Uitwerkingsplan doelstelling 4: 2004/4752. Privatisering sportaccommodaties

Transcriptie

1 Uitwerkingsplan doelstelling 4: 2004/4752 Privatisering sportaccommodaties

2 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 1. Inleiding Aanleiding Doelstelling notitie Leeswijzer 4 2. Privatisering Inleiding Het begrip privatisering Onderbouwing keuze privatisering Landelijke trends en ervaringen Trends Ervaringen 6 3 Privatisering van sportparken Inleiding Privatisering Sportvelden Eigendomsoverdracht Overdracht van beheer- en exploitatietaken Vormen van privatisering Beoordeling Kanttekeningen Conclusie Privatisering van opstallen Eigendomsoverdracht Overdracht van beheer- en exploitatietaken Kanttekeningen Conclusie 12 4 Privatisering van binnensportaccommodaties Huidige situatie Overdracht van eigendom Privatiseringsvormen bij binnensportaccommodaties Multifunctionele sportvoorzieningen Sporthallen Gymlokalen Kanttekeningen bij privatisering van binnensportaccommodaties Conclusie 17

3 5. Samenvatting Beslispunten Sportparken Sportvelden Kleedaccommodaties Binnensportaccommodaties Planning Sportparken Binnensportaccommodaties 21 Bijlage 1 Trends in privatisering 24 Bijlage 2: Ervaringen met privatisering ten aanzien van sportaccommodaties 26 Bijlage 3: Huidige situatie beheer- en exploitatie van sportparken 28 3

4 4 1. Inleiding 1.1 AANLEIDING De nota die voor u ligt verkent de mogelijkheden van privatisering als mogelijke beheer- en exploitatievorm voor de sportaccommodaties in de gemeente Leidschendam-Voorburg. De aanleiding voor deze verkenning komt voort uit een verzoek van de commissie MA om, in het kader van een nieuwe sportvisie, alle alternatieven ten aanzien van het beheer van sportaccommodaties te onderzoeken, met elkaar te vergelijken en daarover een advies uit te brengen. Naar aanleiding van het verzoek van de raadscommissie MA is Marktplan adviesgroep (Marktplan) gevraagd onderzoek te doen naar de wijze waarop de gemeentelijke sportcomplexen zo optimaal mogelijk beheerd en geëxploiteerd zouden kunnen worden. Marktplan heeft daarop vier beheer- en exploitatievormen (de huidige situatie, interne verzelfstandiging, externe verzelfstandiging en privatisering) met elkaar vergeleken en is tot de conclusie gekomen dat privatisering, in de gemeente Leidschendam-Voorburg, betere perspectieven biedt dan het continueren van de huidige beheervorm of een vorm van verzelfstandiging. 1.2 DOELSTELLING NOTITIE Aangezien privatisering in elke situatie anders verloopt is het belangrijk om, voordat er wordt overgegaan tot privatisering, te kijken welke mogelijkheden er bestaan tot privatisering. Deze notitie betreft, zoals eerder vermeld, een verkenning van de mogelijkheden. Hierbij wordt niet alleen gekeken naar vormen van privatisering, maar ook in welke mate die vormen van toepassing kunnen zijn op de sportaccommodaties van de gemeente Leidschendam-Voorburg. 1.3 LEESWIJZER In hoofdstuk twee wordt ingegaan op het begrip privatisering. Hierin wordt besproken wat er verstaan wordt onder privatisering, welke beweegredenen er zijn om over te gaan tot privatisering en wordt beknopt besproken wat de landelijke trends en ervaringen zijn met privatisering. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 besproken welke privatiseringsmogelijkheden er zijn bij sportparken. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen sportvelden en opstallen. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op mogelijke privatiseringsvormen ten aanzien van binnensportaccommodaties. Bij alle gemeentelijke binnensportaccommodaties wordt kort stil gestaan en aangegeven welke privatiseringsoptie voor de betreffende sportaccommodatie het meest doeltreffend zou zijn. Hoofdstuk 5 betreft een samenvatting die zorgt voor een bruggetje naar hoofdstuk 6 waarin de beslispunten ten aanzien van privatisering worden voorgelegd. Deze beslispunten zijn opgenomen om een vrijblijvend karakter te voorkomen. Hoewel deze notitie in eerste instantie bedoeld is als verkenning, moet er wel een bepaalde richting worden vastgelegd. Hoofdstuk 7 behandelt tot slot de planning ten aanzien van de voornemens inzake privatisering.

5 5 2. Privatisering 2.1 INLEIDING Op basis van de onderzoeksresultaten en de daarbij gehanteerde aannames (toerekeningen van directe en indirecte personeelslasten, overheadkosten, hoogte en afboeking desintegratiekosten), adviseert Marktplan om privatisering als uitgangspunt te hanteren voor een toekomstige beheer- en exploitatievorm van gemeentelijke sportaccommodaties. In dit hoofdstuk wordt het begrip privatisering uiteengezet, worden argumenten genoemd ter onderbouwing en wordt kort ingegaan op landelijke ervaringen met privatisering. 2.2 HET BEGRIP PRIVATISERING Privatisering wil zeggen dat taken, die traditioneel door de overheid werden uitgevoerd, aan een particuliere exploitant 1 worden overgedragen ten behoeve van efficiëntie en effectiviteit. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan taken op het vlak van (klein) onderhoud, overdracht van dagelijks toezicht, beheer 2 en exploitatie 3 van sportaccommodaties. Eigendomsoverdracht van sportaccommodaties aan een particuliere exploitant wordt in deze notitie beschouwd als de meest ver gaande vorm van privatisering. Immers, wanneer men een accommodatie in eigendom heeft, is men zelf verantwoordelijk voor nieuwbouw, verbouw, onderhoud, renovatie, exploitatie en beheer. 2.3 ONDERBOUWING KEUZE PRIVATISERING Het belangrijkste argument om privatisering als uitgangspunt te nemen als toekomstige beheer- en exploitatievorm is, volgens Marktplan, dat de gemeente Leidschendam-Voorburg met een private partij afspraken kan maken over een risicodragende exploitatie. Hierdoor weet de gemeente in principe voor een langere termijn wat voor jaarlijkse financiële bijdrage zij moet leveren. Een ander argument dat een belangrijke rol heeft gespeeld in het advies van Marktplan is dat privatisering goede mogelijkheden biedt voor het overdragen van het eigendom van sportaccommodaties. Een aspect dat goed aansluit op het gemeentelijk standpunt dat de gemeente niet gericht moet zijn op het in bezit hebben van onroerend goed, tenzij dit van strategisch belang is. Echter, onafhankelijk van het Marktplan-advies zijn er ook een aantal argumenten om privatisering als uitgangspunt te nemen voor het beheer en de exploitatie van sportaccommodaties. Onderstaand een opsomming: Harmonisatie van het sportbeleid en in het bijzonder de harmonisatie van huurtarieven is een goed moment om de mogelijkheden tot privatisering te bezien; 1 Een NV, BV, vof, eenmanszaak, stichting of vereniging, ingeschreven bij de Kamer van Koophandel met als hoofdactiviteit de exploitatie van één of meer zwembaden en/of sportaccommodaties. 2 Alle activiteiten gericht op het in goede staat houden van de accommodatie. 3 Alle activiteiten gericht op het behalen van een gewenst financieel rendement.

