Jaarverslag 2013 IWP Health, Food & Technology
|
|
- Rosa Kuipersё
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Jaarverslag 2013 IWP Health, Food & Technology Introductie Begin 2013 is de innovatiewerkplaats (IWP) Health, Food & Technology samen met een tiental andere IWP s binnen het Centre of Expertise Healthy Ageing van start gegaan. Hierbij spelen we in op de thema s gezondheid en duurzaamheid met betrekking tot voeding. Door restproducten niet langer meer als restproduct te zien maar als volwaardig ingrediënt, en deze te gebruiken bij het ontwikkelen van gezonde voeding, spelen we in op zowel een goede gezondheid ( langer gezond ) als een duurzaam gebruik van grondstoffen. De IWP Health, Food & Technology is opgedeeld in drie verschillende speerpunten (twee onderzoekslijnen en één voorlichtingslijn). De deelonderwerpen staan uitgebreid beschreven in de business case. De voortgang op deze deelonderwerpen zal in dit jaarverslag kort behandeld worden. Duurzaamheid Omdat wij studenten van de Life Sciences & Technology opleidingen zoveel mogelijk betrekken bij het onderzoek dat wij uitvoeren is er aan meerdere groepen studenten gevraagd te kijken naar de haalbaarheid van verschillende ideeën. Studenten voedingsmiddelentechnologie zijn bijvoorbeeld bezig om te bepalen of het haalbaar is om met chitine en/of chitosan afkomstig uit garnalendoppen, garnalen te conserveren. Chitine en chitosan komen voor in garnalendoppen. Uit de literatuur is bekend dat zowel chitine als chitosan een anti-microbiële werking hebben [Benhabiles et al., 2012]. Eind januari 2014 zullen de resultaten hiervan volledig bekend zijn. Garnalendoppen kunnen voor verscheidene doeleinden ingezet worden. Studentengroepen van verschillende opleidingen hebben hier een literatuurstudie naar gedaan. Waar in de IWP al een beeld is ontwikkeld in welke richting de toepassing van garnalendoppen gezocht moet worden, is het goed om een volledig beeld te hebben van de mogelijkheden. Slow Carb High Protein Het is de bedoeling om de koolhydraten en eiwitten welke geïsoleerd zullen worden uit de garnalendoppen op den duur als ingrediënt in voedingsmiddelen te gaan gebruiken. Voordat de koolhydraten en eiwitten als ingrediënt toegevoegd kunnen worden, is het van belang om na te gaan of dit wettelijk is toegestaan. Op dit moment wordt er een literatuurstudie gedaan naar de (Europese) wet- en regelgeving omtrent dit onderwerp. Daarnaast is er contact geweest met een Belgisch voederbedrijf (vds-afs), dat al garnalendoppen gebruikt in hun voer, over de wet- en regelgeving waar zij mee te maken hebben. Aangezien hetgeen wij willen bewerkstelligen naar ons weten nog niet eerder is uitgevoerd, is er op dit gebied nog niet veel bekend. Dit bemoeilijkt het inzichtelijk maken van de geldende wet- en regelgeving. Uit de literatuur is bekend dat garnalendoppen hoge concentraties stoffen kunnen bevatten die schadelijk zijn voor de mens. Belangrijk dus om in kaart te brengen of de garnalen die wij gebruiken, Noordzee garnalen, deze stoffen bevatten. Een onlangs verschenen onderzoeksrapport van het Rikilt, september 2013, gaf geen verontrustende resultaten [Leeuwen, van et al., 2013]. Door tevens de anatomie, de ADME (absorptie, distributie, metabolisme en excretie) en het leefgebied van de garnalen in kaart te brengen kan er een risicoanalyse worden uitgevoerd. Een garnaal bestuderen kan op verschillende manieren. In samenwerking met Pathologie Friesland is er gekeken naar de histologie van een garnaal. Verse garnalen zijn geconserveerd in paraffine en vervolgens gekleurd. Vooral de haematoxyline eosine (H-E kleuring, een standaard kleuring) gaf mooie resultaten, zie figuur 1.
2 A B D C Figuur 1 Noordzee garnaal. A) Te zien zijn de dop en het spierweefsel van de garnaal. HE Kleuring, 10x vergroting. B) Te zien is het spierweefsel van de garnaal. HE Kleuring, 10x vergroting. C) Te zien is het ademhalingsorgaan van de garnaal. HE Kleuring, 10x vergroting. D) Preparaat van een garnaal die gekleurd is met HE. HE: haematoxyline eosine. Zo zijn verschillende organen en weefsels in de preparaten goed van elkaar te onderscheiden. Ook de aanwezigheid van koolhydraten en calcium is door het uitvoeren van verscheidene kleuringen aangetoond. De resultaten van deze kleuringen zullen verder worden uitgewerkt aan de hand van de kennis die er op dit moment al aanwezig is in de literatuur. Naast het bestuderen van de histologie van de garnaal is er ook gekeken naar de voedingswaarde van de garnalendoppen. Hiervoor is de Weender-analyse uitgevoerd [Kuiper, 2006]. Er is gekeken naar 6 verschillende garnalen, allemaal afkomstig uit de Noord- en Waddenzee. Hieruit kwamen de volgende percentages naar voren; droge stof (+/- 30%); lucht droge stof (+/- 99%); asgehalte (<10%); ruw-eiwit (<16%); ruw-vet (<5%); ruw-celstof (<25%) en de mineralen calcium (<2%) en magnesium (<1%) (als percentage in verse garnalen). De zee als bron (onderzoekslijn 1) Op verschillende manieren is het mogelijk om eiwitten te isoleren uit garnalendoppen. Afgelopen november is er een stagiair