Methodebeschrijving Stay in Love. Databank Effectieve interventies huiselijk geweld

Transcriptie

1 Methodebeschrijving Stay in Love Databank Effectieve interventies huiselijk geweld

2 Deze methodebeschrijving is gemaakt door: Nico van Oosten, MOVISIE Nico van Oosten is senior adviseur van de afdeling Huiselijk en seksueel geweld van MOVISIE. De auteur is mede ontwikkelaar van de methode. April 2011 Voor meer methodebeschrijvingen en eventuele vragen en/of reacties kunt u terecht bij: of Deze methodebeschrijving is mogelijk gemaakt door het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Het werkblad dat gebruikt is voor deze methodebeschrijving, is deels gebaseerd op het Werkblad beschrijving interventie van het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) en het RIVM. 2 * * * Stay in Love

3 Inhoudsopgave Inleiding: leeswijzer 4 Samenvatting 5 1. Beschrijving methode Probleemomschrijving Doel van de methode Doelgroep van de methode Indicaties en contra-indicaties Aanpak Materiaal Benodigde competenties van de professional Overige randvoorwaarden Overeenkomsten en verschillen met andere interventies Contactgegevens ontwikkelaar Onderbouwing De ontwikkelgeschiedenis van de methode Onderbouwing van de probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak Onderzoek praktijkervaringen Uitvoerende organisaties Praktijkervaringen van de professional Praktijkervaringen van de cliënt/burger Praktijkvoorbeeld Effectonderzoek Directe aanwijzingen voor effectiviteit Indirecte aanwijzingen voor effectiviteit Conclusies Samenvatting werkzame elementen Samenvatting effectonderzoek 31 6 Verantwoording Het zoeken en selecteren van literatuur Literatuur 34 Bijlage 1: Toelichting effectonderzoek 37 Bijlage 2: Overzicht onderzoeken en de hoofdkenmerken 39 Bijlage 3: Methodologische kenmerken en resultaten. Effectonderzoek 1 42 Bijlage 4: Methodologische kenmerken en resultaten. Effectonderzoek 2 45 Bijlage 5: Methodologische kenmerken en resultaten. Effectonderzoek 3 49 Bijlage 6: Methodologische kenmerken en resultaten. Effectonderzoek 4 52 Stay in Love * * * 3

4 Inleiding: leeswijzer Professionals worden geconfronteerd met een wirwar aan informatie waar ze een weg in moeten vinden. Die informatie is vaak versnipperd en daardoor weinig toegankelijk. In de Databank Effectieve sociale Interventies brengen wij methoden bij elkaar waarmee de sociale sector werkt. De methodebeschrijvingen op het gebied van huiselijk geweld zijn ook beschikbaar via de Databank Effectieve interventies huiselijk geweld. De websites vindt u in het colofon. De methodebeschrijvingen geven een zo volledig mogelijk beeld van alle beschikbare informatie over een methode. Als hulpverlener, preventiewerker of politiefunctionaris kunt u hiermee vaststellen of de methode geschikt is voor de situatie waarin u of uw organisatie intervenieert. Als gemeente kunt u uzelf op de hoogte stellen van welke methoden er zijn en wat er bekend is over de effectiviteit. Op basis daarvan kunt u met organisaties in uw gemeente in gesprek gaan over de inzet van deze methoden. Wie besluit om met de methode aan de slag te gaan verwijzen we naar de ontwikkelaar voor het handboek en eventuele andere beschikbare materialen. De methodebeschrijving is opgebouwd langs vier lijnen. Onderdeel één van dit document beschrijft de methode zelf, zoals de doelen, de doelgroep en de aanpak. Onderdeel twee laat de onderbouwing van de methode zien: de visies, theorieën en wetenschappelijke onderzoeken die de ontwikkelaar heeft gebruikt bij het ontwikkelen van de methode. Onderdeel drie geeft zicht op de praktijkervaringen van de professional en de cliënt/burger met de methode. Onderdeel vier geeft inzicht in wat er wetenschappelijk bekend is over de effectiviteit van de methode. De methodebeschrijving is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de ontwikkelaar van de methode. Zo levert de ontwikkelaar informatie aan en geeft deze feedback op het concept en toestemming voor publicatie. De methode wordt uitgebreid in kaart gebracht. Dit kan ontwikkelaars op hun beurt een impuls geven voor verdere ontwikkeling van de methode. Een methode staat dus niet stil, de beschrijvingen zullen dan ook regelmatig worden herzien. De methodebeschrijving is gebaseerd op een systematische zoektocht naar informatie. Bij die zoektocht werken de onderzoeker die de methodebeschrijving maakt en een informatiespecialist van de afdeling Kennisstromen van MOVISIE intensief samen. Bij het zoeken van informatie over methoden zijn doorgaans de volgende zoekstrategieën toegepast: het inwinnen van informatie bij de ontwikkelaar, uitvoerende instanties en/of eventuele onderzoekers van de methode, het doorzoeken van Nederlandse en/of internationale databanken, het checken van referenties van reeds gevonden informatiemateriaal en een internet deskresearch. De zoektocht is daarbij gericht op een breed spectrum aan informatiebronnen, variërend van (ongepubliceerde) verslagen van (interne) procesevaluaties of paneldiscussies tot wetenschappelijk (effect)onderzoek. De verantwoording van de toegepaste zoekstrategieën is in beknopte zin terug te vinden in onderdeel 6.1. De zoekgeschiedenis is uitgebreid vastgelegd in het archief van MOVISIE. Het relevante gevonden materiaal is terug te vinden in het literatuuroverzicht in onderdeel 6.2. Bij het effectonderzoek (onderdeel vier) wordt onderscheid gemaakt tussen directe en indirecte aanwijzingen voor effectiviteit. Een toelichting op dit onderscheid vindt u in bijlage één. Om de tekst in de methodebeschrijving zelf laagdrempelig te houden, worden de belangrijkste onderzoekskenmerken en resultaten zoveel mogelijk in woorden beschreven. De achterliggende cijfers vindt u in bijlage drie en verder. Wij wensen u veel inspiratie bij het lezen van deze methodebeschrijving. 4 * * * Stay in Love

