RICHTLIJNEN VOOR AANVRAGEN EN INZENDEN PATHOLOGISCH (PA) ONDERZOEK

Transcriptie

1

2 RICHTLIJNEN VOOR AANVRAGEN EN INZENDEN PATHOLOGISCH (PA) ONDERZOEK Voorwoord De afdeling Pathologie verricht regulier cytologisch en histologisch onderzoek en obducties, waarbij afhankelijk van de eerste bevindingen en de klinische vraagstelling aanvullend onderzoek uitgevoerd kan worden. De wijze van inzenden van het materiaal is van groot belang voor de mogelijkheden van aanvullend onderzoek. De afdeling Pathologie kan alleen optimaal onderzoek verrichten indien het materiaal onder de juiste condities wordt aangeboden. In dit boekje staan richtlijnen voor het inzenden van diverse materialen bij verschillende klinische vraagstellingen. Het is bedoeld voor artsen en verpleegkundigen die binnen dit ziekenhuis PA-onderzoek aanvragen, alsmede voor huisartsen en specialisten van elders die materiaal opsturen naar de afdeling Pathologie van het UMC St Radboud. Ten slotte, indien u ideeën heeft hoe deze informatie qua inhoud en/of vorm verbeterd kan worden dan horen wij die graag. U kunt hiervoor contact opnemen met de medewerker kwaliteitszorg Pathologie: L. Burgers, tel. (36)14217 Oktober 2011 L.J.M. Burgers medewerker kwaliteitszorg Pathologie UMC St Radboud Nijmegen Prof. Dr. J.H.J.M. van Krieken Hoofd afd. Pathologie UMC St Radboud Nijmegen 1

3 INHOUDSOPGAVE 1. WIJZE VAN AANVRAGEN ALGEMEEN AANVRAGEN DIE VAN TEVOREN DIENEN TE WORDEN AANGEKONDIGD Aanvragen van cytologische puncties CITO aanvragen Aanvragen voor peroperatieve diagnostiek Aanvragen voor spoedonderzoek buiten de openingstijden GEBRUIK AANVRAAGFORMULIEREN AANLEVERCONDITIES TRANSPORT MONSTERMATERIAAL VERANTWOORDELIJKHEDEN DOORLOOPTIJDEN / UITSLAGTERMIJNEN OPMERKINGEN LOKATIE LABORATORIA LABORATORIUM HISTOLOGIE LABORATORIUM CYTOLOGIE OBDUCTIE AFDELING LABORATORIUM ELEKTRONENMICROSCOPIE AANLEVERCONDITIES T.B.V. HISTOLOGISCH ONDERZOEK LABORATORIUM HISTOLOGIE ALGEMEEN ALGEMENE CHIRURGIE, KINDERCHIRURGIE EN THORAX-HART-VAAT CHIRURGIE DERMATOLOGIE GASTRO-ENTEROLOGIE: GYNAECOLOGIE: HAEMATOLOGIE KNO EN KAAKCHIRURGIE INTERDISCIPLINAIR KINDERNEUROLOGISCH CENTRUM (IKNC) KINDERONCOLOGIE LONGZIEKTEN MAMMAPATHOLOGIE / ONCOLOGIE NEFROLOGIE NEUROLOGIE EN NEUROCHIRURGIE OOGHEELKUNDE ORTHOPAEDIE UROLOGIE AANLEVERCONDITIES T.B.V. CYTOLOGISCH ONDERZOEK LABORATORIUM CYTOLOGIE ALGEMEEN VERSCHILLENDE MATERIALEN PROTOCOL VOOR CYTOLOGISCHE PUNCTIES OBDUCTIE OBDUCTIE AFDELING AANVRAAGBRIEVEN VOOR OBDUCTIE OPMERKINGEN: AANLEVERCONDITIES T.B.V. ELEKTRONENMICROSCOPISCH ONDERZOEK LABORATORIUM ELEKTRONENMICROSCOPIE ALGEMEEN DIVERSE WEEFSELS / MATERIALEN ELEMENTANALYSE, EDX SCANNING ELEKTRONENMICROSCOPIE PLOIDY ANALYSE DE ZORGGEBIEDEN EN HUN PATHOLOGEN TELEFOONNUMMERS ALGEMEEN PATHOLOGEN

4 1. WIJZE VAN AANVRAGEN 1.1 Algemeen De meeste aanvragen voor PA-onderzoek hoeven niet van tevoren te worden aangekondigd. Uitzondering hierop vormen verzoeken om cytologische punctie door een patholoog, (peroperatieve) vriescoupe diagnostiek en CITO-aanvragen. Het te onderzoeken materiaal dient echter altijd vergezeld te zijn van een volledig ingevuld aanvraagformulier. De afdeling Pathologie maakt gebruik van de volgende aanvraagformulieren: - Aanvraag histologisch onderzoek. - Aanvraag cytopathologisch onderzoek: hierbij zijn 5 soorten aanvraagformulieren beschikbaar voor respectievelijk: * Cervixcytologie in het kader van het bevolkingsonderzoek op baarmoederhalskanker * Cervixuitstrijk op medische indicatie * Punctiecytologie solide afwijkingen * Cytologie van urine en blaasspoelingen * Overig cytologisch onderzoek. - Aanvraag obductie. De aanvraagformulieren worden gebruikt voor aanvragen van onderzoeken op weefsels en celmateriaal van klinische en poliklinische patiënten van het UMC St Radboud, alsmede van huisartsen in de regio en enkele buiten het UMC St Radboud gevestigde medisch specialisten. In geval van ontbreken van aanvraagformulieren kan desnoods gebruik worden gemaakt van ander (brief)papier, waarop dan wel dienen te worden vermeld: relevante gegevens van de patiënt (personalia en klinische gegevens), informatie over aard van materiaal en vraagstelling bij aangevraagd onderzoek, en in geval van obductie de handtekening van de aanvragend arts en informatie over toestemming voor lichaams- en/of schedelobductie. De aanvrager heeft de plicht de nabestaanden te informeren over de obductieprocedure en over het feit dat hersenen bij uitname in principe niet worden teruggeplaatst. - Aanvraag revisie. Daarnaast kan schriftelijk (eventueel zonder gebruik van bovengenoemde aanvraagformulieren) door artsen binnen en buiten het UMC St Radboud worden gevraagd om revisie van of consultatie bij onderzoek van materiaal van patiënten, verkregen in of buiten het UMC St Radboud. Bij een patholoog kan telefonisch een verzoek gedaan worden om van reeds ingezonden materiaal vervolgonderzoek te verrichten. - Aanvraag aanvullend onderzoek Een verzoek tot aanvullend onderzoek wordt alleen in behandeling genomen na ontvangst van een officiële aanvraagbrief met nieuwe vraagstelling en ingevulde aanvrager en afdeling. Aanvragen per worden niet als officiële aanvraag aangemerkt. 3

