SlimStampen.nl. Optimaal leren van feitelijke informatie in Nederlands als Tweede Taal (NT2) lessen door individuele aanpassing van leerregimes.

Transcriptie

1 SlimStampen.nl Optimaal leren van feitelijke informatie in Nederlands als Tweede Taal (NT2) lessen door individuele aanpassing van leerregimes. Mijn spelen is leren, mijn leren is spelen En waarom zou mij dan het leren vervelen? Hiëronymus van Alphen ( ) Eindrapportage Groningen, 24 december 2010 dr. Hedderik van Rijn Experimentele Psychologie Universiteit van Groningen tel:

2 Voorwoord en Inleiding Voor u ligt het verslag van het project SlimStampen.nl: Optimaal leren van feitelijke informatie in Nederlands als Tweede Taal (NT2) lessen door individuele aanpassing van leerregimes. De resultaten van dit project zijn zeer succesvol: leerlingen waren zeer enthousiast, en zowel de betrokken docent als docenten van andere scholen willen graag deze methode in hun onderwijs gaan opnemen. Deze resultaten hebben er dan ook tot geleid dat de SlimStampen website nu zo wordt herzien dat individuele leerlingen en docenten zelfstandig lesstof kunnen toevoegen. In dit verslag doe ik rapport van de achtergronden van de SlimStampen methode en van de resultaten van het onderzoek dat is uitgevoerd in het kader van deze Kennisnet subsidie. Om deze tekst toegankelijk te houden, worden veel van de technische details van het systeem slechts zeer oppervlakkig besproken. Mocht u geïnteresseerd zijn in de meer technische details van de SlimStampen algoritmes, verwijs ik u graag naar rijn.org/papers.html waar wetenschappelijke publicaties vermeld staan die alle aspecten van dit systeem beschrijven. U kunt natuurlijk mij ook direct benaderen. De totstandkoming van dit project was enkel mogelijk door een Kennis van Waarde Maken subsidie van Kennisnet voor het uitvoeren van het onderzoek, een subsidie van de Gratama stichting voor het opzetten van de website, en door enthousiaste inzet van drie studenten van de Universiteit van Groningen, te weten Marnix van Woudenberg, Wendy van Thiel en Laurens Koeleman. Naast de ondersteuning van bovenstaande instanties en personen zijn ook de leerlingen van de NT2 groep van mevrouw Lek- Ruijsink van het Regionaal Opleidingscentrum ID College te Gouda uitermate belangrijk geweest. Zij hebben gedurende langere periode een deel van hun lestijd met het leren van vocabulaire gevuld, zonder dat zij van te voren wisten of dit wel beter zou werken dan een meer traditionele methode. Gelukkig bleek al snel dat SlimStampen een zeer welkome aanvulling was op de lessen, en hun enthousiaste feedback op het project werkte uitermate motiverend. Ik hoop dat u na het lezen van dit verslag net zo enthousiast bent over SlimStampen als de leerlingen dat waren. Mocht u meer informatie willen, of mogelijkheden zien om SlimStampen zelf toe te passen in uw lessen, kunt u graag contact met mij opnemen. Hedderik van Rijn. 2

3 SlimStampen Optimaal leren van feitelijke informatie in Nederlands als Tweede Taal (NT2) lessen door individuele aanpassing van leerregimes. 1 Inleiding Hoewel in het onderwijs tegenwoordig meer nadruk is komen te liggen op het leren van vaardigheiden, blijft een belangrijk leerdoel het opdoen van feitelijke informatie. Dit leerdoel geldt voor vrijwel alle vakgebieden, van het leren van de tafels van vermenigvuldiging, rijtjes vocabulaire, de locaties van de grote steden in de Europese Unie tot het leren van de voorzetsels die in het Duits altijd door een Dativ gevolgd worden. Dit type leren is meestal niet populair onder leerlingen, en ook leerkrachten twijfelen soms aan het nut van "stampen". Dat dit niet terecht is, beschrijft Mondria (2006) in een paper waarin hij een aantal mythes en onwaarheden rond vocabulaire leren ontkracht. Een heel duidelijk voorbeeld van de noodzaak van het leren van lijstjes vocabulaire is het onderwijs van Nederlands als tweede taal (NT2). Leerlingen in het NT2 onderwijs moeten in korte tijd veel informatie opnemen. Doordat zij vaak een baan of studie hebben naast hun NT2 lessen, hebben zij niet altijd tijd voor het veel tijdsintensievere alternatief van het "leren van woorden in context". Een ander bijzonder aspect van deze groep is dat de taal- en leervaardigheden van de leerlingen in het NT2 onderwijs erg varieert. Sommige leerlingen hebben een gevorderde opleiding in het eigen land achter de rug, terwijl andere leerlingen het locale alternatief van de basisschool niet eens hebben afgemaakt. De variatie in leervaardigheden en achtergronden leiden vaak tot frustraties omdat het tempo in een klassikale setting bepaald wordt door het gemiddelde. Hierdoor zullen zwakkere leerlingen het tempo van de les al snel niet meer bij kunnen houden, en worden sterkere leerlingen niet meer uitgedaagd door de geboden stof. Beide situaties leiden vaak tot verlaging van de motivatie, wat weer tot verlaging van leerprestaties leidt. Hoewel deze situaties soms door docenten opgemerkt worden, en dan zo goed en kwaad mogelijk worden opgelost door zwakkere leerlingen extra aandacht te geven en sterkere leerlingen uit te dagen door extra materiaal aan te het aanbieden, is dit gezien de hoge werkdruk in het onderwijs niet altijd mogelijk. Een mogelijke oplossing 3

4 voor dit praktische probleem is de toepassing van adaptieve ICT systemen die een inschatting maken van de vaardigheden van de leerlingen en op basis van deze inschatting het lesmateriaal aanpast. Deze rapportage beschrijft een onderzoek naar het toepassen van adaptieve ICT leersystemen in het onderwijs van Nederlands als tweede taal (NT2). Dit onderzoek is opgezet omdat bij de lessen Nederlands als tweede taal aan het Regionaal Opleidingscentrum ID- College de hierboven beschreven problemen regelmatig naar voren kwamen. Het doel van dit onderzoek was om te testen of een door de Universiteit van Groningen ontwikkeld systeem tot verhoging van de leerprestaties en de motivatie zouden leiden. 2 Het SlimStampen systeem De gebruikte ICT applicatie is adaptief omdat het gebruik maakt van het SlimStampen systeem om de aanbiedingsvolgorde aan te passen. Deze aanpassing is mogelijk omdat van iedere leerling een intern model wordt bijgehouden dat aangeeft welke feiten in welke mate worden beheerst. Hierdoor kan het systeem bepalen welk feit op dit moment zo goed wordt beheerst dat een extra test niet nodig is, en voor welk feit een herhaling urgent is omdat het anders vergeten zal zijn. Om de interne modellen goed aan te laten sluiten bij de kennis van de leerlingen past het systeem de interne modellen na iedere test aan op basis van de juistheid van het gegeven antwoord en de antwoordsnelheid. Met zou kunnen zeggen dat dit systeem een overhorende ouder of docent probeert na te bootsen die gedurende de overhoring feitjes vaker laat terugkomen die de leerling nog niet goed beheerst. Een belangrijk punt hierbij is dat het SlimStampen systeem niet alleen fouten gebruikt om de aanbiedingsvolgorde aan te passen, maar ook de antwoordsnelheid. Door deze individuele modellen kan het leren van vocabulaire geoptimaliseerd worden op de individuele eigenschappen van leerlingen. Hierdoor zou zowel de efficiëntie in termen van "aantal geleerde woordjes per tijdseenheid" omhoog moeten gaan, als de motivatie voor het vocabulaire leren moeten worden verhoogd. Het SlimStampen systeem is gebaseerd op gebaseerd op een aantal basisprincipes uit de cognitieve leerpsychologie welke in de volgende sectie (2.1) besproken zullen worden. Daarna (sectie 2.2) zal een kort overzicht gegeven worden van de mogelijke motivationele voordelen van het SlimStampen systeem ten opzicht van meer traditionele leermethodes. 4