6 6 De financiële middelen van de gemeente Leidschendam-Voorburg zijn beperkt. Het is dus noodzaak mogelijkheden voor een efficiëntere exploitatie te onderzoeken en aan te grijpen; Een private partij beschikt over meer kennis en ervaring op het gebied van het bedrijfsmatig, efficiënt en marktgericht exploiteren van sportaccommodaties; Er bestaat de politieke wens om gebruikers van sportaccommodaties meer verantwoordelijkheid te geven bij het beheer van sportcomplexen, en; De toekomstige herstructurerings-, herschikkings-, of herinrichtingsoperaties (doelstelling 3: versterking sportaccommodaties) rond sportaccommodaties bieden goede mogelijkheden om over te gaan tot privatisering. Vooral waar het gaat om nieuwe of vernieuwde complexen. 2.4 LANDELIJKE TRENDS EN ERVARINGEN Trends Volgens het CBS (zie bijlage 1) neemt het aantal particulier geëxploiteerde sportaccommodaties toe en verliezen de gemeentelijke accommodaties terrein. Van oudsher zijn het vooral de gemeenten die zwembaden en sportaccommodaties exploiteren. In de jaren negentig veranderde dit beeld door privatisering en door de opkomst van commerciële aanbieders. In 1988 exploiteerden gemeenten nog ruim 60 procent van de zwembaden en de overdekte sportaccommodaties. In 2000 was dat gedaald tot ruim 40 procent. Van de openlucht sportaccommodaties werd in 1988 nog 87 procent door de gemeente geëxploiteerd. In 2000 was dit 79 procent Ervaringen Uit een landelijk onderzoek (zie bijlage 2) van het Ministerie van VWS blijkt dat de resultaten van privatisering vaker positief dan negatief uitvallen. Verrassend genoeg blijkt het waarborgen van de kwaliteit en de financiën nagenoeg geen problemen op te leveren. Op een enkele uitzondering na is er volgens de gemeenten geen sprake van kapitaalvernietiging als gevolg van gebrekkig onderhoud door verenigingen of beheerstichtingen.

7 7 3 Privatisering van sportparken 3.1 INLEIDING In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de privatiseringsmogelijkheden ten aanzien van sportparken. De gemeente Leidschendam-Voorburg beschikt over negen gemeentelijke sportparken. Deze parken zijn weergegeven in de onderstaande tabel. Tabel 1: gemeentelijke sportparken Type accommodatie Naam accommodaties Voorzieningenniveau Sportparken Sportpark Kastelenring Sportpark de Meerhorst Sportcomplex Duyvensteijn Sportcomplex t Loo Sportpark Rodelaan Sportcomplex Westvliet Tennispark Overdam Tennispark Rozenrust Tennispark Vreugd en Rust Voetbalvelden Voetbalvelden, handbalveld Hockeyvelden, korfbalveld, cricket Voetbalvelden en atletiek Voetbalvelden Voetbal-, handbal- en korfbalvelden, cricket Tennisbanen Tennisbanen Tennisbanen Bij het bepalen van de privatiseringsmogelijkheden ten aanzien van sportparken kan onderscheid gemaakt worden tussen sportvelden en de opstallen (clubhuizen en kleed- en doucheaccommodaties). In paragraaf 3.2 zullen eerst de privatiseringsmogelijkheden ten aanzien van de sportvelden in kaart worden gebracht. Vervolgens komen in paragraaf 3.3 de privatiseringsmogelijkheden ten aanzien van de opstallen aan de orde. 3.2 PRIVATISERING SPORTVELDEN Eigendomsoverdracht De grond van sportparken zal, gezien de veelal strategische ligging en het totale grondoppervlak, niet in eigendom worden overgedragen aan een particulier exploitant. De mate van privatisering bij de grond van sportparken zal zich beperken tot het geheel of gedeeltelijk overdragen van taken ten aanzien van het beheer en de exploitatie Overdracht van beheer- en exploitatietaken Bij het privatiseren van beheer en de exploitatietaken kan onderscheid gemaakt worden tussen verschillende taken. Deze taken zijn weergegeven in de onderstaande tabel.

8 8 Tabel 2: Beheer- en exploitatie ten aanzien van sportvelden Aandachtsgebied Taken Omschrijving Sportvelden en overige taken sportpark Klein onderhoud Cultuurtechnisch onderhoud Groot onderhoud/renovatie Verhuur Velden: het herstellen van hekwerk, ballenvangers en doelen, het speelklaar maken van voorzieningen, het uitzetten en aanbrengen 4 van belijning, terugleggen losgetrapte graszoden, etc. Overig: het herstellen en schoonhouden van straatwerk, onderhoud verlichting, Velden: maaien, bemesten, grasvegen, prikrollen en diepverluchten, vertidrain-bewerking en diepverluchtingsschudfrezen, doorzaaien, zodebezanden, onderhoud drainage, verticuteren, rollen, onkruidziekte- en ongediertebestrijding, beregenen, bezoden, bladvegen, dressen en prikken op slechte gedeelten, wegwerken bespelingschade, etc. Overig: beplanting/bossages, kanten bijwerken en maaien Het bepalen van de bespeelbaarheid van voorzieningen, het uitzetten van de belijning Vormen van privatisering Wanneer de gemeente besluit tot privatisering van alle bovengenoemde taken, dan bestaan hiertoe de onderstaande drie hoofdvormen: 1. Overdracht van taken aan de betreffende sportvereniging(en); 2. Overdracht van taken per sportpark aan een (gezamenlijke) beheersstichting of een commerciële exploitant; 3. Overdracht van taken van alle sportparken in de gemeente aan een overkoepelende beheersstichting of een commerciële exploitant. Afgezien van de bovengenoemde hoofdvormen kan er ook gekozen worden voor een vorm waarbij de gemeente een belangrijke rol blijft spelen. Om de toegankelijkheid en een hoogwaardige kwaliteit van accommodaties zeker te stellen, kan de gemeente er voor kiezen taken als groot en cultuurtechnisch onderhoud, renovatie en verhuur in eigen beheer te houden. In de tabel op de volgende bladzijde zijn de mogelijkheden ten aanzien van het beheer en de explotatie van sportvelden op een rijtje gezet. 4 In de woonkern Voorburg wordt het aanbrengen van de belijning door de clubs gedaan.

