M 1. 1) Parallelsymposium I Lang verzwegen, toch gekregen: traumabehandeling bij psychose ronde I

Transcriptie

1 M 1 1) Parallelsymposium I Lang verzwegen, toch gekregen: traumabehandeling bij psychose ronde I Dit parallelsymposium presenteert voorlopige gegevens van de Treating Trauma in Psychosis studie (T-TIP). De end-of-treatment data van de studie zijn dan binnen en geanalyseerd. Het betreft een multicenter trial in dertien GGz- instellingen in Nederland in samenwerking met vier universiteiten. In de studie wordt Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) vergeleken prolonged exposure en een wachtlijst. De deelnemers zijn mensen met een psychotische stoornis en een posttraumatische stress stoornis. Dit is de eerste serieuze gerandomiseerde trial naar de effecten, maar ook naar de veiligheid van de interventies bij de doelgroep. Mark van der Gaag geeft een algemene inleiding op de verwevenheid van psychose en PTSS. Daarna vervolgt Paul de Bont met gegevens over de prevalentie van PTSS in de zorg voor mensen met een psychotische stoornis. David van den Berg presenteert de effecten en de veiligheid van de behandeling en Berber van der Vleugel sluit af met het lichten van een tipje van de sluier van de werkzame mechanismen. - Psychose en posttraumatische stress: spaghetti con deterrente prof. dr. M. van der Gaag, klinisch psycholoog, hoofd Psychose Onderzoek, Parnassia hoogleraar Klinische Psychologie, Vrije Universiteit Amsterdam Psychose en posttraumatische stress stoornis (PTSS) zijn een afschrikwekkend duo. Ze komen relatief vaak samen voor, maar behandelaars zien het vaak niet. Als ze het zien dan doen ze niet veel er aan. En terecht, want er is haast geen kennis over de behandeling. Bij PTSS zijn bij alle trials mensen met een psychose geëxcludeerd. Stigma, vooroordeel en vrees lijken de enige overwegingen geweest te zijn. Methode Een onderzoek wordt gedaan in de literatuur naar de overeenkomsten en verschillen in de stoornissen, hun samengaan, de onderliggende mechanismen die gemeenschappelijk zijn of juist verschillen. Ook de etiologie komt aan de orde. Kan trauma psychose veroorzaken? Kan psychose traumatiseren? Hoe zit het? Resultaten Psychose en PTSS zijn niet zo verschillend van elkaar. Zij zijn dikwijls innig verweven, waarbij kip-en-ei kwesties ontstaan. Het lijkt soms een bord spaghetti, maar eerder afschrikwekkend dan appetitief voor de meeste hulpverleners. De mechanismen van beide stoornissen geven veel inzicht in de algemene ontwikkeling van psychopathologie. Psychotisch symptomen en traumata zijn beide pluripotente risico factoren en spelen een rol in de ontwikkeling van andere stoornissen zoals angst, depressie, bipolaire stoornis, verslaving, borderline persoonlijkheidsstoornissen, crimineel gedrag, enzovoorts.

2 Conclusie De vroegdiagnostiek van psychotische verschijnselen en van traumasymptomen zijn van groot belang om mensen met het risico op het ontwikkelen van ernstige psychiatrische problemen vroegtijdig op te sporen en te behandelen. e-m: - Screening met de Trauma Screening Questionnaire en prevalentie van PTSS bij mensen met psychose drs. P. de Bont, klinisch psycholoog, GGZ Oost Brabant & Radboud Universiteit Nijmegen Veel mensen met psychosen maakten ernstige trauma's mee en lijden aan co morbide PTSS. De diagnosestelling van PTSS behoeft aandacht, want PTSS wordt in deze groep ondergediagnosticeerd (Lommen & Restifo, 2009; Mueser et al., 1998). De Trauma Screening Questionnaire (TSQ)(Brewin et al., 2002) is een korte PTSS klachtenlijst. De TSQ heeft al goede betrouwbaarheid en specificiteit laten zien bij andere groepen, maar het is onbekend hoe nauwkeurig en veilig de TSQ zich gedraagt in de populatie van Nederlanders met psychose, en wat de PTSS prevalentie is. Methode In dertien GGz-instellingen werden psychosepatiënten gescreend op trauma s en op PTSS klachten (TSQ). Daarna werd het Klinisch Interview PTSS (KIP) afgenomen om de PTSS status te bepalen. Op grond daarvan zijn de sensitiviteit, specificiteit en de positief en negatief voorspellende waarde van de TSQ bepaald. Een optimale cut-off score in de psychosepopulatie is berekend. Resultaten De eindresultaten worden op het symposium gepresenteerd: de geschiktheid van de TSQ als screener en de prevalentie van trauma s en PTSS in de populatie van mensen met psychose. Conclusie Het screenen van mensen met psychosen op de aanwezigheid van ernstige trauma's en van PTSS is veilig. PTSS detectie kan effectief en erg efficiënt gedaan worden door achtereenvolgens gebruik te maken van gerichte vragen naar het vóórkomen van trauma's in de levensloop, de TSQ en het KIP. Brewin, C. R., Rose, S., Andrews, B., Green, J., Tata, P., McEvedy, C., Foa, E. B. (2002). Brief screening instrument for post-traumatic stress disorder. British Journal of Psychiatry August, 181, Lommen, M. J. J., & Restifo, K. (2009). Trauma and Posttraumatic Stress Disorder (PTSD) in Patients with Schizophrenia or Schizoaffective Disorder. Community Mental Health Journal, 45(6), doi: /s x Mueser, K. T., Goodman, L. B., Trumbetta, S. L., Rosenberg, S. D., Osher, F. C., Vidaver, R., Foy, D. W. (1998). Trauma and Posttraumatic Stress Disorder in Severe Mental Illness. Journal of Consulting & Clinical Psychology, 66(3),