5 2.1 Leren & Geheugen Het doel van het leren van feitelijke informatie is het creëren van een solide representatie in het geheugen, zodat kennis efficiënt en correct kan worden opgehaald als de gebruiker hier behoefte aan heeft. In de psychologie wordt geheugen echter veel breder gezien dan een opslagplaats van feiten, en leren breder dan het verzamelen van feiten in het geheugen. Leren is grotendeels een onbewust proces, dat continu probeert de inhoud van het geheugen aan te passen aan de eisen van de buitenwereld. Dit kan zowel gaan om het leren van vaardigheden zoals het leren pootje- over te schaatsen door veel te oefenen, als om het leren van meer feitelijke informatie zoals de namen van nieuwe collega's tijdens gesprekken gedurende lunch. Deze voorbeelden veronderstellen een zekere actieve houding ten opzichte van het leren het leren van pootje- over schaatsen is meestal onderdeel van een zeer actieve, geplande oefening en het leren van de namen van collega s zal ook vaak een actief proces zijn. Echter, deze leerprincipes gelden ook voor minder bewust opgedane kennis, zoals de kennis dat de nieuwe collega nooit soep bij de lunch neemt en de nieuwe motorische vaardigheden die nodig zijn bij gebruik van de koppeling in een Duitse auto als men daarvoor enkel Franse auto s heeft bestuurd. In de context van dit project is het leren van feitelijke informatie het meest relevant. Dit type kennis wordt declaratieve kennis genoemd. Declaratieve kennis omvat zowel de lange termijn feitenkennis (dit wordt semantische kennis genoemd), als kennis over dagelijkse gebeurtenissen en ervaringen (dit wordt episodische kennis genoemd). Het moge duidelijk zijn dat bij vocabulaire leren vooral de bewuste, actieve leerprocessen een rol spelen, maar ongeacht hoe de kennis wordt geleerd, zijn er gelijkwaardige hersenmechanismen aan het werk Het leren van feitenkennis Hoewel ons geheugen oneindig groot lijkt, is dit niet het geval. Een goede metafoor voor het geheugen is een bibliotheek. Een bibliothecaris moet bijvoorbeeld beslissen welke boeken in de bibliotheek staan, en welke naar het magazijn moeten. Uiteraard is het bedoeling dat die boeken die vaak nodig zijn, direct voor het grijpen in de kast staan. Maar ook dat die boeken naar het magazijn gaan waarvan het onwaarschijnlijk is dat ze in de nabije toekomst uitgeleend gaan worden zodat de kasten niet vervuild raken met boeken die eigenlijk nooit meer ingezien worden. Een mogelijke bron van informatie voor dergelijke beslissingen zijn de momenten waarop het boek uitgeleend is geweest. Een simpele regel zou kunnen zijn dat boeken die het minst zijn uitgeleend, verplaatst worden naar het magazijn. Echter, niet alleen het aantal keren dat een boek in het verleden uitgeleend is geweest speelt een rol, maar ook hoe lang geleden een boek is uitgeleend. Wat tenslotte ook een rol zou 5

6 kunnen spelen is het feit dat als het boek een aantal keren kort achter elkaar uitgeleend is geweest, dit minder gewicht in de schaal legt (omdat bijvoorbeeld één persoon dit boek een aantal keer heeft verlengd), dan wanneer een boek gespreid over een langere periode af en toe uitgeleend is geweest. Anderson en Schooler (1991) hebben vele situaties zoals het bibliotheekvoorbeeld onderzocht, en hebben in alle situaties dezelfde wetmatigheden gevonden. Uit het psychologisch onderzoek dat zij vervolgens deden, bleek het menselijk geheugen aan dezelfde wetten te voldoen, kortom, het menselijk geheugen heeft zich ideaal aangepast aan de eisen van de buitenwereld. De drie factoren die we in het bibliotheekvoorbeeld hebben besproken komen daar terug. De kans dat een feit herinnerd kan worden hangt af van: 1. Frequentie: het aantal keren dat een feit in het verleden hetzij in het geheugen opgeslagen is, hetzij succesvol herinnerd is. 2. Recentheid: hoe lang geleden deze herinneringen waren. 3. Spreiding: hoe meer tijd er tussen de herinneringen zitten, dus hoe meer herinneringen zijn uitgespreid over de tijd, hoe groter de kans is dat het feit nog in het geheugen zit "Begin niet op de laatste avond!" Deze factoren zijn soms in conflict met elkaar. Indien leerlingen leerstof over een bepaalde periode moeten leren, bijvoorbeeld tussen twee proefwerkweken, dan wordt hen vaak aangeraden om tijdig met het leren te beginnen zodat je veel oefening (frequentie criterium) op kan doen, en niet op de laatste avond alles nog naar binnen moet stampen. Echter, als de enige toetsing aan het eind van een periode plaatsvindt, dan ontstaat de paradox dat het efficiënter is om vlak vóór de toets te beginnen met leren (recentheids criterium). Deze paradox wordt geïllustreerd in Figuur 1. De figuur illustreert een hypothetische onderwijsperiode met op dag 50 een toets. De ononderbroken grafiek representeert de spreidingstrategie waarin elk feit elke tien dagen wordt gerepeteerd, met totaal vijf herhalingen. Elke piek in de grafiek (met cirkel of plus) stemt overeen met een herhaling. De onderbroken grafiek geeft een uitstelstrategie weer waarin alle stof kort van tevoren wordt geleerd. Met deze strategie wordt de stof slechts drie keer herhaald. De y- as geeft aan hoe groot de kans is dat een bepaald feit op een bepaalde dag herinnerd kan worden. 6