5 Samenvatting 1. Beschrijving methode Doel De methode Stay in Love wil voorkomen dat jongeren (in de toekomst) een gewelddadige relatie ontwikkelen door hen te ondersteunen in de ontwikkeling van gezonde verkeringsrelaties door het aanreiken van kennis, hen de juiste houding bij te brengen en vaardigheden te leren. Doelgroep De methode richt zich op jongeren van 12 tot 15 jaar in de eerste drie leerjaren van het vmbo. Er wordt rekening gehouden met sekse, seksuele voorkeur en culturele diversiteit. Aanpak Stay in Love is een preventieprogramma waarvan het hart wordt gevormd door zeven lessen en een ouderavond. De lessen en de ouderavond worden gegeven door docenten van de scholen zelf. Stay in Love wordt regionaal aangestuurd en gecoördineerd door de ggz-instelling of de GGD. Zij werven in hun werkgebied scholen. Docenten volgen een training, waarin zij leren om de lessenserie uit te voeren. Als zij een training hebben gevolgd, krijgen zij de beschikking over de docentenhandleiding. De lessenserie bestaat uit vijf lessen waarin kennis, houding en vaardigheden centraal staan en twee lessen waarin leerlingen een opdracht uitvoeren. Aan het slot van de lessenserie organiseert de school een ouderavond over het onderwerp verkering, waarop de leerlingen tevens het resultaat van de opdracht presenteren. Materiaal Stay in Love, lessenserie over verkering: docentenhandleiding voor het VMBO. Deze handleiding is in 2011 uitgegeven in samenwerking tussen MOVISIE, Trimbos-instituut, Dimence en Parnassia Bavogroep. De handleiding bevat een beschrijving van de lessen, een aantal werkbladen voor de leerlingen en (werk)materialen die in full color zijn uitgevoerd: een poster, een folder, een relatietest, een tweetal flyers ter grootte van een creditcard met tips voor een goede verkering en een nieuwsbrief voor ouders. Tot slot is er een website: De materialen en website zijn ook afzonderlijk te gebruiken. Ontwikkelaars Stay in Love is ontwikkeld door een samenwerkingsverband van de volgende vier organisaties: MOVISIE ( ), Trimbos-instituut ( ), Dimence ( ) en Parnassia Bavogroep ( ). Stay in Love * * * 5

6 2. Onderbouwing De methode is met behulp van vooronderzoek, pilots en evaluatieonderzoek zowel vanuit de praktijk als vanuit de theorie ontwikkeld vanaf 2004 tot heden. De ontwikkeling heeft stapsgewijs plaatsgevonden. Aan het programma dat in deze methodebeschrijving beschreven wordt, zijn twee eerdere versies voorafgegaan. De onderbouwing van Stay in Love bestaat uit twee delen: de inhoudelijke onderbouwing en de didactische onderbouwing. Voor de totstandkoming van de inhoudelijke onderbouwing zijn de stappen uit het Preffi-instrument (Molleman et al, 2003) voor de ontwikkeling van preventieprogramma s gevolgd. In publicaties van Van Schaik (2005) en Van der Veen (2008) is gezocht naar wat er bekend was over risico- en beschermingsfactoren voor partnergeweld. Het programma Stay in Love versterkt de beschermende factoren en vermindert de invloed van risicofactoren. In de wetenschappelijke literatuur zijn verschillende theoretische modellen ontwikkeld over gedragsverandering. Een van die modellen is het ASE-model van Azjen (1991). Dit model stelt dat gedragsverandering mede wordt beïnvloed door attitude, sociale invloed en eigen effectiviteitinschatting. De literatuurstudie van Van Oosten en Höing uit 2004 (in: Borne, 2006) laat zien aan welke voorwaarden preventieprogramma s moeten voldoen om effectief te zijn. Ook spraken jongeren zich uit over concepten van lessen, materialen en werkvormen (Borne, 2006). Tot slot is Stay in Love mede gebaseerd op Safe Dates (Foshee en Langwick, 2010, 2006), omdat bewijs bestond dat deze methode op korte en lange termijn effectief is. 3. Onderzoek praktijkervaringen Stay in Love is sinds 2004 in 77 klassen van 20 scholen in vier regio s uitgevoerd. Er zijn meerdere evaluatieonderzoeken naar gedaan (Bos, 2006; Riele, 2006; Borne, 2006; Kempes, 2010). Regiocoördinatoren blijken veel tijd kwijt te zijn met de werving van scholen en docenten en het opbouwen van een regionaal netwerk, wat voor de inbedding van Stay in Love belangrijk is. Scholen en docenten lopen warm voor het onderwerp en zijn enthousiast over de lessenserie en de materialen. De training ervaren ze als een voorwaarde voor het geven van de Stay in Love lessen. De docenten vinden de voorbereiding en uitvoering van de lessen leuk, maar ook tijdrovend. De positieve insteek van het lesprogramma (hoe houd je een relatie leuk) maakt docenten enthousiast en gemotiveerd. Docenten moeten in staat zijn om een veilige sfeer te scheppen voor de lessen. De meeste leerlingen vinden het onderwerp belangrijk en interessant. Meer dan de helft geeft aan dat ze iets of veel geleerd hebben van de lessen. Leerlingen uit de eerste leerjaren voelen zich het meest betrokken bij de lessen. De doeopdrachten vinden de leerlingen het leukst. De materialen worden door de meerderheid van de leerlingen als leuk en motiverend ervaren. Leerlingen voelen zich alleen niet altijd veilig genoeg om in de klas veel te zeggen. 4. Effectonderzoek Kempes et al.(2010) vonden in een quasi-experimenteel onderzoek in de praktijk dat Stay in Love een kortdurend en klein positief effect had op kennis, houding en vaardigheden ten 6 * * * Stay in Love

7 opzichte van verkeringsgeweld van leerlingen van de eerste drie leerjaren van het vmbo. De effecten voor houding waren twee keer zo groot als die voor kennis en vaardigheden. Een veranderingsonderzoek (E) van Hofhuizen (in: Van den Borne, 2006) bevestigt dit. Stay in Love maakt de mate waarin leerlingen een aantal risicogedragingen voor verkeringsgeweld accepteren, significant wat kleiner. Stay in Love zorgt er bovendien voor dat leerlingen gevoeliger worden voor grensoverschrijdend gedrag. De effecten van Stay in Love zijn sterker voor meisjes en voor jongeren die voorafgaand aan het programma al meer empathische vermogens hadden, maar ook voor leerlingen in het derde en eerste jaar (Kempkes et al., 2010). Foshee et al. (2005) vonden in een quasi-experimenteel onderzoek in de praktijk (B) dat Safe Dates (een methode waarop Stay in Love deels is gebaseerd) tot vier jaar na het volgen van het programma leidt tot minder gebruik van geestelijk, matig lichamelijk en seksueel geweld. Dit geldt echter vooral voor leerlingen die voorafgaand aan het programma geen of matig ernstig geweldgebruik rapporteerden. 5. Samenvatting werkzame elementen Stay in Love voorkomt dat jongeren een gewelddadige relatie ontwikkelen, door de invloed van risicofactoren te verminderen. Stay in Love ondersteunt de ontwikkeling van gezonde relaties door beschermende factoren te versterken, door het aanreiken van kennis, houding en vaardigheden. Stay in Love heeft zoals de naam ook aangeeft - een positieve insteek: hoe houd je je relatie leuk? De aanpak omvat een combinatie van lessen, een ouderavond, voorlichtingsmaterialen en een website waar jongeren ook vragen kunnen voorleggen aan deskundigen. De lessen sluiten aan bij het kennis- en ervaringsniveau van de leerlingen. De methode houdt rekening met sekse, seksuele voorkeur en culturele diversiteit. Belangrijke anderen in de ontwikkeling van de jongeren, zoals ouders en leerkrachten, zijn betrokken. De methode is gericht op regionale samenwerking, waardoor vindplaatsgericht gewerkt wordt, de borging gegarandeerd is en jongeren met hulpvragen weten waar ze terecht kunnen. Er wordt met een verscheidenheid aan interactieve werkvormen gewerkt, waarbij verbale kennisoverdracht (stellingenspel, do s and don ts) en het tonen en oefenen van voorbeeldsituaties (beeldmaterialen, rollenspellen) elkaar afwisselen. Stay in Love * * * 7