5 1.2 Aanvragen die van tevoren dienen te worden aangekondigd Aanvragen van cytologische puncties Afspraken voor het verrichten van cytologische puncties door een patholoog in het UMC St. Radboud worden telefonisch gedaan (Tel.: 14377). Deze puncties kunnen veelal dezelfde dag nog verricht worden. Het betreft hier puncties van palpabele afwijkingen. De punctie wordt verricht in de daarvoor ingerichte punctiekamer van de afdeling Pathologie (2 de verdieping, kamer P2.012, route 810). De patiënt neemt een door de aanvragend arts ingevuld aanvraagformulier voor Punctie palpabele afwijkingen mee, dat na de punctie verder wordt ingevuld door de patholoog en tezamen met het verkregen materiaal meegenomen wordt naar het cytologisch laboratorium CITO aanvragen Bij voorkeur vooraf overleggen met de patholoog aandachtsvelder (zie blz. 37 voor namen, telefoon en -seinnumer CITO-aanvragen zijn aanvragen waarbij het materiaal weliswaar via de standaardprocedure wordt bewerkt, doch waarbij een voorlopige conclusie zo spoedig doorgegeven wordt. Indien deze materialen voor uur op de afdeling Pathologie aanwezig zijn, dan kan de volgende dag voor uur een telefonische berichtgeving volgen. Het aanvraagformulier dient door de aanvrager te worden voorzien van de vermelding CITO en van naam en seinnummer van de aanvragend arts. N.B.: De aanvragend arts dient op of via dit nummer inderdaad bereikbaar te zijn. Versnelde doorvoer kan in bijzondere gevallen verricht worden zodat nog dezelfde dag histologisch onderzoek kan plaatsvinden. In dergelijke gevallen is overleg met de patholoog noodzakelijk Aanvragen voor peroperatieve diagnostiek (vriescoupe, cytologisch deponderzoek sentinel node mammacarcinoom, etc.) Aanvragen voor peroperatief cytologisch/histologisch onderzoek/vriescoupe onderzoek (VC) dienen telefonisch aangekondigd te worden bij Centrale Monsterontvangst (CMO, tel ). Het in dit kader aangeleverde weefsel dient vergezeld te gaan van een aanvraagformulier voor cytologisch/histologisch onderzoek, waarop expliciet dit verzoek kenbaar gemaakt wordt. Daarnaast dient de naam van de arts aan wie de uitslag tijdens operatie moet worden doorgegeven tezamen met zijn/haar bereikbare telefoon/seinnummer duidelijk op dit formulier te worden aangegeven. Een aanvraag voor peroperatief onderzoek wordt in principe slechts in behandeling genomen indien de uitslag van dit onderzoek van belang is voor het verdere verloop van de operatieve procedure. Na binnenkomst van het monstermateriaal op de afdeling wordt er vanzelfsprekend naar gestreefd de uitslag zo spoedig mogelijk, na min. aan de aanvrager door te geven Aanvragen voor spoedonderzoek buiten de openingstijden Indien spoedonderzoek buiten de openingstijden van de afdeling Pathologie nodig is (maandag t/m vrijdag van uur), dan moet via de portier de dienstdoende medewerker opgeroepen worden voor overleg over de te volgen procedure. Dit is voor: - vriescoupe onderzoek, de dienstdoende patholoog - opvangen vers materiaal, de dienstdoende arts-assistent - obductie, de dienstdoende patholoog 4

6 1.3 Gebruik aanvraagformulieren De aanvraagformulieren bestaan uit een administratief deel en een deel voor medische gegevens. Op het administratieve deel is ruimte voor een sticker met patiëntgegevens. Het deel voor medische gegevens dient door de aanvragend arts te worden voorzien van informatie over medische context, voorgeschiedenis, aard van ingezonden materiaal en vraagstelling. De aanvragend arts dient dit kort, maar volledig en leesbaar in te vullen. Bij cytologisch punctiemateriaal dient, indien de patholoog niet zelf puncteert (met name bij niet-palpabele afwijkingen), voor een optimale beoordeling van het materiaal ook informatie over de aard van de laesie te worden gegeven (afmetingen, solide, cysteus en de lokalisatie aangeven in de tekening op het aanvraagformulier). 1.4 Aanlevercondities - Al het patiëntenmateriaal dat voor onderzoek aan de afdeling Pathologie wordt aangeboden dient vergezeld te gaan van een volledig ingevuld aanvraagformulier (zie boven). - Zowel op de container met het materiaal (monsterpot) als op de aanvraagbrief dient een sticker met patiëntengegevens aanwezig te zijn. - Indien de inzending uit meerdere monsterpotten bestaat, dienen de potjes afzonderlijk genummerd en voorzien te zijn van een sticker. Op de aanvraagbrief dient duidelijk aangegeven te zijn hoe de monsterpotjes genummerd zijn met een omschrijving van de inhoud. - Op de container met het materiaal dient duidelijk aangegeven te zijn in welk bewaarmedium het materiaal zich bevindt. Indien dit niet aangeven is, wordt er vanuit gegaan dat het materiaal in gebufferde formaline aangeleverd is. - De containers en aanvraagbrieven dienen niet besmeurd te zijn met lichaamsmateriaal- of vochten. Tevens dienen de containers lekvrij afgesloten te zijn. - De basismaatregelen ter voorkoming van bloedoverdraagbare aandoeningen en andere micro-organismen door contact met lichaamsvochten, secreta en excreta dienen in acht genomen te worden. Zie basisrichtlijnen infectiepreventie. 1.5 Transport monstermateriaal Van maandag t/m vrijdag is er een vaste dienstregeling voor het transporteren van monstermateriaal van de afdelingen en poli s naar de laboratoria. Voor CITO-transport kan contact worden opgenomen met de meldpost van de transportdienst (tel ). Voor het transport dient gebruik gemaakt te worden van de blauwe bakken zoals die op de overslagstations aanwezig zijn. Al het monstermateriaal dient voorzien te zijn van patiëntenstickers. Denk eraan dat op de container aangegeven is in welk bewaarmedium het materiaal zich bevindt! 5

7 1.6 Verantwoordelijkheden De afdeling Pathologie kan slechts optimaal onderzoek verrichten indien het materiaal onder de juiste condities wordt aangeboden met een volledig ingevuld aanvraagformulier. Het is de verantwoordelijkheid van de insturende arts/afdeling dat het materiaal adequaat wordt aangeleverd. In het geval van ongefixeerd materiaal betekent dit: zo spoedig mogelijk na afname. Hiervoor kan desnoods de spoedtransportdienst worden ingeschakeld. Indien volgens deze richtlijnen het materiaal ongefixeerd/vers dient te worden ingestuurd, doch niet kan worden gewaarborgd dat dit materiaal binnen 45 minuten na afname op de afdeling Pathologie aankomt voor verdere bewerking, dan dient overleg plaats te vinden met de betrokken patholoog (zie Hoofdstuk 6). In het algemeen kan ongefixeerd weefsel het best bewaard worden bij 4 graden Celcius (koelkast) en niet in (smeltend) ijs. Voor cytologisch materiaal en materiaal voor elektronenmicroscopie gelden andere voorschriften (zie respectievelijk Hoofdstuk 4 en Hoofdstuk 6). 1.7 Doorlooptijden / Uitslagtermijnen De doorlooptijd vanaf datum ontvangst van het materiaal tot de datum doorgeven van de diagnose bedraagt, afhankelijk van de complexiteit en de bewerkelijkheid, gemiddeld 5 werkdagen ( voor uitslagtermijnen per type onderzoek zie doc. Uitslag termijnen pathologisch onderzoek in Kwint). Bij aanvragen voor CITO-onderzoek wordt, indien de techniek het toelaat, de volgende werkdag de uitslag telefonisch doorgegeven. In bijzondere gevallen kan versnelde doorvoer verricht worden zodat nog dezelfde dag histologisch onderzoek kan plaatsvinden. In dergelijke gevallen is overleg met de patholoog noodzakelijk. 1.8 Opmerkingen - In verband met de toenemende mogelijkheden (immuunhistochemie, moleculair biologisch onderzoek, elektronenmicroscopie) om de pathologische diagnostiek te verfijnen is het ten aanzien van veel inzendingen van belang dat deze ongefixeerd worden aangeleverd. In alle gevallen van onduidelijkheid/twijfel/vragen: neem contact op met een van de betrokken pathologen (zie hiervoor de lijst van aandachtsvelden in hoofdstuk 6). - Het is bij het aanleveren van ongefixeerd materiaal van groot belang dat dit snel en adequaat wordt aangeleverd. Grote preparaten (resectiepreparaten, lymfklieren) en sommige biopten kunnen het best zonder fysiologisch zout snel naar de afdeling Pathologie worden getransporteerd. Bij kleine biopten bestaat het gevaar van uitdroging. Een deel van deze biopten kan in een potje met fysiologisch zout worden aangeleverd (bv. hersenbiopten), en andere biopten beter op een met fysiologisch zout doordrenkt filtreerpapiertje (niet op een gaasje om vastplakken te voorkomen). - Indien gesproken wordt over formaline wordt steeds bedoeld: gebufferde formaline 10% Formaline 10% betekent een 10% oplossing van de maximaal opgeloste hoeveelheid formaldehyde in water. Ofwel: 100% formaline komt overeen met 37% formaldehyde 10% formaline komt overeen met 3,7% formaldehyde - Het is mogelijk om containers te gebruiken die reeds met formaldehyde 3,7% zijn uitgevuld. Deze zijn o.a. te verkrijgen bij Certichem Productions BV, Malden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met lab. Histologie, tel