9 9 Tabel 3: beheer- en exploitatievormen ten aanzien van sportvelden Taken bij velden Optie 1 Optie 2a Optie 2b Optie 3a Optie 3b Optie 4 (huidige situatie) groot onderhoud, renovatie en verhuur cultuurtechnisch onderhoud Klein onderhoud Overdracht van taken aan een vereniging Overdracht van taken per sportpark aan een beheersstichting van verenigingen Overdracht van taken per sportpark aan een commerciële exploitant Overdracht van taken van alle sportparken aan één overkoepelende stichting Overdracht van taken aan een particuliere (commerciële) exploitant Gemeente Overdracht van taken aan een vereniging Beoordeling Optie 1: Overdracht van taken aan een vereniging Het overdragen van taken aan een vereniging lijkt niet realistisch, gezien de aard en de (financiële) positie van veel buitensportverenigingen. Optie 2a: beheersstichting per sportpark Het oprichten van een beheersstichting per sportpark is wel haalbaar en realistisch. In Zaanstad (zie bijlage 2) bijvoorbeeld is het beheer, onderhoud en renovatie van een sportpark (sportpark Jagersveld), waar twee voetbalverenigingen, een korfbal- en een handbalvereniging gebruik van maken, overgedragen aan een gezamenlijke beheersstichting van verenigingen. Uit een onderzoek van het ministerie van VWS (zie bijlage 3) blijkt dat de resultaten van privatisering bij dit sportpark positief uitvallen en dat er geen sprake is van kapitaalvernietiging. Optie 2b: commerciële exploitant per sportpark Sportparken (met name tennisparken) kunnen in commercieel opzicht interessant zijn voor particuliere exploitanten. In de gemeente Leidschendam-Voorburg worden de tennisparken Overdam en Vreugd & Rust bijvoorbeeld geëxploiteerd door een commerciële exploitant. Wellicht zijn er voor overige sportparken ook dergelijke constructies te bedenken. Optie 3a: overkoepelende stichting van alle sportparken Overdracht van taken aan één overkoepelende stichting lijkt onwaarschijnlijk, gezien het aantal verenigingen dat hierbij betrokken is en de spreiding van de sportparken in Leidschendam- Voorburg. De kans op onenigheid tussen de betrokken verenigingen lijkt aanzienlijk, met alle gevolgen van dien voor de kwaliteit van sportaccommodaties. Optie 3b: Overdracht van taken van alle sportparken aan een particuliere (commerciële) exploitant Een particuliere exploitant die de taken op alle sportparken voor zijn rekening neemt, zou een ideale beheervorm zijn voor de gemeente. Echter, de kans lijkt klein dat er zich een dergelijke exploitant aandient. Deze optie is dan ook niet realistisch.

10 10 Optie 4: verdeling van taken over gemeente en de vereniging In de huidige situatie draagt de gemeente de verantwoordelijkheid voor het beheer- en de exploitatie ten aanzien van de sportvelden. Het is overigens niet zo dat alle taken ten aanzien van het beheer en de exploitatie door de gemeente zelf worden gedaan. Een deel van de werkzaamheden wordt namelijk uitbesteed. Daarnaast nemen de verenigingen in Voorburg sommige taken ten aanzien van het klein onderhoud voor hun rekening (zie bijlage 3). De huidige situatie leidt, met name in de woonkern Leidschendam, tot tevredenheid onder de buitensportverenigingen Kanttekeningen Indien de gemeente overgaat tot het overdragen van taken, is het belangrijk dat de gemeente capaciteits- en cultuurtechnische analyses laat verrichten. Op deze wijze wordt in kaart gebracht welke bespelingsgraad de velden aankunnen en wat de staat van het (cultuurtechnisch) onderhoud is. Bij overdracht van het beheer moeten de velden kwalitatief in orde zijn en eventueel achterstallig onderhoud moet zijn weggewerkt. Het voorgaande houdt in dat de gemeente gaat investeren in zaken die in beheer komen bij anderen en dat de investeringen dus in één keer moeten worden afgeschreven. Verder is het, om kapitaalvernietiging ten aanzien van velden na het overdragen van beheertaken te voorkomen, belangrijk dat de beheersstichting het gemeentebestuur garandeert dat zij de velden in goede staat zal onderhouden. Afspraken hierover dienen contractueel worden vastgelegd en het periodiek schouwen van de complexen moet uitwijzen of de sportcomplexen goed beheerd worden. Dit laatste kan wellicht plaatsvinden binnen de huidige ambtelijke capaciteit, maar zeker is dit allerminst. Nader onderzoek hieromtrent is noodzakelijk Conclusie Wanneer de gemeente over gaat tot privatisering van het beheer en de exploitatie van sportparken dan is het overdragen van taken per sportpark de beste optie. Afhankelijk van de mate waarin het sportpark zich leent voor commerciële activiteiten moet bekeken worden of overdracht plaatsvindt aan een commerciële exploitant of een beheersstichting. Voorzorg (capaciteits- en cultuurtechnische analyses) en nazorg (steekproefsgewijs schouwen) lijken echter wel noodzakelijk om het privatiseren van sportparken in goede banen te leiden. Hierbij dient rekening gehouden te worden met extra kosten. 3.3 PRIVATISERING VAN OPSTALLEN Eigendomsoverdracht In tegenstelling tot de sportvelden ligt het, in het kader van privatisering, voor de hand dat de opstallen wel in eigendom worden overgedragen aan de verenigingen. Dit geldt overigens alleen voor de kleedaccommodaties, want de clubhuizen zijn al in eigendom bij de verenigingen. Indien de gemeente besluit de kleedaccommodaties in eigendom over te dragen aan de verenigingen, dan kan dat het beste via het recht van opstal geschieden. Op deze wijze houdt de gemeente de grond in handen, wat een eventuele verplaatsing, herinrichting of herstructurering in de toekomst eenvoudiger zal maken.