8 1. Beschrijving methode De beschrijving van de methode is gebaseerd op het volgende handboek: Stay in Love, lessenserie over verkering: docentenhandleiding voor het VMBO. Deze handleiding is in 2010 uitgegeven in samenwerking tussen MOVISIE, Trimbos-instituut, Dimence en Parnassia Bavogroep. 1.1 Probleemomschrijving Jongeren krijgen op steeds jongere leeftijd verkering. Onder 12- tot 14-jarigen hebben zeven van de tien jongeren al verkering gehad (Graaf et al., 2005). Dat leidt naast leuke ervaringen in een aantal gevallen ook tot problemen. Zo zijn er verkeringsrelaties waarin de partners niet goed in staat zijn grenzen te stellen en op te komen voor wat hij/zij wil. Soms leidt dit tot ernstige vormen van geweld in de relatie. Van Schaik (2005) en Hofhuizen (in: Van den Borne, 2006), noemen controlerend gedrag, isolerend gedrag, seksueel grensoverschrijdend gedrag, zich verantwoordelijk voelen voor de problemen van de partner, omgaan met kritiek, reactie op getuige zijn van ruzies van anderen en overmatig alcoholgebruik als belangrijke risicofactoren. Partnergeweld komt onder jongeren tussen de 16 en 25 veel voor. Jongeren lopen zelfs meer risico op partnergeweld dan volwassenen (Chermack et al., 2000; Holtzworth-Munroe et al., 1997a; Johnson & Ferraro, 2000). Ongeveer één op de vijf à zes meisjes (17,8%) en één op de 20 à 25 jongens is voor het zestiende jaar wel eens gedwongen tot seksuele handelingen met iemand die ongeveer even oud was (Bakker et al., 2009). Meisjes worden bij de eerste geslachtsgemeenschap veel vaker (één op de drie) overgehaald of gedwongen dan jongens (Kuiper et al., 2010). Jongens hebben een drie tot vier keer zo grote kans dat ze iemand anders tot seksuele handelingen dwingen dan meisjes (Bakker et al., 2009). Lichamelijk en seksueel geweld tussen jongeren neemt toe vanaf 13 jaar en bereikt een hoogtepunt rond jaar, daarna neemt het weer af. Geestelijk geweld neemt tussen 13 en 19 jaar toe. Wat betreft geestelijk en lichamelijk geweld blijkt uit onderzoek dat jongens en meiden ongeveer even vaak geweld ondergaan, maar dat het geweld dat tegen meisjes wordt gebruikt ernstiger is (Foshee et al., 2005). Wij nemen bij het beschrijven van de omvang van het probleem de informatie uit het handboek van de methode als uitgangspunt. Wanneer u wilt beschikken over meer actuele of gedetailleerde informatie, verwijzen wij u naar of 8 * * * Stay in Love

9 1.2 Doel van de methode Stay in Love wil voorkomen dat jongeren (in de toekomst) een gewelddadige relatie ontwikkelen door hen te ondersteunen in de ontwikkeling van gezonde verkeringsrelaties. Dit gebeurt door hen en hun ouders in zeven lessen en een ouderavond belangrijke kennis, houding en vaardigheden aan te reiken over: ontdekken of het ze leuk lijkt om verkering te hebben en wanneer dan wel of niet; ontdekken wat ze leuk en niet leuk vinden om met een vriend(in) te doen met wie ze verkering hebben; ontdekken wat voor hen goede manieren zijn om duidelijk te maken wat ze leuk en niet leuk vinden; waar je op kunt en moet letten om te ontdekken of je het nog wel leuk vindt om verkering te hebben en wat je kunt doen als het niet goed gaat. Naam van de methode De naam van de methode is gekozen omdat deze een positieve boodschap inhoudt. Dit spreekt jongeren meer aan dan een opgeheven vingertje. 1.3 Doelgroep van de methode De doelgroep van Stay in Love zijn jongens en meiden van jaar die vmbo-onderwijs volgen. Uit onderzoek van De Graaf et al. (2005) komt naar voren dat deze lager opgeleide groep, vaker dan hoger opgeleide jongeren, hun eerste seksuele ervaringen op jongere leeftijd hebben. Daarmee lopen zij meer risico op geweld in een verkerings- of date-relatie. Werving De doelgroep wordt bereikt via het management, docenten, vertrouwenspersonen en mentoren van scholen. Diversiteit Stay in Love is geschikt is voor alle jongeren in de genoemde leeftijdsgroep (Bohlmeijer & Cuypers, 2001). In het lesprogramma is rekening gehouden met sekse en met seksuele voorkeur en het is geschikt voor jongeren met uiteenlopende culturele en religieuze achtergronden. Zo is gekozen voor een logo met twee parkieten om daarmee een heterouitstraling te voorkomen en het geschikt te maken voor zowel jongens als meiden. De methode gaat uit van een multiculturele samenleving en dus ook van klassen die multicultureel zijn samengesteld. In de lessen is aandacht voor verschillen in normen en waarden ten aanzien van relaties/verkering en hoe jongeren daarin hun eigen attitude kunnen ontwikkelen. Ook in vormgeving, beeldmateriaal (foto's) en ervaringsverhalen is rekening gehouden met verschillende (culturele) achtergronden van jongeren, met sekse en met seksuele voorkeuren. Stay in Love * * * 9

10 1.4 Indicaties en contra-indicaties Het programma is ontwikkeld voor jongeren van: jaar leerjaar 1, 2 of 3 van het vmbo. Het preventieprogramma is speciaal voor vmbo-leerlingen ontwikkeld. Door alleen vmboscholen met het programma te benaderen en de docenten die het daar gaan uitvoeren een training aan te bieden, wordt er (zoveel mogelijk) voor gezorgd dat het vooral aan de genoemde doelgroep wordt aangeboden. Het materiaal en de website zijn echter ook geschikt voor andere opleidingsniveaus en het lesmateriaal met enige aanpassing ook. 1.5 Aanpak Stay in Love is een preventieprogramma waarvan het hart wordt gevormd door zeven lessen van 50 minuten voor de eerste drie leerjaren van het vmbo, en een ouderavond. De lessen en de ouderavond worden gegeven door docenten van de scholen zelf. Zij volgen daarvoor een speciale training. Materialen en website De methode omvat een aantal full color materialen die gebruikt worden in de lessen, maar ook los van de lessen te gebruiken zijn. Dit zijn een poster, een folder, een relatietest en een tweetal flyers ter grootte van een creditcard met tips voor een goede verkering. Deze materialen kunnen ook aangeboden worden door andere organisaties in de regio. Daarnaast is er een website ( ter ondersteuning van de lessenserie. Ook jongeren die de lessen niet volgen, kunnen deze website raadplegen. De site bevat deels dezelfde informatie als de full color materialen voor leerlingen, zoals relatietest en folder, maar ook aanvullende informatie en de mogelijkheid om problemen per voor te leggen aan een deskundige van één van de participerende ggz-instellingen van Stay in Love. Iedere inzender krijgt een persoonlijk antwoord. Een aantal van deze problemen wordt samen met de adviezen geanonimiseerd opgenomen op de website, zodat bezoekers daar kennis van kunnen nemen. De lessen Vijf lessen zijn gericht op overdracht van kennis, houdingsaspecten en vaardigheden, in de laatste twee lessen verwerken de leerlingen het geleerde in de vorm van een opdracht in tweetallen of kleine groepjes. Het advies van de ontwikkelaar is maximaal twee weken tussen de lessen te hebben en de verwerkingslessen binnen vier weken na afloop van de eerste vijf te houden. De opbouw van de lessenserie is zo gemaakt, dat de leerlingen stap voor stap leren. Stap 1 is dat ze zich bewust worden en weten wat hun wensen en grenzen zijn in vriendschap 10 * * * Stay in Love