3 e-m: - Treating Trauma In Psychosis Effectiviteit en veiligheid van PTSS behandeling bij psychose drs. D. van den Berg, gz-psycholoog in opleiding tot specialist, Divisie Volwassenen, Parnassia Trauma speelt een belangrijke rol in het ontstaan van psychosen en een significant deel van de cliënten met psychosen leidt aan een co-morbide PTSS. Een aanwezige PTSS wordt bij deze doelgroep doorgaans echter niet gediagnosticeerd. Wanneer dit wel gebeurt worden cliënten hier niet voor behandeld. Een van de voornaamste redenen is dat behandelaren vrezen voor nare gebeurtenissen zoals een toename van psychose symptomen en suïcidaliteit. Methode Een gerandomiseerde multicenter klinische studie naar het effect van exposure en EMDR op PTSS bij deelnemers met een psychotische stoornis. Deelnemers werden gerandomiseerd in een van de volgende drie condities: Treatment As Usual (TAU), TAU + Exposure, of TAU + EMDR. In de behandelcondities ontvingen deelnemers 8 sessies behandeling. De eerste sessie bestond uit psycho-educatie over PTSS en het hiërarcheren van de traumatische ervaringen. De overige sessies bestonden uit 90 minuten Exposure of EMDR. Metingen werden verricht bij aanvang, na behandeling (2 maanden), na zes maanden en na een jaar. Resultaten Er werden 155 deelnemers geïncludeerd, de laatste behandelingen lopen tot juli 2013 en de laatste 1-jaar follow up metingen worden in april 2014 verricht. De definitieve resultaten zijn derhalve nog niet bekend. Op dit symposium worden de voorlopige resultaten van de Exposure en EMDR behandelingen gepresenteerd. Conclusie Tijdens deze lezing zal getoond worden of richtlijninterventies voor PTSS effectief zijn bij deze complexe doelgroep. Tevens zal duidelijk worden of het uitvoeren van deze behandelingen leidt tot meer aversieve gebeurtenissen zoals suïcides of opnames in het psychiatrisch ziekenhuis. Het voorgaande heeft consequenties voor de huidige werkwijze in de GGZ waarbij cliënten met psychose doorgaans geëxcludeerd worden voor PTSS behandeling. De Bont, P.A.J.M., Van den Berg, D.P.G., Van der Vleugel, B.M., De Roos, C., Mulder, C.L., Becker, E.S., De Jongh, A., Van der Gaag, M., & Van Minnen, A. A multi-site blind randomized controlled trial of prolonged exposure (PE) versus Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) versus waitlist for clients with a current diagnosis of psychosis and comorbid posttraumatic stress disorder: the Treating Trauma In Psychosis (T.TIP) study protocol. Trials, submitted. e-m: d.vandenberg@parnassia.nl

4 - Hoe komt het effect van PTSS behandeling tot stand? Een eerste verkenning mw. drs. B. van der Vleugel, gz-psycholoog / onderzoeker, Divisie Maatschappelijke Psychiatrie, GGZ Noord-Holland-Noord EMDR en Exposure therapie zijn ongeveer even effectief in de behandeling van PTSS symptomen, zo blijkt uit meta-analyses (o.a. Bisson et al., 2007). Maar hoe komt dit effect tot stand? Binnen beide behandelingen gaat men verschillend te werk. Tijdens EMDR krijgt de cliënt de instructie zich op te stellen als een toeschouwer, terwijl oogbewegingen afleiden van de traumatische herinnering. Tijdens Exposure wordt het trauma juist zo levendig mogelijk herhaaldelijk opnieuw beleefd en wordt de cliënt langdurig geconfronteerd met alle sensorische details van de herinnering. Methode De Memory Characteristics Questionnaire (Hagenaars et al., 2009) is aangepast voor deze studie en vraagt naar karakteristieken van de herinnering (zoals levendigheid en sensorische details) en cognities en emoties die optreden als de herinnering wordt opgehaald. Alle deelnemers aan het onderzoeksproject Treating Trauma in Psychosis (T.TIP) die behandeling loten vullen deze vragenlijst vier maal in: aan het begin en aan het eind van de eerste behandelsessie, aan het begin van de tweede behandelsessie en aan het eind van de laatste behandelsessie. Veranderingen in scores geven informatie over het werkingsmechanisme van de behandeling. Deze patronen worden vergeleken tussen de verschillende behandelcondities en gerelateerd aan het behandelsucces. Resultaten In totaal 108 deelnemers lootten behandeling (55 EMDR; 53 Prolonged Exposure). Omdat de behandelingen lopen tot 1 juli 2013 zijn de resultaten nog niet bekend. In deze lezing worden de gegevens gepresenteerd. Conclusies Overeenkomsten en verschillen tussen onderliggende mechanismen van verandering tijdens de behandeling zullen worden besproken. Bisson, J. I., Ehlers, A., Matthews, R., Pilling, S., Richards, D., & Turner, S. (2007). Psychological treatments for chronic post-traumatic stress disorder. Systematic review and meta-analysis. British Journal of Psychiatry, 190, Hagenaars, van Minnen, Hoogduin, & Verbraak, (2009). A transdiagnostic comparison of trauma and panic memories in PTSD, panic disorder, and healthy controls. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 40(3), e-m: b.vandervleugel@ggz-nhn.nl

5 2) Parallelsymposium II Remissie en Herstel ronde II M 2 - Valt persoonlijk herstel te meten: een conceptuele verkenning prof. dr. J. van Weeghel, directeur wetenschap, Kenniscentrum Phrenos In afgelopen decennia is er in de GGz geen concept opgekomen dat zo n impact heeft gehad als 'herstel'. Bij herstellen gaat het om persoonlijke processen van mensen die proberen ondanks de psychiatrische aandoening hun leven weer op te pakken. Uitgangspunt van herstel is dat mensen met ernstige psychische aandoeningen vaak onvermoede krachten en talenten hebben die zij tot gelding moeten kunnen brengen. Het gaat behalve om herstel van maatschappelijke rollen, ook om herstel van gezondheid en herstel van persoonlijke identiteit. Velen beschouwen die laatste dimensie als de kern van het herstelconcept. Maar valt dat persoonlijk herstel wel te meten? Dat is de vraag die in deze bijdrage centraal staat. We kunnen onderscheid maken tussen nomothetische en idiografische kennis. Nomothetische kennis is gebaseerd op de tendens om te generaliseren, om wetten af te leiden die objectieve verschijnselen kunnen verklaren. Deze kennis is verbonden met kwantitatief onderzoek naar grote populaties. Idiografische kennis is juist gebaseerd op de tendens om te specificeren, om de betekenis van vaak toevallige, subjectieve verschijnselen te begrijpen. Deze kennis komt veelal voort uit kwalitatief onderzoek naar individuen en de eigenschappen waarin zij verschillen van andere individuen. Voorstanders van evidence-based werken die nomothetische kennis nastreven - en voortrekkers van de herstelbeweging die meer affiniteit met idiografische kennis hebben lijken met hun ruggen naar elkaar toe staan. Niettemin moeten in de zorgpraktijk wetenschappelijke inzichten altijd worden gecombineerd met ervaringskennis en professionele kennis over wat goede zorg is. Volgens Davidson zijn nomothetische en idiografische kennis complementair, en sluiten de concepten herstel en evidence-based werken elkaar niet uit. Toch zijn er veel spanningen in die relatie. Maar juist door die spanningen kunnen herstel en evidence-based werken net als olie en azijn - het beste bij elkaar naar boven brengen. Nu is de kwestie of je herstel de maat kunt nemen allang een academische vraag geworden. GGz-organisaties immers willen hun zorg herstelondersteunend maken en de resultaten ervan meetbaar en stuurbaar maken. Daarom zijn we bezig een meetinstrument voor herstel te ontwikkelen voor Routine Outcome Monitoring (ROM). Inmiddels hebben we in de literatuur al meer dan dertig instrumenten gevonden om individueel herstel te meten. Al deze maten zijn met veel input van (ex-)cliënten tot stand gekomen. Ook voor onze nieuwe Nederlandse herstelschaal zijn vele ervaringsdeskundigen geraadpleegd. Maar doen we met zo n standaardmaat wel recht doen aan het persoonlijke karakter van herstel? Het antwoord laat zich raden. De vraag wie op welke wijze kan bepalen of iemand (niet) herstelt, valt nog niet zo gemakkelijk te beantwoorden.