7 Uiteraard gaat die kans sterk omhoog met elke herhaling, en zakt daarna weer in. Kans op herinneren spreidingstrategie uitstelstrategie Kans op herinneren Dagen na begin cursus Dagen na begin cursus Figuur 1. Kans dat een bepaalde feit herinnerd wordt als functie van tijd en leergeschiedenis. Iedere cirkel en ieder kruisje staat voor één leermoment. In het linker paneel van Figuur 1 is te zien dat beide leerstrategieën op het moment van de toets (dag 50) beide een kansniveau van ongeveer 90% opleveren. Men zou hieruit kunnen afleiden dat beginnen met leren vlak voor de toets het meest efficiënt is, omdat dit slechts drie leermomenten vereist. Echter, zoals wijd en zijd bekend, geldt dit niet als de kans op herinneren wordt gemeten lang na de leermomenten. Dit wordt geïllustreerd in het rechter paneel van Figuur 1. Als we 150 dagen na de toets kijken, dan is de spreidingstrategie duidelijk beter: de kennis om een feit te herinneren is ongeveer 60%, terwijl die van de uitstelstrategie is teruggezakt naar 20%. 2.2 Spreiding In het voorbeeld dat hierboven is besproken, wordt alleen frequentie en recentheid meegenomen. Echter, al sinds het eerste geheugenonderzoek van Ebbinghaus (1913/1885) is bekend dat naast deze aspecten ook de spreiding een belangrijk aspect is bij het opslaan van feiten in het geheugen. Ebbinghaus ontdekte dat leermomenten effectiever zijn als er meer tijd tussen zit, zoals een nacht slaap. Sinds deze ontdekking is er veel onderzoek gedaan naar hoe dit principe gebruikt kan worden om het leerproces zo optimaal mogelijk te laten verlopen. Uit dit onderzoek zijn twee belangrijke observaties naar voren gekomen (zie Pavlik & Anderson, 2008 voor een overzicht): 1. Hoe langer de tijd tussen de laatste aanbieding en het moment van de toets, hoe groter het voordeel van grotere spreiding. Dit geldt zowel voor een relatief 7

8 kort tijdsinterval (minuten tot uren) als voor een langer tijdsinterval (dagen tot weken). 2. Spreiding blijft een effect hebben, ook als de te leren feitjes al redelijk goed geleerd zijn. Met andere woorden, het effect van spreiding is cumulatief. De eerste observatie is een verfijning van het eerder besproken voorbeeld van de twee leerstrategieën. Aangezien uit onderzoek blijkt dat grotere spreiding al nuttig is bij een interval tussen leren en toetsing van enkele uren, is streven naar een grotere spreiding vrijwel altijd nuttig aangezien er vaak een (halve) dag tussen het laatste leermoment en een toets ligt. De tweede observatie geeft aan dat spreiding altijd relevant is, ook als de te leren kennis al redelijk goed wordt beheerst. Hoewel hieruit volgt dat "hoe meer spreiding, hoe beter", geeft dit nog geen methode om een leervolgorde op te stellen. Want hoe groter de spreiding is, hoe groter het effect van een leermoment, maar ook hoe minder vaak de te leren informatie kan worden aangeboden Modellen van spreiding Om het optimale spreidingsschema te vinden, hebben in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw een groot aantal onderzoekers geprobeerd wiskundige modellen van de spreidingsfenomenen te ontwikkelen (bekende namen behorend bij dit onderzoek zijn Atkinson, Leitner, en Pimsleur). De modellen proberen cognitieve fenomenen zoals leren in mathematische beschrijvingen te vangen, zodat aan de hand van deze cognitieve modellen voorspellingen gedaan kunnen worden over wat het optimale leerschema is. Hoewel sommige van de toen ontwikkelde systemen nog steeds (commercieel) worden aangeboden (bijvoorbeeld de Pimsleur methode, en LearnLift, gebaseerd op het werk van Leitner waarvan ook de "handcomputer" is afgeleid van Mondria & Mondria- de Vries, 1997), vielen de objectieve resultaten van deze systemen tegen. Een mogelijke reden hiervoor is dat vrijwel al deze modellen uitgaan van discrete leermomenten ("herhalen over 3 leermomenten") in plaats van de verstreken tijd ("herhalen over 32 seconden", zie voor het belang van tijd in psychologische taken ook Taatgen, Van Rijn & Anderson, 2007 en Van Rijn & Taatgen, 2008). Ook recent is er nog uitgebreid onderzoek gedaan naar spreidingseffecten. Dit onderzoek, dat voornamelijk vanuit fundamenteel wetenschappelijk perspectief is uitgevoerd (zie bijvoorbeeld Raaijmakers, 2003, Pashler et al, 2007, Pavlik & Anderson, 2005, maar zie voor meer toegepaste benaderingen De Boer, 2003, Woźniak & Gorzelańczyk, 2004, en Pavlik & Anderson, 2008) heeft ertoe geleid dat de cognitieve modellen veel verfijnder zijn geworden. Daarnaast laten ook deze nieuwe studies zien dat er veel voordeel te boeken is met optimale 8

9 leerschema's. De vraag doet zich dan aan waarom deze optimale leerschema's nog niet op brede schaal worden toegepast in het onderwijs. Er zijn ons inziens twee concrete redenen waarom de praktische toepassing in Nederland tot op heden nog niet van de grond is gekomen (zie ook een soortgelijke analyse van Dempster, 1988). 1. Noodzakelijkheid van lange leersessies. 2. Het globale karakter van de gebruikte cognitieve modellen. In de volgende paragrafen zullen beide redenen besproken worden, waarna wij een oplossing voor deze problemen zullen presenteren Noodzakelijkheid van lange leersessies. Studies die de duidelijk positieve spreidingseffecten laten zien, hebben over het algemeen relatief lange leersessies of andere aspecten die de studie slecht vergelijkbaar maken met de dagelijkse praktijk. Een steekproef onder 1e jaars studenten aan de RuG gaf aan dat VWO leerlingen ongeveer 30 woorden per week moesten leren. Deze subjectieve inschatting komt goed overeen met een meer theoretische analyse van het aantal woorden dat leerlingen moeten beheersen aan het eind van het VWO. Om de populair- wetenschappelijke of argumentatieve teksten op eindexamen VWO niveau te kunnen begrijpen, is een woordenschat van tussen de 5000 (Nation, 1993; Laufer, 1997), 7000 (Groot, 2000) en (Hazenberg & Hulstijn, 1996) woorden vereist. Als er uit gegaan wordt van 2 lessen per week gedurende 5 jaren van 30 weken zouden leerlingen per klas tussen de 15 en 30 nieuwe woorden moeten leren. Dit komt ook weer goed overeen met de eisen aan leerlingen op het ROC ID- College, waar van de NT2 leerlingen wordt verwacht dat zij per week 40 woorden leren. Deze aantallen steken duidelijk af bij de opzet van de meeste wetenschappelijke studies naar de effecten van spreiding. In het onderzoek van Pavlik en Anderson (2008) worden bijvoorbeeld 180 Engels- Japanse woordparen aangeboden in drie sessies van een uur over drie dagen verdeeld, met een toets een week later. Hierbij wordt er impliciet vanuit gegaan dat 180 woordparen in een week een normaal aantal te leren woorden is. In de Nederlandse praktijk van het vreemde taal onderwijs worden leerlingen echter aangemoedigd om per les of per week een kleinere hoeveelheid woorden te leren. Deze slechte match maakt het lastig de modellen die Pavlik en Anderson gebruiken direct toe te passen op de Nederlandse situatie. Een ander punt gerelateerd met de lange leersessies is dat, uit wetenschappelijke redenen, vaak gekozen wordt voor statische aanbiedingsschema s. Met andere woorden, bepaalde woordparen worden elke 5 aanbiedingen herhaald terwijl 9