11 en verkering. En dat ze daarin onderling (sterk) kunnen verschillen. Stap 2 is dat ze leren dat iedereen er recht op heeft voor de eigen wensen en grenzen op te komen en dat het ook belangrijk is om dat op een respectvolle manier te doen. Stap 3 is dat ze weten hoe ze hun wensen en grenzen kenbaar kunnen maken (kennis). Stap 4 is dat ze leren hun wensen en grenzen kenbaar te maken (vaardigheden), waarbij ze leren omgaan met verschillen. Stap 5 is dat ze leren hoe ze vrienden en vriendinnen kunnen helpen als die een verkering hebben die niet lekker gaat. De lesinhoud van de zeven lessen is als volgt. Les 1: Als je (nog geen) verkering wilt 1. Introductie (10 minuten) 2. Als je (nog geen) verkering wilt (15 minuten) Wat is verkering? Wat verstaan de leerlingen zelf onder verkering? Wat is het verschil met vriendschap? 3. Is verkering leuk? (10 minuten) Wat zien de leerlingen als de leuke en minder leuke kanten van verkering. Ze maken voor zichzelf de balans op: ben ik er aan toe of (nog) niet? 4. Hoe ziet mijn ideale vriend(in) er uit? (15 minuten) Wat vinden de leerlingen aantrekkelijk, leuk en belangrijk? Waar letten ze op? Op wat voor meisjes of jongens vallen ze? Met wie willen ze wel/geen verkering? Leerlingen stellen hun ideale vriend(in) samen aan de hand van kaartjes. De docent probeert seksuele voorkeur, het belang van religie, culturele achtergrond, uiterlijk, leeftijdsverschillen bespreekbaar te maken. 5. Afsluiting (5 minuten). Les 2: Verkering: wensen en grenzen 1. Introductie op les 2 Verkering: wensen en grenzen (10 minuten). 2. Spelopdracht over de grens (20 minuten) of één van de alternatieve lesonderdelen. In deze oefening maken leerlingen op een speelse manier kennis met wat grensoverschrijdend gedrag met hen doet. 3. Hoe houd je je verkering in topconditie? (15 minuten) In dit lesonderdeel wordt de opdracht die leerlingen als huiswerk hebben gedaan besproken. Wat is voor hen het allerbelangrijkst in een verkering (of vriendschap)? Wat zou echt een breekpunt vormen? 4. Afsluiting (5 minuten). Les 3: Wensen en grenzen: vasthouden aan wat je wilt 1. Introductie Verkering: wensen en grenzen vervolg (5 minuten). 2. Vasthouden aan wat je wilt of niet? (15 minuten) Dit gaat over de afwegingen die je daarbij maakt. 3. Effectieve gespreksvaardigheden (5 minuten) De docent neemt enkele effectieve gespreksvaardigheden kort door met de leerlingen. 4. Gespreksvaardigheden in de praktijk (20 minuten) De leerlingen oefenen met twee eenvoudige situaties: hun wens kenbaar maken en onderhandelen als de ander niet hetzelfde wil. 5. Afsluiting (5 minuten). Les 4: Verkering: praten 1. Introductie (5 minuten). 2. Opkomen voor jezelf als je verkering hebt (30 minuten) Een rollenspel dat de leerlingen in drietallen spelen. Of een alternatief. Stay in Love * * * 11

12 3. Wat kun je doen als een gesprek niet werkt (10 minuten) Leerlingen bedenken zinnen en oplossingen voor als praten niet werkt. 4. Afsluiting van de les (5 minuten). Les 5: Verkering: als het niet lekker gaat 1. Introductie (5 minuten). 2. Wat doe je als een verkering niet lekker loopt? (10 minuten) Leerlingen bedenken aan de hand van de relatietest oplossingen voor als een verkering niet lekker loopt. 3. Het uitmaken met je vriend(in) (20 minuten) Aan de hand van een verhaal bedenken leerlingen waar hun grenzen liggen: wanneer maak ik het uit of niet? 4. Vrienden helpen (10 minuten) Leerlingen bedenken wat je kunt doen en wat je moet laten om een vriend te helpen. 5. Afsluiting (5 minuten). Les 6 en 7: 1. Inleiding verwerkingsopdracht 1 (5 minuten). 2. Werken aan de poster, kaart of fotostrip (70 minuten, verdeeld over twee lessen). 3. Bespreken van alle posters, kaarten en fotostrips (18 minuten). 4. Afsluiting (2 minuten). 1.6 Materiaal Het volgende materiaal is op de website van MOVISIE Academie ( beschikbaar voor docenten die een training hebben gevolgd in het geven van de lessen: Stay in Love, lessenserie over verkering: docentenhandleiding voor het VMBO. Deze handleiding is in 2011 uitgegeven in samenwerking tussen MOVISIE, Trimbos-instituut, Dimence en Parnassia Bavogroep. Naast de beschrijving van de lessen, bevat de handleiding ook een aantal werkbladen voor de leerlingen en (werk)materialen die in full color zijn uitgevoerd: een poster, een folder, een relatietest, een tweetal flyers ter grootte van een creditcard met tips voor een goede verkering en een nieuwsbrief voor ouders. Tot slot is er een website, ter ondersteuning van de lessenserie, met deels dezelfde, deels aanvullende informatie voor leerlingen en mogelijkheden om problemen voor te leggen. De website is daardoor ook zelfstandig te gebruiken. De handleiding bevat verder achtergrondinformatie voor de docent, een handleiding voor het organiseren van een ouderavond en informatie over andere relevante websites. Voor regiocoördinatoren die de trainingen voor docenten verzorgen, is er een aparte training ontwikkeld en de volgende handleiding beschikbaar: Handleiding voor het opzetten van Stay in Love in de regio, in 2008 geschreven en uitgegeven door het Trimbos-instituut. Deze handleiding wordt tijdens de training uitgereikt. 12 * * * Stay in Love