6 De uitdaging is een antwoord te formuleren dat enerzijds recht doet aan het persoonlijke en individuele, anderzijds aan het sociale en narratieve karakter van herstel; een antwoord dat ook kentheoretisch te verantwoorden is. e-m: - Ontwikkeling van een nieuwe Herstelschaal voor ROM-doeleinden mw. dr. J. van Gestel-Timmermans, onderzoeker, Tranzo, Universiteit van Tilburg Dr. J.A.W.M. van Gestel-Timmermans, senior onderzoeker Tranzo, Tilburg University Prof. dr. Ch. van Nieuwenhuizen, Hoogleraar Forensische Geestelijke Gezondheidszorg, Tilburg University, GGzE centrum kinder- en jeugdpsychiatrie. Prof. dr. J. van Weeghel, Hoogleraar Rehabilitatie en participatie van mensen met ernstige psychische aandoeningen, Tilburg University, Kenniscentrum Phrenos, Dijk en Duin (Parnassia Bavo Groep). In het kader van ROM (Routine Outcome Monitoring) is er behoefte aan een instrument dat het persoonlijk herstel van cliënten met (ernstige) psychische beperkingen kan vaststellen. Hiervoor is een landelijke projectgroep opgezet bestaande uit ervaringsdeskundigen, onderzoekers en beleidsmedewerkers. Hoofddoel van de projectgroep is een instrument te ontwikkelen dat: (1) aansluit bij de definitie van herstel vanuit cliëntenperspectief; (2) gebruiksvriendelijk is; (3) goede psychometrische eigenschappen heeft; (4) bruikbaar is voor cliënten, hulpverleners en binnen de zorgverlening bij de beoordeling en sturing van het herstelproces; en (5) dat aansluit op de landelijke ROM ontwikkelingen. Aspecten als toepasbaarheid en aansluiting op remissielijsten worden hierbij nadrukkelijk meegenomen. Voor de ontwikkeling van het instrument is de conceptmapping-methode gecombineerd met literatuuronderzoek. In 2012 is een vragenlijst ontwikkeld welke in 2013 wordt getest in een pilot met ongeveer 300 cliënten. Na analyse van de resultaten wordt bekeken of de vragenlijst nog verder aangepast moet worden. e-m: - Functionele remissie van mensen met een ernstige psychiatrische stoornis: onderzoek naar een nieuw ROM-instrument prof. em. dr. D. Wiersma, hoogleraar Klinische Epidemiologie van psychiatrische stoornissen, UCP, RGOc, UMC Groningen Wiersma D, Visser E, Mulder CL en de Nationale Remissie Werkgroep van de NVvP Sinds enkele jaren heeft de Nationale Remissie Werkgroep (NRW) zich gericht op de ontwikkeling en toetsing van een instrument voor Functionele Remissie (FR), ter aanvulling op de meting van symptomatische remissie onder mensen

7 met een psychotische stoornis of een andere ernstige psychiatrische stoornis (EPA). Het ontwikkelde instrument voor FR beoogt voor de klinische praktijk een kort, betrouwbaar en valide instrument te zijn voor het bepalen van FR van de patiënt en toepasbaar in de gangbare Routine Outcome Monitoring (ROM). Een ggz-professional scoort het instrument voor FR aan de hand van een semi-gestructureerd interview en/of schriftelijke gegevens uit het dossier. Het FR-instrument bevat drie items voor de volgende domeinen: 1) wonen en zelfzorg, 2) werk, studie en dagbesteding, en 3) sociale kontakten, te scoren op een drie-puntsschaal: zelfstandig, deels zelfstandig en niet zelfstandig. De periode van beoordeling betreft een half jaar, in overeenstemming met de meting van de symptomatische remissie, en dient aan te sluiten bij de reguliere ROM-procedures. Het FR-instrument is in 2012 en 2013 gebruikt in follow-up onderzoek onder ruim 800 EPA-patienten uit 8 ggz-instellingen en getoetst op criteria van relevantie, betrouwbaarheid en validiteit. De resultaten laten zien dat het instrument gemakkelijk is in te vullen en relevant is voor gebruik in de klinische praktijk. Het voldoet aan de eisen van intra- en inter-beoordelaars betrouwbaarheid en van discriminerende (t.o.v. symptomatologie), (deels) convergerende (t.o.v. functionele maten als GAF, HoNOS, zorgbehoefte en kwaliteit van leven) en de predictieve validiteit (laatste nog onderwerp van analyse). De NRW komt voorshands tot de conclusie dat het FR-instrument als onderdeel van de ROM van de dagelijkse praktijk een waardevolle aanvulling is op maten voor symptomatische remissie als voor maten die betrekking hebben op sociaal en maatschappelijk (dys)functioneren op relevante rolgebieden en dat dit discussie behoeft onder relevante beroepsbeoefenaren in het veld van de langdurige psychiatrie i.c. ggz. e-m: durk.wiersma@umcg.nl - De achtergrond en betekenis van sociaal functioneren voor de klinische praktijk prof. dr. N. Mulder, psychiater, bijzonder hoogleraar OGGZ, Bavo Europoort & Erasmus MC In de praktijk van de zorg voor patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen (EPA) hebben we voortdurend te maken met de sociale problemen die onze patiënten ondervinden. Sterker nog, werken aan het oplossen van sociale problemen vormt een van de belangrijkste taken van de FACT-teams. Veelal starten (bemoei)zorgtrajecten met het werken aan oplossingen voor sociale problemen, zoals bijvoorbeeld problemen met financiën, huisvesting, en sociale contacten. Uit onderzoek blijkt dat tijdens en na het oplossen van deze problemen de motivatie voor behandeling toeneemt. Patiënten zijn dan meer geneigd om ook medicatie en andere behandelingen te accepteren. Voor het oplossen van sociale problemen werken we meer of minder succesvol samen met andere instellingen. De tendens is dat de GGz zich meer moet terugtrekken op haar core-business, namelijk psychiatrische behandeling. Het gevaar bestaat dat de sociale problemen onbehandeld blijven, aangezien patiënten veelal niet zelfstandig in staat zijn om gebruik te maken van de betreffende voorzieningen. De stress die veroorzaakt wordt door schulden,