gestart met zijn afstudeeronderzoek. In de komende vijf maanden zal hij gaan onderzoeken wat de beste methode is om specifieke eiwitten uit de Noordzee garnaal te isoleren. Momenteel lopen hiervoor de eerste hydrolyses [Fountoulakis & Lahm, 1998]. Naast het hydrolyseren van de garnalendoppen om zo de eiwitten eruit te destilleren is dit ook geprobeerd met andere methoden. Met een Bead Beater (lyseren en homogeniseren van bestanddelen door mechanische beweging) [Bertin Technologies] is gekeken naar de hoeveelheid vrijgekomen eiwit uit de garnalendoppen. Een langere incubatietijd leidde tot meer vrijgekomen eiwit, desondanks was de hoeveelheid vrijgekomen eiwit nihil, +/- 1%. Als deze resultaten vergeleken worden met de resultaten van de Weender analyse waarbij <16% ruweiwit in de garnalen aanwezig blijkt te zijn, kan geconcludeerd worden dat met de Bead Beater niet al het eiwit dat aanwezig is in de garnalendoppen vrij gemaakt kan worden. Er is niet alleen gekeken naar het isoleren van eiwit uit de garnalendoppen ook zijn er onderzoeken gaande om de hoeveelheid chitine die aanwezig is in de garnalendoppen te
3 kwantificeren. Over de mogelijkheden om de hoeveelheid chitine aan te tonen in garnalendoppen is overleg geweest met de Rijksuniversiteit Groningen, welke vergelijkbare ketens uit natuurlijke producten analyseert (Vakgroep prof. L. Dijkhuizen). In januari 2014 zal het isoleren en aantonen van chitine in de praktijk worden gestart. Met vier verschillende isolatiemethoden is eiwit geïsoleerd uit de garnalendoppen. Twee van deze methoden gaven veelbelovende resultaten. Vervolgonderzoek moet uitwijzen naar de verdere bruikbaarheid van deze isolatiemethoden. Zuivel als bron (onderzoekslijn 2) Op verschillende manieren kan de hoeveelheid vertakt keten aminozuren (BCAA) in bestanddelen vastgesteld worden. Eén manier is om gebruik te maken van een enzymatische omzetting. Aan het einde van het jaar is hiermee een begin gemaakt. Het aantonen van BCAA s in vloeibare monsters gaf tot op heden betere resultaten dan het aantonen van BCAA s in vaste stoffen. Dit jaar zal er gekeken worden naar het optimaliseren van de voorbewerkingsstappen, waardoor ook met vaste stoffen een betrouwbaar resultaat gegeneraliseerd kan worden. Toepassingen van dergelijke analyses zijn bijvoorbeeld de eindproduct specificaties van Hoog Calorisch brood zoals ontwikkeld binnen Food Circle met o.a. Koopmans Meel. Maatschappij Educatie (voorlichtingslijn) Het derde speerpunt in onze IWP is het bewustmaken van de maatschappij van het belang van gezonde voeding en het implementeren van nieuwe technologie. In het afgelopen jaar zijn er verschillende symposia/congressen georganiseerd of is daar aan bijgedragen. In oktober vond het symposium Eetprikkels plaats, waarbij uit verschillende kanten werd belicht hoe ons eetgedrag wordt beïnvloedt (hormonaal, sociaal, door smaak etc.). Naar aanleiding van dit symposium zijn meerdere krantenartikelen verschenen in de lokale kranten, zie bijvoorbeeld figuur 2. Op 5 november was er in Groningen een IWP-markt ter communicatie binnen het CoE. Naast het bewust maken van de maatschappij met symposia werd er afgelopen jaar ook in de kantine van het Van Hall Larenstein geëxperimenteerd met gezonde voeding. Zo konden studenten en medewerkers op een willekeurige dag even geen snacks uit de frituur bestellen, als alternatief waren er de groente loempia, een broodje gezond en een echte Dutch Weed Burger. Ook dit experiment heeft de nodige aandacht gekregen in de media. Op het gebied van de geschreven media is het Van Hall Larenstein zelf ook actief. In samenwerking met studenten design van het Nordwin College is er afgelopen jaar voor de tweede maal een magazine uitgebracht met daarin allerlei informatie over gezond leven en welke rol voeding daarbij kan spelen [ Niet alleen in kranten wordt aandacht besteed aan het IWP Food, Health & Technology maar ook in andere magazines. Zo verscheen in december een uitgebreid artikel in het Healthy Ageing themanummer van het tijdschrift Noorderbreedte over deze IWP [ terwijl ook binnen de Stichting Innovatie Alliantie hier ruim aandacht aan is besteed [ Financieel/personeel: Spin in het web van deze IWP is de projectingenieur. Dat was van mei tot september 2013 Chris Jonkergouw. Hij is per september opgevolgd door Esther van Wezel. Zij is bijgestaan door Martine Postma, eveneens LS&T Leeuwarden. De Food Circle lectoren van der Leij, Oudhuis en Binnema hebben vanuit Food Circle ondersteuning geboden, samen met docenten van LS&T Leeuwarden, MBO Life Sciences (ROC Friesland College) en HG. Vanuit Stenden is de input van lector Klosse en meesterkok Kooy evident in de Food for Thought line-up, gecoördineerd door Marlise Vroom (communicatiebureau). De expertise van Koopmans Meel (Jan Krijgsheld) en het Medisch Centrum Leeuwarden (Dr. Dieneke van Asselt) is ingezet in de planning van experimenten m.b.t. hoog-eiwit toepassingen. Ordina (Paul Wiertsema e.a.) heeft eveneens in kind bijgedragen en van BluePort/Telson verwachten we cash een bijdrage zoals begroot.