13 1.7 Benodigde competenties van de professional Competenties In de docentenhandleiding is aandacht besteed aan de competenties die docenten nodig hebben, zoals het scheppen van een veilige sfeer en inlevingsvermogen in de leefwereld van jongeren die bezig zijn met verkering, verliefdheid, partnerkeuze, seksualiteit et cetera. Docenten moeten in staat zijn om over deze onderwerpen met leerlingen te praten. Omdat het intieme onderwerpen zijn, is het praten hierover altijd verbonden met gevoelens van kwetsbaarheid, schaamte en gêne, ook die van docenten zelf. Als leerlingen zich veilig voelen, stellen ze soms recht op de man/vrouw af vragen over hoe het voor de docent was of is. Het is dus niet zozeer de vraag óf zij persoonlijke ervaringen willen inbrengen en delen, maar tot hoever zij daarin willen gaan als het aan de orde is. Inbrengen van eigen ervaringen als docent kan drempelverlagend werken, vooral als de docent ook laat zien dat zij/hij wel eens twijfels heeft (gehad) over een relatie. Training Ter voorbereiding op het geven van de lessen is er een training beschikbaar voor docenten en andere professionals die bij de uitvoering betrokken zijn. Deze training biedt samen met de docentenhandleiding alle informatie en materialen die nodig zijn om een lessenserie te organiseren en uit te voeren. Voor meer informatie hierover kunnen docenten en scholen terecht bij één van de vier ontwikkelaars (zie voor contactgegevens 1.10). Deze ontwikkelaars kunnen ook vertellen of er in hun regio al een organisatie is die Stay in Love coördineert. 1.8 Overige randvoorwaarden Regionale samenwerking Stay in Love is gericht op samenwerking van partners in een bepaalde regio. Het doel is om aansluiting te vinden bij bestaande samenwerkingsnetwerken en zowel de lessen als de materialen van Stay in Love daarin te borgen. Dit is ook belangrijk bij eventuele problemen in verkeringsrelaties waarvoor jongeren hulp nodig hebben. Dit heeft de volgende implicaties. Vanuit het concept van vindplaatsgericht werken zoeken naar samenwerking met sleutelfiguren in settings waar veel jongeren van 12 tot 15 jaar komen: docenten in scholen, jongerenwerkers in het jongerenwerk/cultureel werk/buurthuizen, dominees en imams in moskeeën en kerken. Onderdeel hiervan zijn goede samenwerkingsafspraken. Vanwege de noodzaak om tot afstemming te komen tussen preventie en hulpverlening bij huiselijk geweld is het belangrijk om bestaande instellingen op het terrein van hulpverlening en politie op de hoogte te brengen en te houden van de uitvoering van Stay in Love. Aan de hand van de Handleiding voor het opzetten van Stay in Love in de regio (zie 1.6) gaat een regiocoördinator (preventiewerker van de ggz-instelling of een gezondheidsvoorlichter van de GGD) in zijn/haar werkgebied aan de slag om bovenstaande doelen te realiseren. De grootte Stay in Love * * * 13

14 van het samenwerkingsnetwerk en welke sleutelfiguren/partners deelnemen is afhankelijk van de specifieke regio. De regiocoördinator onderneemt de volgende stappen. 1. Inventariseren welk preventief aanbod aangaande huiselijk geweld wordt uitgevoerd 2. In kaart brengen welke samenwerkingsnetwerk(en) er bestaan. 3. Betrekken van relevante sleutelfiguren in settings die ontbreken in de bestaande samenwerkingsnetwerken. 4. Formeren van een samenwerkingsnetwerk voor het project Stay in Love. 5. Organiseren van bijeenkomsten voor het samenwerkingsnetwerk Stay in Love (driemaal tijdens het project) Kwaliteitsbewaking Ten behoeve van de kwaliteitsbewaking wordt gewerkt met een licentiesysteem. De docentenhandleiding wordt alleen verstrekt aan scholen waarvan de docenten die Stay in Love gaan uitvoeren een training hebben gevolgd. De docentenhandleiding en de training stimuleren de docenten om de lessenserie zoveel mogelijk zoals beschreven uit te voeren, omdat dit ervoor zorgt dat de effecten van het programma groter zijn en langer beklijven (Kempes et al., 2010). Kosten van de interventie De belangrijkste kostenposten van de interventie zijn: de training vrijgeplande uren van docenten voor de training de uitvoeringsuren, maar die vallen binnen de reguliere lessen materiaalkosten: printen van extra leerlingenmaterialen. 1.9 Overeenkomsten en verschillen met andere interventies De volgende methoden zijn deels vergelijkbaar met Stay in Love. Safe Dates De inhoud van Stay in Love is deels geënt op Safe Dates. Dit is een Canadees lesprogramma voor jongeren om dating violence te voorkomen en het programma dat in 2007 het best wetenschappelijk onderbouwd was. Safe Dates kent een volledig programma van tien lessen en een verkort programma van vier lessen. Stay in Love is inhoudelijk met het verkorte lesprogramma te vergelijken. Voor meer informatie hierover verwijzen we naar de ontwikkeling van het programma (zie 2.1). De aanpak van deze methode is vergelijkbaar genoeg gebleken om onderzoek naar Safe Dates mee te nemen als indirect bewijs voor Stay in Love (zie 4.2). Loving me, loving you Loving me, Loving you is een door de GGD Rotterdam Rijnmond ontwikkeld preventieprogramma, bedoeld voor jongeren van jaar die in het tweede of derde leerjaar van het vmbo zitten, over verkering, liefde en hoe je het leuk kunt houden. Loving me loving you begint met interactief theater gevolgd door een workshop. Aansluitend zijn er lessen waarin 14 * * * Stay in Love

15 leerlingen met behulp van een leerlingenboekje zich bewust kunnen worden van de problemen die in relaties kunnen ontstaan, opdrachten die de leerlingen thuis met de ouders kunnen uitvoeren en bijvoorbeeld werkstukken/collages die tijdens een ouderavond gepresenteerd kunnen worden. De aanpak van deze methode is onvoldoende vergelijkbaar met Stay in Love om onderzoek ernaar mee te nemen als indirect bewijs Contactgegevens ontwikkelaar Stay in Love is het eigendom van vier organisaties, te weten: MOVISIE Trimbos-instituut Postbus Postbus DC Utrecht 3500 AS Utrecht Contactpersoon Nico van Oosten Dimence afdeling Preventie Parnassia Bavogroep Postbus 473 Lijnbaan AL Zwolle 2512 VA Den Haag Contactpersoon Chris te Riele c.teriele@dimence.nl Contactpersoon Marije van den Bos m.van.den.bos@parnassia.nl Stay in Love * * * 15