8 2. LOKATIE LABORATORIA 2.1 Laboratorium Histologie Het laboratorium Histologie is gesitueerd op de derde verdieping in gebouw M320 Openingstijden: Bereikbaarheidsdienst: Monsterontvangst: Maandag t/m vrijdag uur Voor spoedgevallen kan via de portier de dienstdoende patholoog en/of arts-assistent opgeroepen worden (die eventueel ook een dienstdoende analist kunnen inschakelen). Alle materialen ten behoeve van histologisch onderzoek afleveren op Centrale Monsterontvangst (CMO), route 826 kamer P3.046, derde verdieping. Hoofdanalist: C. Diepenbroek (36)14362 / (36)19031 Telefoonnummers: Centrale monsterontvangst (36)14345 Secretariaat patiëntenzorg (36)14363 Uitsnijruimte (36)14396 Chef de clinique: Dr. K. Hebeda (36)

9 2.2 Laboratorium Cytologie Het laboratorium Cytologie is gesitueerd op de tweede verdieping in gebouw M320. De punctiekamer Cytologie bevindt zich tevens op de tweede verdieping kamer P2.012 Openingstijden: Bereikbaarheidsdienst: Monsterontvangst: Maandag t/m vrijdag uur Voor spoedgevallen kan via de portier de dienstdoende patholoog en/of arts-assistent opgeroepen worden (die eventueel een dienstdoende analist kunnen inschakelen). Alle materiaal voor cytologisch onderzoek afleveren op Centrale Monsterontvangst (CMO), route 826 kamer P3.046, derde verdieping. Hoofdanalist: Mw. T. Heijnen (36)10294 Telefoonnummers: Centrale monsterontvangst (36)14345 Lab. Cytologie (36)17586 Afd. Cytologie (36)14377 Afspraak cytologische punctie (36)14377 Punctiekamer (36)16793 Verantwoordelijk patholoog: Mw. Drs. I. Engen-v Grunsven (36)

10 2.3 Obductie afdeling De obductieafdeling is gesitueerd op de onderverdieping van gebouw M320. Openingstijden: Bereikbaarheidsdienst: Ontvangst: Maandag t/m vrijdag uur Voor spoedgevallen kan via de portier de dienstdoende patholoog en/of arts-assistent opgeroepen worden (die eventueel de dienstdoende obductiemedewerker kunnen inschakelen). Rouwkapel Telefoonnummers: Rouwkapel (36)14347 Obductieafdeling (36)14393 / (36)14390 / * Obductiemedewerker * Verantwoordelijk patholoog: Prof. Dr. P. Slootweg (36)

11 2.4 Laboratorium Elektronenmicroscopie Het laboratorium Elektronenmicroscopie is gesitueerd op de tweede verdieping in gebouw M320; Route 826, ruimte P2.036 Openingstijden: Bereikbaarheidsdienst: Monsterontvangst: Maandag t/m vrijdag uur Voor spoedgevallen kan via de portier de dienstdoende patholoog en/of arts-assistent opgeroepen worden (die eventueel ook een dienstdoende analist kunnen inschakelen). Alle materialen ten behoeve van Elektronenmicroscopisch onderzoek afleveren op Centrale Monsterontvangst (CMO), route 826 kamer P3.046, derde verdieping. Telefoonnummers: Lab. Elektronenmicroscopie (36)14351 Contactpersonen: Dr. K. Hebeda (chef de clinique) (36)14382 Prof. M. Lammens (36)19748 Dr. E. Steenbergen (36)10623 Dr. B. Kusters (36)

12 3. AANLEVERCONDITIES T.B.V. HISTOLOGISCH ONDERZOEK 3.1 Laboratorium Histologie Het laboratorium Histologie is gesitueerd op de derde verdieping in gebouw M320 Openingstijden: Bereikbaarheidsdienst: Monsterontvangst: Maandag t/m vrijdag uur Voor spoedgevallen kan via de portier de dienstdoende patholoog en/of arts-assistent opgeroepen worden (die eventueel ook een dienstdoende analist kunnen inschakelen). Alle materialen ten behoeve van histologisch onderzoek afleveren op Centrale Monsterontvangst (CMO), route 826 kamer P3.046, derde verdieping. Hoofdanalist: C. Diepenbroek (36)14362 / (36)19031 Telefoonnummers: Centrale monsterontvangst (36)14345 Secretariaat patiëntenzorg (36)14363 Uitsnijruimte (36)14396 Transportdienst Aanmelden vriescoupe / Chef de clinique: Dr. K. Hebeda (36) Algemeen Al het materiaal dient zo spoedig mogelijk na afname aangeboden te worden aan de transportdienst, zodat het materiaal op de reguliere transporttijden ( tenzij CITO ) naar de afdeling vervoerd kan worden. CITO-aanvragen, aanvragen voor peroperatieve diagnostiek/vriescoupe en materiaal dat vers aangeboden dient te worden, zo spoedig mogelijk na afname door het spoedtransport of zelf naar de afdeling Pathologie brengen. Bij CITO-aanvragen en aanvragen voor peroperatieve diagnostiek/vriescoupe dient ook duidelijk op het aanvraagformulier vermeld te worden dat dergelijk speciaal onderzoek wordt gewenst. Materiaal dient in een goed gesloten, onbesmeurde container te worden aangeboden, tezamen met een volledig ingevuld aanvraagformulier voorzien van patiëntengegevens, klinische gegevens, vraagstelling, aanvragend arts met telefoon cq. seinnummer waarop deze bereikbaar is. Voor het verkrijgen van speciale fixatieven en voor vragen en/of onduidelijkheden is het laboratorium dagelijks bereikbaar op bovenstaande telefoonnummers. 11