11 Overdracht van beheer- en exploitatietaken Eigendomsoverdracht heeft gevolgen voor het beheer, immers met het eigendom wordt ook het beheer overgedragen aan de verenigingen. Sportverenigingen met een in eigendom overgedragen accommodatie zijn zelf verantwoordelijk voor nieuwbouw, verbouw, onderhoud, renovatie, exploitatie en beheer. Wanneer de gemeente overgaat tot het afstoten van kleedaccommodaties lijkt het raadzaam om niet in één keer, maar via stappen over te gaan tot volledige privatisering. In de onderstaande tabel worden de stappen weergegeven. Taken bij opstallen Groot onderhoud, renovatie, vervanging en oprichting van opstallen Klein onderhoud en schoonmaken van gebouwen Beheerstap 1 Gemeente Verenigingen Beheerstap 2 Verenigingen Verenigingen Stap 1 De eerste stap betreft een periode van ongeveer twee jaar. Aan het begin van deze periode wordt het klein onderhoud en het schoonmaken van de gebouwen overgedragen aan de verenigingen. Op deze manier kunnen de verenigingen wennen aan de verantwoordelijk ten aanzien van onderhoud en deze verantwoordelijkheid ook intern organiseren. Uit landelijke ervaringen met privatisering van onderhoudstaken valt op te maken dat ambitieuze, goed georganiseerde sportverenigingen aanmerkelijke voordelen uit privatisering kunnen halen, maar dat zwakkere verenigingen vaak met de nadelen worden geconfronteerd. Verder komt uit landelijk onderzoek naar voren dat een vereniging een zekere omvang moet hebben om de extra taken en verantwoordelijkheid rond privatisering aan te kunnen. Het gaat hierbij niet alleen om het ledental, maar ook om het aantal (bestuurlijke en uitvoerende) vrijwilligers. Het voorgaande pleit er voor de clubs te stimuleren tot en te steunen bij het tot stand brengen van een vrijwilligersbeleid. De gemeente moet de periode van twee jaar gebruiken om onderhoudsanalyses te maken en achterstallig onderhoud weg te werken. Onderhoudsanalyses zijn noodzakelijk om te kijken of er sprake is van achterstallig onderhoud. De kleedaccommodaties moeten bij de overdracht in goede staat verkeren, opdat de verenigingen geen nadelige financiële gevolgen ondervinden van de overdracht. Daarnaast is het in het kader van groot onderhoud en renovatie belangrijk dat er voor alle kleedaccommodaties meerjarenonderhoudsplannen (MOP s) worden opgesteld. In deze plannen moet inzichtelijk gemaakt worden, welke werkzaamheden uitgevoerd moeten worden, wanneer dit moet gebeuren en hoe de kosten daarvoor gedragen kunnen worden. Een MOP geeft een vereniging houvast bij het plannen en uitvoeren van het meerjarenonderhoud en voorkomt dat de vereniging voor verrassingen komt te staan. Stap 2 Na een periode van twee jaar worden de kleedaccommodaties in eigendom overgedragen aan de verenigingen. Op het moment van overdracht zal bekeken worden of een accommodatie om niet of tegen een vergoeding wordt overgedragen.

12 Kanttekeningen Het maken van onderhoudsanalyses (MOP s) en het wegwerken van achterstallig onderhoud zal kosten met zich meebrengen. Een deel van deze kosten zal als bruidsschat gezien moeten worden, omdat bij eigendomsoverdracht de investeringen in één keer zullen worden afgeboekt. Dit geldt ook voor eventuele restant aan boekwaardes van oude investeringen Conclusie Het in eigendom overdragen van kleedaccommodaties aan de gebruikers is een reële optie. Om in de toekomst problemen met uitplaatsing of verplaatsing te voorkomen kan de overdracht het beste geschieden via het recht van opstal. Verder is het belangrijk de clubs gedurende een periode van twee jaar tijd te geven om zich in organisatorisch en financieel opzicht te versterken. De gemeente moet deze periode gebruiken om achterstallig onderhoud weg te werken en MOP s op te stellen. Tot slot, kan de gemeente door het periodiek schouwen van de opstallen na de eigendomsoverdracht in de gaten houden of de opstallen in goede staat worden onderhouden en hier eventueel in sturen.

13 13 4 Privatisering van binnensportaccommodaties 4.1 HUIDIGE SITUATIE De gemeente Leidschendam-Voorburg beschikt over een gevarieerd arsenaal aan binnensportaccommodaties. In de onderstaande tabel is een overzicht weergegeven. Type accommodatie Naam accommodaties Voorzieningenniveau Multifunctionele sportvoorzieningen Sporthallen (solitair) Gymlokalen De Fluit Zwembad (sport-, les- en recreatiebad) Twee sporthallen en een sportzaaltje Horeca Forum Kwadraat Zwembad (sport- en lesbad) Sporthal Fitness/aerobics Horeca Kastelenring Sporthal en kleedaccommodatie De Meerhorst Sporthal en kleedaccommodatie Essesteyn Sporthal, sportzaal en horeca Gymlokaal Parachute Sportvloer tussen 200 en 300 m² Gymlokaal Prinsenhof 1 Sportvloer tussen 200 en 300 m² Gymlokaal Prinsenhof 13 Sportvloer tussen 200 en 300 m² Gymlokaal Burg. Roeringlaan 4a Sportvloer tussen 200 en 300 m² Gymlokaal Pr. Carolinalaan 1 Sportvloer tussen 200 en 300 m² Gymlokaal De Oude Bleijk 2 Sportvloer tussen 200 en 300 m² Gymlokaal Leenkamp 11 Sportvloer tussen 200 en 300 m² Gymlokaal van Ruijsdaellaan 39b Sportvloer tussen 200 en 300 m² Gymlokaal Zaagmolenstraat Sportvloer tussen 200 en 300 m² Van de binnensportaccommodaties in de bovenstaande tabel is het merendeel in gemeentelijk beheer. Alleen sporthal Essesteyn en sportcomplex Forum Kwadraat worden niet beheerd door de gemeente. Sporthal Essesteyn is gemeentelijk bezit, maar wordt geëxploiteerd door Optisport BV. Forum Kwadraat is eigendom van een pensioenfonds. De gemeente heeft zich gecommitteerd tot het betalen van een huurbedrag aan dit pensioenfonds. Het complex is voor een vastgestelde termijn (tot en met 31 oktober 2016) verhuurd aan de gemeente. Daarnaast ontvangt Optisport BV, de exploitant van Forum Kwadraat, een exploitatiebijdrage van de gemeente. 4.2 OVERDRACHT VAN EIGENDOM Eigendomsoverdracht is een gemeentelijk uitgangspunt voor niet-strategisch onroerend goed. Hoewel nog niet bekend is of binnensportaccommodaties wel of niet als strategisch onroerend goed