16 2. Onderbouwing 2.1 De ontwikkelgeschiedenis van de methode De methode Stay in Love is zowel vanuit de praktijk als vanuit de theorie ontwikkeld vanaf 2004 tot heden. De ontwikkeling heeft stapsgewijs plaats gevonden. Aan het programma dat we in deze methodebeschrijving beschrijven, zijn twee eerdere versies voorafgegaan. Stay in Love (1): Voorafgaand aan de ontwikkeling van de eerste versie is een literatuuronderzoek verricht voor de theoretische onderbouwing van de methode (Schaik, 2005). Op basis van dit onderzoek en voorbeelden van voorlichtingsprojecten in andere landen zijn conceptideeën en -materialen ontwikkeld, die zijn voorgelegd aan 175 middelbare scholieren en hbo-studenten verspreid over tien focusgroepen (Borne, 2006 zie voor meer informatie over dit onderzoek deel 3). De focusgroepen zijn zo divers mogelijk samengesteld - naar sekse, onderwijsniveau, etniciteit, religieuze achtergrond en ervaringen met verkering - om zoveel mogelijk verschillende doelgroepen aan het woord te laten. Dit vergrootte de mogelijkheden om de interventies toegankelijk te maken voor een brede groep jongeren. In de eerste focusgroepen zijn vooral reacties en ideeën van jongeren verzameld naar aanleiding van bestaand preventiemateriaal. Op basis van deze informatie zijn specifieke interventies ontwikkeld, die weer zijn voorgelegd aan volgende focusgroepen. In de gesprekken lag de nadruk op de wijze waarop het onderwerp aan jongeren moet worden aangeboden, welke interventies hiervoor bruikbaar zijn en hoe deze interventies vormgegeven kunnen worden. Verder is gekeken of preventie van relatiegeweld in algemene zin en specifieke interventies in het bijzonder jongeren met bepaalde karakteristieken (zoals gender, culturele achtergrond, onderwijsniveau, taal en leeftijd) aanspreken. Met andere ontwikkelaars van preventieactiviteiten voor jongeren is afgestemd over de onderliggende boodschappen van de verschillende interventies, die zoveel mogelijk gebaseerd zijn op wetenschappelijke en praktijkinzichten over het ontstaan van verkeringsgeweld. Op basis van de resultaten van deze drie activiteiten is Stay in Love (1) ontwikkeld (Oosten et al., 2005). Stay in Love (1) is in twee proefregio s (Zwolle en Den Haag) getest in 20 klassen op in totaal zes scholen. Het onderwijs liep uiteen van vmbo en praktijkonderwijs (ROC) tot havo en vwo, terwijl de leeftijd van de leerlingen varieerde van 15 tot 20 jaar. In de twee proefregio s is voorafgaand aan de pilot geïnventariseerd welke samenwerkingsverbanden er al waren op het gebied van preventie van huiselijk geweld. Waar nodig zijn deze samenwerkingsverbanden verbreed. Tijdens de pilot in de twee proefregio s is een procesevaluatie uitgevoerd met behulp van een vragenlijst, hebben er observaties plaatsgevonden tijdens lessen en zijn er evaluatiegesprekken gevoerd met docenten (Borne, 2006). Stay in Love (+): De doorontwikkeling heeft via een samenwerking met Oxfam Novib een handleiding opgeleverd voor de ontwikkeling en uitvoering van projecten om huiselijk geweld en relatieproblemen onder jonge mensen te voorkomen (Felten & Van Oosten, 2007a). Hiervan is ook een Engelse vertaling beschikbaar (Felten & Van Oosten, 2007b). 16 * * * Stay in Love

17 Op basis van de ervaringen met de eerste versie van Stay in Love én het programma van het in Canada ontwikkelde en onderzochte preventieprogramma Safe Dates zijn de theoretische onderbouwing (Veen, 2008), de docententraining, het lesprogramma en de materialen bijgesteld. Dit heeft eveneens geresulteerd in een nieuwe Docentenhandleiding Stay in Love voor het VMBO (2008). Het lesprogramma bestond deze keer uit vier lessen en een ouderavond. Dit programma, Stay in Love + genoemd, is in 2008 en 2009 in drie regio s (Zwolle, Heuvelrug en Eindhoven) uitgevoerd op alleen vmbo-scholen en door de Universiteit van Utrecht onderzocht op programma-integriteit en effecten (Kempes et al., 2010 zie voor meer informatie over dit onderzoek deel 3). Daarbij hebben er in de regio Zwolle ook evaluatiegesprekken met docenten plaatsgevonden. Stay in Love (3): heden Op basis van het onderzoek, de evaluaties met docenten en nieuwe inzichten vanuit wetenschappelijke literatuur zijn programma en materialen eind 2010 opnieuw bijgesteld (Oosten et al., 2010). Zo bevat de nieuwe handleiding Stay in Love, lessenserie over verkering meer aanwijzingen voor docenten. In het kader van de nieuwe implementatiestrategie (zie hierna) wordt het mogelijk voor docenten komen om feedback te vragen via De inhoud van de lessen is beter aangepast aan de lesduur, waardoor de programma-integriteit zal toenemen en het gevoel van overbelasting zal afnemen. De structuur van de docentenhandleiding is overzichtelijker gemaakt, de dubbele materialen zijn eruit gehaald en de kopieerbaarheid is verbeterd. Ook zijn extra aanwijzingen opgenomen over het belang van veiligheid. In 2011 zal Stay In Love weer op een aantal scholen in verschillende regio s uitgevoerd worden en vanaf 2011 wordt de methode landelijk geïmplementeerd. De landelijke implementatie zal gestalte krijgen door regiocoördinatoren te trainen, die elk in hun eigen werkgebied docenten kunnen trainen. Alleen docenten die een training hebben gevolgd, krijgen toegang tot de materialen en de online ondersteuning op De wetenschappelijke onderbouwing van de methode zal in de toekomst mogelijk weer worden bijgesteld. 2.2 Onderbouwing van de probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak De docentenhandleiding van Stay in Love (3) biedt bewust vrij weinig verwijzingen naar wetenschappelijke literatuur. Uit mondelinge contacten met de ontwikkelaar is duidelijk geworden van welke bestaande wetenschappelijke kennis en onderzoeken gebruik is gemaakt voor de theoretische onderbouwing van de methode. De onderbouwing van Stay in Love bestaat uit twee onderdelen, te weten de inhoudelijke onderbouwing en de didactische onderbouwing. Inhoudelijke onderbouwing Het Preffi-instrument (Molleman et al, 2003) beschrijft hoe een preventieprogramma stapsgewijs ontwikkeld kan worden op basis van wetenschappelijke literatuur. De eerste Stay in Love * * * 17