8 inadequate (of geen) huisvesting, eenzaamheid en gebrek aan dagbesteding heeft een negatieve invloed op psychiatrische symptomen en verslaving. Tot nu toe lijkt het er op dat we nog onvoldoende in staat zijn om deze problemen adequaat op te lossen, en lijkt de prognose t.a.v. functioneren en herstel nog niet te verbeteren. Kwaliteitsverbetering van geïntegreerde behandeling van psychiatrische en sociale problemen blijft noodzakelijk. e-m: Onderzoekspresentaties 3) Onderzoekspresentaties I GROUP-project ronde I Moderator: mw. drs. A. van der Waal, psychiater basiszorg, Dimence - Sociale cognitie en kwaliteit van leven bij schizofrenie-patiënten mw. drs. A. Maat, AIOS Psychiatrie, UMC Utrecht M 3 Maat A, Fett AK, Derks E; GROUP Onderzoekers (Kahn RS, Linszen DH, van Os J, Wiersma D, Bruggeman R, Cahn W, de Haan L, Krabbendam L, Myin-Germeys I). Schizofreniepatiënten hebben een minder goede kwaliteit van leven dan gezonde mensen. De invloed van neuroncognitie (IQ) en positieve en negatieve symptomen op de kwaliteit van leven van schizofrenie patiënten is bekend, het is echter nog niet duidelijk wat de invloed is van sociale cognitie. Doel Het doel van deze studie was om de invloed van sociale cognitie op de kwaliteit van leven van schizofreniepatiënten te onderzoeken. Methode Een groep van 1032 schizofrenie patiënten, 1011 van hun broers en zussen, en 552 gezonde controles werd geïncludeerd binnen de Dutch Genetic Risk and Outcome in Psychosis (GROUP) - studie. De deelnemers maakten een aantal cognitieve testen, onder andere sociale cognitie testen betreffende theory of mind en emotie herkenning. Theory of mind is het vermogen om zich een beeld te kunnen vormen van het perspectief van een ander. Emotie herkenning betreft het vermogen om emoties van het gezicht van een ander te kunnen aflezen. Om kwaliteit van leven te meten werd de World Health Organization QOL Assessment-BREF (WHOQOL-BREF) gebruikt, en om schizofrenie symptomen te meten werd de Positive and Negative Syndrome Scale (PANSS) gebruikt. Resultaten Patiënten scoorden slechter op de sociale cognitie testen in vergelijking tot hun broers en zussen en gezonde controles. Patiënten hadden de slechtste kwaliteit van leven, daarna de broers en zussen en de gezonde controles hadden de beste kwaliteit van leven. Theory of mind was significant geassocieerd met de kwaliteit van leven van schizofrenie patiënten, emotie herkenning en IQ waren dat niet. IQ was wel geassocieerd met de kwaliteit van leven van broers en zussen en

9 gezonde controles. Er was een significante interactie tussen theory of mind en de ernst van schizofrenie symptomen op het voorspellen van de kwaliteit van leven van de schizofreniepatiënten. Conclusie De resultaten tonen aan dat sociale cognitie geassocieerd is met de kwaliteit van leven van schizofreniepatiënten. Theory of mind is met name geassocieerd met kwaliteit van leven, terwijl emotie herkenning dat niet is. Deze associatie wordt beïnvloed door de ernst van de schizofreniesymptomen. Specifieker, bij patiënten met een relatief intacte theory of mind waarbij er tegelijk ernstige symptomen zijn, is de kwaliteit van leven slecht. Deze patiënten zouden baat kunnen hebben bij psycho-educatie van de omgeving. e-m: - Associatie van jeugdtrauma met aanwezigheid en aanhouden van psychotische en depressieve symptomen mw. drs. M. van Nierop, promovenda, Capaciteitsgroep Psychiatrie en Neuropsychologie, Universiteit Maastricht Er is veel bewijs voor de associatie tussen jeugdtrauma en psychotische of depressieve klachten. Daarentegen is er minder bekend over of trauma sterker samenhangt met psychose of depressie, en over de invloed van trauma op het aanhouden van deze klachten. Methode In een groot (N=2765) sample van psychotische patienten, hun gezonde broers of zussen, en gezonde controles zijn de associaties tussen trauma (verwaarlozing en misbruik) en psychotische symptomen, schizotypy, en depressieve symptomen (tweemaal gemeten over een periode van drie jaar) vastgesteld. Resultaten Er was een dose-reponse relatie tussen trauma en psychose. In alledrie de groepen was er een associatie tussen trauma en positieve en negatieve symptomen en depressie. Trauma hing even sterk samen met psychose als met depressie. Misbruik had een sterkere associatie met positieve symptomen in patienten dan verwaarlozing. Trauma zorgde niet voor een ander verloop van symptomen; de intensiteit van symptomen verminderde over tijd, onafhankelijk van jeugdtraumageschiedenis. Conclusie Deze bevindingen suggereren dat trauma, en vooral misbruik, geassocieerd is met psychose, onafhankelijk van de genetische kwetsbaarheid voor psychose. Het risico geassocieerd met trauma is niet specifiek voor depressie of psychose. Jeugdtrauma is geassocieerd met een langdurige kwetsbaarheid voor de aanwezigheid van (psychotische of depressieve) symptomen, maar is niet geassocieerd met een verandering in verloop van symptomen.

10 Universiteit Maastricht Capaciteitsgroep Psychiatrie en Neuropsychologie, mw. drs. M. van Nierop Postbus 616 (Vijv 1) 6200 MD Maastricht tel: Het effect van traumatische gebeurtenissen in de jeugd op emotieregulatie. Een fmri-studie bij broers en zussen van patiënten met schizofrenie mw. drs. J. van der Velde, promovenda, Neuroimaging Center, UMC Groningen In het dagelijks leven passen we vaak emotieregulatie toe. We bedenken bijvoorbeeld dat ondanks dat het nu even tegen zit, straks alles weer beter zal gaan. Goede emotieregulatie is belangrijk voor ons dagelijks functioneren en problemen met emotieregulatie zijn al geassocieerd met verschillende vormen van psychopathologie, waaronder schizofrenie. Onze onderzoeksvraag is of problemen met het reguleren van emoties ook geassocieerd is met risicofactoren op het ontwikkelen van schizofrenie en hoe dit in de hersenen werkt. We hebben gekeken of het meemaken van traumatische gebeurtenissen in de jeugd invloed heeft op het gebruik van emotieregulatie en de bijbehorende hersencircuits. Daarnaast is gekeken of het effect van deze gebeurtenissen verschilt tussen personen met een genetisch risico op het ontwikkelen van schizofrenie (broers/zussen van patiënten) en personen zonder dit genetische risico. UMC Groningen Neuroimaging Center mw. drs. J. van der Velde Antonius Deusinglaan AW Groningen tel: e-m: j.vandervelde@umcg.nl - Depressieve symptomen zijn geassocieerd met kwetsbaarheid (subklinische) psychose bij patiënten met niet-affectieve psychose, siblings en gezonde controles mw. dr. R. Klaassen, K&J psychiater, teampsychiater, Vroegdetectieteam (EDIT), Rivierduinen GGz Kinderen en Jeugd, Leiden Depressie is een klinisch relevante dimensie, geassocieerd met zowel positieve als negatieve symptomen, bij patiënten met schizofrenie. Echter, het is bij siblings onbekend in hoeverre depressie is geassocieerd met subklinische positieve en negatieve symptomen. Methode Depressieve symptomen en hun associatie met negatieve en positieve symptomen zijn onderzocht in 813 gezonde siblings van patiënten met een niet-affectieve psychose, 822 patiënten en 527 gezonde controles.