14 14 moeten worden aangemerkt, kunnen er voorafgaand aan deze afweging enige kanttekeningen geplaatst worden ten aanzien van eigendomsoverdracht. Allereerst is het belangrijk goed voor ogen te hebben dat eigendomsoverdracht van binnensportaccommodaties niet per definitie leidt tot financieel voordeel. Onder de binnensportaccommodaties zijn er namelijk nogal wat gedateerde gebouwen. Volgens Marktplan zijn de financiële voor- of nadelen van de verkoop van de binnensportaccommodaties afhankelijk van: Het eventueel noodzakelijk wegwerken van achterstallig onderhoud; De meerjarenonderhoudsplanningen en begrotingen; De verkoopwaarde van de accommodatie, en; De mogelijkheden voor exploitatie voor de exploitant. Een tweede kanttekening is dat de gemeente te maken zal krijgen met het afboeken van het restant aan boekwaardes, hetgeen financiële consequenties met zich mee zal brengen. Een derde kanttekening is dat het met het in eigendom overdragen van sportaccommodaties voor de gemeente moeilijker wordt om zeggenschap te behouden over publiekrechtelijke belangen als gebruik, instandhouding en tarieven. In ruil voor maatschappelijke producten en diensten zal de gemeente, afhankelijk van de specifieke wensen, jaarlijks een financiële bijdrage moeten leveren. Tot slot is het de vraag of er particuliere exploitanten te vinden zijn, die binnensportaccommodaties in eigendom willen overnemen. Volgens Marktplan willen particuliere exploitanten minimaal een rendement van 7%. De vraag is of dat bij de binnensportaccommodaties in Leidschendam-Voorburg haalbaar is. Dit zal nader onderzocht moeten worden. 4.3 PRIVATISERINGSVORMEN BIJ BINNENSPORTACCOMMODATIES Net als bij sportparken zijn er ook bij de binnensportaccommodaties verschillende hoofdvormen van privatisering te onderscheiden, namelijk: Overdracht van taken aan een grote sportvereniging (de hoofdgebruiker); Overdracht van taken aan een commerciële exploitant, of; Overdracht van taken aan een op te richten beheersstichting. Aangezien de gemeente beschikt over een verschillende soorten sportaccommodaties, worden de privatiseringsmogelijkheden hieronder per accommodatiesoort besproken Multifunctionele sportvoorzieningen De Fluit De Fluit is eigenlijk niet echt een multifunctioneel sportcomplex, maar doordat er twee sporthallen (de Tas en de Bocht) in de directe nabijheid van het zwembad De Fluit liggen kan het wel als één sportcomplex met multifunctionele mogelijkheden gezien worden. Wanneer de gemeente besluit sportcomplex De Fluit te privatiseren dan kan dat het beste geschieden door het beheer en de exploitatie over te doen aan een commerciële exploitant.

15 15 Uitbesteding van taken aan een commerciële exploitant levert de gemeente niet direct financieel voordeel, maar wel duidelijkheid op. Er kunnen in principe afspraken worden gemaakt over een vaste jaarlijkse financiële bijdrage door de gemeente. Daarnaast mag de commerciële exploitant in staat worden geacht de accommodatie efficiënter te exploiteren, aldus Marktplan. Indien toch besloten mocht worden dat sportcomplex De Fluit in eigendom wordt overgedragen aan een particuliere exploitant dan zal er na eigendomsoverdracht vrijwel zeker nog steeds sprake zijn van een aanzienlijke, jaarlijkse, financiële bijdrage van de gemeente. Marktplan maakt in het onderzoeksrapport hierover de volgende opmerkingen: Er zal bij verkoop naar verwachting sprake zijn van een jaarlijkse bijdrage in de kapitaallasten. De hoogte van deze bijdrage is afhankelijk van de verkoopwaarde. Afhankelijk van de onderhandelingen die hierover plaats zullen vinden, zal de gemeente worden belast met de kapitaallasten die voortkomen uit het wegwerken van bouwkundige en technische gebreken en modernisering van het complex. Afhankelijk van de specifieke wensen van de gemeente, de aanbieding van de exploitant(en) en de onderhandelingen die hierover nog plaats zullen vinden, zal de gemeente een jaarlijkse bijdrage leveren voor maatschappelijke producten en diensten die door de exploitant moeten worden geleverd. Forum Kwadraat Forum Kwadraat is in eigendom bij een pensioenfonds en wordt verhuurd aan de gemeente. Het huurcontract met het pensioenfonds loopt tot Op dit moment wordt Forum Kwadraat beheerd en geëxploiteerd door Optisport. Dit contract loopt nog tot Het voortbestaan van Forum Kwadraat als gemeentelijke sportaccommodatie is medeafhankelijk van de toekomstige zwembadconfiguratie in Leidschendam-Voorburg Sporthallen Sporthal Essesteyn Sporthal Essesteyn is in 2002/2003 volledig gerenoveerd en gemoderniseerd. Op dit moment wordt sporthal Essesteyn op basis van een risicodragende exploitatie beheerd door Optisport BV. Het contract loopt nog tot Sporthal De Kastelenring Sporthal De Kastelenring ligt op het gelijknamige sportpark. De bezetting van deze sporthal is laag (52% in het avond- en weekendgebruik; zie bijlage 5). Deze lage bezetting wordt veroorzaakt door: De relatief beperkte gebruiksmogelijkheden van de hal door het ontbreken van een complete losse en vaste inventaris 5 ; De relatief grote afstand tot scholen, en; Het eerste recht op gebruik van bepaalde bloktijden door de hoofdgebruikers. 5 De hal is specifiek gebouwd voor zaalvoetbal. Dit in relatie tot de hoofdgebruikers van het sportpark, namelijk: voetbalverenigingen SEV en RKAVV.