4 Figuur 2 Foto op de voorpagina van de Leeuwarder Courant (10/10/2013). Er is toch wel wat veranderd in medialand in Noord Nederland. Enkele jaren gelden zou het nog ondenkbaar zijn geweest dat een symposium over onderzoek naar eetgedrag de voorpagina zou halen. Bronvermelding: -Benhabiles M.S., Salah R., Lounici H., Drouiche N., Goosen M.F.A. & Mameri N., 2012, Antibacterial activity of chitin, chitosan and its oligomers prepared from shrimp shell waste, Food hydrocolloids 29: Leeuwen S.P.J. van, Roest J. van der, Lee M.K. van der & Hoogenboom L.A.P., 2013, Contaminanten in vis en schaaldieren uit de Noordzee, RIKILT Wageningen UR. -Kuiper D.G., 2006, Module HDM40 Practicum diervoederanalyse, Van Hall Larenstein. -Bertin Technologies, Sample preparation & cell lysis, Precellys 24 lysis & homogenization. -Fountoulakis M. & Lahm H-W., 1998, Hydrolysis and amino acid composition analysis of proteins, Journal of Chromatography A, 826: Feike van der Leij - feike.vanderleij@wur.nl en Esther van Wezel - esther.vanwezel@wur.nl
5
Introductie. Ir. Saskia van Gend projectleider en netwerkbroker
Introductie Ir. Saskia van Gend projectleider en netwerkbroker Achtergrond project Voedingsmiddelenindustrie van groot belang voor Noord Nederland, maar positie wordt bedreigd Schaalvergroting en Concentratie
Nadere informatieInfrastructuur landsdeel Noord. 4 Centres of expertise (penvoerders)
LANDSDEEL NOORD Het landsdeel Noord, bestaande uit de provincies Groningen, Friesland en Drenthe, heeft het Techniekpact regionaal vertaald in de Techniekagenda Noord Nederland. In de noordelijke provincies
Nadere informatieRIKILT Institute of Food Safety
RIKILT Institute of Food Safety In het kort Referentie instituut Metingen & Advies Onderzoek RIKILT Institute of Food Safety RIKILT Institute of Food Safety is onderdeel van de internationale kennisorganisatie
Nadere informatieHealthy ageing: research initiatives in the North of The Netherlands. Doede Binnema
Healthy ageing: research initiatives in the North of The Netherlands Doede Binnema Topics - Healthy Ageing Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANNN) - HA at the Hanze University of Applied Sciences
Nadere informatieHealthy ALIFE
Healthy ageing@ ALIFE Monique Ebbelaar Instituut voor Life Science & Technology Instituut voor Life Science & Technology Instituut voor Life Science & Technology (ILST) ~ 700 studenten ~ 50 personeel Opleiding
Nadere informatieLabanalyse in de voedingsmiddelenindustrie, ook een kwestie van chemie. Ron Davidse Cargill B.V. Rotterdam, 31 maart 2011 www.cargill.
Labanalyse in de voedingsmiddelenindustrie, ook een kwestie van chemie. Ron Davidse Cargill B.V. Rotterdam, 31 maart 2011 www.cargill.com Waarom analyseren we voedingsmiddelen? Eisen van overheidswege
Nadere informatieOver voeding en ondervoeding
Over voeding en ondervoeding 2 november 2012 Over voeding en ondervoeding Inaugurele rede Feike van der Leij Lector Health & Food Lectoraat Food, Health & Safety beste onderwijs = onderzoek onderzoek =
Nadere informatieImpressie Informatiebijeenkomst Zorgeconomie voor Friese gemeenten - 12 maart 2015
Impressie Informatiebijeenkomst Zorgeconomie voor Friese gemeenten - 12 maart 2015 Aanleiding De informatiebijeenkomst is in samenwerking tussen de provincie en de VFG georganiseerd vanwege signalen dat
Nadere informatieOntwikkelingen Healthy Ageing en gevolgen voor toekomstige professionals
Ontwikkelingen Healthy Ageing en gevolgen voor toekomstige professionals Symposium Healthy Ageing in mbo en hbo Joost Degenaar Directeur Centre of Expertise Healthy Ageing Centre of Expertise Healthy Ageing
Nadere informatieOpleiden: samen ervoor staan (en gaan)
Ontwikkelingen Food in het Noorden Opleiden: samen ervoor staan (en gaan) Peet Ferwerda 4 november 2014 Friesland College en Nordwin College Food MBO Food HBO In Leeuwarden 2x groen en grijs Friesland
Nadere informatieCentre of Expertise Healthy Ageing: Innovatie in zorg en welzijn en in onderwijs mbo en hbo
www.healthyageing.net Centre of Expertise Healthy Ageing: Innovatie in zorg en welzijn en in onderwijs mbo en hbo Symposium CoE HA Docenten mbo en hbo Assen, 3 februari 2016 Healthy Ageing Active and Healthy
Nadere informatieCentre of Expertise Healthy Ageing Actuele samenvatting businessplan en stand van zaken, september 2013
Centre of Expertise Healthy Ageing Actuele samenvatting businessplan en stand van zaken, september 2013 1 Inleiding In de voorbereidingsfase van het Centre of Expertise Healthy Ageing (CoE HA) is in nauwe
Nadere informatieProgramma Food for Healthy Ageing symposium 1 juni 2012
Locatie: MOBI 09.30 10.00 Ontvangst 10.00 10.05 Opening Vandaag staat het thema voeding en levenslange gezondheid centraal. We zien in onze maatschappij problemen als obesitas, overgewicht en malnutrition.
Nadere informatieDairy Campus waar staan we nu? 20 mei 2010 Kees de Koning, Barend Spliethoff
Dairy Campus waar staan we nu? 20 mei 2010 Kees de Koning, Barend Spliethoff Dairy Campus Initiatief Wageningen UR Livestock Research (LR), Van Hall Larenstein (VHL), AERES/ PTC+, Prov. Friesland, Gemeente
Nadere informatieWie zit er op mijn ei te wachten?
Wie zit er op mijn ei te wachten? Charon Zondervan, programmaleider Healthy Food 20 mei 2015 Programma Eieren en gezondheid... (g)een logische combinatie Waar liggen de kansen? Innoveren OK, maar wat te
Nadere informatieEEN EI HOORT ERBIJ. Literatuuronderzoek NLT
EEN EI HOORT ERBIJ Literatuuronderzoek NLT Voedingsdeskundigen Roshano Dewnarain, Lisa Hamminga, Ruben Bouwsma, Sarah Falcone V4b Natuur Leven en Techniek Begeleider: M.Wijnhold 1 Inhoudsopgave Inleiding...
