? (2) Hoeveel keer het die populasie vanaf 1650 tot 2000 verdubbel? (2) Identifiseer TWEE faktore wat tot die groei van die menslike bevolking kon bydra. (4) Gebruik die grafiek om n geskatte grootte vir die menslike bevolking in 2020 te gee. (2) 1.4 Gee die korrekte term vir elk van die volgende beskrywings: n Aantal aaneengeskakelde voedselkettings Die balans tussen menslike ontwikkeling en die bewaring van die omgewing Chemiese stowwe wat gebruik word om plante te dood Die verwydering van bome en die verwoesting van woude Die lys met name van bedreigde plant- en dierspesies Die oordrag van energie deur al die skakels van n voedselketting. (6) 1.5 Bestudeer die diagram wat n voedselweb voorstel. Beantwoord die vrae wat volg: Skryf die name van TWEE produseerders neer. (2) Teken n voedselketting wat die sprinkaan en bergleeu insluit. (2) Watter TWEE diere is in kompetisie vir die gras? (2) Wat sal met die gras en die insek-etende voëls gebeur as die gras met insekdoder gespuit word wat sprinkane dood maak? Verduidelik. (4) Voedselkettings is selde langer as vier skakels. Hoekom, dink jy, is dit so? (2) Daar is voorgestel dat dit energie doeltreffender sal wees as alle mense in die wêreld plantvoedsel eerder as vleis eet. Stem jy saam of nie? Verduidelik. (2) Totaal Afdeling A: 50

4 AFDELING B: Vraag 2: 2.1 Bestudeer die grafiek en beantwoord die vrae wat volg: Definieer die term kweekhuisgas. (2) (i) Watter kweekhuisgas het die hoogste persentasie vrylatings in Suid-Afrika (1) (ii) Gee TWEE maniere waarop Suid-Afrikaners die vlak van hierdie gas in die atmosfeer kan verminder. (2) Koeie produseer 14% van die kweekhuisgasse. (i) Watter kweekhuisgas word deur n koei geproduseer? (1) (ii) Die wêreld populasie van beeste het die afgelope 40 jaar verdubbel. Noem TWEE maniere waarop die mens sy gedrag kan verander sodat minder beeste deur boere gelewer moet word. (2) (i) Watter ekonomiese sektor dra die meeste tot stikstofoksied-vrylatings by? (1) (ii) Noem EEN aktiwiteit van hierdie sektor wat vir stikstofbevattende vrylatings verantwoordelik is. (1) 2.2 n Groep leerders het twee plekke langs n rivier ondersoek. Plek A was hoër stroom-op en plek B was laer stroom-af. Drie faktore is by elke plek gemeet: Watertemperatuur, die persentasie alge aanwesig en die suurstofinhoud van die water. Die volgende data is versamel: Eksperimentele resultate Plek Watertemperatuur ( C) Alge (%) Opgeloste suurstof (arbitrêre eenhede) A B Gebruik die data in die tabel en stel n hipotese wat die verskille in watertemperatuur en die persentasie alge by plekke A en B sal verduidelik. (2)