10 andere woordparen bijvoorbeeld alle 98 aanbiedingen (Pavlik & Anderson, 2005) worden herhaald. Dit soort lange spreidingsintervallen vereisen (1) zeer lange leersessies, en (2) leersessies bestaande uit heel veel woordparen. Om een betere match te krijgen met de Nederlandse situatie, is het noodzakelijk om te kijken of spreiding ook een positief effect heeft met het leren van ongeveer 20 a 30 woorden in sessies van vijftien minuten tot maximaal een half uur Het globale karakter van de gebruikte cognitieve modellen. Het gebruik van vaste spreidingsschema s betekent dat woordparen ook in het begin pas na een behoorlijk aantal leermomenten herhaald worden. Hoewel dit is tegenstrijdig met de intuïtie dat het in het begin nuttig is om woordparen een aantal keer sneller te herhalen, en pas daarna voor grotere spreiding te kiezen, is er wel onderzoek dat aangeeft dat toenemende spreiding niet zondermeer positieve effecten heeft (Donovan & Radosevich, 1999). Echter, deze slag om de arm blijkt alleen van toepassing als de tijd tussen leersessies groter dan een aantal uur wordt (Cepeda et al, 2006). Naast de intuïtie met betrekking tot de oplopende spreiding is een andere intuïtie die dat woordparen die goed beheerst worden, minder vaak geoefend hoeven te worden. Of, als alternatieve verwoording van hetzelfde principe, dat het nuttiger is om leertijd te besteden aan het leren van woordparen die nog niet beheerst worden, dan aan het herhalen van woordparen die al goed beheerst worden. Dit geldt als leren als primair doel het slagen op een toets heeft, maar ook als een leerling een bepaald woordpaar vanaf het begin al goed beheerst, of als een bepaald woordpaar om wat voor reden dan ook heel veel makkelijker is dan andere, moeilijkere woordparen. Daarnaast is het natuurlijk zo dat leerlingen onderling sterk verschillen in hoe makkelijk of moeilijk zij woordparen kunnen leren. Vaste, globale spreidingsschema s houden met deze individuele verschillen geen rekening. Deze punten kunnen worden opgelost door een verfijnder model te maken, waarbij de karakteristieken van individuele leerlingen bijgehouden worden (zie Van Rijn, Johnson & Taatgen, 2010). 2.3 De rol van motivatie in leren Iedere docent zal beamen dat het plezieriger en minder vermoeiend is om aan gemotiveerde leerlingen les te geven dan minder gemotiveerde leerlingen. Daarnaast steken gemotiveerde leerlingen meer op van lessen dan leerlingen die om uiteenlopende redenen minder gemotiveerd zijn (e.g., Covington, 2000). Deze observatie heeft geleid tot veel onderzoek naar de rol van motivatie tijdens 10

11 leren, en tot het opnemen van motivatie in veel leertheorieën. Hoewel er vele theorieën zijn die ingaan op de rol van motivatie, waaronder ook meer recente theorieën die meer detail bevatten, zal hier vooral worden ingegaan op de ARCS theorie van Keller (1987). (Voor een zeer uitgebreid overzicht van de rol van motivatie in het onderwijs, zie het boek Motivation in education: Theory, research, and applications van Pintrich en Schunk, 1996.) De ARCS theorie onderscheid een viertal aspecten die ook relevant zijn in de context van het leren van het Nederlands als tweede taal: Attention, Relevance, Confidence en Satisfaction. Deze vier facetten zullen één voor één kort besproken worden, met de nadruk op de mogelijke relevantie voor het leren van vocabulaire ARCS theory Attention (Aandacht) Volgens Keller is het zonder aandacht voor de les of lesstof moeilijk om gemotiveerd te blijven tijdens leren. Natuurlijk zijn veel manieren om de aandacht van leerlingen te trekken niet toepasbaar zijn in de context van vocabulaire leren (i.e., humor, aandragen van aansprekende voorbeelden), is het aanmoedigen van actieve participatie juist wel een aspect dat met ICT ondersteunde lesmethoden ondersteund kan worden. Door studenten individueel met een online/gecomputeriseerde lesmethode te laten werken, kunnen zij veel actiever betrokken zijn bij de lessen in vergelijking met het klassikaal bespreken van onderwerpen Relevance (Relevantie) Als leerlingen inzien wat de relevantie van bepaald materiaal is, is het voor hen makkelijker om gemotiveerd te blijven gedurende minder aantrekkelijke onderdelen van de lessen. Deze relevantie houdt vooral in dat leerlingen inzien wat het nut is van bepaalde leeractiviteiten. Vanuit dit perspectief gezien is het niet onverwacht dat leerlingen in het NT2 onderwijs vaak positief staan ten opzichte van vocabulaire leren: De opbrengsten van vocabulaire leren zijn direct duidelijk na een leersessie beheers je meer woorden, en heb je dus meer kennis die direct nuttig is. Dit geldt zeker wanneer het leren van vocabulaire wordt vergeleken met het leren van meer complex materiaal, zoals bijvoorbeeld grammatica lessen. Bij dit type complexere kennis heeft men na één leersessie vaak nog maar een zeer beperkte vaardigheid heeft in het getrainde onderwerp. Natuurlijk wil dit niet zeggen dat alleen vocabulaire leren voldoende is, maar het geeft wel aan dat dit een nuttig lesonderdeel kan zijn om studenten een direct gevoel van relevantie te geven. 11