13 3.3 ALGEMENE CHIRURGIE, KINDERCHIRURGIE en THORAX-HART-VAAT CHIRURGIE Biopten, curettages en andere kleine preparaten Vers, op filtreerpapier bevochtigd met fysiologische zoutoplossing. Cutane naevi Formaline Alle andere materialen Ongefixeerd Endomyocardbiopt Altijd eerst contact opnemen met de patholoog die overleg met het E.M.-laboratorium voert (Prof. dr. M. Lammens, tel.:19748). Het materiaal wordt, direct na afname, vers aangeleverd bij het CMO en door de analisten van de uitsnijkamer na overleg met de patholoog en naar gelang de vraagstelling verdeeld in delen voor formaline en/of voor invriezen en/of voor EM. Het fragment voor EM onmiddellijk in het voor EM aangepaste fixatief deponeren. Bijzonderheden: Klinische aanvraagbrief volledig invullen met name: Klinische gegevens - Relevante voorgeschiedenis (eerdere chirurgische ingrepen en nrs. van PA-onderzoek, consulten van panels en commissies, ondervonden infecties, traumata indien van toepassing), congenitale afwijkingen, belastende familieanamnese, andere vorm van therapie bv. chemotherapie, bestraling, antibiotica, orgaantransplantatie, immunosuppressie en andere risicofactoren - Status presens klinisch aspect van laesie, groeisnelheid, afmetingen, relaties met omgevende weefsels en/of organen, status van lymfklieren (bij verdenking op lymfoproliferatieve processen ook gegevens van mediastinale en retroperitoneale lymfklieren, hepato- en/of splenomegalie(?), indien van belang ook hematologische gegevens). - Indien patiënt ook onder behandeling is/was van een andere specialist (bv. Internist, reumatoloog etc.) en deze relevante aanvullende informatie kan verschaffen rond huidige diagnostiek ook naam en telefoonnummer van deze arts vermelden. Materiaal - Duidelijke markering van topografie (eventueel schets of anatomisch schema), indien materiaal chirurgisch (iatrogeen) beschadigd is svp vermelden (bv. scheuren, perforaties, kapselbeschadiging, etc.). Ook vermelden indien chirurgisch sneevlak tijdens operatie al niet als vrij wordt beoordeeld. Klinische diagnose of waarschijnlijkheidsdiagnose, eventueel differentiaaldiagnose aangeven. Vraagstelling duidelijk formuleren. bv.: gaat het om diagnose, beoordeling of materiaal representatief is, of om andere informatie (zo ja, welke?). 12

14 3.4 DERMATOLOGIE Huidponsbiopten met de vraagstellingen: Alopecie Blaarvormende dermatose Vasculitis, inclusief Henoch-Schonlein SLE Cutaan lymfoom Epidermolysis bullosa Genodermatosen M. Alport Ongefixeerd, bij vraagstelling blaarziekte eventueel op ruim fysiologisch zout (maar niet op vrijdag!), bij twijfel overleggen met patholoog Mw. Dr. W. Blokx; * Bij Epidermolysis bullosa en Genodermatosen eventueel ook materiaal voor EM. Dit moet dan, direct na uitname,vers aangeleverd worden bij CMO en door de analisten van de uitsnijkamer in het fixatief voor EM worden gedeponeerd. Excisiebiopten met klinische vraagstelling: Actinische keratose carcinoom dysplastische naevus melanoom Formaline, tenzij onderdeel van een onderzoeksprotocol. Bijzonderheden: Anatomische oriëntatie en chirurgische sneevlakken markeren. Huidpons, shave en excisiebiopten voor de meeste overige vraagstellingen Formaline 13

15 3.5 GASTRO-ENTEROLOGIE: Biopten tractus digestivus Formaline of Ongefixeerd bij bepaalde vraagstellingen. De belangrijkste is die naar maligne lymfoom. Bij twijfel overleg met de patholoog (Prof. Dr. J. van Krieken * of Mw. Dr. I. Nagtegaal, tel 10229, *811748). Lever Formaline, Op indicatie (o.a. metabole aandoeningen) vers, zodat een deel van het weefsel ingevroren kan worden of kan worden bewerkt voor EM. Een uitgewerkte vraagstelling is van groot belang en bepaalt in sterke mate de manier van verwerken en zo ook het resultaat van PA-onderzoek. 14

16 3.6 GYNAECOLOGIE: Abortusmateriaal Abortusmateriaal/curettement: In formaline. Cervix uteri Cervixbiopt, cervixcurettement, conusexcisiepreparaat (i.v.m. prolaps), cervixablatio/lisexcisie en cervixpoliep: In formaline. Indien het materiaal afkomstig is van meerdere locaties dit in separate potjes aanleveren en de betreffende potjes adequaat nummeren/markeren. Conusexcisie/exconisatio cervicis i.v.m. CIN-laesies: In formaline. Ongeopend en intact. Op 12 uur (medioventrale zijde) met hechtdraad markeren. Cavum uteri/endometrium Endometriumcurettement, endometrium(aspiratie)biopt, endometriumpoliep en myomectomie/myoom-enucleatie: In formaline. Indien het materiaal afkomstig is van meerdere locaties dit in separate potjes aanleveren en nummeren/markeren. Lymfklieren Lymfklierdissectiepreparaat (bij Wertheim-Meigs): In formaline. Materiaal afkomstig van verschillende lokalisaties in aparte potjes aanleveren. Alternatief: materiaal opgespeld op werktekening aanleveren. Ovarium Ovariëctomie (dubbelzijdig i.v.m. BRCA 1 of 2 genmutaties): Ongefixeerd, links/rechts in aparte potjes en markeren. Ovariëctomie (enkelzijdig i.v.m. cysten/tumoren): Ongefixeerd, ongeopend en intact. 15

17 Placenta Placenta (eenling of meerling): In ruime hoeveelheid formaline. Meerlingplacenta markeren m.b.v. koord of klem aan navelstreng. Uterus / trachylectomie Uterusextirpatiepreparaat (i.v.m. benigne afwijkingen, endometriumcarcinoom en cervixcarcinoom) en trachylectomie (cervixcarcinoom) Ongefixeerd, ongeopend en intact. Vulva Vulvabiopt, vulvahuidexcisie, hymen en partiële vestibulumexcisie (FoVeDy): In formaline. Indien het materiaal afkomstig is van meerdere locaties dit in separate potjes aanleveren en nummeren/markeren. (Hemi)Vulvectomiepreparaat: Ongefixeerd. Tenminste aan een zijde met hechtdraad gemarkeerd (bv. ventraal). Eventueel met werktekening. Tuba Fallopii Tuba Fallopii i.v.m. EUG: Ongefixeerd, ongeopend en intact. Tuba Fallopii i.v.m. sterilisatie: In formaline. 16

18 3.7 HEMATOLOGIE Lymfklierbiopten/excisie Ongefixeerd, eventueel op vochtig filtreerpapier. Nauwkeurige klinische informatie is van groot belang omdat de vraagstelling de manier van bewerking bepaalt. Bij twijfel gaarne contact opnemen met de hematopatholoog (Prof. dr. J.H.J.M. van Krieken, tel , * Mw. Dr. K. Hebeda, tel.14382, *812805) Biopten met hemato-oncologische vraagstelling Ongefixeerd Nauwkeurige klinische informatie is van groot belang omdat de vraagstelling de manier van bewerking bepaald. Bij twijfel gaarne contact opnemen met de hematopatholoog (Prof. dr. J.H.J.M. van Krieken, tel , * Mw. Dr. K. Hebeda, tel.14382, *812805) Beenmergbiopten Burckhard fixatief (zie opmerkingen) Milt Ongefixeerd Opmerkingen: Potjes met Burckhard fixatief zijn te verkrijgen via de afdeling Histologie. Vooraf bellen naar de ontvangstruimte Histologie (tel ) zodat zij de potjes klaar kunnen zetten. De potjes gevuld met Burckhard s fixatief zijn na afgifte door de afdeling Pathologie nog 1 week houdbaar. 17