5 2.2.2 Identifiseer die volgende: (i) Afhanklike veranderlike (ii) Onafhanklike veranderlike (2) By plek B is daar geweldig baie alge. Watter effek het hierdie plante op die gas samestelling van die water gedurende die dag? (4) Plaagdoders is chemikalieë wat deur alle lewende weefsel geabsorbeer en behou word. Watter organisme in die ketting sal die hoogste konsentrasie plaagdoder in sy weefsels bevat wanneer daar na enige voedselketting in die rivier gekyk word? Regverdig jou antwoord. (3) 2.3 Lees die onderstaande inligting oor Ban Lamyang en beantwoord die vrae: Ban Lamyang Ban Lamyang is n klein dorpie in Thailand. Sedert 1974 sukkel hierdie dorpie met die vinnige en konstante agteruitgang van hul omgewing. Oor n periode van twintig jaar het die woud bedekking van 80 vierkante kilometer verminder totdat daar niks oorgebly het nie. As gevolg hiervan, het die inwoners hulle eerste vloed in 1993 beleef. Na slegs 3 uur lank se reën was die dorpie 1,5 meter onder water. Sedertdien is oorstromings en droogtes algemeen. UNEP, Gee TWEE gevolge wat die vernietiging van die woud op die dorpie Ban Lamyang het. (2) Verduidelik hoekom en hoe die vernietiging van die woud tot oorstromings kon lei. (3) Verduidelik hoe ontbossing tot streeks- en wêreld klimaat wanbalanse kan bydra. (4) Vraag 2 = (20) Vraag 3: Lees die inligting oor Influensa en beantwoord die vrae wat volg: Influensa Influensa of griep is n welbekende infeksie van die respiratoriese lugweë wat deur lug versprei word. Griep veroorsaak gewoon n epidemie, wanneer daar n skielike toename in die aantal mense is wat in n spesifieke gebied of land die siekte opdoen. Griep kan ook n pandemie veroorsaak, wanneer n wêreldwye epidemie voorkom. Die ergste grieppandemie was in toe 20 miljoen mense wêreldwyd dood is. Mense tussen die ouderdom van jaar is die ergste getref. Mense het alle moontlike rate gevolg: Kamfer bolle is om die nek gehang; brandrissies is geëet, ens. Die polisie het mense wat nie maskers gedra het nie, gearresteer Wat is die verskil tussen n epidemie en n pandemie? (2) Noem EEN boereraat volgens die paragraaf vir die voorkoming van influensa. (1) Waarom verskil die tipe inenting wat elke jaar gegee word effens van die vorige jaar? (2)

6 3.2 Die onderstaande tabel toon die getalle van verskeie spesies wat in twee grasland ekosisteme gevind is. Beide die ekosisteme het dieselfde grootte en word naby mekaar op n oop vlakte van die Vrystaat-provinsie aangetref. Grasland A is afgekamp en word nie vir boerdery gebruik nie. Op grasland B word daar met mielies geboer. Spesies Getal spesies Grasland A Grasland B Plante 40 1 Saad-vretende voëls 14 4 Insek-vretende voëls 12 4 Herbivoor-insekte 18 9 Karnivoor-insekte Wat is die totale spesie-diversiteit in ekosisteem A? (1) Waarom dink jy is daar minder insekspesies in Grasland B as in Grasland A? (1) As daar n nuwe pes-insek in beide die ekosisteme sou voorkom, wat plante aanval deur hul blare te vreet, watter grasland sou n beter kans hê om enkele plante te hê wat die pes-aanval sou kon oorleef? Verduidelik. (2) Watter invloed dink jy sou meer herbivoor-insekspesies op die nuwe pes-insek hê? (1) Watter ekosisteem is volgens jou stabieler? Verduidelik. (2) 3.3 Bestudeer die grafiek van n bobbejaan-populasie (bevolking) in n spesifieke habitat en beantwoord die vrae wat volg: Identifiseer fases A en B en faktor D. (3) Gee EEN rede vir elk van die volgende: (i) Stadige groei by A (2) (ii) Vinnige groei by B (2) Noem EEN direkte metode wat gebruik kan word om die getal bobbejane te bepaal. (1) By watter genommerde deel is dit baie waarskynlik dat: (i) nataliteit gelyk aan mortaliteit is? (1) (ii) nataliteit groter as mortaliteit is? (1)