Nadere informatieDr Doede J Binnema. Programm leader Food&Nutrition HANNN
Dr Doede J Binnema Programm leader Food&Nutrition HANNN Why is a cluster needed? Healthy Ageing has become an important pillar of R&D (e.g. Lifelines & ERIBA) in the three provinces of the Northern Netherlands
Nadere informatieHigh Pressure Processing
High Pressure Processing Opening naar nieuwe markten Walter Sleegers Voorstellen Wie ben ik Wat heb ik gedaan Hoe heb ik kennis gemaakt met HPP Mijn ervaringen met HPP Verkoopkansen Bedrijf met 25 medewerkers
Nadere informatieBiobased products and Biorefinery. 3 de CBBE docentendag - 5 November 2015
Biobased products and Biorefinery 3 de CBBE docentendag - 5 November 2015 Centre for Biobased Economy Petra Koenders, Gerlinde van Vilsteren, 5 november 2015 2 CBBE Binnen het Centre for Biobased Economy
Nadere informatieFood Inspiration Day. Groen op je bord. Voedseltransitie: Van theorie naar Praktijk Agri, Food & Life Sciences
Agri, Food & Life Sciences Food Inspiration Day Groen op je bord Voedseltransitie: Van theorie naar Praktijk http://boerenkool.nl/ De Moestuin Maarschalkerweerd orangerie1 14 maart 2016 1 Voedselverwarring
Nadere informatieEiwitten. Voeding en Welzijn
Eiwitten Voeding en Welzijn Vandaag Mindmap Maak een mindmap Wat weet je allemaal over eiwitten? Filmpje Filmpje Wat is je opgevallen in het filmpje? Wat wist je nog niet? Opdracht Pak ons voedsel erbij.
Nadere informatieMoleculaire Gastronomie: Gluten
Moleculaire Gastronomie: Gluten Het maken en analyseren van deeg met gluten Inleiding Moleculaire gastronomie heeft alles te maken met het ontdekken van nieuwe smaakcombinaties, experimenteren met structuren
Nadere informatieTerugzine. Samen kennis maken. Samenwerking in de groene kolom is uniek. Lezen en laten lezen! Win-win voor onderwijs en bedrijfsleven
Terugblik Meerjarenafspraak 2006-2010 Terugzine Magazine van de Groene Kennis Coöperatie met succesprojecten van de afgelopen vijf jaar Lezen en laten lezen! Gooi mij niet weg maar geef me door! Of kijk
Nadere informatieVan Zuivelschool naar Life Sciences
Van Zuivelschool naar Life Sciences 1 Programma Intro Terugblik Zuivelschool Levensmiddelentechnologie Start MBO Fusies Van Hall Larenstein Terugloop studentenaantallen Onderwijsontwikkeling Modules Leerplanschema
Nadere informatieb Sportvoeding en herstel
b Meer dan voeding! b Sportvoeding en herstel Anouska van Meer der dan Zee voeding! & Brenda Frunt Belang gezonde sportvoeding Prestatieverbetering Voldoende energie voor trainingen en wedstrijden Sneller
Nadere informatieSportvoeding, Een wereld te winnen
NutriSense Benelux Sportvoeding, van Theorie naar Praktijk Een wereld te winnen NutriSense Benelux NutriSense is een ervaren speler in de (sport)voedingsbranche en richt zich op de verkoop en marketing
Nadere informatieHet zilte zoet. Beïnvloedt zilte teelt de smaak en voedingswaarde van aardappelen? Ingrid van der Meer
Het zilte zoet Beïnvloedt zilte teelt de smaak en voedingswaarde van aardappelen? Ingrid van der Meer Momentum voor aardappel Aardappel nu derde voedingsgewas op de wereld Snelst groeiende gewas in China,
Nadere informatieS C H I J F V A N V I J F
SCHIJF VAN VIJF DE SCHIJF VAN VIJF, GOED VOOR JE LIJF! V o o r i e d e r e e n i s e e n v o e d i n g s k e u z e v a n b e l a n g w a a r a l l e b e n o d i g d e voedingsstoffen in zitten. Dit zijn
Nadere informatieActiviteiten Colruyt Group
Activiteiten Colruyt Group Waarom meedoen aan de Blauwe Cluster? Meerwaarde creëren Ecologie Maatschappij Economie = onze verantwoordelijkheid opnemen Geloof in duurzaam ondernemen Lange-termijngroei en
Nadere informatieWat zijn vetten? Soorten vetten Onverzadigde vetten Verzadigde vetten Transvetten Vetpercentages Tips
Vetten 1 Onderwerpen Wat zijn vetten? Soorten vetten Onverzadigde vetten Verzadigde vetten Transvetten Vetpercentages Tips 2 Wat zijn vetten? Vetten zijn naast eiwitten en koolhydraten, een van de drie
Nadere informatieVoedingsstoffen. Green Science CITAVERDE. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/81652
Auteur Green Science CITAVERDE Laatst gewijzigd Licentie Webadres 19 september 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/81652 Dit lesmateriaal is gemaakt met
Nadere informatieWerkboekje. Brood op de plank 2 e Klassen 2012. Dit boekje is van..klas.
Werkboekje Brood op de plank 2 e Klassen 2012 Dit boekje is van..klas. WERKEN IN DE BINDELMEERCATERING INLEIDING De komende week zullen jullie gaan werken in de keuken van het Bindelmeer College. Jullie
Nadere informatieDe waarde vergroten van het digestaat van een mestvergister
De waarde vergroten van het digestaat van een mestvergister Kennismaking 1 Voorstellen: ARC, projectingenieur, Food and Diary Opdrachtgevers project: Byosis en Antonides Wadstroom Jan vd Broek Frans Antonides
Nadere informatieVeerle Vyncke. Inspiratiedag Stoemp. Vereniging van Wijkgezondheidscentra. intro. Vakgroep Huisartsgeneeskunde, UGent
Inspiratiedag Stoemp intro Veerle Vyncke Vereniging van Wijkgezondheidscentra Vakgroep Huisartsgeneeskunde, UGent Kompas Wat is duurzame ontwikkeling? Definitie van VN een ontwikkeling die tegemoetkomt
Nadere informatieCentre for Biobased Economy Innoveren van kennisoverdracht. Gerlinde van Vilsteren, 23 juni 2015
Centre for Biobased Economy Innoveren van kennisoverdracht Gerlinde van Vilsteren, 23 juni 2015 Onderzoeksagenda Biobased Economy 2015-2027 B4B: biobased voor bedrijven, burgers en beleid - ONDERWIJS Kansen
Nadere informatieSojaproducten - Een bron van hoogwaardige eiwitten
Sojaproducten - Een bron van hoogwaardige eiwitten Standpuntnota van de ENSA Scientific Advisory Committee Inleiding Eiwitten zijn een belangrijke voedingsstof die nodig zijn voor de groei en het herstel
Nadere informatieKom jij bij ons stage lopen? CSI in de voedselketen en jij bent erbij!