16 16 Aangezien er geen zelfstandig horecagedeelte aanwezig is bij de hal, de overige accommodaties onlosmakelijk met de hal verbonden zijn, er geen scholen zijn in de nabijheid en een complete losse en vaste inventaris ontbreekt, kan de hal onmogelijk breed geëxploiteerd worden. Sporthal De Kastelenring is daarom voor commerciële exploitanten waarschijnlijk niet echt interessant. Het beheer en de exploitatie van de sporthal kan het beste worden overgelaten aan de hoofdgebruikers. In overleg moet bekeken worden in welke mate de verschillende taken met betrekking tot de sporthal geprivatiseerd (kunnen) worden. Wellicht behoort een overdracht van eigendom zelfs tot de mogelijkheden. Sporthal De Meerhorst Deze sporthal ligt op sportpark De Meerhorst in Stompwijk en wordt voornamelijk gebruikt door verenigingen die onderdeel uitmaken van omnisportvereniging Stompwijk 92. Naast verenigingen wordt de sporthal ook door het basisonderwijs gebruikt. Eigendomsoverdracht van de sporthal De Meerhorst aan omnisportvereniging Stompwijk 92 lijkt een reële optie. Stompwijk 92 is een grote en goed georganiseerde vereniging met een hechte cultuur, die ook op dit moment al beheertaken voor haar rekening neemt. In overleg met de vereniging Stompwijk 92 kan misschien worden overgegaan tot eigendomsoverdracht. Overdracht aan een commerciële exploitant is voor de commerciële exploitant minder aantrekkelijk, omdat sporthal De Meerhorst niet beschikt over een zelfstandig horecagedeelte en de overige ruimtes ook hier onlosmakelijk met de hal verbonden zijn Gymlokalen De behoefte aan gymzalen ligt overdag vooral bij scholen, ouderensport en particuliere verhuur. De behoefte in de avonden en weekenden ligt grotendeels bij de lokale zaalsportverenigingen. De bezetting van de gymzalen overdag is gemiddeld (53%) en de bezetting in de avonduren loopt sterk uiteen en ligt met uitzondering van twee accommodaties onder de 50% (zie hiervoor het onderzoeksrapport van Marktplan bv). Uit deze gegevens blijkt dat de gemeente niet goed in staat is om de bezetting van de gymzalen te optimaliseren 6. Overdracht van beheer en exploitatie aan een particuliere exploitant biedt wellicht mogelijkheden. 6 Dit geldt met name voor de weekenden.

17 KANTTEKENINGEN BIJ PRIVATISERING VAN BINNENSPORTACCOMMODATIES Er kunnen een tweetal algemene kanttekeningen geplaatst worden bij de privatisering van sportaccommodaties: Allereerst heeft het overgaan tot privatisering van binnensportaccommodaties consequenties voor het beheer en de exploitatie. De particuliere exploitanten zullen de accommodaties risicodragend gaan exploiteren en zullen daarvoor een bijdrage willen ontvangen van de gemeente. Of anders gezegd: de particuliere exploitanten zullen voorafgaand aan de privatisering de gemeente een exploitatieaanbieding doen. De gemeente zal deze exploitatieaanbieding moeten beoordelen. Echter, uit het onderzoek van Marktplan is gebleken dat er bij de gemeente op dit moment onvoldoende inzicht is in de exploitatie van de verschillende accommodatie(onderdelen). Op basis van de huidige, tot de beschikking staande gegevens, kan het maken van een afweging inzake een exploitatieaanbieding dus onvoldoende onderbouwd plaatsvinden. Om de positie van de gemeente bij contractonderhandelingen in het geval van privatisering te versterken, is het noodzakelijk dat de gemeente eerst meer inzicht krijgt in de huidige exploitatie. Ten tweede zal de gemeente, indien er wordt overgegaan tot eigendomsoverdracht bij binnensportaccommodaties, rekening moeten houden met kosten in de vorm van het afboeken van restant aan boekwaardes. Ook het wegwerken van achterstallig onderhoud en het maken van onderhoudsanalyses/mop s zal de gemeente geld kosten. Tot slot dient rekening gehouden te worden met een langdurig privatiseringsproces. Uit het onderzoek van het ministerie van VWS blijkt dat geen enkel privatiseringsproces verloopt zoals het vooraf gepland is en dat bovendien processen onderling sterk van elkaar kunnen verschillen. Dit heeft te maken met onderlinge verschillen tussen de sportaccommodaties en tussen de betrokken partijen. Daarnaast is er vaak sprake van verschillende doelstellingen en uitgangspunten. Al deze verschillen maken dat elk privatiseringsproces uniek is en een op maat gesneden aanpak vergt. 4.5 CONCLUSIE Het in eigendom overdragen van binnensportaccommodaties resulteert niet zonder meer in (financiële) voordelen. Het is zelfs nog maar de vraag of er particuliere exploitanten te vinden zijn die de binnensportaccommodaties in eigendom willen overnemen. In het kader van privatiseringsmogelijkheden kan het volgende geconcludeerd worden: De Fluit (multifunctioneel sportcomplex) kan het beste geprivatiseerd worden door het beheer- en de exploitatie over te doen aan een commerciële exploitant. De termijn waarop deze privatisering plaats moet vinden is afhankelijk van beslissingen ten aanzien van de toekomstige zwembadconfiguratie in de gemeente Leidschendam-Voorburg. Het opnemen van voorstellen tot wijziging van de huidige beheer- en exploitatievorm in deze nota, wordt daarom niet nodig geacht. Forum Kwadraat (multifunctioneel sportcomplex) is geen eigendom van de gemeente en wordt bovendien beheerd door Optisport Voorburg b.v. Het voortbestaan van Forum