11 Depressieve episodes gediagnosticeerd met DSM-IV-TR criteria (lifetime), en depressieve stemming (lifetime) werden beoordeeld met de Comprehensive Assessment of Symptoms and History (CASH) in alle drie groepen. In de patiëntengroep is de ernst van de positieve en negatieve symptomen gemeten met behulp van de CASH. Bij siblings en de gezonde controles werd de ernst van sub-klinische psychotische symptomen gemeten met behulp van de Community Assessment Psychic Experiences (CAPE). Resultaten Bij patiënten werd lifetime meer depressieve stemming en meer depressieve episodes waargenomen in vergelijking met zowel siblings als controles; er werden geen significante verschillen waargenomen in depressieve stemming tussen de sibling- en controle-groep. In alle drie groepen zijn aantal en duur van de depressieve symptomen geassocieerd met negatieve (sub) klinische psychotische symptomen. Bij de patiënten en siblings zijn bovendien het aantal depressieve symptomen geassocieerd met (sub) klinische positieve psychotische symptomen. Tot slot laat lifetime depressieve stemming familieclustering zien, hoewel deze clustering niet gevonden is in vergelijking met het aantal depressieve episodes. Conclusies Deze bevindingen suggereren dat familiaire kwetsbaarheid voor zowel depressieve als psychotische symptomatologie zich voordoet op zowel klinisch als subklinisch niveau. e-m: M 4 4) Onderzoekspresentaties II GROUP-project ronde II Moderator: drs. J. van der Linde, psychiater, ABC Altrecht - Sociale cognitie als voorspeller voor remissie bij schizofrenie mw. drs. J. de Nijs, AIO, promovenda, UMC Utrecht Volgens huidige inzichten gaat schizofrenie gepaard met verminderde sociale cognitie. Sociale cognitie omvat ten eerste het herkennen van emoties. Daarnaast is het hebben van hogere orde emoties een onderdeel, zoals empathie, inlevingsvermogen of het mentalizeren van emoties (theory of mind). Met sociale cognitie wordt het vermogen aangeduid hoe mensen over zichzelf en anderen denken. Dit is nodig voor een succesvolle interactie tussen mensen. Verschillende studies hebben aangetoond dat een verminderde sociale cognitie gerelateerd is aan meer positieve en negatieve symptomen in schizofrenie. Kleine studies vonden zelfs dat betere sociale cognitie gerelateerd was aan een grotere kans op herstel. Onze hypothese is dat sociale cognitie een voorspeller is voor symptomatische remissie van schizofrenie.

12 Methoden De data zijn ontleend aan het lopende longitudinale multi centrum onderzoek Genetic Risk and Outcome in Psychosis (GROUP). Metingen werden gedaan op baseline en na een vervolg van drie jaar. Schizofrenie patiënten werden verdeeld in vier groepen gebaseerd op hun ziektetoestand op beide meetmomenten, namelijk RR: remissie remissie, RN remissie niet remissie, NR: niet remissie remissie en NN: niet remissie niet remissie. Remissie werd gebaseerd op de remissie tool van de Positive and Negative Syndrome Scale (PANSS). Deze vier groepen werden vergeleken op sociale cognitie taken wat betreft emotie perceptie en theory of mind. Resultaten Contrasten lieten zien dat sociale cognitie scores van de NN groep significant slechter waren dan alle drie de andere groepen. Conclusie Patiënten die niet in remissie waren op zowel de baseline meting als de vervolgmeting na drie jaar presteerden het slechts op de emotie perceptie en theory of mind taken vergeleken met de patiënten die ten minste op één meting of beide metingen in remissie waren. Wij vonden dat sociale cognitie een voorspeller is van symptomatische remissie. - Kinder- en jeugdtrauma's en functionele connectiviteit bij psychotische stoornissen mw. drs. S. Peeters, Capaciteitsgroep Psychiatrie en Neuropsychologie, School for Mental Health & Neuroscience, Universiteit Maastricht S. C. T. Peeters 1, V. van de Ven 2, P. Habets 1, R. Goebel 2, J. van Os 1, 3, M Marcelis 1 for G.R.O.U.P. 1 Dept. of Psychiatry and Psychology, School for Mental Health and Neuroscience, EURON, Maastricht University Medical Center, PO Box 616 (Vijv1), 6200 MD, Maastricht, the Netherlands 2 Dept. of Cognitive Neuroscience, Faculty of Psychology and Neuroscience, University of Maastricht, the Netherlands 3 King's College London, King's Health Partners, Department of Psychosis Studies Institute of Psychiatry, London, UK Onderzoek heeft aangetoond dat een trauma in de kindertijd het risico op het ontwikkelen van een psychose beïnvloed, maar wat voor effect dit heeft op structurele en functionele veranderingen in het brein is tot op heden nog onduidelijk. De associatie tussen trauma in de kindertijd en resting-state functionele connectiviteit in psychose is nog nooit onderzocht. Wij verwachten dat trauma geassocieerd is met verminderde functionele connectiviteit in specifieke gebieden van het Default Mode Netwerk (DMN) in mensen met een vergroot risico op een psychose. Anatomische en resting-state functionele MRI scans werden verzameld van 55 patiënten met een psychose, 82 niet psychotische broers of zussen en 69 gezonde controle proefpersonen. Dual regression analyse werd gebruikt om de functionele connectiviteit te bepalen in het DMN. De functionele connectiviteit werd gemeten in vier gebieden van het DMN; ACC (anterior cingulate cortex), PCC (posterior cingulate cortex), PHG (parahippocampal gyrus), MTG (medial temporal gyrus).