Kom jij bij ons stage lopen? CSI in de voedselketen en jij bent erbij! RIKILT Wageningen UR is gespecialiseerd in het onderzoek naar veilig en betrouwbaar voedsel. Wij geven antwoord op vele soorten vragen:
Nadere informatieGEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3. Gezonde voeding
GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3 Gezonde voeding 1 INLEIDING Thema 3 hoofdstuk Gezonde voeding blz. 149 Onderwerpen: -Persoonlijke verschillen -Voeding en levensfasen -Voedingsmiddelen en voedingsstoffen -Richtlijnen
Nadere informatieSymposium Leren in en met de praktijk van Zorg en Welzijn Rudolf Winius en Frank Burkels 28 maart 2017
Symposium Leren in en met de praktijk van Zorg en Welzijn Rudolf Winius en Frank Burkels 28 maart 2017 Transformatie Zorg & Welzijn Aanbod Ziekte Zorgen voor Professionele autonomie Hiërarchie Verticaal
Nadere informatieBeknopte informatie voor iedereen die in PKU geïnteresseerd is
Beknopte informatie voor iedereen die in PKU geïnteresseerd is Inleiding Gezond en toch ziek Wat is phenylketonurie of PKU? Wat is phenylalanine voor een stof? Wat gebeurt er bij patiënten met PKU? De
Nadere informatieNota van Inlichtingen SBIR Plantaardige eiwitten op het bord. 3 maart 2017, RVO Den Haag
Nota van Inlichtingen SBIR Plantaardige eiwitten op het bord. 3 maart 2017, RVO Den Haag V: Waar loopt de PPS verteerbaarheid en kwaliteit van plantaardige eiwitten? A: Het gaat om de PPS Sustainable Future
Nadere informatieWAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten?
WAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten? Alles wat je eet en drinkt noemen we voedingsmiddelen. Voorbeelden hiervan zijn: brood, boter, groenten en vlees. In voedingsmiddelen zitten voedingsstoffen:
Nadere informatieIntentieverklaring Blueport Lauwersoog
Intentieverklaring Blueport Lauwersoog Intentieverklaring Blueport Lauwersoog 1 Ondergetekenden: Initiatiefnemers: 1. Visafslag Lauwersoog BV, vertegenwoordigd door dhr. H. Smit, directeur 2. Exploitatiemaatschappij
Nadere informatieDia 1. Dia 2 Wat is voeding: Dia 3. Voeding - Alles over voeding - Voeding in de praktijk - Voedingsschema. Koolhydraten
Dia 1 Voeding - Alles over voeding - Voeding in de praktijk - Voedingsschema Dia 2 Wat is voeding: Voeding = alle organische stoffen die je als mens of organisme nodig hebt om energie op te wekken in je
Nadere informatieCentre for Biobased Economy. Gerlinde van Vilsteren, 4 februari 2015
Centre for Economy Gerlinde van Vilsteren, 4 februari 2015 1 CBBE Binnen het Centre for Economy (CBBE) bundelen onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven hun krachten om professionals op te leiden voor
Nadere informatieExtra: Broodje gezond hv12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 October 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/76270 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieHet etiket van de toekomst
Vragen over de opdracht Stel ze dan eerst aan je docent. Als hij/zij jullie Vragen over de Eureka!Day Mail deze naar: info@eurekacup.nl START OPDRACHTGEVER OPDRACHT AANPAK BEOORDELING MEER... OPDRACHTGEVER
Nadere informatieVoorlichtingsavond HBO & WO Opleidingen dinsdag 9 oktober 2018
Voorlichtingsavond HBO & WO Opleidingen dinsdag 9 oktober 2018 Voor leerlingen van: Almende college, Ludger College, Ulenhof College, Rietveld Lyceum, Christelijk College Schaersvoorde, Liemers College,
Nadere informatieIntroductie: CMI NEN als nieuwe Publiek - Private Samenwerking (PPS) in de context van het IMDI.nl
Het CMI NEN wordt opgericht door drie initiatiefnemers: UT, Siemens en UMCG/RUG Introductie: CMI NEN als nieuwe Publiek - Private Samenwerking (PPS) in de context van het IMDI.nl Matchmaking Event Prof.