19 3.8 KNO en KAAKCHIRURGIE Slijmvliesbiopten Slijmvliesbiopten met klinische vraagstelling dysplasie of carcinoom Ongefixeerd Biopten met slijmvliesafwijkingen met een bulleuze afwijking in D.D. Ongefixeerd Bijzonderheden: Het biopt moet zowel de afwijking als normaal slijmvlies bevatten. Slijmvlies/adenoid/tonsilbiopten met verdenking op maligne lymfoom Ongefixeerd Slijmvliesbiopten met vraagstelling ciliaire dyskinese Ongefixeerd of op EM-fixatief (Glutaaraldehyde; lab EM, tel ) Lipbiopten Lipbiopten met vraagstelling M. Sjogren. Unifix (te verkrijgen op lab. Histologie, tel / 14362). Incisie- en excisiebiopten Excisiebiopten met vraagstelling dysplasie of carcinoom. Ongefixeerd Anatomische oriëntatie en/of relevante chirurgische sneevlakken aangeven met hechtdraden, markering specificeren op aanvraagformulier en bij voorkeur toegelicht met een duidelijke tekening. Incisie- en excisiebiopten van tumoren met verdenking op tumor anders dan carcinoom. Ongefixeerd Bij excisiebiopt anatomische oriëntatie en chirurgische sneevlakken markeren met hechtdraden, markering specificeren op aanvraag liefst met tekening. Resectiepreparaten Ongefixeerd Anatomische oriëntatie en/of relevante chirurgische sneevlakken aangeven met hechtdraden en markering specificeren op aanvraag bij voorkeur met tekening. Indien het debulking van een tumor is dan dit aangeven op het aanvraagformulier omdat dan het vrij zijn van de sneevlakken niet relevant is. Indien operaties zich uitstrekken tot buiten kantooruren, kan het preparaat op de OK bij 4 C bewaard blijven en de volgende ochtend op de afdeling Pathologie worden afgeleverd. Eventueel kan hierover worden overlegd met de dienstdoende assistent Pathologie. 18

20 Speekselklier Ongefixeerd Lymfklierbiopt Biopt met vraagstelling metastase van primaire tumor van hoofd- halsgebied. Ongefixeerd. Halsklierdissectiepreparaat Halsklierdissectiepreparaat. Preparaat opspelden op anatomische plaat, waarin de verschillende regio s zijn aangegeven in ruime hoeveelheid formaline Bijzonderheden: Indien onderdeel van geregistreerd klinisch onderzoek, dan ongefixeerd aanleveren. Indien operaties zich uitstrekken tot buiten kantooruren, kan het preparaat op de OK bij 4 C bewaard blijven en de volgende ochtend op de afdeling Pathologie worden afgeleverd. Eventueel kan hierover worden overlegd met de dienstdoende assistent Pathologie. NB: CITO-onderzoek: Van bioptisch materiaal dat voor woensdag uur is aangeleverd, kan in principe donderdag vanaf uur het histopathologisch onderzoek worden verricht, zodat de (eerste) diagnose tijdens de hoofd-hals oncologiebespreking beschikbaar is. Graag vermelden CITO tbv oncologiebespreking 19

21 3.9 INTERDISCIPLINAIR KINDERNEUROLOGISCH CENTRUM (IKNC) Huidpons Voor elektronenmicroscopisch onderzoek op neurodegeneratieve stapelingsziekte. Altijd eerst contact opnemen met de patholoog die overleg met het EM-laboratorium voert (Prof. Dr. M. Lammens; tel.: 19748) Het materiaal wordt, direct na uitname, vers aangeleverd bij het CMO en door de analisten van de uitsnijkamer na overleg met Prof. Dr. M.Lammens of de voor hem waarnemend patholoog in het fixatief voor EM onderzoek gedeponeerd. Perifeer bloed Voor elektronenmicroscopisch onderzoek op neurodegeneratieve stapelingsziekte. Altijd eerst contact opnemen met de patholoog die overleg met het EM-laboratorium voert (Prof. Dr. M. Lammens; tel.: 19748) Voorwaarden: Minimaal 1 dag van tevoren het EM-laboratorium in kennis stellen (tel 14351). Voor twaalf uur (12.00) aanleveren Methode: Buis met Natriumcitraat vooraf halen op de afdeling elektronenmicroscopie: Kamer P2.036, tel Deze buis aanvullen met vers bloed tot 1 cm onder de rand. Buis een aantal malen behoedzaam zwenken en voorzien van de gegevens van de patiënt. Buis met aanvraagbrief binnen 15 minuten naar het EM-laboratorium brengen, via de transportdienst of medewerker(ster) van uw afdeling. 20

22 3.10 KINDERONCOLOGIE Beenmerguitstrijken (alleen bij vraagstelling lokalisatie solide tumor, bij hematologische vraagstelling de uitstrijken naar het Centraal Hematologisch Laboratorium sturen) - Twee directe uitstrijken maken (glaasjes met matrand gebruiken en hierop met potlood de naam van de patiënt vermelden). De eerste uitstrijk direct na afname (om degeneratie te voorkomen binnen enkele seconden) fixeren met profixx-spray (sprayen op 20 tot 30 cm afstand van het glaasje). De tweede uitstrijk aan de lucht laten drogen. - Het restmateriaal dat zich nog in de spuit cq. naald bevindt in een container gevuld met unifix spuiten (de naald eenmaal doorspoelen door opzuigen en weer leegspuiten in de fixatievloeistof). Tevens indien mogelijk de naald bijvoegen. Zorg dat de gehele naald zich onder het vloeistofniveau bevindt: de naald zonodig omgekeerd in de container deponeren. Cristabiopten Burckhard (zie opmerkingen) Primaire biopten Ongefixeerd, eventueel op een vochtig filtreerpapiertje (geen gaasje gebruiken in verband met vastplakken). Resectiepreparaten Ongefixeerd Bijzonderheden: Bij neuroblastomen ook 10ml EDTA bloed voor LOH 1p onderzoek. Opmerkingen: Potjes met Burckhard fixatief zijn te verkrijgen via de afdeling Histologie. Wel vooraf even bellen naar de ontvangstruimte Histologie (tel ) zodat zij de potjes klaar kunnen zetten. De potjes gevuld met Burckhard s fixatief zijn na afgifte door de afdeling Pathologie nog 1 week houdbaar. 21

23 3.11 LONGZIEKTEN Long Endoscopisch biopt (bronchus, perifeer): In formaline. Indien het materiaal afkomstig is van meerdere locaties dit in separate potjes aanleveren en nummeren/markeren. Wigexcisiebiopt en segmentresectie: Ongefixeerd. Indien het materiaal afkomstig is van meerdere locaties dit in separate potjes aanleveren en nummeren/markeren. Open longbiopt: Ongefixeerd. Pneumonectomie en (bi)lobectomie, eventueel met partiële thoraxwandresectie: Ongefixeerd. Intact. Zonodig markeren (bijvoorbeeld bij dubieus-vrije resectievlakken). Lymfklieren Lymfklierbiopten bij mediastinoscopie in het kader van tumorstadiëring: In formaline. Indien het materiaal afkomstig is van meerdere locaties dit in separate potjes aanleveren en nummeren/markeren. Mediastinum Biopten mediastinum bij onbegrepen proces in het mediastinum: Ongefixeerd, eventueel op een vochtig filtreerpapiertje (geen gaasje gebruiken in verband met vastplakken Pleura Pleurabiopt: In formaline. 22