13 In de totale groep van proefpersonen was er een associatie tussen trauma in de kindertijd en functionele connectiviteit in de PCC (totale trauma score: β = , p = 0.001; emotioneel misbruik: β = , p = 0.001). Dit was niet het geval voor de ACC, PHG, MTG in relatie tot de andere gebieden van het DMN. Er waren geen significante groep x trauma interacties in het model van alle vier de DMN gebieden. De data laat zien dat veranderde functionele connectiviteit beïnvloedt kan worden door het gebruik van anti-psychotica. Bij verder onderzoek naar de functionele connectiviteit in het brein is het daarom belangrijk dat het medicatie- gebruik van patiënten wordt meegenomen in de analyses. Universiteit Maastricht Capaciteitsgroep Psychiatrie en Neuropsychologie, School for Mental Health & Neuroscience mw. drs. S. Peeters Postbus 616 (Vijv 1) 6200 MD Maastricht e-m: s.peeters@maastrichtuniversity.nl - Persistence and prediction of cognitive profiles of unaffected siblings of schizophrenia patients over time drs. A. Islam, promovendus, UCP, RGOc, UMC Groningen Cognitive profiles might be beneficial in imaging and genetic research on schizophrenia as well as utility of planning treatment and cognitive rehabilitation (Dawes et al., 2011). It has already been investigated that cognitive impairment has consistently been considered a central and stable feature over time in schizophrenia patients. But the stability in cognitive subtypes of unaffected siblings of schizophrenia patients were not studied over time so far. Therefore, we aimed firstly, using the three cognitive profiles/subtypes (Quee et al., 2013) of unaffected siblings to investigate the stability of the profiles/subtypes on cognitive domain over three year follow-up time (T1 and T2) and secondly, whether these subtypes are associated with clinical symptoms in their proband over time. The Genetic Risk and Outcome of Psychosis (GROUP) database for patients, sibling and control at period 1 and 2 will be used. Latent growth curve modeling and linear mixed model would be used to address these two aims. Result will be presented in the conference time. Dawes, S. E., Jeste, D. V., and Palmer, B. W. (2011). Cognitive profiles in persons with chronic schizophrenia. Journal of clinical and experimental neuropsychology, 33, Quee, P. J., Alizadeh, B. Z., Aleman, A., and van den Heuvel, E. R. (2013). Cognitive subtypes in non-affected siblings of schizophrenia patients: characteristics and profile congruency with affected family members. Psychological medicine, 1-11.

14 UMC Groningen UCP/RGOc A. Islam Postbus (CC72) 9700 RB Groningen tel: e-m: - First Rank -symptomen en sociale cognitie mw. drs. J. Heering, psycholoog, promovenda, Afd. Psychiatrie, AMC Amsterdam First rank symptoms (FRS) behoren sinds oudsher tot de kernsymptomen van schizofrenie. Echter, het is gebleken dat ze niet specifiek zijn voor de diagnose van deze psychiatrische stoornis. FRS omvatten onder andere de bizarre wanen van externe controle over het lichaam en de geest. Het intrigerende aan de FRS zijn de vragen die ze opwerpen over hoe de menselijke geest in staat is om een onderscheid te maken tussen zelf en niet-zelf. Uit vele onderzoeken is tevens gebleken dat patiënten met schizofrenie vaak problemen ervaren in sociale situaties. Het doel van de studie is te onderzoeken of schizofreniepatiënten met FRS moeite hebben met sociale interactie, omdat zij dat onderscheid tussen zelf en niet-zelf slecht kunnen maken. AMC Psychiatrie Zorglijn Vroege Psychose mw. drs. J. Heering Meibergdreef AZ Amsterdam tel: e-m: h.d.heering@amc.uva.nl Workshops 5) Over leven met psychosegevoeligheid ronde I M 5 mw. C. van Alphen, bestuurslid, mw. C. Blanke, bestuurslid, mw. M. Lansen, voorzitter, Anoiksis Anoiksis organiseert contact tussen mensen die gevoelig zijn voor psychose en heeft verschillende gesprekstools ontwikkeld om het onderling contact en het contact met mensen in de omgeving te stimuleren. Voorbeelden zijn de kaarten Kies je weg, het boekje Psychosegevoelig? en het project van een Anoiksislid die een film maakte om in gesprek te gaan over stemmen horen en levenskunst. De film heeft de titel Ik leef gewoon.

15 Naast gewoon leven is er het verlangen groots te leven. In dit spanningsveld kan levenskunst ontstaan. Presentatie van het boekje Psychosegevoelig? met een toelichting op het project. Een persoonlijk verhaal, bijzondere ervaringen, een film en levenskunst. Gesprek n.a.v. de film. Presentatie kaarten Kies je weg Gesprek a.d.h.v. de kaarten Iedere deelnemer krijgt na afloop het boekje Psychosegevoelig? Vereniging Anoiksis UMC Utrecht; locatie AZU t.a.v. Anoiksis Huispostnummer A mw. M.A. Lansen Postbus GA Utrecht tel.: e-m: 6) Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid, ook belangrijk voor naastbetrokkenen?! ronde I M 6 N. van Haasteren, vrijwilliger/kaderlid, mw. M. Markx, medewerker landelijk bureau, Ypsilon Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid zijn belangrijke begrippen bij de herstelbeweging van cliënten. Ook hulpverleners maken deze begrippen steeds meer tot (mede)leidraad van hun werk. In de workshop willen we gezamenlijk onderzoeken of deze begrippen ook belangrijk (kunnen) zijn voor familie/naastbetrokkenen. Enerzijds voor verbetering van het perspectief van familieleden zelf. Ook om processen van hun naasten, cliënten, beter te kunnen volgen. En ook ter verbetering van onderling begrip, steun en samenwerking binnen de triade cliënt-hulpverlener-familie. In de workshop willen we interactief, plenair of in groepjes met terugkoppeling plenair, de 3 begrippen onderzoeken wat betreft hun belang voor familie. Na vooraf per begrip, met een korte power-point presentatie, deze begrippen te hebben toegelicht.