Nadere informatieBewust en gezond winkelen
Het werkblad sluit aan bij de infofiches waarin je ook meer informatie vindt bij de verschillende opdrachten. Gebruik de infofiches en het werkblad naast elkaar. Opdracht 1 (aansluitend bij infofiche 1)
Nadere informatieDiewertje Sluik, Edith Feskens
Nutriëntendichtheid van basisvoedingsmiddelen Diewertje Sluik, Edith Feskens NZO Symposium, 21 November 2013 Inhoud Kwaliteit van voeding meten: dieetscores/indexen Nutrient profiling Nutriëntendichtheid
Nadere informatieVoorlichtingsavond HBO & WO Opleidingen dinsdag 9 oktober 2018
Voorlichtingsavond HBO & WO Opleidingen dinsdag 9 oktober 2018 Voor leerlingen van: Almende college, Ludger College, Ulenhof College, Rietveld Lyceum, Christelijk College Schaersvoorde, Liemers College,
Nadere informatieTopsport en Voeding V R I J D A G 2 8 M A A R T 2 0 1 4 Z N B A S A R A I P A N N E K OE K S P ORTVOEDINGSADVIES
Topsport en Voeding V R I J D A G 2 8 M A A R T 2 0 1 4 Z N B A S A R A I P A N N E K OE K S P ORTVOEDINGSADVIES Het menu voor de ouders Even voorstellen Voedingspiramide Basissportvoeding Koolhydraten,
Nadere informatieHorizon 2020 Kansen voor Hogescholen
Horizon 2020 Kansen voor Hogescholen DG Onderzoek en Innovatie mei 2013 Inhoud presentatie Opzet toekomstig Europees R&I beleid Hoofdlijnen Horizon 2020 Waar staan we nu? Kansen voor hogescholen in Horizon
Nadere informatiePatisserie Unique New Business B.V. Nieuwerhoekplein 1a 3761 HD Soest T: F: E: Artikelnummer 7108
Productspecificatie Patisserie Unique New Business B.V. Nieuwerhoekplein 1a 3761 HD Soest T: 035-5882395 F: 084-7268972 E: info@patisserieunique.nl Productkenmerken Artikelnummer 7108 Productnaam Easy-to-Eat
Nadere informatieDesem Spelt Gerstbrood
Desem Spelt Gerstbrood Wat gebeurt er in Broodland? Wat is 100% volkoren? Desembrood gemaakt met Desempoeder. Speltbrood gemengd met Tarwe. Haar in ons brood. Witbrood waar vezels in zitten. Brood met
Nadere informatieBOOOM! HIGH QUALITY SPORTS NUTRITION
Let s BOOOM! HIGH QUALITY SPORTS NUTRITION BOOOM - Woord vooraf Verzorgers en trainers streven ernaar om het beste uit hun atleten te halen. De juiste keuze van een betrouwbare en gezonde sportvoeding
Nadere informatieWij zijn de eerste en momenteel de enige bakkerij van Nederland die werkt volgens ISO26000 Duurzaamheid
Wij zijn de eerste en momenteel de enige bakkerij van Nederland die werkt volgens ISO26000 Duurzaamheid Wat gebeurt er in Broodland? Wat is 100% volkoren? Desembrood gemaakt met desempoeder. Speltbrood
Nadere informatieSport, herstel en de rol van (zuivel)eiwit. 7th April 2015 Mieke Acda
Sport, herstel en de rol van (zuivel)eiwit 7th April 2015 Mieke Acda Agenda - Wat is herstel? - Hoeveelheid en timing van eiwitinname - Type eiwit - Herstel in de avond; een nieuw eiwitmoment? - Eiwit
Nadere informatieEiwitten. Het is echter zo geschreven dat je er sowieso baat bij hebt. Ook als je geen toertocht gaat rijden.
Beste wielerfanaat, Wat goed dat je dit boek openslaat. Het bevat een bak aan informatie die je gaat ondersteunen bij de voorbereiding van je toertocht. Dit boek is speciaal geschreven voor jou als sportieve
Nadere informatieNieuws uit t decanaat 6 oktober 2017
Nieuws uit t decanaat 6 oktober 2017 havo/vwo bestemd voor havo/vwo bovenbouw Nieuws uit t decanaat is het mededelingenblad vanuit het decanaat havo/vwo van het Vechtdal College in Hardenberg. Het verschijnt
Nadere informatieTransitie naar een duurzame BBE CBBE-docentendag te Wageningen
Transitie naar een duurzame BBE CBBE-docentendag te Wageningen De profit-benadering Oene Schriemer (Hogeschool VHL) Wageningen 4 februari 2015 Programma Inleiding Waardeketenanalyse Logistieke vraagstukken
Nadere informatieDe indeling van de sector Landbouw & Natuurlijke omgeving
De indeling van de sector Landbouw & Natuurlijke omgeving Elke sector is opgedeeld in vijf tot acht subsectoren. Deze sector is ingedeeld in vijf subsectoren: 1 Landschap 2 Voedsel en dierhouderij 3 Biologie
Nadere informatieDuurzame melkveehouderij
Duurzame melkveehouderij Wiepk Voskamp, Lector Duurzame melkveehouderij Hogeschool VHL 19 November 2014 Wageningen UR Hogeschool VHL Nordwin College DTC LTO Friesland Campina Provincie Friesland Gemeente
Nadere informatieConservering van monsters voor chemische voedingsanalyses
www.eurofins.com Conservering van monsters voor chemische voedingsanalyses S. Meersseman Eurofins Analytico Food www.eurofins.com Conserveren monsters Food Overzicht Wat schrijven de normen voor De praktijk
Nadere informatieBOOOM! HIGH QUALITY SPORTS NUTRITION
Let s BOOOM! HIGH QUALITY SPORTS NUTRITION BOOOM - Woord vooraf Verzorgers en trainers streven ernaar om het beste uit hun atleten te halen. De juiste keuze van een betrouwbare en gezonde sportvoeding
Nadere informatieDe invloed van zoutstress op plantengroei
School: Bedrijf: Titel project: 1. De opdracht Opdrachtgever Jullie opdrachtgever is Seed Valley en je baas is programmamanager mvr. Wagenaar. Zij zal het project introduceren en aan haar moet je tussentijds
Nadere informatieSensoriek: kinine Bepaling van de drempelwaarde van kinine
Inleiding Alle smaak en geurstoffen hebben een drempelwaarde. Dat is de minimale concentratie die nodig is om de stof waar te nemen. In smaakonderzoek is het vaststellen van de drempelwaarde van stoffen
Nadere informatiePROGRAMMA OPEN AVOND VISIT E PLORE CHOOSE
PROGRAMMA OPEN AVOND VISIT E PLORE CHOOSE Welkom op de Open Avond Maak kennis met de opleidingen van onze hogeschool en kies de studie die bij jou past. Op de informatiemarkt, tijdens een voorlichting
Nadere informatieOp welke school zitten onze oud-werkers vmbo nu?