7 3.3.5 Noem VIER faktore, buiten voedsel, wat kan veroorsaak dat die grootte van die populasie afneem. (bevolking) (4) 3.4 Die volgende resultate is verkry toe daar n skatting van die grootte van n haas-populasie in n spesifieke gebied gedoen is: Letter Item Getal M Hase gevang en in die 1 ste vangs gemerk 20 S Hase gevang in die 2 de vangs 30 T Hase wat gemerk was, gevang in die 2 de vangs Gebruik die volgende formule en bereken die grootte (Z) van die haas-populasie in die gebied: Z = M x S T Toon alle bewerkings. (4) Vraag 3 = (30) Totaal Afdeling B: 60 AFDELING C: Vraag 4: 4.1 Lees die gedeelte oor tsunami s sorgvuldig deur en beantwoord die vrae: Tsunami s is reuse golwe wat begin wanneer n geweldige aardbewing n grondverskuiwing of n vulkaniese uitbarsting die seebodem tref. Volgens n koerantberig word die dodetal van die tsunami wat deur aardbewings in Asië op 26 Desember 2004 veroorsaak is, op geskat. Dit is die tweede hoogste dodetal in die geskiedenis vir n aardbewing opgeteken. Die dodelikste aardbewing wat aangeteken is, het op 23 Januarie 1556 in China plaasgevind toe die aardbewing met n lesing van 8,0 gemeet is, ongeveer mense gedood het. Die aardbewing wat Asië getref het, het n lesing van 9,0 op die Richter-skaal gehad. (Nota: Die grootte/sterkte van n aardbewing word op n Richter-skaal gemeet.) Bestudeer die onderstaande tabel wat inligting oor sommige tsunami s wat deur aardbewing veroorsaak is, wat tussen 1918 en 2003 voorgekom het. Tsunami s wat deur aardbewings veroorsaak is Jaar Land Lesing op Richterskaal Getal sterftes 1918 Filippyne 8, Filippyne 6, Indië 8, Turkye 7, Pakistan 6, Filippyne 8, Mexiko 8, Japan 6, Algerië 6,9 2266

8 4.1.1 Is tsunami s digtheid-afhanklike of digtheid-onafhanklike faktore? Gee n rede vir jou antwoord. (2) Hoeveel mense is in totaal deur tsunami s in die Filippyne vanaf 1918 tot 2003 gedood? (Toon alle bewerkings) (2) Noem TWEE oorsake van tsunami s. (2) Trek n kolom-grafiek om die getal mense wat as gevolg van tsunami s in Turkye, Pakistan, Mexiko, Japan en Algerië tussen 1918 en 2003 gesterf het, aan te dui. (11) 4.2 Die onderstaande grafiek toon die resultate van n ondersoek wat oor n tydperk van veertig jaar gedoen is. Bestudeer die getalle en beantwoord die vrae wat volg Hoeveel prooi was daar in 1965? (1) Wat het met die getal prooi tydens die eerste vyf jaar gebeur? (1) Wat is die maksimum grootte van die predator-populasie? (bevolking) (1) Wat is die uitwerking op die eland-populasie, elke keer as die wolf-populasie n piek bereik? (1) Voorspel wat moontlik met beide populasies se getalle na 1993 kon gebeur het. (2) Voorspel wat moontlik met die getalle van die wolwe kan gebeur, sou die eland-populasie skielik verdwyn. (2)

9 4.3 Lees die onderstaande paragraaf en beantwoord dan die vrae wat volg. Gedrag is belangrik vir die oorlewing van organismes. Organismes wat op hulle omgewing met geskikte gedrag reageer, sal heel waarskynlik oorleef en voortplant om hulle spesie te volhou. Organismes wat nie op n gepaste manier kan optree nie, sal nie oorleef nie en sal in daardie omgewing moontlik uitsterf. n Wetenskaplike wat n studie van die gedrag van diere maak, staan as n etoloog bekend Skryf n opstel waarin jy die volgende vrae bespreek. Watter rol speel kompetisie en predasie by die beheer van die grootte van n populasie? (7) Wat is altruïsme? (2) Reageer die mens met geskikte gedrag op sy omgewing? Verduidelik jou antwoord. (3) Sintese (3) Totaal Afdeling C: 40 Memo nie beskikbaar! Totaal: 150