24 3.12 MAMMAPATHOLOGIE / ONCOLOGIE Mamma histologische naaldbiopsie: In Unifix ( te verkrijgen via lab. Histologie, tel.:14396 / ) Mamma excisiepreparaten: Ongefixeerd. Markering: in tenminste 2 richtingen; bij voorkeur: lateraal/mediaal en craniaal/caudaal en ventraal/dorsaal; eventueel tepelzijde en mediale okseltop bij okselklierdissectie Mamma ablatiepreparaten: Ongefixeerd. Markering: lateraal/mediaal en/of craniaal/caudaal (en eventueel ventraal/dorsaal bij subcutane ablatie). Tekening met aangeven van de richting/positie van de huidexcisie. Mastectomiepreparaten: Ongefixeerd. Markering: lateraal/mediaal en/of craniaal/caudaal Tekening met aangeven van de richting/positie van de huidexcisie. Okselklierdissectiepreparaten (inclusief eventuele separate onderverdelingen): Ongefixeerd. Markering: mediale okseltop (separaat aan te leveren) Sentinel node(s) mammacarcinoom: Ongefixeerd Markering: eventueel Metastase mammacarcinoom: Ongefixeerd Markering: eventueel 23

25 3.13 NEFROLOGIE Nierbiopten Fysiologisch zout. Zo snel mogelijk aanleveren via Centrale Monsterontvangst (CMO), route 826 kamer P3.046, derde verdieping naar de uitsnijkamer ter beoordeling. Bijzonderheden: Het laboratorium (tel /14344/14362) vooraf inlichten dat het biopt eraan komt. Indien de diagnose de volgende werkdag gewenst is, dan het biopt aanleveren voor uur. Nefrectomiepreparaten Ongefixeerd 24

26 3.14 NEUROLOGIE EN NEUROCHIRURGIE Biopten centraal zenuwstelsel en omgeving. Biopten van tumoren, ontstekingen, (vaat)malformaties, etc. In fysiologisch zout (ter voorkoming van uitdroging) Perifeer zenuwbiopt Ongefixeerd en slechts na overleg met de neuropatholoog / neuromorfoloog. Contactpersonen indicatie: Prof. dr. M. Lammens (19748), Prof. De. P. Wesseling en Dr. B. Küsters; aanmelding: laboratorium histologie speciale technieken: tel Skeletspier/huidspierfasciebiopt Ongefixeerd. Contactpersonen indicatie: Prof. dr. M. Lammens (19748), Prof. P. Wesseling en Dr. B. Küsters; aanmelding: laboratorium histologie speciale technieken: tel Opmerking: Indien niet kan worden gewaarborgd dat het ongefixeerde materiaal binnen 45 minuten na afname op de afdeling Pathologie aankomt voor verdere bewerking, dan dient overleg plaats te vinden met de betrokken orgaanspecialist. De spier- en perifere zenuwbiopten dienen tot die tijd lichtelijk vochtig in een klein luchtdicht afgesloten potje gehouden te worden, dit potje bij voorkeur op smeltend ijs plaatsen. Het biopt zelf mag absoluut niet in contact komen met het ijs of bevroren zijn. Voor zenuwbiopten geldt dat deze binnen 15 min. op het lab. afgeleverd moet zijn. Liquor Gefixeerd in ethanol-carbowax (in verhouding 1 : 1) in goed afgesloten daarvoor bestemde plastic container. Bij bijzondere vraagstellingen telefonisch overleg met de betrokken patholoog, dan mogelijk ongefixeerd. Bij hematologische vraagstellingen het materiaal ongefixeerd naar het CHL sturen. 25

27 3.15 OOGHEELKUNDE Voor huidbiopten en excisies zie 3.4 Dermatologie, blz. 12. Conjunctiva, iris, corpus ciliare, retina Ongefixeerd bij verdenking op maligne lymfoom, eventueel op een vochtig filtreerpapiertje in verband met vastplakken Formaline in de meeste andere gevallen. N.B.: In geval van twijfel overleggen met de betrokken patholoog (bijv. in geval van bijzondere tumoren, ontstekingen etc.) Voor EM onderzoek: Altijd eerst contact opnemen met de patholoog die overleg met het EM-laboratorium voert (Prof. Dr. M. Lammens; tel.: 19748) Het materiaal wordt, direct na uitname, vers aangeleverd bij het CMO en door de analisten van de uitsnijkamer na overleg met Prof. Dr. M.Lammens in het fixatief voor EM onderzoek gedeponeerd. Cornea Op geleide van (klinische) interesse in MEM-vloeistof of in formaline Oogbol Vers in geval tumor of (andere) bijzondere pathologie Ongefixeerd in overige gevallen. Glasvocht oog Gefixeerd in ethanol-carbowax (in verhouding 1 : 1) in goed afgesloten daarvoor bestemde plastic container. Bij hematologische vraagstellingen het materiaal ongefixeerd naar het CHL sturen. 26

28 3.16 ORTHOPAEDIE Biopten, curettages en andere kleine preparaten Ongefixeerd, op gaas bevochtigd met fysiologische zout. Alle andere materialen Ongefixeerd. Bijzonderheden: Klinische aanvraagbrief volledig invullen met name: Klinische gegevens - Relevante voorgeschiedenis. - Klinisch aspect van laesie, groeisnelheid, afmetingen, relaties met omgevende weefsels en/of organen, status van lymfklieren - Bij bottumoren is de laesie intramedullair of extra-ossaal?, cortex aantasting of destructie, pijn, uitbreiding weke delen, afgrenzing, periost reactie, radiologische diagnose apart vermelden - Indien patiënt ook onder behandeling is/was van een andere specialist (bv. Internist, reumatoloog etc.) en deze relevante aanvullende informatie kan verschaffen rond huidige diagnostiek ook naam en telefoonnummer van deze arts vermelden. Materiaal - Duidelijke markering van topografie (eventueel schets of anatomisch schema), indien materiaal chirurgisch (iatrogeen) beschadigd is svp vermelden (bv. scheuren, perforaties, kapselbeschadiging, etc.). Ook vermelden indien chirurgisch sneevlak tijdens operatie al niet als vrij wordt beoordeeld. Verder indien botcement, wax, metaalplaat, schroeven of andere orthopedische materialen in het resectiepreparaat aanwezig zijn dit svp duidelijk vermelden. Klinische diagnose of waarschijnlijkheidsdiagnose, eventueel differentiaaldiagnose aangeven Vraagstelling duidelijk formuleren bv. Gaat het om diagnose, beoordeling of materiaal representatief is, of om andere informatie (zo ja, welke?). 27