In deze bijdrage geven de decanen van de drie afdelingen een indruk van de vervolgkeuzes van onze werkers. Die keuzes vertonen jaar in jaar uit natuurlijk fluctuaties, anderzijds geeft het beeld van één
Nadere informatieInleiding. Dit boek helpt je om meer inzicht te krijgen in het etiket en bij het maken van gezonde, veilige en duurzame keuzes.
Inleiding Door etiketten goed te lezen, weet je beter wat je koopt en kun je producten beter vergelijken. Toch is een etiket lezen soms lastig. En de verpakking van het product staat vaak vol met cijfers,
Nadere informatieINHOUDSTAFEL. Hoofdstuk 1: Belang van gezonde voeding 9. Hoofdstuk 2: Voedingsmiddel & voedingsstof 15. Hoofdstuk 3: Voedingswaarde & energiewaarde 21
INHOUDSTAFEL Hoofdstuk 1: Belang van gezonde voeding 9 1.1 Zonder voedsel, geen groei 11 1.2 Zonder voedsel, geen herstel 11 1.3 Zonder voedsel, geen warmte 12 1.4 Zonder voedsel, geen weerstand tegen
Nadere informatie1. Voedingsadvies 1.1 Inleiding
1. Voedingsadvies 1.1 Inleiding Op de pabo opleiding leren de studenten hoe ze kinderen de vaardigheden kunnen bijbrengen die ze nodig hebben om een succesvolle en evenwichtige volwassene te worden. In
Nadere informatieDe Bakker BV. Rietveldenweg 53c, 5222 AP s-hertogenbosch. Artikelnummer 7109 Productnaam Easy-to-Eat tropical EAN
Productspecificatie De Bakker BV. Rietveldenweg 53c, 5222 AP s-hertogenbosch 06-54725973 06-54725973 E: info@innopastry.com Productkenmerken Artikelnummer 7109 Productnaam Easy-to-Eat tropical EAN 8718026244385
Nadere informatieVoeding en Dieet Stomazorg Symposium De Naakte Waarheid
Voeding en Dieet Stomazorg Symposium De Naakte Waarheid Hoeveelheden per dag volwassenen 19-50 jaar 5 opscheplepels groente (250 gram) 2 porties fruit (200 gram) vrouw: 4-5 snee bruin- of volkoren brood
Nadere informatieCentre for Biobased Economy. Gerlinde van Vilsteren, 24 juni 2015
Centre for Biobased Economy Gerlinde van Vilsteren, 24 juni 2015 1 CBBE Binnen het Centre for Biobased Economy (CBBE) bundelen onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven hun krachten om professionals op
Nadere informatieDutch Young Generation, Jaarverslag 2008
Dutch Young Generation, Jaarverslag 2008 1. De Dutch Young Generation in 2008 en vooruitblik naar 2009 1 2. Toekomst DYG 3 3. Visie, Missie en Doelen DYG 4 4. Vooruitblik 2009 5 1. De Dutch Young Generation
Nadere informatieOPDRACHT 2 - DELIVERABLE 3 RAPPORTAGE WORKSHOP
paperfish 09/19/13 OPDRACHT 2 - DELIVERABLE 3 RAPPORTAGE WORKSHOP 1/10 Inhoudsopgave Inleiding 3 NOS 3 Team paperfish 3 Verwachtingen 4 Doelen 4 Take away 1 6 Take away 2 6 Take away 3 6 De doelen van
Nadere informatieInfrastructuur landsdeel Zuidoost. 3 hogescholen met bètatechniek 3 universiteiten Jet-Net: 38 scholen en 13
Facts & Figures 24 Deel II LANDSDEEL zuidoost De Human Capital Agenda Brainport 2 vormt de basis voor het regionaal Techniekpact van het landsdeel Zuidoost, bestaande uit de provincies Noord-Brabant en
Nadere informatie1 Grondstoffen Aardappelen Spinazie Appels Samenvatting 15
Inhoud Voorwoord 5 1 Grondstoffen 9 1.1 Aardappelen 10 1.2 Spinazie 12 1.3 Appels 14 1.4 Samenvatting 15 2 Productie van frites 17 2.1 Overzicht van de fritesproductie 18 2.2 Ingangscontrole 19 2.3 Sorteren,
Nadere informatieMeervoudig Nederlands kampioene atletiek Masters V35 / V40, Nathalie Lotthrinkx.