12 Confidence (Zelfvertrouwen) Een ander aspect dat volgens Keller (2000) de motivatie van leerlingen beïnvloed is hun zelfvertrouwen. Als leerlingen het idee hebben dat zij in staat zijn om de slof succesvol tot zich te nemen, zijn zij meer gemotiveerd dan wanneer de leerlingen het idee hebben dat de stof te complex is. Juist in groepen waarbij het instroomniveau verschillend is, is dit een punt van zorg. Als een deel van de groep duidelijk minder presteert dan het gemiddelde, zal voor deze subgroep de lesstof al snel te uitdagend worden. Hierdoor zal hun motivatie waarschijnlijk afnemen, waardoor hun leerprestaties achterblijven bij de rest van de groep, en er een neerwaartse vicieuze cirkel ontstaat Satisfaction (Tevredenheid) Het laatste aspect dat Keller identificeert, is satisfaction. Satisfaction is in deze context min of meer te vertalen met tevredenheid. Studenten moeten door het materiaal worden uitgedaagd, zij moeten na het leren het gevoel hebben dat zij iets bereikt hebben. Een belangrijk aspect hierbij is dat leerlingen regelmatig feedback moeten krijgen over hun performance. Hierbij moet een goede balans gevonden worden tussen voldoende beloning en het voorkomen van overmatige beloning waardoor het beloningsaspect zou verwateren Het effect van motivatie Deze vier aspecten kunnen samen worden genomen om een motivatie index te bepalen. Hoewel deze index moeilijk in harde nummers om te zetten is, is het wel duidelijk dat vooral de moeilijkheid van de aangeboden lesstof een grote invloed zal hebben op de motivatie en daarmee op de leeropbrengsten. 2.4 De noodzaak van optimalisatie Als een leertaak te makkelijk is, zullen leerlingen snel gedemotiveerd raken waardoor de leeropbrengsten zullen afnemen. Daarnaast is het ook mogelijk dat een taak zo makkelijk is, dat de leerling geen nieuwe kennis op kan doen omdat hij of zij alle kennis reeds beheerst. Een zelfde redenering geldt ook voor het andere uiterste: als een taak te moeilijk is, zullen leerlingen snel gedemotiveerd raken en zelfs de doorzetters zullen weinig kunnen leren omdat de lesstof voor hen net één stapje te hoog gegrepen is. Dit effect wordt wel het Goudlokje- effect (Goldilocks) genoemd, naar het sprookje beschreven door Robert Southey waarin de hoofdpersoon telkens iets tegenkomt dat te extreem is, voordat zij uiteindelijk iets vindt dat precies goed is. Dit principe is grafisch weergegeven in de onderstaande figuur. 12

13 Leeropbrengsten te makkelijk optimaal te moeilijk Moeilijkheid Enkel als de moeilijkheid van de aangeboden stof optimaal is, zal een optimale leeropbrengst verkregen worden, zowel vanwege positieve effecten op de motivatie als de ideale match tussen kennis van de leerling en aangeboden materiaal. Het doel van het SlimStampen project is te proberen om voor zo veel mogelijk individuele leerlingen zo dicht mogelijk bij het optimale punt uit te komen. 3 Pilot Study 1: Individuele aanpassing van leren werkt Om te kijken of het mogelijk is om de theorieën uit de spreidingsliteratuur praktisch toe te passen, heeft Van Rijn samen met Master- student Van Woudenberg (zie voor verslag Van Woudenberg, 2008 en Van Rijn, Van Maanen, en Van Woudenberg, 2009a, 2009b) een vooronderzoek gedaan onder 4 klassen HAVO/VWO leerlingen. In dit experiment werd de leerlingen gevraagd om in 15 minuten computer gestuurd 20 woordparen Frans- Nederlands te leren 1. Deze 1 Uit praktische overwegingen is deze periode korter gehouden dan de periode die leerlingen aangaven te gebruiken voor het leren van een woordjesset. Dit betekent ook dat als er een effect gevonden worden op deze kortere tijd, spreiding zeker moet werken als de leerperiodes langer zijn. 13

14 woordparen waren geselecteerd uit de lessen Frans die de volgende week behandeld zouden worden. Iedere leerling werd ingedeeld in één van vier condities die bepaalde hoe de woordparen werden aangeboden. 3.1 Opzet pilot study In de eerste conditie: Klassiek leren in groepjes van 5 woordparen, werden woorden aangeboden in groepjes van 5 waarbij de leerling pas door mocht naar het volgende groepje als ieder woordpaar precies éénmaal correct was beantwoord. Deze conditie was toegevoegd als basisconditie, om een vergelijking te hebben voor de andere condities. Hoewel deze methode ook zonder ICT ondersteuning gebruikt kan worden, geven veel leerlingen de voorkeur aan een automatische aanbieding (zie de populariteit van websites zoals De tweede conditie: Spreiding zonder aanpassing, komt het meest overeen met de methodes die hiervoor beschreven zijn, en is een directe implementatie van het cognitieve model beschreven in Pavlik en Anderson (2005). Deze methode houdt wel rekening met het idee dat woordparen in het begin vaker getraind moeten worden dan later, maar houdt verder geen rekening met individuele verschillen. Hiervoor wordt van ieder woordpaar bijgehouden hoe lang geleden het woordpaar is aangeboden, en biedt het systeem het woordpaar opnieuw aan als het inschat dat het woordpaar bijna weer vergeten is. Aangezien woordparen met slechts een paar leermomenten nog snel wegzakken, worden deze sneller herhaald, dan woordparen die langzaam wegzakken omdat ze veel meer leermomenten hebben verzameld. Hoewel het aanbiedingsschema van deze conditie vast ligt, is het een relatief complex schema, waardoor het gebruik van een ICT toepassing noodzakelijk is om de woordparen in de juiste volgorde aan te bieden. Volgens de spreidingstheorie zou deze min of meer klassieke conditie zou beter moeten presteren dan de klassieke conditie. Een probleem is echter dat sommige woordparen slechts een paar keer zullen worden herhaald, omdat deze pas laat in de leersessie voor het eerst kunnen worden aangeboden. De vraag is dus of dit nadeel opweegt tegen het voordeel van meer spreiding. De derde conditie: Spreiding met aanpassing op basis van correctheid antwoorden, is toegevoegd om te kijken of het aanpassen van het leerschema op basis van de correctheid van de antwoorden goed werkt. Het idee hierbij is dat woordparen die niet correct worden beantwoord, terwijl het cognitieve systeem denkt dat ze nog wel goed geleerd zouden moeten zijn, de volgende keer sneller worden herhaald. Deze conditie is dus gevoelig voor de fouten die een leerling maakt. Vanwege het dynamische karakter van deze conditie, is een ICT toepassing noodzakelijk. Als het zo is dat alleen kijken naar fouten voldoende 14

15 nauwkeurige informatie geeft om het leerschema aan te passen, zou deze methode betere prestaties moeten laten zien dan de condities 1 en 2. Ook bij deze methode geldt echter het probleem van minder aanbiedingen voor woordparen die later worden aangeboden. De vierde conditie: Spreiding met aanpassing op basis van responsetijden en correctheid, biedt de meest verfijnde aanpassing aan het niveau van de kennis van de leerling. Aangezien woordparen die heel goed geleerd zijn, snel kunnen worden beantwoord, en woordparen die minder goed geleerd zijn meer tijd kosten om opgehaald te worden uit het geheugen, biedt de responsesnelheid een goede indicatie van hoe goed het woordpaar al beheerst wordt. Deze informatie wordt door het cognitieve model gebruikt om zo zich zo goed mogelijk aan te passen aan de eigenschappen van de leerling. Hoewel dit in eerste instantie de meest nauwkeurige methode lijkt, is niet zeker of deze methode niet te gevoelig is voor natuurlijke fluctuaties in de antwoordsnelheid van leerlingen. Na het leren van de woordjes werden de leerlingen bedankt voor hun medewerking, en gingen zij ervan uit dat het experiment over was. De volgende dag kregen zij echter een onverwachte overhoring over de woordparen die zij de dag ervoor geleerd hadden. 3.2 Resultaten Pilot Study Gezien de resultaten van eerdere de studies was onze hypothese dat de spreidingsmethodes in deze "praktische" situatie waarschijnlijk geen tot weinig positief effect zou hebben. Dit bleek slechts gedeeltelijk te kloppen. Figuur 2 laat de effecten zien van de condities op het toetscijfer. 15