18 18 Kwadraat als gemeentelijke sportaccommodatie is afhankelijk van beslissingen ten aanzien van de toekomstige zwembadconfiguratie in de gemeente Leidschendam-Voorburg (zie hiervoor de uitwerking van doelstelling 3). Het is niet nodig om op korte termijn iets te wijzigen aan de huidige beheer- en exploitatievorm. Sporthal Essesteyn is reeds geprivatiseerd en behoeft derhalve geen proces van privatisering te ondergaan, tenzij de gemeente de sporthal ook in eigendom wil overdragen. De sporthallen De Kastelenring en De Meerhorst komen in aanmerking voor een vorm van privatisering waarbij het beheer en de exploitatie worden overgedragen aan de hoofdgebruiker(s). Wellicht behoort zelfs eigendomsoverdracht tot de mogelijkheden. De gymzalen in de gemeente kunnen onder bepaalde voorwaarden het beste overgedragen worden aan een commerciële exploitant. Alvorens er wordt overgegaan tot privatisering dient de gemeente het inzicht in de exploitatie te verbeteren.

19 19 5. Samenvatting Sportvelden Het privatiseren van overheidstaken met betrekking tot sportvelden kan het beste geschieden door de taken per sportpark over te dragen aan een door de betreffende vereniging(en) op te richten beheersstichting. Voordat er wordt overgegaan tot privatiseren van de sportparken is het belangrijk dat er capaciteits- en cultuurtechnische analyses worden uitgevoerd. Deze analyses dienen plaats te vinden tijdens de eerste twee jaar (beheersstap 1). Op die wijze kan de gemeente achterstallig onderhoud in kaart brengen en herstellen en is zij in staat sportparken in goede staat te privatiseren. Uiteraard kan het klein en dagelijks onderhoud aan de sportparken al wel tijdens beheersstap 1 worden overgedragen aan de verenigingen. Kleedaccommodaties Kleedaccommodaties dienen in eigendom te worden overgedragen aan de verenigingen. Het overdragen van overheidstaken ten aanzien van de kleedaccommodaties dient in stappen te gebeuren. In eerste instantie dient alleen het dagelijks en klein onderhoud te worden overgedragen aan de verenigingen. Vervolgens krijgt de club gedurende een periode van twee jaar de tijd om zich organisatorisch en financieel te versterken. De gemeente zal deze twee jaar gebruiken om onderhoudsanalyses uit te voeren, MOP s op te stellen en achterstallig onderhoud weg te werken. Ook kan de gemeente de clubs in deze twee jaar helpen bij de voorbereiding op de overdracht van het eigendom en de daarbij horende taken. Na de periode van twee jaar zal eigendomsoverdracht van kleedaccommodaties plaatsvinden. Bij de eigendomsoverdracht moet bekeken worden of de overdracht om niet of tegen een vergoeding plaatsvindt. Binnensportaccommodaties Bij de binnensportaccommodaties lijkt het overdragen van het eigendom aan een particuliere exploitant, met uitzondering van de sporthallen De Meerhorst en De Kastelenring, niet realistisch. Het overdragen van beheer- en exploitatietaken (voorbeeld: sporthal Essesteyn) is wel realistisch. Aangezien de gemeente beschikt over verschillende sportaccommodaties met uiteenlopende mogelijkheden, vereist het privatiseren van de sportaccommodaties een op maat gesneden aanpak. Onderzocht dient te worden op welke wijze het privatiseringsproces kan worden vormgegeven. Alvorens er overgegaan wordt tot privatisering dient er meer inzicht verkregen te worden in de exploitatie van sportaccommodaties.

20 20 6. Beslispunten 6.1 SPORTPARKEN Sportvelden Een principebesluit nemen om: Het beheer- en de exploitatie van sportparken per sportpark te privatiseren; Het proces van privatiseren per sportpark te laten uitwerken Kleedaccommodaties Een principebesluit nemen om: Het eigendom van opstallen op de sportparken over te dragen aan de hoofdgebruikers; Voorafgaand aan de eigendomsoverdracht, het klein en dagelijks onderhoud over te dragen aan de verenigingen. 6.2 BINNENSPORTACCOMMODATIES Een principebesluit nemen om: Het beheer- en de exploitatie van binnensportaccommodaties te gaan privatiseren; Het proces van privatiseren per binnensportaccommodatie te laten uitwerken.

21 21 7. Planning 7.1 SPORTPARKEN Stap Omschrijving Planning 1 Brief naar en overleg plegen met clubs eind juli 2004 inzake overdracht klein en dagelijks onderhoud aan velden en kleedaccommodaties op 1 oktober 2004 en dat binnen 2 jaar het eigendom van de kleedaccommodaties zal worden overgedragen aan de clubs 2 Onderzoeken privatiseringsmogelijkheden augustus december 2004 cultuurtechnisch en groot onderhoud van velden op de sportparken 3 Overleg plegen met verenigingen december 2004 januari Besluit nemen over beheer sportparken januari Besluit communiceren middels brief naar januari 2005 verenigingen 5 Onderhoudsanalyses uitvoeren, MOP s januari september 2005 opstellen en achterstallig onderhoud wegwerken ten aanzien van kleedaccommodatie 6 Clubs voorbereiden op overdracht taken september 2005 augustus 2006 groot onderhoud kleedaccommodaties. Ervaring van de gemeente delen met de clubs. 7 Afstoten eigendommen kleedaccommodaties Augustus BINNENSPORTACCOMMODATIES Stap Omschrijving Planning 1 Inzicht verkrijgen in de exploitatie per sportaccommodatie Voorbereidingen september december Start januari Brief naar verenigingen inzake onderzoek Augustus 2005 naar privatisering van binnensportaccommodaties 3 Onderzoek privatiseringsmogelijkheden september december 2005 binnensportaccommodaties 4 Definitief besluit nemen over privatisering januari 2006

22 22 5 Besluit inzake privatisering middels brief Januari 2006 communiceren naar verenigingen 6 Opstarten eventueel privatiseringstraject In de loop van 2006

23 Bijlagen 23

24 24 Bijlage 1 Trends in privatisering Tussen 1988 en 2000 is het aantal overdekte sportaccommodaties met 37 procent gestegen (tot 2210). Het aantal sportaccommodaties in de open lucht is ongeveer gelijk gebleven (4030 in 1988, 4040 in 2000). Het aantal zwembaden is in diezelfde periode licht gedaald van 786 naar 760. Aantal sportaccommodaties en zwembaden Gemeentelijke accommodaties verliezen terrein Van oudsher zijn het vooral de gemeenten die zwembaden en sportaccommodaties exploiteren. In de jaren negentig veranderde dit beeld door privatisering en door de opkomst van commerciële aanbieders. In 1988 exploiteerden gemeenten nog ruim 60 procent van de zwembaden en de overdekte sportaccommodaties. In 2000 was dat gedaald tot ruim 40 procent. Van de openlucht sportaccommodaties werd in 1988 nog 87 procent door de gemeente geëxploiteerd. In 2000 was dit 79 procent.