16 Ypsilon drs. N. van Haasteren Postbus AS Rotterdam tel.: e-m: M 7 7) Ontwikkeling van High & Intensive Care binnen de GGz ronde I N. Bouwhuis, verpleegkundig specialist GGz, mw. drs. S. Vos, beleidspsychiater, mw. Y. Vreeker, verpleegkundig specialist GGz, GGz Breburg Breda Mede door de ambulantisering van de ggz-zorg, worden klinische opnames binnen ggz steeds korter. Deze ontwikkeling leidt tot meer complexe situaties tijdens de opname wat vraagt om verdere ontwikkeling van hoogwaardige patiëntenzorg. De HIC, High & Intensive Care, is een nieuwe wijze om kortdurende opnames voor mensen in ernstige psychiatrische nood vorm te geven en de kwaliteit van zorg te verbeteren. Binnen de HIC worden het medisch model en de herstelondersteunende visie met elkaar verbonden. HIC verwijst ook naar een vermindering van de hoeveelheid separaties door preventieve maatregelen en een-op-een begeleiding indien nodig. Het opzetten en onderhouden van contacten vormt de basis van deze nieuwe ontwikkeling. Met de recent ontwikkelde HIC-monitor en het in juni 2013 te verschijnen Werkboek HIC, High & Intensive Care in de psychiatrie worden bestaande opnameafdelingen in Breda en Tilburg middels doorbraakprojecten omgevormd tot een HIC. Het werkboek is gebaseerd op evidence-based en best practices. De afdeling in Tilburg is in 2011 hiermee begonnen, Breda volgde begin 2013, wat betekent dat het project nog in volle gang is. De workshop zal zich richten op de algemene HIC-principes, de HIC-monitor en wat dit betekent voor het werken in de praktijk. - interactieve start; brainstormen ideale situatie - korte presentatie ontwikkeling van HIC tot nu toe - interactief; implementatieproces - conclusie en afsluiting GGz Breburg HIC Breda mw. Y. Vreeker, MANP Muiderslotstraat KN Breda tel: e-m: y.vreeker@ggzbreburg.nl

17 8) Hoe krijgen we Marokkaanse mensen met een psychose eerder onder behandeling? ronde I M 8 mw. T. van Hees, preventiewerker, coördinator familiecoaching, Indigo-Algemene Zorggroep Midden Nederland, Utrecht mw. drs. M. van Leeuwen, trainer/onderzoeker, Kennis- en adviescentrum voor migranten, vluchtelingen en gezondheid Pharos, Utrecht drs. T. Rusting, afdelingsvoorzitter Ypsilon Utrecht / Familie Ervaringsdeskundige, Altrecht Jonge Marokkanen hebben niet alleen vaker een psychotisch aandoening, maar het duurt ook nog langer voordat de psychose behandeld wordt. De problemen die veroorzaakt worden door late signalering en behandeling van de psychose zijn ernstig, zowel persoonlijk, als maatschappelijk. De docenten hebben het vermoeden dat de sleutel voor signalering en toeleiding naar een behandeling ligt bij de familie van de patiënt. Dat vermoeden is mede gebaseerd op de ervaringen met de coaching van families van patiënten die al wél in behandeling zijn. Maar wellicht zijn er ook deelnemers die een heel andere kijk hebben op de oorzaak van het geschetste probleem. - Toelichting van onderzoeksgegevens en van de ervaringen met coaching van families van Marokkaanse patiënten die al wél behandeld worden. - Probleemstelling - Debat met stellingen (geïnspireerd door tv programma Het Lagerhuis) Werkvorm Wij willen aan de hand van verschillende stellingen een gestructureerd debat vormen. Wij werken hierbij per stelling met een stopwatch om het debat levendig en afwisselend te houden. Het doel van dit debat is om te komen tot zo veel mogelijk inzichten welke uiteindelijk kunnen resulteren in een gedegen plan om de toeleiding van Marokkaanse jonge mensen met psychotische belevingen naar de hulpverlening te bewerkstelligen. Algemene Zorggroep midden Nederland Indigo mw. T. van Hees coördinator familiecoaching De Grebbe 13 Woerden 3448BT Woerden tel: e-m:t.van.hees@azmn.nl

18 9) Negatieve symptomen: focus op apathie ronde I M 9 prof. dr. A. Aleman, wetenschappelijk directeur, mw. drs. C. Kos, onderzoeker, mw. dr. M-J. van Tol, onderzoeker, NeuroImaging Center, UMC Groningen/Universiteit Groningen Apathie, ofwel een afname van doelgericht gedrag door verlies van initiatief en interesse is kenmerkend voor een groot deel van patiënten met schizofrenie. Een veelbelovende behandelvorm voor deze klachten is neuromodulatie, dat wil zeggen het beïnvloeden van de activiteit van de hersenen waardoor belangrijke hersencircuits beter functioneren. Momenteel worden bij het NeuroImaging Center twee neuromodulatieve behandelstrategieën onderzocht: repetitieve Transcraniële Magnetische Stimulatie (rtms) en transcraniële Direct-Current Stimulatie (tdcs). Deze stimulerende behandeling wordt twee weken lang gegeven aan schizofreniepatiënten, waarna de effecten op de mate van apathie, hersenactiviteit en gedragstaken worden onderzocht. Daarnaast wordt onderzocht of een TMS behandeling gegeven in combinatie met een gedragsactivatietherapie (behavioral activation therapy [BAT]) leidt tot een verdere vermindering van apathie. De sessie zal worden gestart met een theoretische inleiding, gegeven door Claire Kos en Marie-José van Tol, waarbij apathie bij schizofreniepatiënten wordt besproken, maar ook de werkingsmechanismen en gebruik van rtms, tdcs en BAT. Vervolgens krijgen de aanwezigen de mogelijkheid om neurostimulatie zelf te ervaren (uiteraard enkel als is voldaan aan de veiligheidsvoorschriften voor stimulatie). Er zal voldoende tijd worden gereserveerd voor vragen / discussie waarbij André Aleman als voorzitter zal fungeren. Universitair Medisch Centrum Groningen NeuroImaging Center Mw. C. Kos, MSc onderzoeker Antonius Deusinglaan AW Groningen tel: e-m: c.kos@umcg.nl 10) Kijk Mij Nou!-methodiek ronde I mw. I. Bogert, verpleegkundig onderzoeker G. Bogert, fotograaf mw. L. van Oosterum, ervaringsdeskundige J. Sitvast, docent/innovator M 10

19 Door bovenstaanden is de Kijk Mij Nou!-methodiek ontwikkeld, een interventie ter bevordering van herstel en met gebruik van het medium fotografie. Doelen workshop - De deelnemers kunnen na afloop verwoorden hoe de methodiek aansluit op Herstel - De deelnemers kunnen aangeven waarin de methodiek overeenkomt én afwijkt van de Strengthsbenadering - De deelnemers kunnen beschrijven hoe cliënten met foto s reflecteren op waarden en eigen kracht en hoe de expressie hiervan bijdraagt aan commitment en motivatie tot zelfontwikkeling - De deelnemers kunnen van alle drie fotomomenten/fasen van de methode doel en activiteit beschrijven. - inleiding - in tweetallen elkaar een foto laten zien en elkaar daarop bevragen - nabespreken - PP-presentatie en lezing: uitgangspunten (Strengths), werkwijze en voorbeelden. - train de trainer-tips - vragen en discussie, eventueel aan de hand van stellingen. Eventueel: Bespreek in tweetallen (2 collega s óf 1 professional met 1 ervaringsdeskundige / bewoner): welk van de drie trajecten zou je met een bewoner die je begeleidt willen doen? -wandelen op geboortegrond -wie wil ik zijn/worden? -wat wil ik voor een ander betekenen? e-m: j.sitvastheijens@upcmail.nl website: 11) Nieuwe geneesmiddelen voor mensen met psychosen ronde I dr. R. Bruggeman, psychiater, UCP / RGOc, UMC Groningen dr. R. Knegtering, psychiater, hoofd Lentis Research, Lentis M 11 Er zijn en komen nieuwe depot-antipsychotica op de markt. Er zijn ontwikkelingen om olanzapine te combineren met een experimenteel middel om gewichtstoename te voorkomen. Er zijn nieuwe middelen in ontwikkeling die misschien effectief zijn ter bestijding van negatieve symptomen en cognitieve symptomen.