16 Gemiddeld cijfer Conditie 1: Klassiek leren 2: Spreiding 3: Spreiding Goed/Fout 4: Spreiding Reactietijd Figuur 2: Resultaten op de pilot studie per conditie. Wat als eerste opvalt, is dat het cijfer in de "klassiek leren" conditie verassend hoog is. Blijkbaar is 15 minuten leren op 20 woordjes voldoende om de volgende dag maar 1.5 fout te maken (gemiddeld een 8.5). In lijn met onze voorspelling lieten de twee condities met relatief simpele spreidingstechnieken (Conditie 2 en 3) slechtere leerresultaten (respectievelijk een 7 en 8 gemiddeld) zien. Onverwachts laat de conditie die zich het meest verfijnd aanpast aan de antwoorden van de leerling betere resultaten zien (gemiddeld een 9.3) dan de klassiek leren conditie. Deze positieve resultaten van de verfijnd aanpassende conditie blijven ook bestaan als gecorrigeerd wordt voor eventuele verschillen tussen de verschillende groepen leerlingen, hun cijfers voor Frans, etc. (Zie verslag van Van Woudenberg, en Van Rijn, Van Maanen, & Van Woudenberg, 2009a, 2009b voor verdere informatie). Met andere woorden, in deze beperkte steekproef lijkt een verfijnde optimalisatie techniek voor het opstellen van spreidingsschema s positieve resultaten te boeken, zelfs in een opzet waarbij ecologische validiteit (minder woordjes, kortere leerperiode) belangrijker woog dan het creëren van optimale condities voor het vinden van spreidingseffecten. Analyses laten zien dat deze positieve resultaten toe te schrijven zijn aan de aanpassingen die het model doet om zo goed mogelijk te leervaardigheden van de leerlingen in te schatten. Omdat hiermee het "stampen van kennis" veel slimmer kan worden gedaan, hebben wij deze methode SlimStampen genoemd. 16

17 4 Pilot Study 2: Werkt optimalisatie ook in NT2? De hierboven beschreven studie laat zien dat optimalisatie goed werkt op een middelbare school. Een van de voordelen van het testen op een middelbare school is dat de leerlingen zeer homogeen zijn: alle leerlingen zijn (min of meer) even oud, hebben dezelfde vooropleiding, en zijn vaak afkomstig uit vergelijkbare sociale milieus. Dit maakt het potentieel lastig om de gevonden resultaten te generaliseren naar, bijvoorbeeld, de zeer gemêleerd samengestelde groepen die bij NT2 onderwijs te vinden zijn. Om te testen of ook in een NT2 setting een ICT gebaseerde leer methode werkt, hebben Van Rijn en Van Thiel (Master- student Kunstmatige Intelligentie) een vooronderzoek uitgevoerd op een ROC. Hiervoor is samenwerking gezocht met de NT2 docent mevrouw Lek- Ruijsink van het ID- College te Gouda. In samenspraak met Lek- Ruijsink hebben Van Rijn en Van Thiel een aantal vocabulaire lijsten van de NT2 methode "Code 1" gedigitaliseerd. Waar Code 1 de woordenlijsten alleen aanbiedt in het Nederlands, is er in dit onderzoek gekozen naar het aanbieden van woordparen: Leerlingen krijgen woorden in hun moederstaal aangeboden (Pools, Spaans, Portugees en Engels), en moeten het Nederlandse antwoord geven. Dit systeem is gedurende de maand oktober 4 weken gebruikt in de lessen van Lek- Ruijsink. Aangezien dit systeem geïmplementeerd was als webapplicatie (te bereiken via ), konden de leerlingen er ook thuis gebruik van maken. Hoewel de resultaten kijkend naar de gemiddelden positief waren (de studenten die met de SlimStampen methode werken scoorden hogen), was de spreiding in de data zodanig dat deze verschillen niet significant waren. Toch zijn de ervaringen van de pilot bij het ID- College zeer positief. Leerlingen waren erg enthousiast, en keken uit naar de klassikale "SlimStampen" sessie. Uit opmerkingen van de leerlingen blijkt dat één van de redenen hiervoor is dat zij continue feedback kregen over het bereikte niveau, en het prettig vonden dat moeilijke woorden vaker terug kwamen. Dit had een positieve uitwerking op hun motivatie. Daarnaast werd de webapplicatie ook regelmatig thuis gebruikt. Door de relatief korte sessie was het lastig om te bepalen of de leerlingen enkel gemotiveerd waren door het zogenaamde Hawthorne effect, of dat leren met SlimStampen ook nadat de nieuwigheid eraf is nog steeds leidt tot een hogere motivatie. 17

18 5 SlimStampen als vast onderdeel van de les De oorspronkelijk vraag vanuit het ID College was om een methode te vinden waarmee de NT2 leerlingen efficiënter vocabulaire konden leren. Hoewel beide pilot studies besproken in Sectie 3 en 4 positieve resultaten laten zien, zijn er bij beide studies kanttekeningen te plaatsen: Pilot studie 1 liet duidelijk positieve leer- resultaten zien, maar deze studie besloeg slechts één enkele leersessie. Uit pilot studie 2 bleek dat leerders het gebruik van SlimStampen zeer motiverend vonden, maar dit zou goed kunnen komen doordat vrijwel iedere verandering initieel tot positieve resultaten leidt. De centrale onderzoeksvraag van dit project is dan ook: Is er ook bij langdurig gebruik van ICT- ondersteund SlimStampen leren een positieve invloed op de leerprestaties? Om deze vraag te beantwoorden, hebben wij twee subvragen geformuleerd: 1. Zijn de leerprestaties beter van NT2- leerlingen die de SlimStampen methode gebruiken? 2. Is ICT- ondersteund vocabulaire leren sterker motiverend dan niet ICT- ondersteund leren? Subvraag 1: Zijn de leerprestaties beter van NT2- leerlingen die de SlimStampen methode gebruiken? Hiervoor zullen wij de NT2 groepen per week in twee groepen indelen. De ene groep krijgt de woordjes volgens de Klassiek Leren methode aangeboden, en de andere groep krijgt de woordjes aangeboden volgens de SlimStampen methode. Hierdoor kunnen wij zowel "binnen- proefpersoon" en "tussen- items" de leerresultaten vergelijken (i.e., de resultaten van week n met de resultaten van week n+1 voor één specifieke proefpersoon) als "tussen- proefpersoon" en "binnen- item" (i.e., de resultaten van item n gegeven de klassieke of de SlimStampen methode). Omdat het niet verantwoord is om leerlingen een methode aan te bieden die mogelijkerwijs minder goed is voor hun leerprestaties, zullen de leerresultaten wekelijks geanalyseerd worden. Mocht hieruit duidelijk worden dat één van beide methodes beter werkt, zullen alle leerlingen deze nieuwe methode aangeboden krijgen. 18