25 25 Aandeel gemeentelijke sportaccommodaties en zwembaden Meer particuliere exploitanten Het aantal particuliere exploitanten van zwembaden en sportaccommodaties nam tussen 1988 en 2000 sterk toe tot bijna 2 duizend. De gezamenlijke baten verdrievoudigden van 240 miljoen euro tot 742 miljoen euro. Baten particuliere zwembaden en sportaccommodaties Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen, 2003

26 26 Bijlage 2: Ervaringen met privatisering ten aanzien van sportaccommodaties Sportparken Gemeente, sportpark, verenigingen Brielle, sportcomplex Noord- Meeuwenoord, twee voetbalverenigingen Capelle a/d IJssel, sportcomplex Couwenhoek, twee voetbalverenigingen en een korfbalvereniging Zaanstad, sportpark Jagersveld, twee voetbalverenigingen, een korbal- en een handbalvereniging Wijchen, sportcomplex De Wijchert Privatiseringsvorm Overdracht van taken aan de betreffende sportvereniging(en). Overdracht van taken aan de betreffende sportvereniging(en). Overdracht van taken per sportpark aan een gezamenlijke beheersstichting van verenigingen. Volledig onderhoud naar een onafhankelijke, overkoepelende beheersstichting Overgedragen taken Dagelijks en groot onderhoud van voetbalvelden, paden en bossages Dagelijks en groot onderhoud van voetbalvelden en opstallen Beheer, onderhoud en renovatie. Overdracht van taken van alle sportvelden in de gemeente aan een overkoepelende stichting of een bedrijf. Binnensportaccommodaties Gemeente, sportcomplex Privatiseringvorm Variant Den Haag, HKV/Ons Eibernest Overdracht aan een grote sportvereniging (de hoofdgebruiker) Eigendom, exploitatie en beheer naar Stichting Sportaccommodatie HKV/Ons Eibernest, opgericht door korbalvereniging HKV/Ons Eibernest Nijmegen, sporthal VoCASA Overdracht aan een grote sportvereniging (de hoofdgebruiker) Beheer en klein onderhoud aan ASACOV BV die gelieerd is aan volleybalvereniging VoCASA Vught, sporthal Ouwerkerk Overdracht aan een commerciële exploitant Eigendom en risicodragende exploitatie aan Vught Recreatie BV, 100% dochter van LACO BV Arnhem, sportcentrum Vredenburg Overdracht aan een op te richten beheersstichting, met een meerderheidsbelang voor de gemeente Beheer, exclusief verhuur en tarifering (blijft bij gemeente), naar stichting Beheer Sportcentrum Vredenburg

27 27 In de onderstaande tabel wordt de trendmatige ontwikkeling van kerncijfers op middenlange termijn weergegeven in termen van (zeer) positief, wisselend of (zeer) negatief. Tabel: Trends in kerncijfers bij de acht sportaccommodaties Gemeente Sportaccommodatie Gebruik Kwaliteit Financiën Totaal Brielle Meeuwenoord + +/ (sportpark) Capelle a/d IJssel Couwenhoek - +/- + 0 (sportpark) Wijchen De Wijchert (sportpark) Zaanstad Jagersveld (sportpark) +/ Arnhem Vredenburg (sporthal) -- +/ Den Haag HKV/Ons Eibernest (sporthal) Nijmegen VoCASA (sporthal) Vught Ouwerkerk (sporthal) +/- +/- +/- 0 Index: ++ zeer positief, + positief, +/- gelijk/wisselend, - negatief, -- zeer negatief De resultaten van de privatisering van sportpark De Wijchert (Wijchen) en van sporthal HKV/Ons Eibernest (Den Haag) komen als beste naar voren. Opvallend is dat de privatisering van de andere sporthallen (VoCASA in Nijmegen, Vredenburg in Arnhem, Ouwerkerk in Vught) relatief mager scoren. De magere resultaten kunnen het gevolg zijn verschillende oorzaken die niet of nauwelijks beïnvloedbaar zijn. Denk hierbij aan het effect van seizoensinvloeden op de kwaliteit van de velden of aan het effect van onderwijsgebruik op de gebruiksintensiteit en inkomstenkant van de accommodaties. Bron: Privatiseren van sportaccommodaties; gevolgd en gevolgen (2001), Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Eindrapport over de resultaten van een meerjarige studie naar het proces en de effecten van de privatisering van vier sporthallen en vier sportparken in Nederland.

28 28 Bijlage 3: Huidige situatie beheer- en exploitatie van sportparken Uitvoerder Taken Gemeente Verhuur Cultuurtechnisch onderhoud: bemesten, prikrollen, ongediertebestrijding, beregenen, bladvegen, dressen en prikken op slechte gedeelten en het wegwerken van bespelingsschade Externe Groot onderhoud, Overig cultuurtechnisch organisatie renovatie en onderhoud aanleg Verenigingen in Voorburg Klein onderhoud: het herstellen van hekwerk, ballenvangers en doelen, het speelklaar maken van voorzieningen, het uitzetten en aanbrengen van belijning, terugleggen losgetrapte graszoden, het bepalen van de bespeebaarheid, het verzorgen van de beplanting/bossages, het bijwerken en maaien van de kanten 7, het herstellen en schoonhouden van het straatwerk, het onderhoud aan verlichting en het verzamelen en afvoeren van vuil. Klein onderhoud: het aanbrengen van belijning, het schoonhouden van het straatwerk, het onderhoud aan verlichting en het verzamelen en afvoeren van vuil. 7 Deze taken worden uitgevoerd in samenwerking (fifty-fifty-verhouding) met externe organisaties)