29 3.17 UROLOGIE Prostaatbiopten 10% gebufferde Formaline (4% formaldehyde) Zie protocol inkten prostaatnaaldbiopten PROTOCOL VOOR INKTEN PROSTAAT NAALDBIOPTEN 1) Direct na afnemen van het prostaat naaldbiopt wordt het weefsel op een met fysiologisch zout bevochtigd gaasje gelegd. 2) Met een wattenstaafje wordt voorzichtig een kleur inkt aangebracht volgens het onderstaande schema. Kleurschema: Links en rechts apex prostaat: Zwart Links en rechts middensegment prostaat: Groen Links en rechts basis prostaat: Geel Links en rechts transitiezone Ongekleurd 3) Het biopt wordt gedurende maximaal 1 minuut aan de lucht gedroogd. 4) Elk kleur biopt wordt in een apart potje met 10% gebufferde formaline (4% formaldehyde) gedaan en LINKS en RECHTS ook separaat. 5) Elk potje wordt gemarkeerd met een Romeins cijfer en zijde (I= Links, II= Rechts) corresponderend met de informatie vermeld op de aanvraagbrief voor histologisch onderzoek. 6) Op het aanvraagformulier het aantal biopten per zijde (Links of Rechts) aangeven. Testisbiopten Bouin Optimale diameter tenminste 3mm. Vermijd knijpartefacten. Testisbiopen ikv TESE Unifix (buizen verkrijgbaar op lab. Cytologie, tel ) TURP Formaline Eventueel links/rechts in separate potjes en als zodanig markeren. 28

30 Urineblaas / ureterbiopten Formaline Indien het materiaal afkomstig is van verschillende locaties, dit in separate potjes aanleveren en nummeren/markeren. Cystectomie Ongefixeerd. Ureterresectievlakken duidelijk herkenbaar markeren of bij voorkeur apart aanleveren. Nefrectomie Ongefixeerd Bij nierceltumoren markeren: - vene resectievlak - fascia van Gerota Orchidectomie Ongefixeerd. Penisamputatie Ongefixeerd. Met name bij praeputiumresecties goed het huidresectievlak markeren. Prostatectomie Ongefixeerd, georiënteerd opgespeld op het overzichtsschema kleine bekken. Retroperitonale lymfklierdissectie Ongefixeerd, georiënteerd opgespeld op het overzichtsschema retroperitoneum. 29

31 4. AANLEVERCONDITIES T.B.V. cytologisch onderzoek 4.1 Laboratorium Cytologie Het laboratorium Cytologie is gesitueerd op de tweede verdieping in gebouw M320. De punctiekamer Cytologie bevindt zich tevens op de tweede verdieping kamer P2.012 Openingstijden: Bereikbaarheidsdienst: Monsterontvangst: Maandag t/m vrijdag uur Voor spoedgevallen kan via de portier de dienstdoende patholoog en/of arts-assistent opgeroepen worden (die eventueel een dienstdoende analist kunnen inschakelen). Alle materiaal voor cytologisch onderzoek afleveren op Centrale Monsterontvangst (CMO), route 826 kamer P3.046, derde verdieping. Hoofdanalist: Mw. T. Heijnen (36)10294 Telefoonnummers: Centrale monsterontvangst (36)14345 Lab. Cytologie (36)17586 Afd. Cytologie (36)14377 Afspraak cytologische punctie (36)14377 Aanmelden EUS / EBUS (36)14377 Punctiekamer (36)16793 Verantwoordelijk patholoog: Mw. Drs. I. Engen-van Grunsven (36) Algemeen Al het celmateriaal moet zo spoedig mogelijk na afname aangeboden worden aan de transportdienst, zodat het materiaal op de reguliere transporttijden (tenzij CITO) naar de afdeling vervoerd kan worden Voor CITO-aanvragen het celmateriaal zo spoedig mogelijk zelf of door het spoedtransport (tel ) naar de afdeling Pathologie brengen. Bij CITO-aanvragen dient ook duidelijk op het aanvraagformulier vermeld te worden dat dergelijk speciaal onderzoek wordt gewenst. Celmateriaal aanbieden in goed gesloten plastic containers, tezamen met een volledig ingevuld aanvraagformulier voorzien van patiëntengegevens, klinische gegevens, vraagstelling en aanvragend arts met telefoon- cq seinnummer waarop deze bereikbaar is. Voor het verkrijgen van plastic containers, preparaathouders en fixatief (ethanol 96%, unifix, ethanol-carbowax, profixx-spray) is het cytologisch laboratorium dagelijks bereikbaar op tel. (36)17586, b.g.g.(36) Benodigd materiaal graag tenminste 1 dag vooruit bestellen. Voor vragen en bij onduidelijkheden is het cytologisch lab. dagelijks bereikbaar onder bovenstaande telefoonnummers. 30

32 4.3 VERSCHILLENDE MATERIALEN Beenmerguitstrijken (aleen bij vraagstelling lokalisatie solide tumor) - Twee directe uitstrijken maken (glaasjes met matrand gebruiken en hierop met potlood de naam van de patiënt vermelden). De eerste uitstrijk direct na afname (om degeneratie te voorkomen binnen enkele seconden) fixeren met profixx-spray (sprayen op 20 tot 30 cm afstand van het glaasje) en markeren met FIX. De tweede uitstrijk aan de lucht laten drogen. - Het restmateriaal dat zich nog in de spuit cq. naald bevindt in een container gevuld met unifix spuiten (de naald eenmaal doorspoelen door opzuigen en weer leegspuiten in de fixatievloeistof). Tevens indien mogelijk de naald bijvoegen. Zorg dat de gehele naald zich onder het vloeistofniveau bevindt: de naald zonodig omgekeerd in de container deponeren. Cervixuitstrijken / vagina-uitstrijken: - Cervix- cq vagina-uitstrijk maken en direct na afname (om degeneratie te voorkomen binnen enkele seconden) uitstrijkborsteltje uitspoelen in Thinprep potje, hierbij moet het borsteltje stevig op de bodem en tegen de zijkanten van het potje gedrukt worden om zoveel mogelijk cellen in de fixeervloeistof te krijgen. Hierna het borsteltje uit het potje halen. Naam patiënt en geboortedatum op het potje vermelden. Cytologische puncties met behulp van dunne naald. - Zie onder 4.4; Protocol voor cytologische puncties. Ductus choledochusbrush - Twee directe uitstrijken maken (glaasjes met matrand gebruiken en hierop met potlood de naam van de patiënt vermelden). De eerste uitstrijk direct na afname (om degeneratie te voorkomen binnen enkele seconden) fixeren met profixx-spray (sprayen op 20 tot 30 cm afstand van het glaasje) en markeren met FIX. De tweede uitstrijk aan de lucht laten drogen. - Het brushborsteltje deponeren in unifix en tezamen met de uitstrijken naar de afdeling Pathologie sturen in een goed afgesloten, daarvoor bestemde plastic container. Chylvocht - Gefixeerd in ethanol-carbowax (in verhouding 1 : 1) in goed afgesloten daarvoor bestemde plastic container. Cystevocht van mamma - Ongefixeerd in goed afgesloten daarvoor bestemde plastic container. - Celmateriaal direct na afname (tot aanbod aan het eerstvolgende reguliere transport) in koelkast zetten om degeneratie te voorkomen. - Twee directe uitstrijken maken (glaasjes met matrand gebruiken en hierop met potlood de naam van de patiënt vermelden). De eerste uitstrijk direct na afname (om degeneratie te voorkomen binnen enkele seconden) fixeren met profixx-spray (sprayen op 20 tot 30 cm afstand van het glaasje) en markeren met FIX. De tweede uitstrijk aan de lucht laten drogen. 31