19 Subvraag 2: Is ICT- ondersteund vocabulaire leren sterker motiverend dan niet ICT- ondersteund leren voor NT2 leerlingen? Tijdens de tweede pilot studie viel het de betrokken docent op dat leerlingen zeer gemotiveerd waren om met het aangeboden ICT- systeem vocabulaire te leren. De leerlingen gaven aan dat zij het idee hadden dat het leren duidelijk resultaat bracht, wat zorgde voor gemotiveerd en geconcentreerd leren. 5.1 Leerlingen Het SlimStampen experiment is van februari tot juli 2010 een regelmatig terugkerend onderdeel geweest van de lessen Nederlands als Tweede Taal van docente Lek- Ruijsink. (In principe werd in iedere les een kwartier ingeruimd voor SlimStampen. Sommige weken was dit in verband met andere planningen niet mogelijk.) Daarnaast hebben, gedurende deze periode, regelmatig individuele leerlingen NT2 gebruik gemaakt van de SlimStampen methode door in te loggen op de website. In totaal hebben 32 leerlingen regelmatig woorden geleerd met het aangeboden systeem. Omdat de leerlingen in de lessen van Lek- Ruijsink verschillende nationaliteiten hebben, hebben wij de woordenlijsten in verschillende talen aangeboden. Iedere woordenlijst is in elk geval aangeboden in: Pools Nederlands, Frans Nederlands en Engels Nederlands. Daarnaast zijn sommige hoofdstukken ook aangeboden in het Portugees Nederlands en het Spaans Nederlands. Niet alle hoofdstukken zijn in deze talen aangeboden, omdat de samenstelling van de groep van Lek- Ruijsink regelmatig veranderde. 5.2 Methode In de tweede pilot studie hebben de NT2 leerlingen van het ID College te Gouda vocabulaire geleerd door middel van de "klassieke" en de SlimStampen methode. Beide methodes werden aangeboden via een webapplicatie, die de leerlingen zowel op school als thuis konden gebruiken. Aangezien de pilot studie heeft aangetoond dat deze methode goed werkt, zowel voor het leren thuis als op school, is deze methode ongewijzigd 2 ingezet tijdens deze studie. Bij aanvang van het lesonderdeel waarin de leerlingen gebruik gingen maken van SlimStampen, werden zij verwezen naar een webpagina ( waar zij konden inloggen. Om het vergeten van inloggegevens te voorkomen, hebben wij op advies van de docent 2 Hoewel de website uiterlijk exact gelijk was aan de website zoals gebruikt in eerdere studies, is de achterliggende software volledig herschreven om het gebruik gedurende langere periodes mogelijk te maken. 19

20 van het ROC ID College voor alle leerlingen een makkelijk te onthouden woorden gekozen dat op één of andere wijze goed paste bij de leerling. Voorbeelden van inloggegevens zijn bijvoorbeeld feest, of koffie. Na het inloggen kregen de leerlingen een scherm te zien waarin zij konden kiezen voor het leren van verschillende woordenlijsten. Deze lijsten bestonden telkens uit de helft van het aantal woorden dat voor een hoofdstuk geleerd moest worden. Nieuwe woordenlijsten werden door ons beschikbaar gesteld als door de docent werd aangegeven dat de leerlingen aan een nieuwe lijst toe waren. Na het selecteren van de woordenlijst, kregen leerlingen het onderstaande scherm te zien: Als leerlingen een woord voor de eerste keer zagen, stond er in het bovenste vlak Leer:. Als er net een fout was gemaakt, werd het woord nog een keer aangeboden met de tekst: Leer opnieuw:, zoals hierboven te zien is. Dit scherm bleef 5 seconden staan, waarna zij het volgende scherm zagen: 20

21 Leerlingen waren geïnstrueerd dat zij de vertaling in het zwartomrande vak moesten intypen. Na het intypen van het antwoord, kregen zij feedback te zien in het bovenste vlak, of Goed! in het groen, of Bijna goed of Fout in het rood. Rechtsboven het scherm stond een overzicht van het prestatie van de leerlingen in de huidige leersessie. De eerste regel vermeld het aantal woorden dat de leerling zou moeten oefenen (in dit geval 23) en hoeveel verschillende woorden de leerling al heeft gezien. Daaronder staat een inschatting van hoe goed de leerling deze woorden al kent. Deze opsplitsing zorgt ervoor dat een leerling zowel uitgedaagd kan worden ( nog veel woorden te gaan ) maar ook aangemoedigd kan worden ( de laatste woorden gingen best goed ). In overleg met de docent was de totale leertijd op 15 minuten gezet. Gezien de specifieke kenmerken van de leerlingen, zou een langere tijd intensief leren voor veel leerlingen te lang kunnen zijn, waardoor deze contraproductief zou kunnen werken. In de totale leertijd van 15 minuten kregen de meeste leerlingen alle woorden minimaal éénmaal te zien. 5.3 Aanpassen op individuele ICT vaardigheden Nadere analyse van de data van Pilot Experiment 1 liet zien dat het bijstellen van het interne model op basis van de antwoordsnelheid van de leerlingen niet eenvoudig was. In de experimenten die met SlimStampen zijn uitgevoerd op middelbare scholen blijkt dat leerlingen over het algemeen goede toetsenbord vaardigheden hebben. Dit is belangrijk voor het SlimStampen mechanisme omdat de tijd van de eerste toetsdruk gebruikt wordt om in te schatten hoe goed de leerling het getoetste feitje weet. Door de grote variabiliteit in de achtergrond van de NT2 leerlingen, hadden zij ook zeer verschillende ICT vaardigheden. Voor sommige leerlingen was het gebruik van het toetsenbord geen probleem, terwijl andere leerlingen stuk voor stuk de letters van het antwoord op het toetsenbord 21

22 moesten opzoeken. Aangezien wij de antwoordsnelheid meten door te kijken naar de tijd van de eerste toetsdruk van het antwoord, moest deze variabiliteit in kaart worden gebracht. Om een maat te hebben die aangeeft hoe goed de toetsenbordvaardigheden van de leerlingen waren, hebben wij besloten om de leersessies vooraf te laten gaan door een simpele invul taak. Hiervoor boden wij de leerlingen een taak aan die heel veel overeenkomsten had met de echte leersessies. Voordat een leersessie begon, werd aan de leerlingen gevraagd om een zestal woorden die op het scherm verschenen te lezen, en dan zo snel mogelijk in te typen. De woorden die in deze test werden aangeboden, waren van vergelijkbare moeilijkheidsgraad als de woorden tijdens de echte leersessies. De resultaten van deze test ondersteunden de observaties uit het eerste pilot experiment. Waar bij de middelbare school leerlingen een vaste correctiefactor van 300 milliseconden goede resultaten geeft, liepen de correctiefactoren voor de NT2 leerlingen uiteen van 78 tot 1047 milliseconden met een mediaan van 537 milliseconden. De onderstaande figuur geeft van drie leerlingen aan hoe goed de correctiefactor is ingeschat. De kwaliteit van deze inschatting is te bepalen door na het experiment uit te rekenen welke correctiefactor tot de beste resultaten had kunnen leiden. Op de x- as staan alle mogelijke waarden voor de correctiefactor, en op de y- as staat een maat die aangeeft hoeveel het SlimStampen model foute inschattingen maakte. Met andere woorden, hoe lager de score, hoe beter. De standaard 300 milliseconden correctiefactor is weergegeven met een gestippelde lijn, de correctiefactor gevonden met de pre- test is weergegeven met een doorgetrokken lijn. Leerling huis is zeer ICT vaardig. De grafiek laat zien dat hoe lager de correctiefactor zou zijn geweest, hoe beter de inschattingen van het model. De inschatting van een correctiefactor van 78 milliseconden is dan ook duidelijk beter dan de standaard 300 ms. De leerling huis is redelijk uitzonderlijk, want de patronen die de leerlingen feest en koffie laten zien zijn meer passend bij het algemene beeld. Als de correctiefactor te laag of te hoog wordt, wordt de 22