Meervoudig Nederlands kampioene atletiek Masters V35 / V40, Nathalie Lotthrinkx. 60meter 200meter 400meter 400meter 400meter horden 800meter Verspringen NK 2014 - indoor NK 2014 NK 2014 NK 2014 - indoor
Nadere informatieOns eerlijke verhaal. 13 maart Ann Fritzsche Solange Sommeling Hendriëtte Janssen
Ons eerlijke verhaal 13 maart 2018 Ann Fritzsche Solange Sommeling Hendriëtte Janssen Inleiding Project : Ann Fritzsche Doelstelling Project plan Duurzaam onderwijs, duurzame samenwerking Project Buurtzorg:
Nadere informatieBorrelhapjes met energie
Borrelhapjes met energie Keuzeopdracht voor biologie bovenbouw vwo Een practicum over voedingstoffen, voedingsmiddelen en energie Voorkennis: kennis over voeding uit de onderbouw biologie/verzorging. Termen
Nadere informatieInnovation Concepts B.V. Nieuwsbrief 2012-01 Versie NL
Algemeen Innovation Concepts B.V. is bijna twee jaar geleden opgezet door Pol Knops en Keesjan Rijnsburger. We zijn al ruim twee jaar bezig met het onderzoeken van diverse toepassingen van CO 2 binding
Nadere informatieInfrastructuur landsdeel Noordvleugel. 5 hogescholen met bètatechniek 3 universiteiten Jet-Net: 31 scholen en 15
Facts & Figures 2 Deel II LANDSDEEL NOORDvleugel In het Techniekpact Noordvleugel hebben de provincies Noord-Holland, Flevoland en Utrecht hun bestaande techniek-, human capital- en economische agenda
Nadere informatieTerugzine. Samen kennis maken. Samenwerking in de groene kolom is uniek. Lezen en laten lezen! Win-win voor onderwijs en bedrijfsleven
Terugblik Meerjarenafspraak 2006-2010 Terugzine Magazine van de Groene Kennis Coöperatie met succesprojecten van de afgelopen vijf jaar Lezen en laten lezen! Gooi mij niet weg maar geef me door! Of kijk
Nadere informatieDE IMPACT VAN BEWEGEN EN VOEDING OP SPIERMASSA EN FYSIEK FUNCTIONEREN VAN OUDEREN. Dr. Ir. Michael Tieland
DE IMPACT VAN BEWEGEN EN VOEDING OP SPIERMASSA EN FYSIEK FUNCTIONEREN VAN OUDEREN Dr. Ir. Michael Tieland 1 DISCLOSURE BELANGEN (potentiële) belangenverstrengeling Geen Veroudering Spiermassa & Kracht
Nadere informatieInnovatie, valorisatie en ondernemerschap 2020. CvB 24-08-2015
Innovatie, valorisatie en ondernemerschap 2020 CvB 24-08-2015 Innovatie, valorisatie en ondernemerschap Bestaand Kenniscentrum Ondernemerschap Center of Entrepreneurship Value050 Incubator Cube050 Hanze
Nadere informatieZesde Landelijke Steekproef Zoutgehalte in Brood 2015. NVB Wageningen
Zesde Landelijke Steekproef Zoutgehalte in Brood 2015 NVB Wageningen NVB Postbus 360 6700 AJ WAGENINGEN Referentie: KC-21417-ZsPr/JeSa/361010 Wageningen, 26 mei 2015 Rapport betreffende Zesde Landelijke
Nadere informatieInstituut Applied Sciences
Instituut Applied Sciences VO-diner Dinsdag 30 oktober 2012 Presentatie Instituut Applied Sciences: Ruben Piek (commissie Instroom & Aansluiting) Campus Nijmegen (Kapittelweg) Welkom bij Techniek De wereld
Nadere informatieBee Products. Forever I Bee Products
Bee Products Forever Living Products biedt u 100% natuurlijke bijenproducten. Onze bijenkorven bevinden zich op een ideale locatie, in een zuivere omgeving die vrij is van pesticiden en andere verontreinigende
Nadere informatieDe arbeidsmarkt voor Ad gediplomeerden: Naar prognoses voor Ad opleidingen?
De arbeidsmarkt voor Ad gediplomeerden: Naar prognoses voor Ad opleidingen? Prof. dr. Didier Fouarge ROA, Maastricht University (www.roa.nl) d.fouarge@maastrichtuniversity.nl Dag van de Ad, Amersfoort,
Nadere informatieBIO BASED ECONOMY WERKT!
Inhoudsstoffen uit uien Ui, meer dan voedingsbron alleen BIO BASED ECONOMY WERKT! GROene GRONDSTOFFEN Inhoudsstoffen GROene GRONDSTOFFEN Inhoudsstoffen uit uien Inleiding Uien zijn voor Nederland en zeker
Nadere informatieC.V.I. 5.8 Testen op genetisch gemodificeerde organismen 5.8 TESTEN OP GENETISCH GEMODIFICEERDE ORGANISMEN
5 METHODEN VAN ONDERZOEK 5.8 TESTEN OP GENETISCH GEMODIFICEERDE ORGANISMEN Auteur : Dr. G. van Duijn TNO Kwaliteit van Leven Zeist maart 2006 blad 1 van 5 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING... 3 2 REGELGEVING...
Nadere informatieWaarom eet je eigenlijk vegetarisch?waar haal je je eiwitten vandaan?zijn die schoenen van leer?is vegetarisme een volwaardige voeding?
Vegetarisme Waarom eet je eigenlijk vegetarisch?waar haal je je eiwitten vandaan?zijn die schoenen van leer?is vegetarisme een volwaardige voeding? Vegetarisme is een voedingsgewoonte die meer en meer
Nadere informatieBereide maaltijden ( 151
Bereide maaltijden Bereide maaltijden Bereide of kant-en-klaar gerechten vinden meer en meer hun ingang in onze dagelijkse voeding. We hebben niet altijd de mogelijkheid om dagelijks met volle moed een
Nadere informatieVoorlichtingsavond HBO & WO Opleidingen dinsdag 9 oktober 2018
Voorlichtingsavond HBO & WO Opleidingen dinsdag 9 oktober 2018 Voor leerlingen van: Almende college, Ludger College, Ulenhof College, Rietveld Lyceum, Christelijk College Schaersvoorde, Liemers College,
Nadere informatieMonitor 2017 prestatieoverzicht. Kenniswerkplaats Noordoost Fryslân. Kenniswerkplaats Noordoost Fryslân
Monitor prestatieoverzicht Kenniswerkplaats Noordoost Fryslân Kenniswerkplaats Noordoost Fryslân 1-2- Kenniswerkplaats prestatieoverzicht Voor u ligt de Monitor prestatieoverzicht Kenniswerkplaats Noordoost
Nadere informatieBLESSURE PROTOCOLLEN
BLESSURE PROTOCOLLEN VOEDING EN SUPPLETIE BIJ DE MEEST VOORKOMENDE BLESSURES BLESSURE PROTOCOLLEN VOEDING EN SUPPLETIE BIJ DE MEEST VOORKOMENDE BLESSURES UITGANGSPUNT BIJ IEDER PROTOCOL IS HET GEBRUIK
Nadere informatiePatisserie Unique New Business B.V. Nieuwerhoekplein 1a 3761 HD Soest T: F: E: Artikelnummer 7108
Productspecificatie Patisserie Unique New Business B.V. Nieuwerhoekplein 1a 3761 HD Soest T: 035-5882395 F: 084-7268972 E: info@patisserieunique.nl Productkenmerken Artikelnummer 7108 Productnaam Easy-to-Eat
Nadere informatie