33 Cystevocht van ovarium - Ongefixeerd in goed afgesloten daarvoor bestemde plastic container. - Celmateriaal direct na afname (tot aanbod aan het eerstvolgende reguliere transport) in koelkast zetten om degeneratie te voorkomen. Broncho-alveolaire lavage (BAL): - Bij vraagstelling maligniteit: materiaal gefixeerd in ethanol-carbowax (in verhouding 1:1) in goed afgesloten daarvoor bestemde plastic container. - Bij vraagstelling lipofagen: vers insturen en op het aanvraagformulier duidelijk lipofagenpercentage? vermelden. - Bij vraagstelling infectie: Materiaal ongefixeerd aanleveren aan de afd. Medische Microbiologie met 2 aanvraagbrieven voor zowel microbiologisch onderzoek als cytodiagnostisch onderzoek. Medische microbiologie zorgt dan voor de verdeling van het materiaal. Medische microbiologie bellen! Sein *1122 Longbrush: - Twee directe uitstrijken maken (glaasjes met matrand gebruiken en hierop met potlood de naam van de patiënt vermelden). De eerste uitstrijk direct na afname (om degeneratie te voorkomen binnen enkele seconden) fixeren met profixx-spray (sprayen op 20 tot 30 cm afstand van het glaasje) en markeren met FIX. De tweede uitstrijk aan de lucht laten drogen. - Het brushborsteltje deponeren in unifix en tezamen met de uitstrijken naar de afdeling Pathologie sturen in een goed afgesloten, daarvoor bestemde plastic container. Longspoeling: - Gefixeerd in ethanol-carbowax (in verhouding 1 : 1) in goed afgesloten daarvoor bestemde plastic container. Sputum: - Gefixeerd in ethanol-carbowax (1 : 1) in goed afgesloten daarvoor bestemde plastic container. Materiaal van 3 opeenvolgende dagen in aparte containers in de koelkast verzamelen en vervolgens tegelijk insturen. Glasvocht oog - Gefixeerd in ethanol-carbowax (in verhouding 1 : 1) in goed afgesloten daarvoor bestemde plastic container. 32

34 Liquor: Gaarne zoveel mogelijk liquor (zo mogelijk 10cc) afnemen. - Ongefixeerd in een goed afgesloten daarvoor bestemde plastic container. - Celmateriaal direct na afname (tot aanbod aan het eerstvolgende reguliere transport) in de koelkast zetten om degeneratie te voorkomen. Liefst direct naar het laboratorium (laten) brengen. - Buiten openingstijden laboratorium het materiaal fixeren in ethanol-carbowax (in verhouding 1:1). - Voor liquor vanuit Maasziekenhuis Pantein Boxmeer het materiaal fixeren in ethanolcarbowax (in verhouding 1:1). - Bij hematologische vraagstellingen het materiaal ongefixeerd naar het CHL sturen. Synoviaal vocht - Ongefixeerd in goed afgesloten daarvoor bestemde plastic container. Celmateriaal direct na afname (tot aanbod aan het eerstvolgende reguliere transport) in koelkast zetten om degeneratie te voorkomen. - Vanuit Maasziekenhuis Pantein Boxmeer het materiaal fixeren in ethanol-carbowax (in verhouding 1:1). Tepelvocht: - Twee directe uitstrijken maken (glaasjes met matrand gebruiken en hierop met potlood de naam van de patiënt vermelden). De eerste uitstrijk direct na afname (om degeneratie te voorkomen binnen enkele seconden) fixeren met profixx-spray (sprayen op 20 tot 30 cm. afstand van het glaasje) en markeren met FIX. De tweede uitstrijk aan de lucht laten drogen. - De preparaten in de daarvoor bestemde preparaathouders aanbieden aan de transportdienst voor vervoer naar het laboratorium Urine / Blaasspoeling: - Geen 1 e ochtendurine en géén 24-uurs urine. Idealiter mid-stream urine van ca uur. Gaarne tenminste ml urine inzenden. - Urine/blaasspoeling ongefixeerd in goed afgesloten daarvoor bestemde plastic container direct na afname (tot aanbod aan het eerstvolgende reguliere transport) in koelkast zetten om degeneratie te voorkomen. - Vanuit Maasziekenhuis Pantein Boxmeer het materiaal fixeren in ethanol-carbowax (in verhouding 1:1). Vochten (pleuravocht / ascites / pericardvocht / (buik)spoelvocht): - Ongefixeerd aanleveren; Indien het materiaal bloederig is dient heparine te worden toegevoegd (100 IE heparine per ml. vocht). - Liefst zoveel mogelijk materiaal insturen in goed afgesloten plastic container of afnamezak (1 liter is evenwel ruim voldoende). - Celmateriaal direct na afname (tot aanbod aan het eerstvolgende reguliere transport) in koelkast zetten om degeneratie te voorkomen. - Bij hematologische vraagstellingen het materiaal ongefixeerd naar het CHL sturen. 33

35 4.4 PROTOCOL VOOR CYTOLOGISCHE PUNCTIES Palpabele afwijkingen dienen in principe op de afdeling Pathologie door een patholoog (i.o.) te worden gepuncteerd. Dagelijks kan een punctieafspraak worden gemaakt (tel ). Veelal kan de punctie dezelfde dag plaatsvinden (punctiekamer Pathologie, route 810). De patholoog beoordeelt het materiaal direct na de punctie met behulp van een snelkleuring op celrijkdom en representativiteit (duur: ca. 10 min.). Hij/zij kan vervolgens in dezelfde sessie zonodig opnieuw prikken. Dit voorkomt onnodige vertraging in het diagnostisch proces. Een bijkomend voordeel is dat de patholoog op deze manier een zo goed mogelijke indruk krijgt van de afwijking. Dit wordt meegewogen in de uiteindelijke conclusie. Indien puncties voor cytologisch onderzoek in de (poli)kliniek gedaan worden, zoals bijv. het geval is bij niet-palpabele afwijkingen welke onder beeldvorming op de afdeling Radiologie plaatsvinden, dienen voor een goed resultaat de volgende procedures ten minste gevolgd te worden. 1. Steeds 2 puncties verrichten teneinde de kans op voldoende en representatief materiaal te vergroten. Eventueel kan tussentijds ook een gedroogde uitstrijk van het punctiemateriaal voor snelkleuring en beoordeling naar het cytopathologielaboratorium (route 811, tel ) worden gebracht. 2. Glaasjes met matrand gebruiken. Hierop met potlood de naam van de patiënt en de geboortedatum vermelden. 1 druppel gepuncteerd materiaal op een glaasje doen, uitstrijken (zie fig.) en het glaasje zo snel mogelijk met Profix fixeren (binnen enkele seconden sprayen op 20 tot 30 cm. afstand van het glaasje; voor Papanicolaou kleuring). Dit glaasje markeren met FIX. Op dezelfde manier een tweede uitstrijk vervaardigen en deze aan de lucht laten drogen (voor Giemsa kleuring). De preparaten aanbieden in de daarvoor bestemde plastic preparaathouders. 3. Het restmateriaal dat zich nog in de spuit cq. naald bevindt in een container gevuld met unifix spuiten (de naald enkele keren doorspoelen door opzuigen en weer leegspuiten in de fixatievloeistof). Tevens de naald bijvoegen. Zorg dat de gehele naald zich onder het vloeistofniveau bevindt: naald zonodig omgekeerd in de container deponeren. Dit materiaal wordt volgens de AgarCytomethode in paraffine ingebed en kan o.a. voor aanvullend immunocytochemisch onderzoek worden gebruikt. Profixx- spray en unifix zijn op de afdeling Cytologie verkrijgbaar. 4. Punctiemateriaal laten vergezellen door een zo volledig mogelijk ingevuld punctieformulier dat naast de relevante klinische gegevens ook informatie over de aard van de afwijking bevat (afmeting, lokalisatie, consistentie, etc.), alsmede een telefoonnummer cq. seinnummer en naam van de aanvragend arts. 34