23 inschatting van het model slechter. In beide gevallen weet de korte pre- test een correctiefactor te vinden die dichter bij het optimale punt ligt dan de standaard waarde. Ook voor de groep als geheel geldt dat de korte pre- test het model beter is staat stelt om inschattingen te doen van de vaardigheden van de leerlingen (t = , p = 0.019). 5.4 Klassieke vs SlimStampen aanbieding Tijdens de lessen waarin wij de twee methodes tegen elkaar uit wilden zetten werd 50 procent van de lesstof door middel van de klassieke, flashcard methode aangeboden, terwijl voor de andere helft de SlimStampen methode werd gebruikt. Hoewel op basis van de leerresultaten geen hele grote verschillen werden gezien gedurende het leren (wat niet vreemd is, omdat de optimale aanpassing vooral bij een latere test effect heeft), waren er wel grote verschillen tussen beide condities. Omdat in de flashcard methode een woord pas wordt herhaald nadat alle andere woorden zijn aangeboden, is de kans groot dat leerlingen dat woord bij een tweede aanbieding niet meer kunnen herinneren. (Er zijn dan tenslotte 22 andere woorden tussendoor aangeboden.) Hierdoor krijgen de leerlingen al snel het idee dat zij slecht presteren omdat zij bij veel woorden niet in staat zijn om het juiste antwoord te geven. Dit wordt mogelijkerwijs versterkt doordat op het scherm ook bij wordt gehouden hoeveel woorden recent goed zijn beantwoord. Uit de gesprekken van de docent met de leerlingen bleek al na de eerste twee weken dat de leerlingen duidelijk gemotiveerder waren bij de SlimStampen sessies dan tijdens de klassieke leersessies. Ditzelfde punt kwam ook naar voren uit uitgebreide interviews die wij gehouden hebben met drie NT2 leerders die een gevorderde opleiding hadden. De personen gaven aan dat zij het gevoel hadden dat in de SlimStampen conditie het systeem behoorlijk goed was in het creëren van een aanbiedingsvolgorde die hen uitdaagde, maar die toch niet al te ingewikkeld was. Eén leerling verwoordde het mechanisme als volgt: Als een woord moeilijk was, kwam het vaker voor totdat ik het woord kende en dan kreeg ik nieuwe woorden. Hoewel de link tussen het kennen van een moeilijk woord en het aanbieden van nieuwe woorden niet zo direct is als dit citaat suggereert, geeft dit citaat wel goed weer dat in de perceptie van deze gebruiker het Goudlokje- effect van het SlimStampen systeem goed werkt. Leerlingen worden uitgedaagd met materiaal dat pittig, maar niet te moeilijk is. Een aantal van de externe leurders gaf dan ook specifiek aan dat dit aspect voor hen de reden was om af en toe op het systeem in te loggen om op een plezierige manier nuttig bezig te zijn. 23

24 Vanwege dit duidelijke voordeel van de SlimStampen methode is in overleg met de docent besloten om enkel de SlimStampen methode aan te bieden. Hoewel dit een directe vergelijking met de klassieke methode in termen van de leeropbrengst onmogelijk maakt, waren de motivationele voordelen te groot om langer de klassieke methode aan te blijven bieden. Omdat in een aantal gecontroleerde experimenten, ongeacht of deze uitgevoerd zijn aan de Rijksuniversiteit Groningen of aan andere onderzoeksinstellingen, is aangetoond dat de SlimStampen methode betere retentie van kennis oplevert, en de feedback om andere reden de SlimStampen methode verkiest boven de traditionele methode, is deze keuze ons inziens verantwoord. 5.5 Aanpassing aan individu Eén van de belangrijkste eigenschappen van de SlimStampen methode die wij hebben getest in het kader van dit onderzoek is het aanpassen aan van de leervolgorde aan de kennis en de vaardigheden van het individu. Hiertoe hebben wij bij ieder antwoord de antwoordsnelheid gemeten door de tijd te meten die de leerling nodig had om de eerste letter van het antwoord in te typen. Hoewel het onderliggende algoritme relatief complex is, is het idee hierachter simpel: Als een leerling lang nodig heeft om een antwoord te geven, weet hij of zij waarschijnlijk dat antwoord nog niet erg goed. Natuurlijk wordt de antwoordsnelheid ook beïnvloed door het aantal keer dat iemand een woordpaar al gezien heeft: de tiende keer dat iemand een antwoord moet geven, zal het antwoord waarschijnlijk (of in elk geval: hopelijk) sneller gegeven worden dan de eerste of tweede keer. Om te bepalen of een antwoord gezien het aantal herhalingen lang of kort duurt, kan het SlimStampen systeem voor iedere leerling apart bijhouden hoe goed hij of zij ieder woordje kent. Het gevaar hierbij is echter dat er ook overfitting plaats kan vinden. Als een computerprogramma te nauwkeurig probeert in te schatten hoe goed iemand iets weet, kan het zijn dat het systeem zijn doel voorbij schiet. Een voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld de paperclip die een tijdlang in Microsoft Office programma s de gebruiker op alle mogelijke momenten ongevraagd advies gaf. Hoewel het advies soms op het juiste moment kwam, vonden veel mensen de paperclip eerder vervelend dan behulpzaam. Een soortgelijk probleem kan bij SlimStampen optreden. Als het systeem te nauwkeurig probeert bij te houden hoe goed ieder woordje gekend wordt, kan het zijn het systeem zich in de details verliest, waardoor het algemene niveau van beheersing daalt. Om dit te testen hebben wij SlimStampen gedurende een aantal weten in twee condities aangeboden. Eén conditie waarbij we geen individuele aanpassingen hebben uitgevoerd, maar enkel het algemene algoritme hebben gebruikt, en één conditie waarbij het algoritme op basis van iedere trial afzonderlijk werd aangepast. Als het algoritme dat zich continue aanpast beter werkt, zou het zo moeten zijn dat meer correcte antwoorden 24