20 Theorie en praktijk achter de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. Hoe en waarom zouden mensen met psychosen van deze middelen kunnen profiteren. Hoe verhouden de nieuwe middelen zich tot niet-medicamenteuze interventies. Hoe zouden deze middelen misschien een plaats kunnen krijgen in verschillende stadia van ziekteduur en beloop (staging). Doel is om de deelnemers kennis te geven om een kritische afweging te kunnen maken omtrent nieuwe ontwikkelingen in het kader van het behandelbeleid. Met name zal ook ingegaan worden hoe nieuwe middelen en doseringsregimes aan zouden kunnen sluiten bij nieuwe inzichten rond vroege interventies, niet-farmacologische interventies en een genuanceerde kijk op klachten en hulpvragen voor mensen met psychosen. Lentis Groningen A-opleiding dr. H. Knegtering A-opleider, hoofd wetenschappelijk onderzoek Hereweg AB Groningen tel: ) De staalkaart van motiveringsmethodieken ronde I mw. drs. R. de Boer, klinisch psycholoog/cognitief gedragstherapeut, Stemmenpoli, UCP, UMC Groningen drs. B. Luteijn, psychiater, opleider sociale psychiatrie, GGz Midden-Holland, Rivierduinen, Gouda M 12 Motiveren is onmisbaar in de GGZ-hulpverlening. Motiverende gespreksvoering is een bekende methodiek, maar motiveren is veel breder dan alleen dat. In de workshop wordt een overzicht gegeven van een breed scala aan motiverende methodieken. Enkele ervan worden nader uitgewerkt met oefeningen. - Welkom - Inventarisatie van de methodieken die deelnemers gebruiken - Overzicht van bestaande methodieken - Uitleg met voorbeelden van en indicaties voor (1) Congruente en hypercongruente methodieken (2) Directe en indirecte vormen van motiveren (3) Op de persoonlijkheid toegesneden methodieken

21 (4) Methodieken geschikt voor zorgweigeraars (5) Perceptie gerichte methodieken. Leerdoel Kennis nemen van bestaande methodieken. dr. J.A. Jenner Jenner Consult Haren & kinderpsychiatrische praktijk de Gele Hoed Ten Boer e-m: 13) De ontwikkeling van psychopathologie, met name psychose, tijdens reizen ronde I M 13 drs. M. Monden, psychiater, divisie Maatschappelijke Psychiatrie, GGz Noord-Holland-Noord In de workshop wordt aandacht besteed aan de ontwikkeling van psychopathologie tijdens reizen, vanuit dynamisch en biologisch oogpunt. Speciale vormen van psychoses zoals de messiaswaan worden nader belicht. Tevens wordt er ingegaan op de problemen die ontstaan bij behandeling in het buitenland en de meestal daarop volgende repatriëring naar Nederland. Er wordt een inleiding gegeven over het thema, gevolgd door een interactieve discussie met de workshop deelnemers. GGZ Noord-Holland-Noord FACT team Schagen drs. M. Monden, psychiater Piet Ottstraat NX Schagen tel: e-m: m.monden@ggz-nhn.nl M 14 14) Wetenschappelijk onderzoek door verpleegkundigen in de lift! ronde I mw. dr. S. Castelein, medisch socioloog/sr-onderzoeker, Lentis Research, RGOc, UMC Groningen drs. S. Vogel, promovendus, klinisch epidemioloog, Lentis/UMC Groningen drs. G. Wolters, promovendus, MANP, Linis volwassenenpsychiatrie, Lentis

22 De zorg in Nederland wordt 24/7 aangeboden door verpleegkundigen. Deze discipline houdt zich dagelijks bezig met praktische problemen in het veld en zijn ook nog eens de grootste disciplinegroep. De GGz kan een kwaliteitsslag maken door juist deze discipline te motiveren om praktische vragen om te zetten in wetenschappelijk onderzoek. Wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd door verpleegkundigen komt aan bod. Drietal presentaties actueel verpleegkundig onderzoek: - Stynke Castelein: Wetenschappelijke antwoorden op praktische vragen! Een overzicht van verpleegkundig onderzoek - Gert Wolters: Vitamine D: Een zorgpunt voor professionals? Een studie naar prevalentie van vitamine D-deficiëntie - Sjoerd Vogel: Wat helpt bij negatieve symptomen? Een systematische review naar het effect van bewegen bij negatieve symptomen. Lentis Lentis Research mw. dr. S. Castelein adjunct hoofd research afdeling Hereweg AB Groningen tel: e-m: s.castelein@lentis.nl M 15 15) Eigen Kracht conferenties, met vereende kracht vooruit? ronde I mw. H. Crum, regiomanager Eigen Kracht Centrale regio Noord-Holland H.W. Klaassen, SPV, projectcoördinator Eigen Kracht conferenties bij BOPZ, GGz Noord-Holland-Noord G. Schout, projectleider project EKc bij BOPZ, afd. Metamedica VUMc Het inzetten van Eigen Kracht-conferenties is onder meer succesvol in de jeugdhulpverlening, bij huiselijk geweld, bij het voorkomen van huisuitzettingen. Zullen EK-c s ook succesvol zijn bij GGZ-problematiek? Wat vraagt dit van de hulpverlener, wat is de de kunst voor de hulpverlener om eerst het netwerk te betrekken bij? In hoeverre kan je je weer overbodig maken als hulpverlener? De drie workshopleiders zijn alle drie nauw betrokken bij een project om EKc s in te zetten ter voorkoming van dwang en drang in de GGZ, maar doen tevens ervaringen op om EK-c s in te zetten bij gewone GGZ-problematiek. In de workshop wordt u, naast dat u enige informatie krijgt over een Eigen Kracht- conferentie, uitgedaagd om actief mee te denken en mee te praten hoe je nu als hulpverlener los kan komen van je reddersideeën en hoe je het accent legt op de kracht van het netwerk, ook wel egoloos hulpverlenen genoemd. Na een kleine PowerPoint-presentatie met een paar sheets, vooral doen en discussie.