18 stappen zijn probleemanalyse, determinanten, doelgroep en doelen. Deze procedure is gevolgd om tot een goede inhoudelijke onderbouwing van de methode te komen. De risico- en beschermende factoren In een internationaal literatuuronderzoek van Van Schaik (2005) is gezocht naar wat er bekend was over risico- en beschermingsfactoren voor partnergeweld. De publicatie Verantwoording van de methodiek Stay in Love van Van der Veen (2008) vormt een aanvulling hierop. De ontwikkelaar verwijst bovendien naar aanvullende losse publicaties die gebruikt zijn om zo volledig mogelijk zicht te krijgen op de risico- en beschermingsfactoren (Harned, 2002; Black et al., 2010; Ehrensaft, 2008; Gover et al., 2008; Schewe, 2007). De ontwikkelaars maken een onderscheid tussen factoren die niet of nauwelijks te beïnvloeden zijn (factoren die risicogroepen aanduiden) en factoren die wel te beïnvloeden zijn en vertaald kunnen worden in doelen en lesinhouden. Hofhuizen (in: Van den Borne, 2006) heeft via een schriftelijke vragenlijst onder 550 leerlingen die Stay in Love zouden gaan volgen, onderzocht in hoeverre een aantal van de gevonden risicofactoren op hen van toepassing was. Via dit onderzoek werd bevestiging gevonden voor de risicofactoren controlerend gedrag, isolerend gedrag, seksueel grensoverschrijdend gedrag, zich verantwoordelijk voelen voor de problemen van de partner, omgaan met kritiek, reactie op getuige zijn van ruzies van anderen en overmatig alcoholgebruik. Beschermende factoren zijn bijvoorbeeld wensen en grenzen kunnen aangeven, weten hoe je onderhandelt als je niet hetzelfde wilt en dat ook kunnen. De gevonden risico- en beschermingsfactoren zijn vertaald in de doelen en lesinhouden (zie 1.5). Het programma Stay in Love probeert beschermende factoren te versterken en de invloed van risicofactoren te verminderen. Vmbo-jongeren Uit Nederlands onderzoek (De Graaf et al., 2005) blijkt dat lager opgeleide jongeren op jongere leeftijd beginnen te experimenteren met seks en verkering dan hoger opgeleide jongeren. Ook onderzoek naar de effecten van Stay in Love (1) bevestigde dat de lessen en de materialen vooral aansloten bij behoeften van lager opgeleide jongeren (Borne, 2006). Daarom zijn de ontwikkelaars zich in de doorontwikkeling van de methode steeds meer gaan richten op de vmbo-jongeren als doelgroep. Didactische onderbouwing: gedragsverandering In de wetenschappelijke literatuur zijn verschillende theoretische modellen ontwikkeld over gedragsverandering. ASE model Het ASE-model van Azjen (1991)stelt dat gedragsverandering mede wordt beïnvloed door attitude, sociale invloed en eigen effectiviteitinschatting. In Stay in Love is dan ook veel aandacht voor houding, omgaan met verschillen en sociale druk (vasthouden aan je wensen) en voor een aantal essentiële relationele vaardigheden, zoals onderhandelen. Preffi-instrument In het Preffi-instrument wordt beschreven hoe de ontwikkeling van een preventieve interventie via een aantal tussenstappen kan worden gerealiseerd, zodanig dat er een didactisch sterk 18 * * * Stay in Love

19 programma komt te staan. Deze stappen zijn: de operationalisering van de doelen, verwerken van eerdere ervaringen met preventie, timing en aansluiting op de doelgroep. Aan deze stappen is bij de ontwikkeling van Stay in Love gewerkt (zie ook hoofdstuk 2.1 ontwikkelgeschiedenis). Effectieve preventieprogramma s Aanvullende onderbouwing is gehaald uit een literatuurstudie van Van Oosten en Höing uit 2004, in: Borne, 2006). Volgens deze literatuurstudie zijn preventieprogramma s effectief als voldaan is aan de volgende voorwaarden. 1. Het programma bestaat uit tenminste vier sessies, zodat vaardigheden en kennis beter beklijven. 2. Significante anderen, in het bijzonder ouders en leerkrachten, zijn betrokken. 3. Spreiding in de tijd tussen de opeenvolgende sessies en herhaling van het programma, vooral voor jonge kinderen en groepen met een lage sociaaleconomische status, wier inbeeldingsvermogen minder groot is. 4. Het gebruik van empirisch getoetste theoretische modellen voor de verklaring van (seksueel) geweld en de determinanten ervan als basis voor de inhoud van het programma. 5. Aandacht voor verbale kennisoverdracht, maar ook kennisoverdracht in de vorm van videobeelden en/of theater, waarin voorbeeldsituaties worden getoond. 6. Het bieden van mogelijkheden om te oefenen met gedrag. Stay in Love voldoet aan al deze voorwaarden (zie aanpak: 1.5). Safe dates Stay in Love is mede gebaseerd op Safe Dates (Foshee & Langwick, 2010, 2006), omdat bewijs bestond dat deze methode op korte en lange termijn effectief is (zie 4.2). De jongeren zelf Tot slot spraken 175 jongeren zich uit over ideeën en concepten van materialen en werkvormen. Van den Borne (2006) heeft de resultaten van de focusgroepen op een rij gezet. Hij trekt onder andere de volgende conclusies. Gebruik interactieve werkvormen, waarbij de nadruk ligt op het voorkómen van relatiegeweld, zoals grenzen leren stellen. Relaties en relatievorming zijn gevoelige onderwerpen die voorzichtig besproken moeten worden, je kunt er veel mee naar boven halen. Er is daarom ook behoefte aan feitelijke informatie: cijfers, vormen van geweld en verloop van een geweldsrelatie en hulpadressen voor verwijzing. De schriftelijke informatie moet beperkt zijn, anders haken jongeren af. Sommige jongeren (voornamelijk met een islamitische achtergrond) zullen liever niet in groepsverband over seksuele ervaringen spreken. Een website is een geschikt middel ter ondersteuning van de lessenserie. Dit medium biedt mogelijkheden om gemakkelijk en anoniem informatie te verkrijgen. Beeldmateriaal zoals foto s moet herkenbaar en realistisch zijn. Beelden moeten volgens sommige jongeren schokkend en agressief zijn. Volgens anderen moeten ze duidelijk maken dat er problemen zijn. Het is een serieus onderwerp en humor is niet gepast. Deze aandachtspunten zijn verwerkt in de aanpak van Stay in Love. Stay in Love * * * 19

20 3. Onderzoek praktijkervaringen 3.1 Uitvoerende organisaties Stay in Love wordt uitgevoerd door vmbo-scholen in diverse regio s (zie ook 2.1). Vanaf 2011 wordt de methode landelijk geïmplementeerd. Er wordt zoveel mogelijk samengewerkt met lokale en regionale organisaties, zoals jeugd- en jongerenwerk, cultureel werk, religieuze organisaties (zoals kerken en moskeeën), sportverenigingen en horecagelegenheden (zie ook 1.8). De hieronder beschreven praktijkervaringen van de professional en cliënt/burger zijn gebaseerd op de volgende publicaties: 1. Stay in Love, primaire preventie van relatiegeweld onder jongeren: procesevaluatie, geschreven door A. van den Borne uitgegeven in 2006 door het Trimbos-instituut in Utrecht. Deze publicatie beschrijft enerzijds de resultaten van het ontwikkelingsproces van de methode (beoordeling conceptmaterialen door tien focusgroepen van in totaal 175 jongeren). Anderzijds wordt de uitvoering van de methode in de praktijk besproken aan de hand van twee regionale evaluaties, namelijk de Procesevaluatie primaire preventie van relatiegeweld onder jongeren van Te Riele (2006) en de Primaire preventie van relatiegeweld onder jongeren: evaluatieverslag van het project van Van den Bos (2006). Beide verslagen zijn in deze publicatie verwerkt. De praktijkervaringen met Stay in Love (1) zijn met een onbekend aantal leerlingen en docenten mondeling geëvalueerd. Sommige praktijkervaringen van leerlingen zijn gebaseerd op indrukken die docenten hebben. Ook hebben er observaties plaatsgevonden naar hoe Stay in Love in de betreffende regio s werd georganiseerd en uitgevoerd. Ervaringen met de ouderavonden zijn voornamelijk gebaseerd op cijfers over het bereik van ouders. In deze publicatie worden tot slot ook de resultaten van een effectonderzoek gepresenteerd (zie voor meer informatie 4.1) 2. Programma-integriteit en effecten van Stay in Love (+). Een preventieprogramma voor jarige VMBO scholieren dat partnergeweld beoogt te voorkomen, geschreven door Kempes et al., uitgegeven in 2010 door de Faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit Utrecht. In dit rapport worden de resultaten weergegeven van een onderzoek naar de programma-integriteit van Stay in Love (+) met behulp van een observatie-instrument in 28 klassen, ingevulde vragenlijsten van 25 van de in totaal 62 docenten over het 20 * * * Stay in Love

21 verloop van de lessen en de ervaring met de handleiding en training en ingevulde vragenlijsten van 707 leerlingen over hun waardering van de lessen en hun bezoek aan de website. In deze publicatie worden ook de effecten van Stay in Love (+) besproken, zie hiervoor Praktijkervaringen van de professional De praktijkervaringen van professionals zijn onder te verdelen in de ervaringen van de regionale coördinatoren, de docenten en de andere betrokken professionals. Regionale coördinatoren Uit de ervaringen van de regiocoördinatoren van Stay in Love (1) komt naar voren dat er veel tijd en energie gaan zitten in de werving van scholen en docenten en het opbouwen en onderhouden van een regionaal preventienetwerk rond huiselijk geweld (Bos, 2006; Riele, 2006; Borne, 2006). Zodra scholen zijn geworven, werkt het het beste om via overleg met de deelnemers datum en tijdstip vast te stellen en per stad of regio één training te organiseren voor docenten van alle deelnemende scholen. Docenten kunnen zich dan gezamenlijk voorbereiden en tips uitwisselen (Bos, 2006; Riele, 2006). Hoewel scholen en docenten de belangrijkste doelgroep vormen, melden de regionale coördinatoren van Stay in Love (1) dat aansluiting bij regionale en lokale netwerkpartners rond jongeren en huiselijk geweld een belangrijk aandachtspunt is voor de inbedding van Stay in Love en voor verwijzing naar hulp indien noodzakelijk. De ervaringen leren verder dat vooral het jongerenwerk enthousiast reageert op Stay in Love en van mening is dat er meer aandacht moet zijn voor het onderwerp (Riele, 2006; Bos 2006). Training docenten en leerlingbegeleiders Niet alleen docenten zijn getraind, ook vertrouwenspersonen, leerlingbegeleiders en schoolmaatschappelijk werkers. Dit is gedaan om ervoor te zorgen dat leerlingen gemakkelijker met negatieve verkeringservaringen bij hen aankloppen. Niet bekend is of dit ook daadwerkelijk is gebeurd. Veel docenten en leerlingbegeleiders vonden de training voor Stay in Love (1) uitdagend, leerzaam en leuk, maar ook intensief (Borne, 2006; Riele, 2006; Bos, 2006). Na afloop van de training gaven de meeste deelnemers aan dat ze zich voldoende toegerust voelen om de lessen uit te voeren. Docenten hebben veel profijt van de docententraining en noemen deze een absolute voorwaarde om de lessen te kunnen geven. Een knelpunt dat zich hierbij soms voordoet, is tijdgebrek voor het volgen van deze training. Ook bij Stay in Love (+) is docenten na afloop via een vragenlijst gevraagd naar hun ervaringen met de training. Van de 25 docenten die een vragenlijst invulden, vonden 16 de training belangrijk, zeven vonden het onbelangrijk en twee hebben geen training gevolgd. Twaalf docenten waren tevreden over de duur van de training, terwijl twee hem te kort vonden (Kempes et al, 2010). Aantal lessen Sommige docenten vonden van de eerste versie van Stay in Love dat een programma van drie Stay in Love * * * 21

22 lessen voldoende was en dat in een projectweek de lessen niet langer mogen duren. Een les per twee weken beviel de meeste docenten het best. Er zit dan voldoende ruimte tussen de lessen zonder dat de informatie weer wegzakt. Sommige docenten merkten op dat voor leerlingen van het laagste niveau twee lessen soms al voldoende zijn, wat te maken heeft met de aandachtsspanne (Borne, 2006). In het onderzoek naar Stay in Love (+) (Kempes et al., 2010) bleek echter dat het merendeel van de klassen het in de handleiding beschreven aantal van vier lessen heeft gehad. Desondanks is in geen van de klassen de lesstof volledig aan bod gekomen en hebben slechts weinig klassen de verwerkingsopdrachten uitgevoerd. Dit is ten koste gegaan van de effecten. De huidige versie van Stay in Love bestaat uit vijf interactieve lessen en twee lessen met verwerkingsopdrachten. Er zijn nog geen evaluatiegegevens van deze opzet bekend. Enthousiasme en competenties De docenten vinden de voorbereiding en uitvoering van de lessen leuk, maar ook tijdrovend. De positieve insteek van het lesprogramma (hoe houd je een relatie leuk) maakt docenten enthousiast en gemotiveerd. Het onderwerp vraagt veel, maar de ervaring van docenten met gerelateerde onderwerpen, zoals homoseksualiteit, loverboys en weerbaarheid, maakt de lessenserie makkelijk toepasbaar (Borne, 2006). De evaluatie van Stay in Love (1) liet zien dat de verschillende werkvormen ervaring van de docent vroegen. Niet iedere docent wil en kan met de verschillende werkvormen werken. Het is opvallend dat vmboleraren en leraren van het praktijkonderwijs (ROC) de lessenserie gemakkelijker doceren dan docenten van andere scholen. Zij zijn namelijk meer gewend om met diverse werkvormen te werken, onder andere met rollenspellen. Het onderzoek van Kempes et al. (2010) laat zien dat docenten in staat moeten zijn om een veilige sfeer te scheppen in de klas waar ze Stay in Love geven, maar dat zij daar niet altijd in zijn geslaagd. Over de veiligheid in de klas komt uit het onderzoek een groot verschil naar voren tussen de indrukken van docenten en observatoren aan de ene kant en de ervaringen van de leerlingen aan de andere kant (zie 3.3). Sfeer Leerlingen reageren volgens de docenten die Stay in Love (1) uitvoerden voornamelijk positief en met veel belangstelling en nieuwsgierigheid op de lessenserie, maar niet alle leerlingen zijn gelukkig met het onderwerp. Relaties en relationeel geweld zijn intieme onderwerpen en volgens docenten is het van groot belang dat ze een vertrouwensband met leerlingen hebben, voordat een dergelijk onderwerp bespreekbaar gemaakt kan worden. Hier is een rol weggelegd voor mentoren. Docenten geven aan dat ze hun leerlingen door de lessen beter leren kennen, voornamelijk vanwege de persoonlijke discussies die het lesmateriaal losmaakt. Ook zijn ze zelf alerter geworden op allerlei signalen in gedrag tussen leerlingen onderling (Borne, 2006). Het onderzoek van Kempes et al. (2010) laat zien dat leerlingen zich niet altijd veilig hebben gevoeld, terwijl docenten volgens observaties en eigen zeggen daar wel in voldoende mate voor hadden gezorgd. Overige organisaties Jongerenorganisaties zijn in Den Haag en Zwolle actief aan de slag gegaan met Stay in Love (1). Belangrijk voor hen is dat het onderwerp en materiaal ingebed worden in een breder kader of aanhaken bij een onderwerp waar al aandacht voor is (bijvoorbeeld weerbaarheid). Sportverenigingen blijken veel minder open te staan voor het onderwerp. Religieuze 22 * * * Stay in Love